TEDSalon London Fall 2012
Hadyn Parry: Re-engineering mosquitos to fight disease
Hadyn Parry: Hastalıkla mücadele için sivrisinekleri yeniden yapılandırmak
Filmed:
Readability: 3.9
1,019,989 views
Tek bir yılda, dünya çapında 200-300 milyon sıtma vakası ve 50-100 milyon dang humması vakası var. Peki neden hâlâ sivrisinekleri yok etmek için etkili bir yöntem bulamadık? Hadyn Parry hastalık taşıyan türleri azaltmak için genetik olarak yapılandırılmış erkek sivrisineklerleri kısırlaştırmak ve haşereleri yabani ortama bırakmak gibi çok ilginç bir çözüm yolu sunuyor.
Hadyn Parry - Biotechnology entrepreneur
Biotech entrepreneur Hadyn Parry leads a science start-up that develops GM insects to fight dengue fever. Full bio
Biotech entrepreneur Hadyn Parry leads a science start-up that develops GM insects to fight dengue fever. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
So I'd like to start by focusing on
0
658
2736
Dünyanın en tehlikeli hayvanına
00:19
the world's most dangerous animal.
1
3394
2536
odaklanarak başlamak istiyorum.
00:21
Now, when you talk about dangerous animals,
2
5930
2160
Şimdi, tehlikeli hayvanlar hakkında konuştuğunuzda,
00:23
most people might think of lions or tigers or sharks.
3
8090
3047
çoğu insan, aslanları veya kaplanları ya da köpek balıklarını düşünebilir.
00:27
But of course the most dangerous animal
4
11137
1677
Ancak, şüphesiz en tehlikeli hayvan,
00:28
is the mosquito.
5
12814
1863
sivrisinektir.
00:30
The mosquito has killed more humans
6
14677
2159
İnsanlık tarihinde, sivrisinek, diğer hayvanlardan
00:32
than any other creature in human history.
7
16836
2989
daha çok insan öldürdü.
00:35
In fact, probably adding them all together,
8
19825
1990
Aslına bakılırsa, sivrisinek, büyük olasılıkla onların hepsinin topamından
00:37
the mosquito has killed more humans.
9
21815
2186
daha çok insan öldürdü.
00:39
And the mosquito has killed more humans than wars
10
24001
2659
Sivrisinek, savaşlardan ve vebadan daha fazla
00:42
and plague.
11
26660
1699
insan öldürdü.
00:44
And you would think, would you not,
12
28359
2573
Elimizdeki tüm bilimle, toplumsal gelişmelerle,
00:46
that with all our science, with all our advances in society,
13
30932
3947
daha iyi şehirlerle, daha iyi uygarlıklarla,
00:50
with better towns, better civilizations, better sanitation,
14
34879
4896
daha iyi koruyucu sağlık hizmetiyle, zenginlikle,
00:55
wealth, that we would get better at controlling mosquitos,
15
39791
3200
sivrisinekleri daha iyi kontrol ederiz ve bu sayede
00:58
and hence reduce this disease.
16
42991
2693
bu hastalığı azaltırız diye düşünürsünüz, böyle düşünmez misiniz?
01:01
And that's not really the case.
17
45684
3342
Ve gerçekte durum böyle değildir.
01:04
If it was the case, we wouldn't have
18
49026
2120
Eğer durum böyle olsaydı, her yıl 200 ile 300 milyon
01:07
between 200 and 300 million cases of malaria every year,
19
51146
4587
arasında sıtma vakamız olmazdı
01:11
and we wouldn't have
20
55733
1725
ve sıtmadan bir buçuk milyon
01:13
a million and a half deaths from malaria,
21
57458
3942
ölüm vakası yaşanmazdı
01:17
and we wouldn't have a disease
22
61400
2700
ve 50 yıl önce pek de bilinmeyen
01:20
that was relatively unknown 50 years ago
23
64100
2536
bir hastalığımız olmazdı ki
01:22
now suddenly turned into
24
66636
2832
bu hastalık, birden bire, sahip olduğumuz
01:25
the largest mosquito-borne virus threat that we have,
25
69468
3232
sivrisinek kaynaklı en büyük viral tehdide dönüştü
01:28
and that's called dengue fever.
26
72700
2693
ve Dang humması diye adlandırıldı.
01:31
So 50 years ago, pretty much no one had heard of it,
27
75393
2731
Demek ki, 50 yıl önce, neredeyse hiç kimse onu duymamıştı,
01:34
no one certainly in the European environment.
28
78124
2992
Avrupa çevresinde ise kesin olarak hiç kimse duymamıştı.
01:37
But dengue fever now, according to the World Health Organization,
29
81116
3633
Ancak, Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, şimdilerde Dang humması,
01:40
infects between 50 and 100 million people every year,
30
84749
3487
her yıl, 50 ile 100 milyon arasında insana bulaşıyor,
01:44
so that's equivalent to the whole of the population
31
88236
2336
ki bu yıllık bulaşma sayısı, Birleşik Krallık
01:46
of the U.K. being infected every year.
32
90572
2928
nüfusunun tamamına eşdeğerdir.
01:49
Other estimates put that number at roughly double
33
93500
3112
Diğer hesaplamalar, enfeksiyon sayısının yaklaşık
01:52
that number of infections.
34
96612
3958
iki katı bir sayıya ulaştığını kaydeder.
01:56
And dengue fever has grown in speed quite phenomenally.
35
100570
4435
Dang humması, oldukça olağanüstü bir hızla arttı.
02:00
In the last 50 years, the incidence of dengue
36
105005
3050
Son 50 yıl içinde, Dang humması vaka sayısı,
02:03
has grown thirtyfold.
37
108055
2218
30 misli arttı.
02:06
Now let me tell you a little bit about what dengue fever is,
38
110273
2503
Şimdi, bilmeyenler için Dang hummasının
02:08
for those who don't know.
39
112776
1588
ne olduğu hakkında biraz bilgi vereyim.
02:10
Now let's assume you go on holiday.
40
114364
2209
Şimdi tatile gittiğinizi varsayalım.
02:12
Let's assume you go to the Caribbean,
41
116573
1762
Karayipler'e gittiğinizi varsayalım ya da Meksika'ya
02:14
or you might go to Mexico. You might go to Latin America,
42
118335
2393
gidebilirsiniz. Latin Amerika'ya, Asya'ya, Afrika'ya,
02:16
Asia, Africa, anywhere in Saudi Arabia.
43
120728
3959
Suudi Arabistan'da her hangi bir yere gidebilirsiniz.
02:20
You might go to India, the Far East.
44
124687
1723
Hindistan'a, Uzak Doğu'ya gidebilirsiniz.
02:22
It doesn't really matter. It's the same mosquito,
45
126410
2613
Hiç fark etmez. Sivrisinek, aynı sivrisinek
02:24
and it's the same disease. You're at risk.
46
129023
2912
ve hastalık, aynı hastalıktır. Siz, risk altındasınız.
02:27
And let's assume you're bitten by a mosquito
47
131935
2676
Ve bu virüsü taşıyan bir sivrisinek tarafından
02:30
that's carrying that virus.
48
134611
1561
ısırıldığınızı varsayalım.
02:32
Well, you could develop flu-like symptoms.
49
136172
2995
Gribe benzer belirtiler hissedebilirsiniz.
02:35
They could be quite mild.
50
139167
1778
Belirtiler, oldukça hafif olabilir.
02:36
You could develop nausea, headache,
51
140945
2101
Bulantınız ve başağrınız olabilir,
02:38
your muscles could feel like they're contracting,
52
143046
2439
kaslarınız kasılıyormuş gibi hissedebilirsiniz
02:41
and you could actually feel like your bones are breaking.
53
145485
4086
ve kemikleriniz gerçekten kırılıyormuş gibi hissedersiniz.
02:45
And that's the nickname given to this disease.
54
149571
2224
Ve işte bu, bu hastalığı verilen takma addır.
02:47
It's called breakbone fever,
55
151795
1593
Kırıkkemik ateşi diye adlandırılır,
02:49
because that's how you can feel.
56
153388
2344
çünkü, öyle hissedersiniz.
02:51
Now the odd thing is, is that once you've been bitten
57
155732
2937
Şimdi garip olan şey, bu sivrisinek tarafından bir kez
02:54
by this mosquito, and you've had this disease,
58
158669
2262
ısırıldığınızda ve bu hastalığa yakalandığınızda,
02:56
your body develops antibodies,
59
160931
2622
vücudunuz antikorlar geliştirir,
02:59
so if you're bitten again with that strain,
60
163553
4414
böylece, eğer bu cins tarafından tekrar ısırılırsanız,
03:03
it doesn't affect you.
61
167967
1716
sizi etkilemez.
03:05
But it's not one virus, it's four,
62
169683
2920
Fakat, o tek virüs değildir, dört çeşittir ve
03:08
and the same protection that gives you the antibodies
63
172603
2976
antikorlar oluşturmanıza neden olan koruma ve daha önce size bulaşan
03:11
and protects you from the same virus that you had before
64
175579
3312
aynı virüse karşı sizi koruması esasında
03:14
actually makes you much more susceptible to the other three.
65
178891
3066
sizi diğer üç virüse karşı daha duyarlı yapar.
03:17
So the next time you get dengue fever,
66
181957
2735
Bu yüzden, bir dahaki sefere eğer farlı bir cinsten
03:20
if it's a different strain, you're more susceptible,
67
184692
2640
Dang humması kaparsanız, daha hassas olursunuz,
03:23
you're likely to get worse symptoms,
68
187332
2631
büyük bir ihtimalle daha kötü belirtiler ortaya çıkar
03:25
and you're more likely to get the more severe forms,
69
189963
2601
ve çok büyük bir ihtimalle daha şiddetli şekillerde, kanlı ateş
03:28
hemorrhagic fever or shock syndrome.
70
192564
3262
veya şok belirtileri gösterirsiniz.
03:31
So you don't want dengue once,
71
195826
1419
Onun için, bir kez dang humması olmak
03:33
and you certainly don't want it again.
72
197245
2741
istemezsiniz ama tekrar yakalanmayı kattiyen istemezsiniz.
03:35
So why is it spreading so fast?
73
199986
3283
O halde, niçin bu kadar hızlı yayılıyor?
03:39
And the answer is this thing.
74
203269
2096
Cevabı budur.
03:41
This is Aedes aegypti.
75
205365
1774
Bu, Aedes aegypti cinsi sivrisinektir.
03:43
Now this is a mosquito that came, like its name suggests,
76
207139
3210
Şimdi bu, isminden de anlaşılacağı gibi, Kuzey Afrika'dan gelen bir sivrisinektir
03:46
out of North Africa, and it's spread round the world.
77
210349
3442
ve tüm dünyaya yayılmaktadır.
03:49
Now, in fact, a single mosquito will only travel
78
213791
3128
Esasında, tek bir sivrisinek kendi başına
03:52
about 200 yards in its entire life. They don't travel very far.
79
216919
3729
tüm yaşamı boyunca yaklaşık olarak 200 metre seyahat eder. Çok uzak mesafeler katetmezler.
03:56
What they're very good at doing is hitchhiking,
80
220648
2385
En iyi yaptıkları şey otostopçuluktur,
03:58
particularly the eggs.
81
223033
1410
özellikle de yumurtaları.
04:00
They will lay their eggs in clear water, any pool, any puddle,
82
224443
4697
Yumurtalarını berrak bir suya ya da herhangi bir su birikintisine bırakacaklar,
04:05
any birdbath, any flower pot,
83
229140
1950
ya kuş banyosuna ya da herhangi bir çiçek saksısına,
04:06
anywhere there's clear water, they'll lay their eggs,
84
231090
2740
temiz su olan her yere yumurtalarını bırakacaklar
04:09
and if that clear water is near freight, it's near a port,
85
233830
3622
ve bu temiz su nakil sağlayan bir yere, iskeleye yakınsa
04:13
if it's anywhere near transport,
86
237452
2649
ya da ulaşım sağlayan herhangi bir yere yakınsa,
04:16
those eggs will then get transported around the world.
87
240101
3184
bu yumurtalar daha sonra dünyanın her yerine taşınacaktır.
04:19
And that's what's happened. Mankind has transported
88
243285
2423
Ve olan da buydu. Bu yumurtaları dünyanın
04:21
these eggs all the way around the world,
89
245708
2006
her yerine insaoğlu taşıdı
04:23
and these insects have infested over 100 countries,
90
247714
3698
ve bu haşarat 100'ü aşkın ülkeye musallat oldu
04:27
and there's now 2.5 billion people living in countries
91
251412
2698
ve şimdi bu sivrisineklerin yaşadığı bu ülkelerde
04:30
where this mosquito resides.
92
254110
2992
2.5 milyar insan yaşıyor.
04:33
To give you just a couple of examples
93
257102
1584
Eğer bunun ne kadar hızlı yayıldığı hakkında
04:34
how fast this has happened,
94
258686
2516
birkaç örnek vermek gerekirse,
04:37
in the mid-'70s, Brazil declared, "We have no Aedes aegypti,"
95
261202
5516
1970 lerin ortalarında, Brezilya "Aedes aegypti cinsi sivrisinek bizde yok," açıklamasını yaptı
04:42
and currently they spend about a billion dollars now
96
266718
2350
ve şu anda yılda 1 milyar dolar harcama yapıyorlar
04:44
a year trying to get rid of it, trying to control it,
97
269068
2800
bunlardan kurtulmak, kontrol altına almak için,
04:47
just one species of mosquito.
98
271868
5101
sadece tek bir sivrisinek türü için.
04:52
Two days ago, or yesterday, I can't remember which,
99
276969
3543
İki gün önce ya da dün, tam olarak hatırlayamıyorum,
04:56
I saw a Reuters report that said
100
280512
1964
bir Reuters raporu gördüm:
04:58
Madeira had had their first cases of dengue,
101
282476
2634
Madeira (Portakiz civarında bulunan özel adalar grubu) ilk dang vakaları görüldü,
05:01
about 52 cases, with about 400 probable cases.
102
285110
3820
yaklaşık 52 vaka, olası muhtemel 400 vaka.
05:04
That's two days ago.
103
288930
1814
İki gün önceydi.
05:06
Interestingly, Madeira first got the insect in 2005,
104
290744
5181
İlginçtir ki, Madeira'da bu haşereler ilk 2005'te görüldü
05:11
and here we are, a few years later,
105
295925
2057
ve şimdi, bir kaç yıl sonra,
05:13
first cases of dengue.
106
297982
1327
ilk dang vakası.
05:15
So the one thing you'll find is that where the mosquito goes,
107
299309
3359
Yani çıkaracağınız sonuç şudur ki, sivrisinekler nereye giderse
05:18
dengue will follow.
108
302668
2314
dang onu izleyecektir.
05:20
Once you've got the mosquito in your area,
109
304982
2191
Sivrisinek yaşadığınız bölgeye girdiğinde,
05:23
anyone coming into that area with dengue,
110
307173
2369
o bölgeye dang hummalı herhangi biri geldiğinde,
05:25
mosquito will bite them, mosquito will bite somewhere else,
111
309542
2943
sivrisinekler onları ısıracak, başka yerleri ısıracak
05:28
somewhere else, somewhere else,
112
312485
964
başka yerleri,başka yerleri
05:29
and you'll get an epidemic.
113
313449
4115
ve salgın başlayacak.
05:33
So we must be good at killing mosquitos.
114
317564
1908
Öyleyse, sivrisinekleri öldürme konusunda
05:35
I mean, that can't be very difficult.
115
319472
1897
başarılı olmalıyız. demek istediğim, çok zor olamaz.
05:37
Well, there's two principle ways.
116
321369
2820
Burada iki esas usul var.
05:40
The first way is that you use larvicides.
117
324189
3372
İlk usul, larvisid kullanırsın.
05:43
You use chemicals. You put them into water where they breed.
118
327561
2812
Kimyasal madde kullanırsın. Onları üredikleri suya koyarsın.
05:46
Now in an urban environment, that's extraordinarily difficult.
119
330373
2800
Şimdi bunu kentsel çevrede uygulamak fevkalâde zordur.
05:49
You've got to get your chemical into every puddle,
120
333173
2185
Kimyasalların her su birikintisine koyulması lazım,
05:51
every birdbath, every tree trunk.
121
335358
2248
her bir kuş banyosuna, her bir ağaç gövdesine.
05:53
It's just not practical.
122
337606
3042
Bu (yol) basitçe hiç kullanışlı değil.
05:56
The second way you can do it
123
340648
1516
Uygulayabileceğin ikinci yol ise;
05:58
is actually trying to kill the insects as they fly around.
124
342164
3314
haşereleri etrafta uçarken öldürmeyi denemektir.
06:01
This is a picture of fogging.
125
345478
2226
Bu sislemenin bir resmi.
06:03
Here what someone is doing
126
347704
2445
Bakın bu adam ne yapıyor;
06:06
is mixing up chemical in a smoke
127
350149
2914
kimyasal maddeyi dumanla karıştırıyor
06:08
and basically spreading that through the environment.
128
353063
3014
ve temel olarak bunu etrafa yayıyor.
06:11
You could do the same with a space spray.
129
356077
2960
Bir arazi spreyi ile de yapılabilirdi.
06:14
This is really unpleasant stuff,
130
359037
1568
Bu gerçekten tatsız bir şey
06:16
and if it was any good, we wouldn't have this massive increase
131
360605
2402
ve biraz işe yarasaydı, sivrisineklerde bu büyük çaptaki çoğalma olmayacaktı
06:18
in mosquitos and we wouldn't have this massive increase in dengue fever.
132
363007
4656
ve dang hummasındaki artışı yaşamayacaktık.
06:23
So it's not very effective, but it's probably
133
367663
2089
Yani bu çok etkili değil, fakat belki de
06:25
the best thing we've got at the moment.
134
369752
2895
şu an sahip olduğumuzun en iyisi.
06:28
Having said that, actually, your best form of protection
135
372647
2152
Böyle söylesem de, aslında, sizin en iyi korunma şekliniz
06:30
and my best form of protection is a long-sleeve shirt
136
374799
2385
ve benim en iyi korunma şeklim uzun kollu gömlek
06:33
and a little bit of DEET to go with it.
137
377184
3424
ve buna eşlik eden biraz DEET (sineksavar).
06:36
So let's start again. Let's design a product,
138
380608
3689
Bu yüzden baştan başlayalım. Hadi bir ürün tasarlayalım,
06:40
right from the word go, and decide what we want.
139
384297
3276
en baştan ve ne istediğimizi belirleyelim.
06:43
Well we clearly need something that is effective
140
387573
2595
Pekala, apaçık belli ki biz sivrisinek nüfusunu azaltacak
06:46
at reducing the mosquito population.
141
390168
2308
etkili bir şey istiyoruz.
06:48
There's no point in just killing the odd mosquito here and there.
142
392476
2432
Orada burada bir kaç sivrisineği öldürmenin bir manası yok.
06:50
We want something that gets that population right the way down
143
394908
3092
Biz bu nüfusu doğrudan aşağı çekecek bir şey istiyoruz
06:53
so it can't get the disease transmission.
144
398000
3016
böylece hastalığı taşıyamayacaklar.
06:56
Clearly the product you've got has got to be safe to humans.
145
401016
3304
Şüphesiz ürününüz insanlar için güvenilir olmalı.
07:00
We are going to use it in and around humans.
146
404320
2176
Biz bunu insanların arasında ve çevrelerinde kullanacağız.
07:02
It has to be safe.
147
406496
1563
Güvenli olmalı.
07:03
We don't want to have a lasting impact on the environment.
148
408059
2230
Biz çevre üzerinde kalıcı bir etki bırakmak istemiyoruz.
07:06
We don't want to do anything that you can't undo.
149
410289
3234
Geri dönüşü olamayacak bir şey yapmak istemiyoruz.
07:09
Maybe a better product comes along in 20, 30 years.
150
413523
5093
Belki daha iyi bir ürün 20,30 yıl içinde ortaya çıkar.
07:14
Fine. We don't want a lasting environmental impact.
151
418616
2874
Pekâla, biz kalıcı bir çevresel etki istemiyoruz.
07:17
We want something that's relatively cheap, or cost-effective,
152
421490
3272
Görece ucuz ya da uygun maliyetli bir şey istiyoruz
07:20
because there's an awful lot of countries involved,
153
424762
1953
çünkü çok sayıda ülkeyi kapsıyor
07:22
and some of them are emerging markets,
154
426715
2006
ve bazıları gelişmekte olan piyasalar,
07:24
some of them emerging countries, low-income.
155
428721
3562
bazıları gelişmekte olan düşük gelirli ülkeler.
07:28
And finally, you want something that's species-specific.
156
432283
2375
Ve son olarak, türe özgü bir şey istiyorusunuz.
07:30
You want to get rid of this mosquito that spreads dengue,
157
434658
2788
Dang hummasını yayan sivrisineklerden kurtulmak istiyorsunuz,
07:33
but you don't really want to get all the other insects.
158
437446
2988
fakat aynı zamanda diğer böcekleri kapsamasını istemiyorsunuz.
07:36
Some are quite beneficial. Some are important to your ecosystem.
159
440434
3216
Bazıları oldukça faydalıdır. Bazıları ise ekosistem için önemlidir.
07:39
This one's not. It's invaded you.
160
443650
1838
Bu değil. Bu sizi istila ediyor.
07:41
But you don't want to get all of the insects.
161
445488
2682
Ama tüm haşerelerden kurtulmak istemiyorsunuz.
07:44
You just want to get this one.
162
448170
1659
Sadece bundan kurtulmak istiyorsunuz.
07:45
And most of the time, you'll find this insect
163
449829
2859
Ve çoğu zaman, bu haşereyi sizin ve evinizin
07:48
lives in and around your home,
164
452688
1435
etrafınızda bulacaksınız,
07:50
so this -- whatever we do has got to get to that insect.
165
454123
3924
yani bu -- bu haşerelerden kurtulmak için ne yaparsak bu haşereye ulaşmalı.
07:53
It's got to get into people's houses, into the bedrooms,
166
458047
2383
O (ürün) insanların evlerine, yatak odalarına
07:56
into the kitchens.
167
460430
1794
mutfaklarına girmek zorunda.
07:58
Now there are two features of mosquito biology
168
462224
3645
Şimdi sivrisinek biyolojisinin bu projede bize gerçekten
08:01
that really help us in this project,
169
465869
1900
yardımı dokunacak iki özelliği var,
08:03
and that is, firstly, males don't bite.
170
467769
3872
bunlardan ilki şu, erkekler ısırmaz.
08:07
It's only the female mosquito that will actually bite you.
171
471641
3109
Aslında sizi ısıranlar sadece dişi sivrisineklerdir.
08:10
The male can't bite you, won't bite you,
172
474750
2401
Erkek olanı ısıramaz, ısırmaz,
08:13
doesn't have the mouth parts to bite you.
173
477151
2303
sizi ısıracak ağız parçalarına sahip değiller.
08:15
It's just the female.
174
479454
1659
Sahip olanlar sadece dişiler.
08:17
And the second is a phenomenon
175
481113
1973
İkincisi ise bir fenomen (olağanüstü doğa olayı) ki
08:18
that males are very, very good at finding females.
176
483086
4216
erkekler dişileri bulmada çok çok iyiler.
08:23
If there's a male mosquito that you release,
177
487302
2648
Eğer bir erkek sivrisinek salarsanız
08:25
and if there's a female around, that male will find the female.
178
489950
4843
ve etrafta dişi bir sivrisinek varsa, erkek dişi olanı bulacaktır.
08:30
So basically, we've used those two factors.
179
494793
3818
Yani temelde, biz bu iki etkeni kullanıyoruz.
08:34
So here's a typical situation,
180
498611
1668
Burada tipik bir durum var,
08:36
male meets female, lots of offspring.
181
500279
2568
erkek ve dişi birleşir,bir çok döl oluşur.
08:38
A single female will lay about
182
502847
1729
Tek bir dişi tek seferde
08:40
up to 100 eggs at a time,
183
504576
1795
yaklaşık olarak yüzden fazla yumurta bırakır,
08:42
up to about 500 in her lifetime.
184
506371
2484
yaşamı boyunca 500 kez civarında yumurtlayacaktır.
08:44
Now if that male is carrying a gene
185
508855
3021
Eğer erkek
08:47
which causes the death of the offspring,
186
511876
2618
dölün ölümüne neden olacak bir gen taşıyorsa,
08:50
then the offspring don't survive,
187
514494
2681
döl hayatta kalamaz
08:53
and instead of having 500 mosquitos running around,
188
517175
3431
ve etrafta 500 sivrisinek dolaşacağına,
08:56
you have none.
189
520606
2621
hiç olmaz.
08:59
And if you can put more, I'll call them sterile,
190
523227
3119
Daha fazla (gen) koyabilirseniz, ben onlara kısır diyeceğim,
09:02
that the offspring will actually die at different stages,
191
526346
2873
döl farklı dönemlerde ölecektir,
09:05
but I'll call them sterile for now.
192
529219
1589
fakat ben şimdilik onlara kısır diyeceğim.
09:06
If you put more sterile males out into the environment,
193
530808
3556
Eğer çevreye daha fazla kısır erkek koyarsanız,
09:10
then the females are more likely to find a sterile male
194
534364
3288
dişilerin doğurgan olana nazaran kısır erkek bulmaları daha muhtemeldir
09:13
than a fertile one, and you will bring that population down.
195
537652
5839
ve siz bu nüfusu azaltmış olacaksınız.
09:19
So the males will go out, they'll look for females,
196
543491
2395
Böylece erkekler dışarı çıkacak, dişi arayacaklar,
09:21
they'll mate. If they mate successfully, then no offspring.
197
545886
3824
çiftleşecekler. Başarılı bir şekilde çiftleşirlerse, döl oluşmayacaktır.
09:25
If they don't find a female, then they'll die anyway.
198
549710
3003
Dişi bulamazlarsa da zaten ölecekler.
09:28
They only live a few days.
199
552713
3734
Sadece bir kaç gün yaşarlar.
09:32
And that's exactly where we are.
200
556447
2234
Ve burası tam olarak geldiğimiz noktadır.
09:34
So this is technology that was developed
201
558681
1630
Bu bir kaç yıl önce
09:36
in Oxford University a few years ago.
202
560311
2552
Oxford Univerisitesinde geliştirilen bir teknolojidir.
09:38
The company itself, Oxitec, we've been working
203
562863
2421
Şirketin kendisi ,Oxitec, (onarla) son 10 yıldır
09:41
for the last 10 years, very much on a sort of similar
204
565284
2549
beraber çalışıyoruz, bir ilaç şirketi olsaydı onun
09:43
development pathway that you'd get with a pharmaceutical company.
205
567833
3442
geliştirme yoluna çok benzer bir yol izliyoruz.
09:47
So about 10 years of internal evaluation, testing,
206
571275
4110
Yani bunu hazır olduğunu düşündüğümüz bir duruma getirmek için
09:51
to get this to a state where we think it's actually ready.
207
575385
3392
iç değerlendirmeyle, deneyle geçen yaklaşık on yıl.
09:54
And then we've gone out into the big outdoors,
208
578777
2487
Ondan sonra büyük açık havaya çıktık,
09:57
always with local community consent,
209
581264
1601
her zamana bölge halk onayı ile
09:58
always with the necessary permits.
210
582865
2185
ve her zaman gerekli ruhsatlar ile.
10:00
So we've done field trials now in the Cayman Islands,
211
585050
3063
Ve biz şimdi saha denemelerini Cayman adalarında,
10:04
a small one in Malaysia,
212
588113
1546
Malezya'da küçük ölçekli birini,
10:05
and two more now in Brazil.
213
589659
4335
ve şimdi Brezilya'da iki tanesini daha yapıyoruz.
10:09
And what's the result?
214
593994
1733
Peki sonuç nedir?
10:11
Well, the result has been very good.
215
595727
3308
Sonuçlar çok iyi.
10:14
In about four months of release,
216
599035
2824
Ortaya çıkışını izleyen yaklaşık dört ay içinde,
10:17
we've brought that population of mosquitos
217
601859
2296
sivrisinek nüfusunu
10:20
— in most cases we're dealing with villages here
218
604155
2543
--çoğu vakada küçükten başlayıp
10:22
of about 2,000, 3,000 people, that sort of size,
219
606698
3272
yaklaşık 2,000,3,000 civarında nüfusu olan,
10:25
starting small —
220
609970
1438
buradaki köylerle uğraşıyoruz --
10:27
we've taken that mosquito population down
221
611408
2191
sivrisinek nüfusunu
10:29
by about 85 percent in about four months.
222
613599
3224
yaklaşık dört ayda %85 kadar azalttık.
10:32
And in fact, the numbers after that get,
223
616823
1999
Ve aslında, bu sayıya ulaştıktan sonra
10:34
those get very difficult to count, because there just aren't any left.
224
618822
3740
sayması çok zorlaştı, çünkü neredeyse hiç kalmadı.
10:38
So that's been what we've seen in Cayman,
225
622562
1656
Bu deneylerde Cayman da ne sonuca vardıysak,
10:40
it's been what we've seen in Brazil
226
624218
3262
Brezilya'da da onu gördük.
10:43
in those trials.
227
627480
1986
Ve şu an yaptığımız şey
10:45
And now what we're doing is we're going through a process
228
629466
2312
bu deneyi büyük ölçeklerde görebilelim diye
10:47
to scale up to a town of about 50,000,
229
631778
2833
50,000 nüfusluk bir şehri kapsayacak şekilde büyültmek için
10:50
so we can see this work at big scale.
230
634611
2373
bir süreçten geçiyoruz.
10:52
And we've got a production unit in Oxford,
231
636984
2787
Oxford'da bir imalat bölümümüz var
10:55
or just south of Oxford, where we actually produce these mosquitos.
232
639771
3491
ya da Oxford'un güneyinde, bu sivrisinekleri ürettiğimiz yer.
10:59
We can produce them,
233
643262
1204
Bunları üretebiliriz,
11:00
in a space a bit more than this red carpet,
234
644466
2156
bu kırmızı halıdan biraz daha büyük bir alanda,
11:02
I can produce about 20 million a week.
235
646622
2524
bir haftada yaklaşık 20 milyon tane üretebilirim.
11:05
We can transport them around the world.
236
649146
2166
Dünyanın her yerine bunları taşıyabiliriz.
11:07
It's not very expensive, because it's a coffee cup --
237
651312
3022
Çok pahalı değil çünkü bir kahve fincanı --
11:10
something the size of a coffee cup
238
654334
1289
bir kahve fincanı büyüklüğünde bir şey --
11:11
will hold about three million eggs.
239
655623
3327
yaklaşık 3 milyon yumurta alır.
11:14
So freight costs aren't our biggest problem. (Laughter)
240
658950
3818
Yani nakliye ücreti bizim en büyük bir problemimiz olmayacak.
( Gülüşmeler)
( Gülüşmeler)
11:18
So we've got that. You could call it a mosquito factory.
241
662768
3304
Yani bunu hallettik. Onu bir sivrisinek fabrikası olarak adlandırabilirsiniz.
11:21
And for Brazil, where we've been doing some trials,
242
666072
3096
Birtakım deneyleri uyguladığımız Brezilya için bilgi vermek gerekirse,
11:25
the Brazilian government themselves have now built
243
669168
1888
Brezilya hükümeti kendi sivrisinek fabrikalarını
11:26
their own mosquito factory, far bigger than ours,
244
671056
2432
inşa etmişler, bizimkisinden fazlasıyla büyük
11:29
and we'll use that for scaling up in Brazil.
245
673488
5475
ve biz Brezilya'da ölçekleme yapmak için burayı kullanacağız.
11:34
There you are. We've sent mosquito eggs.
246
678963
2373
İşte oldu. Sivrisinek yumurtalarını gönderdik
11:37
We've separated the males from the females.
247
681336
2632
Erkekleri dişilerden ayırdık.
11:39
The males have been put in little pots
248
683968
3650
Erkekler küçük kavanozlara yerleştirildi
11:43
and the truck is going down the road
249
687618
2084
ve kamyon yola koyuldu ve giderken yol boyunca
11:45
and they are releasing males as they go.
250
689702
2964
erkek sivrisinekleri serbest bırakıyorlar.
11:48
It's actually a little bit more precise than that.
251
692666
1650
Aslında bundan biraz daha detaylı.
11:50
You want to release them so that
252
694316
1481
Onları etrafa öyle salmak istersiniz ki
11:51
you get good coverage of your area.
253
695797
2081
bölgenizi en iyi şekilde kapsasın.
11:53
So you take a Google Map, you divide it up,
254
697878
2791
Böylece bir Google haritasını alırsınız, bunu parçalara ayırırsınız,
11:56
work out how far they can fly,
255
700669
1884
ne kadar uzağa uçabildiklerini hesaplarsınız
11:58
and make sure you're releasing such that you get
256
702553
1975
ve etrafa öyle salarsınız ki bölgeyi kapsamasını
12:00
coverage of the area, and then you go back,
257
704528
2898
temin edersiniz,sonra geri dönersiniz,
12:03
and within a very short space of time,
258
707426
1774
çok kısa bir zaman içinde,
12:05
you're bringing that population right the way down.
259
709200
3576
bu nüfusu doğrudan azaltırsınız.
12:08
We've also done this in agriculture.
260
712776
2432
Biz bunu tarımda da uyguladık.
12:11
We've got several different species of agriculture coming along,
261
715208
4072
Tarımın bir kaç farklı türünü elde ettik
12:15
and I'm hoping that soon
262
719280
1908
ve inanıyorum ki, yakında
12:17
we'll be able to get some funding together so we can get back
263
721188
2796
birlikte bazı fonlar alabileceğiz böylece geri dönebilecek
12:19
and start looking at malaria.
264
723984
3082
ve sıtmaya bakmaya başlayabileceğiz.
12:22
So that's where we stand at the moment,
265
727066
2049
Şu an geldiğimiz nokta burası
12:25
and I've just got a few final thoughts,
266
729115
2529
ve bir kaç nihai düşüncem var, ki o da
12:27
which is that this is another way in which biology
267
731644
3444
bunun biyolojinin şimdi bu alandaki toplumsal gelişmelerden bazılarında
12:30
is now coming in to supplement chemistry
268
735088
3989
kimyanın tamamlayıcısı olarak gelmesinin
12:34
in some of our societal advances in this area,
269
739077
3743
bir başka yolu olduğudur
12:38
and these biological approaches are coming in
270
742820
2288
ve bu biyolojik yaklaşımlar
12:41
in very different forms,
271
745108
2401
çok farklı şekillerde ortaya çıkıyor
12:43
and when you think about genetic engineering,
272
747509
2322
ve genetik mühendisliğini düşündüğünüzde,
12:45
we've now got enzymes for industrial processing,
273
749831
3006
şimdi endüstriyel işlemler için enzimler var,
12:48
enzymes, genetically engineered enzymes in food.
274
752837
2934
yiyecekler için genetik olarak tasarlanmış enzimler.
12:51
We have G.M. crops, we have pharmaceuticals,
275
755771
2802
Genetiği değiştirilmiş ürünlere, tıbbi ilaçlara
12:54
we have new vaccines,
276
758573
1316
aşılara sahibiz,
12:55
all using roughly the same technology, but with very different outcomes.
277
759889
4084
hepsi kabaca aynı teknolojiyi kullanıyor, fakat çok farklı sonuçlarla.
12:59
And I'm in favor, actually. Of course I am.
278
763973
3513
Ben lehindeyim, hakikatten. Şüphesiz öyleyim.
13:03
I'm in favor of particularly where the older technologies
279
767486
2896
Ben bilhassa eski teknolojilerin iyi çalışmadığı
13:06
don't work well or have become unacceptable.
280
770382
3072
ya da kabul edilemez hale geldşği durumlarda (onlardan) yanayım.
13:09
And although the techniques are similar,
281
773454
3357
Ve teknikler aynı olmasına rağmen,
13:12
the outcomes are very, very different,
282
776811
1541
sonuçlar çok,çok farklı
13:14
and if you take our approach, for example,
283
778352
1514
mesela bizim yaklaşımımızı ele alır
13:15
and you compare it to, say, G.M. crops,
284
779866
2425
ve diyelim ki genetiği değiştirilmis ürünlerle karşılaştırırsanız,
13:18
both techniques are trying to produce a massive benefit.
285
782291
4292
iki teknik de geniş çaplı bir yarar sağlama çabasında.
13:22
Both have a side benefit,
286
786583
2143
İkisinin de böcek ilacı kullanımını olağanüstü düzeyde
13:24
which is that we reduce pesticide use tremendously.
287
788726
3709
azaltabileceğimiz bir yan faydası var.
13:28
But whereas a G.M. crop is trying to protect the plant,
288
792435
3961
Oysa genetiği değiştirilmiş ürün bitkiyi korumaya çalışır,
13:32
for example, and give it an advantage,
289
796396
2744
örneğin, ve ona bir avantaj sağlar,
13:35
what we're actually doing is taking the mosquito
290
799140
3095
bizim gerçekte yaptığımız şey sivrisineği almak
13:38
and giving it the biggest disadvantage it can possibly have,
291
802235
4089
ve olabilecek en büyük zararı vererek,
13:42
rendering it unable to reproduce effectively.
292
806324
2984
verimli şekilde üreyemez hale getirmek.
13:45
So for the mosquito, it's a dead end.
293
809308
3600
Yani sivrisinekler için, bu bir çıkmaz sokak.
13:48
Thank you very much. (Applause)
294
812908
3807
Çok teşekkür ederim.
(Alkış)
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Hadyn Parry - Biotechnology entrepreneurBiotech entrepreneur Hadyn Parry leads a science start-up that develops GM insects to fight dengue fever.
Why you should listen
"We have reached a moment of truth," says biotech entrepreneur Hadyn Parry. He believes it's a pivotal time for the science industry and it's the moment for the public to wake up and rethink its position on GM technologies and trials. Parry, who is the CEO of Oxitec, a biotech company devoted to innovative insect control, believes the debate over GM crops and animals has become too political, and people are not stopping to evaluate the technologies' true promises and efficacies. In his eyes, GM can be used responsibly for important goals, like the control of extremely harmful diseases like dengue fever.
Hadyn Parry | Speaker | TED.com