TED1998
Paul MacCready: Nature vs. humans
پۆڵ ماک کریدی: سروشت و مرۆڤایەتی
Filmed:
Readability: 4
227,903 views
لەساڵی ١٩٩٨دا، دیزاینەری فڕۆکە " پۆڵ ماک کریدی " باس لەو هەسارەیە دەکات کە مرۆڤەکان بە تەواوی سروشتەکەیان داگیرکردووە، هەروەها باس لەو کردارە دەکات کە هەموومان دەتوانین ئەنجامی بدەین بۆ پاراستنی هاوسەنگی سروشت. بۆ ئەم مەسەلەیە ئەویش بە درووست کردنی فرۆکەی کارۆ ڕوناکی و ئۆتۆمبیلی کارەبایی و چەند شتێکی تر بەشداری کردووە
Paul MacCready - Engineer
Paul MacCready, an aircraft designer and environmentalist, is a pioneer of human-powered flight, alternative energy for transportation, and environmentally responsible design. Full bio
Paul MacCready, an aircraft designer and environmentalist, is a pioneer of human-powered flight, alternative energy for transportation, and environmentally responsible design. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
You hear that this is the era of environment -- or biology, or information technology ...
0
0
7000
ئەمە سەردەمی کەش و هەوا ناسی و زیندەوەر ناسی و تەکنەلۆژیای زانیارییە
00:25
Well, it's the era of a lot of different things
1
7000
2000
کەواتە ئێستا سەردەمی زۆر شتی چیاوازە
00:27
that we're in right now. But one thing for sure:
2
9000
2000
کە ئێمە تیایاندا دەژین. بەڵام بە دڵنیاییەوە شتێک هەیە
00:29
it's the era of change. There's more change going on
3
11000
3000
کە ئەویش سەردەمی گۆڕانکارییە، لەم کاتەدا زۆر گۆڕانکاری دەگوزەرێت
00:32
than ever has occurred in the history of human life on earth.
4
14000
6000
زیاتر لە هەموو کاتێک کە لە مێژوی مرۆڤایەتیدا ڕوویدا بێت لەسەر زەوی
00:38
And you all sort of know it, but it's hard to get it
5
20000
3000
ئێوە بە شێوەیەک لە شێوەکان دەزانن، بەڵام قورسە بە دەستیان
00:41
so that you really understand it.
6
23000
2000
کە بەباشی لێی تێبگەن
00:43
And I've tried to put together something that's a good start for this.
7
25000
4000
من هەوڵم داوە چەند شتێک یەکبخەم وەک سەرەتایەکی باش بۆ ئێوە
00:48
I've tried to show in this -- though the color doesn't come out --
8
30000
4000
هەوڵم داوە ئەوە نیشان بدەم... لەگەڵ ئەوەی بە ڕەنگاوڕەنگی دەرناکەوێت
00:52
that what I'm concerned with is the little 50-year time bubble
9
34000
4000
ئەوە ئەو شتەیە منی قەلەق کردووە لەو ٥٠ ساڵەی هەڵاوساندا
00:56
that you are in. You tend to be interested in a generation past,
10
38000
4000
کە ئێوەی تیادان. لەوە دەچێت کە ئێوە حەزتان لە ژیانی نەوەکانی پێشوو بێت
01:00
a generation future -- your parents, your kids, things you can change
11
42000
4000
یان نەوەکانی داهاتوو.. دایکتان، باوکتانن، منداڵەکانتان، ئەو شتانەی کە دەتوانن بیگۆڕن
01:04
over the next few decades -- and this 50-year time bubble
12
46000
2000
لە جەند ساڵی داهاتودا.. وە ئەم ٥٠ ساڵەی هەڵاوسان
01:06
you kind of move along in. And in that 50 years,
13
48000
4000
بەشێوەیەک لە شێوەکان تۆ بە تەنهایت. لەو ٥٠ ساڵەدا
01:10
if you look at the population curve, you find the population of humans
14
52000
4000
ئەگەر تەماشای ڕێژەی ژمارەی دانیشتوان بکەیت، ڕێژەی دانیشتوانت بۆ دەردەکەوێت
01:14
on the earth more than doubles and we're up three-and-a-half times
15
56000
4000
کە دوو بەرامبەر زیادی کردووە و بەرەو سێ بەرامبەر و نیو دەڕوات
01:19
since I was born. When you have a new baby,
16
61000
3000
لەو کاتەی لە دایک بووم کاتیک مندالێکی تازەت دەبێت
01:22
by the time that kid gets out of high school
17
64000
3000
بە تێپەڕ بوونی کات ئەو منداڵە خوێندنی ئامادەیی تەواو دەکات
01:26
more people will be added than existed on earth when I was born.
18
68000
3000
خەڵک زۆر زیاتر دەبێت وەک لەوەی کە لە پێشتردا دەژیان لەو کاتەی کە لە دایک بووە؟
01:30
This is unprecedented, and it's big.
19
72000
2000
ئەوە شتێکە کە پێشتر نەبووە، ئەوە زۆر گەورەیە
01:33
Where it goes in the future is questioned. So that's the human part.
20
75000
3000
کاتێک لە داهاتوودا ئەو پرسیارە دەکرێت کە ئایا ئەوە هەموو بەشی مرۆڤایەتیی نیە
01:37
Now, the human part related to animals: look at the left side of that.
21
79000
4000
ئێستا بەشەکەی منرۆڤ پەیوەندی بە ئاژەڵەوە هەیە: تەماشای بەشی لای چەپی ئەوە بکە
01:42
What I call the human portion -- humans and their livestock and pets --
22
84000
3000
کە ناوم ناوە بەشی (لایەنی) مرۆڤ.. مرۆڤ و ئاژەڵی ماڵی و هێلانەی ئاژەڵەکان
01:45
versus the natural portion -- all the other wild animals and just --
23
87000
4000
بەرامبەر بەشی سروشتی... ئاژەڵە کێوییەکان و ژیانیان
01:49
these are vertebrates and all the birds, etc.,
24
91000
4000
هەموو ئەو ئاژەڵانەی کە ئێسکی پشتیان هەیە لەگەڵ باڵندەکان و تا دوایی
01:53
in the land and air, not in the water. How does it balance?
25
95000
4000
لەسەر زەوی و ئاسمان، ئاژەڵی ئاوی نا چۆن هاوسەنگییان ڕادەگیرێت؟
01:57
Certainly, 10,000 years ago, the civilization's beginning,
26
99000
5000
بە دڵنیاییەوە ١٠٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا، شارستانی دەستی پێکرد
02:02
the human portion was less than one tenth of one percent. Let's look at it now.
27
104000
5000
ئەو بەشەی پەیوەندی بە ژیانی مرۆڤەوە هەمبوو (یەک لەسەر سێ) ڕێژەکەی پێک دەهێنا با تەماشایەکی بکەین
02:07
You follow this curve and you see the whiter spot in the middle --
28
109000
4000
سەرنجی ئەو هێڵکارییە بدەن، ئەو ڕەنگە سپییە دەبینن لە ناوەڕاستدا
02:11
that's your 50-year time bubble. Humans, livestock and pets
29
113000
5000
کە ئەوە هەڵاوساندنی ئەو ٥٠ ساڵەیە. مرۆڤ، کێڵگە، ئاژەڵی ماڵی
02:16
are now 97 percent of that integrated total mass on earth
30
118000
3000
لە %٩٧ی ڕێژەی هەموو زەوی پێک هێناوە
02:20
and all wild nature is three percent. We have won. The next generation
31
122000
4000
هەموو سروشتی دەرەوە لە %٣ی پێک دەهێنن. ئێمە بردمانەوە نەوەکانی داهاتوو
02:24
doesn't even have to worry about this game -- it is over.
32
126000
2000
بە هیچ شێوەیەک خەمی ئەم یارییەیان نییە.. تەواو بوو
02:27
And the biggest problem came in the last 25 years:
33
129000
4000
گەورەترین کێشە لە ٢٥ سالی دوایدا سەری هەڵدا
02:31
it went from 25 percent up to that 97 percent.
34
133000
3000
کە لە %٢٧وە بەرز بۆیەوە بۆ %٩٧
02:34
And this really is a sobering picture upon realizing that we, humans,
35
136000
5000
لە ڕاستیدا ئا ئەمەیە ئەو وێنەیەی کە خەممان دەداتێ لەبارەی ئەوەی کە ئێمە مرۆڤ
02:40
are in charge of life on earth; we're like the capricious Gods
36
142000
4000
بەرپرسە لە ژیان لەسەر زەویدا ئێمە وەک خوایەکی پێش بینی نەکراو دەردەکەوین
02:44
of old Greek myths, kind of playing with life --
37
146000
4000
لە شێوەی ستایلی یۆنانییەکان کە تا ڕادەیەک یارییان لەگەڵ ژیان دەکرد و
02:49
and not a great deal of wisdom injected into it.
38
151000
4000
بە شێوەیەکی زیرەکانە هەڵسوکەوتیان نەدەکرد
02:53
Now, the third curve is information technology.
39
155000
4000
ئەو هێڵکارییەی سێیەم تەکنەلۆژیای زانیارییە
02:57
This is Moore's Law plotted here, which relates to density
40
159000
3000
ئەوەی لێرەیە یاساکانی (مۆرس)ە، کە پەیوەندی بە ڕێژەوە هەیە
03:01
of information, but it has been pretty good for showing
41
163000
3000
لە زانیاریدا، بەڵام ئەوە شتێکی زۆر باشە بۆ نیشاندانی
03:04
a lot of other things about information technology --
42
166000
2000
زۆر شت لەسەر تەکنەلۆژیای زانیاری
03:07
computers, their use, Internet, etc. And what's important
43
169000
3000
کۆمپیتەر و چۆنیەتی بەکارهێنانی، ئینتەرنێت، هەتا دوایی، ئەوەی کە گرنگە
03:11
is it just goes straight up through the top of the curve,
44
173000
3000
ئەوەیە بەشێوەیەکی ڕاست لە هێڵکارییەکەدابەرەو سەرەوە بەرز دەبێتەوە
03:14
and has no real limits to it. Now try and contrast these.
45
176000
5000
هیچ رێگرییەک نییە لەبەر دەمیدا ئێستا ئەمانە تاقی بکەرەوە و بەراوردیان بکە
03:20
This is the size of the earth going through that same --
46
182000
2000
ئەمە قەبارەی زەوییەکە لەسەر هەمان
03:22
(Laughter)
47
184000
2000
پێکەنین
03:24
-- frame. And to make it really clear, I've put all four on one graph.
48
186000
6000
شێواز دەڕوات. بۆ ئەوەی ئاسانتر و ڕوون تر بێت، هەر جوارییانم لەسەر هێڵکارییەک داناوە
03:30
There's no need to see the little detailed words on it.
49
192000
2000
پێویست بەوە ناکات بە وشە باسی بکەین
03:33
That first one is humans-versus-nature;
50
195000
4000
ئەوەی یەکەمیان مرۆڤە بەرامبەر سروشت
03:38
we've won, there's no more gain. Human population.
51
200000
3000
ئێمە بردومانەتەوە پێویستمان بە بەدەست هێنانی تر نییە ژمارەی مرۆڤەکان
03:41
And so if you're looking for growth industries to get into,
52
203000
2000
کەواتە ئەگەر تۆ چاوەڕێی بەرزبونەوەی پیشەسازی دەکەیت بۆ ئەوەی بە دەستی بهێنیت
03:43
that's not a good one -- protecting natural creatures. Human population
53
205000
5000
ئەوە هەڵبژاردەیەکی باس نییە ... پارێزگاری کردن لە گیانەوەرانی سروشت. ژمارەی دانیشتوان
03:48
is going up; it's going to continue for quite a while.
54
210000
2000
بەرز دەبێتەوە، بە شێوەیەک بۆ ماوەیەک بەردەوام دەبێت
03:51
Good business in obstetricians, morticians, and farming, housing, etc. --
55
213000
5000
قازانج کردنێکی باش لە کاری دکتۆری منداڵان، قەبر هەڵکەندن، جوتیاری، کڕین و فرۆشتنی خانوو، هتد
03:57
they all deal with human bodies, which require being fed,
56
219000
5000
ئەمانە هەمووی پەیوەندی بە لەش و بازوی مرۆڤەوە هەیە، کە پێویستی بە خواردن هەیە
04:02
transported, housed and so on. And the information technology,
57
224000
5000
بگوازرێتەوە، خانوو کردن، هەتا دوایی.. تەنکلەلۆژیای زانیاری
04:07
which connects to our brains, has no limit -- now, that is a wonderful
58
229000
3000
کە پەیوەندی بە مێشکمانەوە هەیە، تەواو بوونی نیە.. ئێستا ئەوە خۆشترین
04:11
field to be in. You're looking for growth opportunity?
59
233000
2000
بەشە کە هەمان بێت، تۆ بۆ زۆر بوونی چانس دەگەڕێیت؟
04:13
It's just going up through the roof.
60
235000
2000
ئەوە هەر بەرز دەبێتەوە بۆ سەرەوە
04:16
And then, the size of the Earth. Somehow making these all compatible
61
238000
3000
وە دوایی، قەبارەی زەوی. بە شێوەیەک لە شێوەکان ئەمانە گرێ بدەین
04:19
with the Earth looks like a pretty bad industry to be involved with.
62
241000
4000
بە زەوییەوە دەبێت بە کاریگەری خراپ کە تیایدا بژیت
04:24
So, that's the stage out of all this. I find,
63
246000
3000
کەواتە ئەمە ئامانجەکەی دەبێت لەو هەموو شتەدا کە باسمان نەکرد
04:28
for reasons I don't understand, I really do have a goal.
64
250000
3000
بە هۆی چەند هۆکارێکەوە لێی تێناگەم، بە ڕاستی من مەبەستم هەیە
04:31
And the goal is that the world be desirable and sustainable
65
253000
4000
مەبەستەکە ئەوەیە کە هەموو جیهان ببێت بەوەی کە خەڵک بیەوێت و جێگر بێت
04:35
when my kids reach my age -- and I think that's -- in other words,
66
257000
4000
کاتێک منداڵەکانم دەگەنە ئەم تەمەنەی من ... وا بزانم ئەوەیە ... بە شێوەیەکی تر
04:39
the next generation. I think that's a goal that we probably all share.
67
261000
3000
نەوەکانی داهاتوو وا بزانم ئەوە مەبەستەکەیە کە هەموان لەوانەیە هەوڵی بۆ بدەین
04:42
I think it's a hopeless goal. Technologically, it's achievable;
68
264000
3000
وا بزانم ئەوە مەبەستێکی بێ هیوایانەیە بە شێوەیەکی تەکنیکی دەتوانرێت ئەوە بەدەست بهێنرێت
04:45
economically, it's achievable; politically,
69
267000
3000
ئابوریانە، دەتوانرێت بەدەست بهێنرێت ، سیاسیانە
04:48
it means sort of the habits, institutions of people -- it's impossible.
70
270000
4000
چەند هیوایەک دەگەیەنێت کۆمەڵێک خەڵک ... ئەو ماحاڵە
04:53
The institutions of the past with all their inertia
71
275000
2000
شێوازی ژیانی ڕابردوو لەگەڵ ئەو هەموو بەرگرییەی گۆڕانکاریدا
04:55
are just irrelevant for the future, except they're there
72
277000
3000
هیچ پەیوەندییەکی بە داهاتووە وە نییە ئەوە نەبێت کە شتەکە هەیە
04:59
and we have to deal with them. I spend about 15 percent of my time
73
281000
6000
پێویستە خۆمانی لەگەڵ بگونجێنین من ١٥ لە سەدی کاتی خۆم بەسەر دەبەم
05:05
trying to save the world, the other 85 percent, the usual --
74
287000
3000
هەوڵ دەدەم جیهان ڕزگار بکەم، ٨٥ لە سەدەکەی تر، شتێکی باوە
05:08
and whatever else we devote ourselves to.
75
290000
3000
کاتی خۆمانی تیادا بەسەر دەبەین
05:11
And in that 15 percent, the main focus is on human mind, thinking skills,
76
293000
5000
لەو ١٥ لە سەدەدا، سەرنجەکەی من لەسەر مێشکی مرۆڤە، شارەزایی و بیرکردنەوە
05:17
somehow trying to unleash kids from the straightjacket of school,
77
299000
3000
بە شێوەیەک هەوڵ دەدەیت منداڵەکان ڕزگار بکەیت لە قوتابخانەی توند وجدی
05:20
which is putting information and dogma into them,
78
302000
3000
کە زانیاری و باوەڕ بەیەکەوە کۆ دەکاتەوە و پێیان دەبەخشێت
05:23
get them so they really think, ask tough questions, argue
79
305000
3000
بەو شێوەیە وەری بگرە کە بیر دەکەنەوە لەگەڵ ئەوەشدا پرسیار و گفتوگۆ بکە
05:26
about serious subjects, don't believe everything that's in the book,
80
308000
4000
دەربارەی بابەتی گرنگ، باوەڕ بە هەموو شتێکی ناو کتێب مەکە
05:30
think broadly or creative. They can be.
81
312000
3000
بە شێوەیەکی فراوان بیر بەرەوە و داهێنەر بە، دەتوانن بەو شێوەیە بن
05:33
Our school systems are very flawed and do not reward you
82
315000
4000
سیستەمی قوتابخانەکانمان تێکشاون و ناتوانن خۆیان ڕێک بخەنەوە و قازانجت پێ بگەیەنن
05:37
for the things that are important in life
83
319000
2000
لەسەر ئەو شتانەی کە گرنگن لە ژیاندا
05:39
or for the survival of civilization; they reward you
84
321000
2000
یان ئەوەی کە پەیوەندی بە ڕزگار بوونی شارستانییەوە هەیە، ئەوان قازانجت پێ دەگەیەنن
05:41
for a lot of learning and sopping up stuff.
85
323000
4000
لە بەدەست هێنانی زانیارییەکی زۆردا
05:46
We can't go into that today because there isn't time --
86
328000
4000
ناتوانین بە باشی باسی ئەوە بکەین چونکە کاتمان بەدەستەوە نیە
05:50
it's a broad subject. One thing for sure, in the future
87
332000
3000
ئەوە بابەتێکی فراوانە. با دڵنیاییەوە شتێک هەیە، لە داهاتودا
05:53
there is an essential feature -- necessary, but not sufficient --
88
335000
7000
بابەتێکی گرنگ هەیە ...پێویستن بەڵام، بەڵام ئەمە ڕاست نییە
06:00
which is doing more with less. We've got to be doing things
89
342000
3000
کە شتێکی زۆر بکەیت لە کاتێکی کەمدا، ئێمە بەو شێوەیە وا هاتوین کە کار بکەین
06:04
with more efficiency using less energy, less material.
90
346000
2000
بە شێوەیەکی ڕێکوپێکانە کە وزەیەکی کەم و شتێکی کەم بەکاردەهێنین
06:06
Your great-great grandparents got by on muscle power,
91
348000
3000
باپیرە گەورە گەورەی بە شان و بازوو کاریان کردووە
06:10
and yet we all think there's this huge power that's essential
92
352000
3000
لەگەل ئەوەشدا ئێمە بیر دەکەینەوە کە هێزێکی زۆر هەیە کە گرنگە
06:14
for our lifestyle. And with all the wonderful technology we have
93
356000
3000
بۆ شێوازی ژیانی ئێمە لەگەڵ ئەو هەموو ئامێرە سەرسوڕهێنەرەی تەکنەلۆژیا کە هەمانە
06:18
we can do things that are much more efficient: conserve, recycle, etc.
94
360000
7000
دەتوانین کاری زۆر زیاتر بکەین کە قازانجی زۆر زۆرترە: پارێزگاری کردنی شتی و دوبارە بەکارهێنانەوەی
06:26
Let me just rush very quickly through things that we've done.
95
368000
3000
ڕێگەم بدەن بە خێرایی باسی ئەوە بکەم کە چیمان کردووە
06:29
Human-powered airplane -- Gossamer Condor sort of started me
96
371000
3000
مرۆڤ هێزی بەسەر فڕۆکەدا هەیە.. جیهانێکی نەرم و نیان بەشێوەیەک منی جوڵاند
06:32
in this direction in 1976 and 77,
97
374000
5000
بە ڕێگەیەک لە ساڵی ١٩٧٦ ، ١٩٧٧
06:38
winning the Kremer prize in aviation history,
98
380000
1000
بردنەوەی خەڵاتی (کریمەر) لەسەر مێژوی دروست کردنی فڕۆکە
06:40
followed by the Albatross. And we began
99
382000
2000
کە لە دوای (ئەلباترۆس) دەهات. وە دەستمان کرد
06:43
making various odd planes and creatures.
100
385000
3000
بە دروست کردنی چەند جۆرێک فڕۆکەی تاک و بونەوەر
06:46
Here's a giant flying replica of a pterosaur that has no tail.
101
388000
4000
ئەوەتا گەورەترین فڕۆکە هەیە کە هاوشێوەی (پتڕۆسادر) کە کلکی نییە
06:51
Trying to have it fly straight is like trying to shoot an arrow
102
393000
3000
هەوڵداەن بۆ هەڵفڕاندنی ئەو فڕۆکەیە بە شێوەیەکی ڕاست وەک ئەوە وایە کە تەقە بەو ئاڕاستە بکەیت
06:54
with the feathered end forward. It was a tough job,
103
396000
3000
کە بەرەو کۆتای دەڕوات و دەیبڕێت، ئەوە کارێکی زۆر قورسە
06:57
and boy it made me have a lot of respect for nature.
104
399000
3000
کوڕینە ئەوە وای لی کردم کە زۆر ڕێز لە سروشت بگرم
07:00
This was the full size of the original creature.
105
402000
3000
ئەوە قەبارەی تەواوی ڕاستی بونەوەرەکان بوو
07:04
We did things on land, in the air, on water --
106
406000
2000
ئێمە لەسەر زەوی هەندێ شتمان کردووە، لە ئاسماندا، لەناو ئاودا
07:07
vehicles of all different kinds, usually with some electronics
107
409000
4000
بە شێوازی زۆر جیاواز، عادەتەن لەگەڵ هەندێ کاری ئەلکترۆنی
07:11
or electric power systems in them. I find they're all the same,
108
413000
2000
یان سیستەمی هێزی کارەبایی لە ناویاندا هەیە. من وا هەست دەکەم هەموویان یەک شتن
07:14
whether its land, air or water.
109
416000
4000
جا زەوی بێت یان هەوا یان ئاو
07:18
I'll be focusing on the air here. This is a solar-powered airplane --
110
420000
4000
لێرەدا من سەرنج دەخەمە سەر هەوای ئاسمان. ئەو فڕۆکەیەی کە بە وزەی خۆر کار دەکات
07:22
165 miles carrying a person from France to England
111
424000
3000
کە بۆ ١٦٥ میل کەسێک هەڵدەگرێت و دەیگوازێتەوە لە فەڕەنساوە بۆ ئینگلتەرا
07:25
as a symbol that solar power is going to be an important part
112
427000
3000
وەک نیشانەیەک بۆ نیشاندانی وەزەی خۆر وەک هێزی گرنگ
07:29
of our future. Then we did the solar car for General Motors --
113
431000
3000
لە داهاتووماندا دوای ئەوەی وزەی خۆرمان بەکار هێنا بۆ ئۆتۆمبیلەکانی جەنەڕاڵ مۆتۆڕس
07:32
the Sunracer -- that won the race in Australia.
114
434000
3000
بەناوی سەن ڕەیسەرکە پێسبڕکێیەکی بردەوە لە ئوستڕالیا
07:36
We got a lot of people thinking about electric cars,
115
438000
2000
خەڵکێکی زۆرمان بینی کە بیریان لە ئۆتۆمبیلی کارەبایی کردەوە
07:38
what you could do with them. A few years later, when we suggested to GM that
116
440000
3000
کە دەتوانیت خۆتی لەگەڵ بگونجێنیت، دوای چەند ساڵێک کاتێک پێشنیاری ئەوەمان بۆ جەنەڕڵ مۆتۆڕس کرد کە
07:41
now is the time and we could do a thing called the Impact,
117
443000
2000
ئێستا کاتی خۆیەتی کە کارێک بکەین بەناوی کاریگەری
07:44
they sponsored it, and here's the Impact that we developed with them
118
446000
3000
ئەوان پاڵپشتیان کرد وە ئەم کاریگەرییە کەیە کە ئێمە گەشەمان پێداوە بە هاوکاری ئەوان
07:47
on their programs. This is the demonstrator. And they put huge effort
119
449000
4000
لە بەرنامەکانیاندا ئەم شۆرتە ئەوان بایەخێکی زۆریان پێ داوە
07:51
into turning it into a commercial product.
120
453000
3000
تا بیگۆڕین بۆ بەرهەمێکی بازرگانی
07:54
With that preamble, let's show the first two-minute videotape,
121
456000
5000
بەو پێشەکییەوە، با یەکەم ڤیدۆی دوو خولەکی نیشان بدەین
07:59
which shows a little airplane for surveillance
122
461000
2000
کە فڕۆکەی بچوک نیشان دەدات لە کاتی چاودێری کردنیاندا
08:02
and moving to a giant airplane.
123
464000
2000
وە گۆڕینیان بۆ فڕۆکەی زەبەلاح
08:06
Narrator: A tiny airplane, the AV Pointer serves for surveillance --
124
468000
4000
ئەو کەسەی قسە دەکات فڕۆکەیەکی زۆ بچوک بەرپرسی خزمەت گوزاری (ئەی ڤی)یەکەو هەڵدان بۆ چاودێری کردن
08:10
in effect, a pair of roving eyeglasses. A cutting-edge example
125
472000
4000
سەرەنجام جوڵاندنی چاویلکەکان بە بێ هۆکار بڕینی لا بردنی نمونەیەکی
08:14
of where miniaturization can lead if the operator is remote
126
476000
3000
بچوک کراوە دەتوانێن ڕێنمایی بکات ئەگەر لێخوڕەکە کۆنتڕۆڵی هەبێت
08:17
from the vehicle. It is convenient to carry, assemble
127
479000
3000
بەسەر ئامێرەکەدا، ئەوە زۆر باشترە کە هەڵ گرتنو و کۆکرنەوە
08:20
and launch by hand. Battery-powered, it is silent and rarely noticed.
128
482000
5000
هەروەها ڤفڕین و کۆنتڕۆڵی بە دەست و وزە بەخشی بە باترییەکە، ئەوە شتێکی نادیارە و با ئاسانی هەستی پێ ناکرێت
08:26
It sends high-resolution video pictures back to the operator.
129
488000
3000
ئەوە وێنەیەکی کوالیتی بەرز دەدات بە بەڕێوبەوبەرەکە
08:29
With onboard GPS, it can navigate autonomously,
130
491000
3000
کە (جی پی ئێس)ی تیدا بەکار هاتووە دەتوانێت بە شێوەیەکی سەربەخۆ کۆنتڕۆڵ بکرێت
08:33
and it is rugged enough to self-land without damage.
131
495000
3000
بەشێوەیەک ڕێکخراوەکان بنیشێنێتەوە بێ ئەوەی تێکبشکێت
08:38
The modern sailplane is superbly efficient.
132
500000
2000
فڕۆکە تازەکان ئەم سەردەمە زۆر نایابانە کار دەکەن
08:41
Some can glide as flat as 60 feet forward for every foot of descent.
133
503000
4000
خەڵک دەتوانێت بەشێوەیەکی نەرم هاتوچۆ بکات لەسەر ڕێگەی پێی
08:46
They are powered only by the energy
134
508000
1000
ئەوان کار دەکەن بە هۆی وزەوە
08:47
they can extract from the atmosphere --
135
509000
2000
دەتوانن کاریگەری بکەنە سەر یەکتری لە هەوادا
08:50
an atmosphere nature stirs up by solar energy.
136
512000
3000
سروشتی ئەو هەوایەی کە بەهۆی ووزەی خۆرەوە دەگۆڕێت
08:53
Humans and soaring birds have found nature to be generous
137
515000
3000
مرۆڤ و باڵندە قورسەکان بۆیان ڕوون بۆتەوە کە سروشتی بەخشندەیە لەگەڵ ئەواندا
08:56
in providing replenishable energy. Sailplanes have flown
138
518000
4000
لە دابین کردنی وزەیەکی تازە و گرنگ، فڕۆکە قورسەکان دەستیان کردووە بە فڕین
09:00
over 1,000 miles, and the altitude record is over 50,000 feet.
139
522000
4000
بۆ ماوەی زیاتر لە ١٠٠٠ میل و بەبەرزی زیاتر لە ٥٠٠٠٠ پێ
09:04
(Music)
140
526000
5000
مۆسیقا
09:09
The Solar Challenger was made to serve as a symbol
141
531000
2000
ووزەی خۆر وەک شتێکی تازە و بەربەرەکانی هاتە کایەوە کە وەک سمبوڵی خزمەت کردن
09:12
that photovoltaic cells can produce real power
142
534000
3000
کە بەهۆی ڤۆڵتییەی دەستکردەوە ووزە بەرهەم دەهێنێت
09:15
and will be part of the world's energy future.
143
537000
2000
دەبێت بە بەشێکی گرنگ لە ووزەی جیهانی داهاتوودا
09:18
In 1981, it flew 163 miles from Paris to England,
144
540000
4000
لە ساڵی ١٩٨١، بە درێژایی ١٦٣ لە پاریسەوە بۆ ئینگلتەرا
09:22
solely on the power of sunbeams,
145
544000
2000
تەنها بە هۆی وزەی خۆرەوە
09:24
and established a basis for the Pathfinder.
146
546000
3000
بنکەیەکی دروست کرد بۆ دۆزینەوەی ڕێگاکانی تر
09:27
(Music)
147
549000
3000
مۆسیقا
09:30
The message from all these vehicles is that ideas and technology
148
552000
4000
ئەو پەیامەی کە لەو هەموو گۆڕانکارییە ڕوی داوە بە هۆی بیرۆکە و تەکنەلۆژیاوە
09:34
can be harnessed to produce remarkable gains in doing more with less --
149
556000
4000
دەبێتە هۆکارێک لە بەرهەمهێنانی بە دەست هێنراوی زۆر نایاب لە ئەنجامدان و
09:39
gains that can help us attain a desirable balance
150
561000
3000
بەدەست هێنانی کەمتر کە یارمەتیمان دەدات کە هاوسەنگییەک دروست بکەین
09:42
between technology and nature. The stakes are high
151
564000
3000
لە نێوان تەکنەلۆژیا و سروشت دا. ئاستی ئەم کارە بەرز دەبێتەوە
09:45
as we speed toward a challenging future.
152
567000
2000
کاتێک ئێمە بە خێرایی بەرەو بەربەرێکانی دەڕۆین لە داهاتودا
09:49
Buckminster Fuller said it clearly: "there are no passengers
153
571000
3000
وەزیر فولر بەڕونی ئاماژەی پێدا: هیچ سەرنشینێک نییە
09:52
on spaceship Earth, only crew. We, the crew,
154
574000
4000
لەناو گەشتی ئاسمانی و زەوی، تەنها گروپێکن. ئێمە، گروپەکە
09:56
can and must do more with less -- much less."
155
578000
4000
دەتوانیت وە دەبێت کاری زیاتر بکەین لە کاتێکی کەم، زۆر کەم
10:02
Paul MacCready: If we could have the second video, the one-minute,
156
584000
2000
پاوڵ ماکگرریدی: ئەگەر تەماشای ڤیدیۆکەی دووەم بکەین، ئەوەی یەک خولەکە
10:05
put in as quickly as you can, which -- this will show
157
587000
4000
بە خێرایی ئیشی پێبکە، کە ئەوە نیشان دەدات
10:09
the Pathfinder airplane in some flights this past year in Hawaii,
158
591000
9000
کە ڕێگە دۆزەرەوەکەی فڕۆکەیە لە هەندێ گەشتەکانی دا لە ساڵی ڕابردوو لە هاوای
10:18
and will show a sequence of some of the beauty behind it
159
600000
4000
وە چەند دیمەنێک و ئاستێک نیشان دەدات لە جوانی لە داوی خۆیەوە
10:22
after it had just flown to 71,530 feet --
160
604000
4000
لە دوای ئەوە ٧١،٥٣٠ پێ بەرز دەبێتەوە
10:27
higher than any propeller airplane has ever flown.
161
609000
3000
بەرزتر لەهەر فڕۆکەیەکی تر کە پێشتر فڕیوە
10:30
It's amazing: just on the puny power of the sun --
162
612000
2000
ئەوە زۆر جوانە: تەنها بە هۆی ئەو ووزە تازەی خۆرەوە
10:33
by having a super lightweight plane, you're able to get it up there.
163
615000
3000
بە هۆی فڕۆکەیەکی نایابی کێش سوکەوە، تۆ دەتوانی بەو شێوەیە بەرز بیتەوە
10:38
It's part of a long-term program NASA sponsored.
164
620000
3000
ئەوە بەشێکە لە پڕۆگرامێکی دوورو درێژ کە ناسا سپۆنسەری دەکات
10:41
And we worked very closely with the whole thing being a team effort,
165
623000
5000
وە ئێمە زۆر بە ووریاییەوە کار دەکەین لەسەر هەموو شتەکان تاوەک تیمێک هەوڵبدەین
10:47
and with wonderful results like that flight.
166
629000
4000
وە لەگەڵ ئەو ئەنجام نایابەیە وەک ئەو گەشتە
10:52
And we're working on a bigger plane -- 220-foot span --
167
634000
2000
هەروەها ئێمە ئێستا کار لەسەر پلانێکی گەورەتر دەکەین... ٢٢٠ پێ
10:55
and an intermediate-size, one with a regenerative fuel cell
168
637000
2000
هەروەها لە قەبارە ناوەندیەکدا، ، ئەگەر یەک بزوێنەری بەنزین
10:58
that can store excess energy during the day, feed it back at night,
169
640000
3000
کە دەتوانێت ووزە پاشەکەوت بکات لە ڕۆژدا، وە بەکاری بهێنێتەوە لەشەودا
11:01
and stay up 65,000 feet for months at a time.
170
643000
3000
وە بە بەرزی ٦٥،٠٠٠ پێ بۆ ماوەی مانگێک
11:05
(Music)
171
647000
5000
مۆسیقا
11:10
Ray Morgan's voice will come in here.
172
652000
2000
ئێستا دەنگی ( ڕای مۆرگان) دەبیستن
11:12
There he's the project manager. Anything they do
173
654000
2000
لەوێ، بەڕێوەبەری پڕۆژەکان هەیە. هەرکاتێک ئەوان دەیکەن
11:14
is certainly a team effort. He ran this program. Here's ...
174
656000
5000
بەڕاستی بە کۆمەڵ کاردەکەن،. ئەو پڕۆگرامەکە بەڕێوە دەبات، ئەوەتا
11:21
some things he showed as a celebration at the very end.
175
663000
3000
لە کۆتایدا، شتێکمان نیشان دەدات کە لە ئاهەنگ گێڕان دەچێت
11:25
Ray Morgan: We'd just ended a seven-month deployment of Hawaii.
176
667000
2000
ڕای مۆرگان: تازە ئێمە ئەو ئامادەکارییانەمان تەواو کرد کە بۆ ماوەی حەوت مانگ خەریک بووین لە هاوای
11:29
For those who live on the mainland, it was tough being away from home.
177
671000
3000
بۆ ئەو کەسانەی لەدەرەوە دەژین، زۆر قورسە بۆیان کە دوو بن لە ووڵاتی خۆیان و ماڵیان
11:35
The friendly support, the quiet confidence, congenial hospitality
178
677000
4000
هاوکاریەکی هاوڕێیانە، بەوەڕ بەخۆبوون، ڕێزگرتنێکی زۆر
11:39
shown by our Hawaiian and military hosts --
179
681000
2000
لە لایەن خەڵکی هاوی و سەربازەکانی ئەو شوێنە بەرامبەر ئێمە ئەنجام درا
11:41
(Music)
180
683000
3000
مۆسیقا
11:44
this is starting --
181
686000
1000
ئەمە سەرەتایە
11:45
made the experience enjoyable and unforgettable.
182
687000
2000
کە وای لە هەوڵدانەکەمان کرد چێژی هەبێت و لە بیر نەچێتەوە
11:48
PM: We have real-time IR scans going out through the Internet
183
690000
4000
سەرۆک وەزیران: ئێمە کاتێکی زۆرمان هەیە بۆ پەیوەندی نێودەوڵەتی کە لە ئینتەرنێتەوە بڵاودەبێتەوە
11:52
while the plane is flying. And it's exploring
184
694000
3000
لەکاتێکدا فڕۆکەکە دەفڕێت، ئەوە دۆزینەوەیەکی چاکە
11:55
without polluting the stratosphere. That's its goal: the stratosphere,
185
697000
3000
لە کاتێکدا فڕۆکەکە دەفڕێت. ئەوە مەبەستەکەیە: کەشوهەوا
11:58
the blanket that really controls the radiation of the earth
186
700000
4000
ئەو پارچەیەی کە کۆنتڕۆڵی بەرزو نزمی زەوی دەکات
12:02
and permits life on earth to be the success that it is --
187
704000
3000
یارمەتی ژیان دەدات کە سەرکەوتوو بێت لەسەر زەوی کە
12:06
probing that is very important. And also we consider it
188
708000
5000
لێکۆڵینەوەیەکی زۆر گرنگە. هەروەها ئێمە بەوشێوەیە دەیبینین
12:11
as a sort of poor man's stationary satellite,
189
713000
4000
وەک ئەو پیاوە هەژارەی لە وێستگەی سەتەلایت دایە
12:15
because it can stay right overhead for months at a time,
190
717000
3000
لەبەرئەوەی بە بەرزی و لا ئاستێکی ڕاست بمێنێتەوە بە درێژایی کات لە مانگێکدا
12:19
2,000 times closer than the real GFC synchronous satellite.
191
721000
5000
٢٠٠٠ جار نزیکتر لە (جی- ئێف- سی) ڕاستی لەسەتەلایت دا
12:24
We couldn't bring one here to fly it and show you.
192
726000
4000
ناتوانێت کەسێکی ئازا بهێنن و بفڕێت و پیشانتانی بدەین
12:28
But now let's look at the other end.
193
730000
2000
بەڵام ئێستا با تەماشای کۆتاییەکەی تر بکەین
12:32
In the video you saw that nine-pound or eight-pound Pointer airplane
194
734000
4000
لەو ڤیدیۆیەی کە بینیتان لەسەر فڕۆکەی (٩ یان ٨) پاوەندی
12:36
surveillance drone that Keenan has developed
195
738000
4000
لێکۆڵینەوەکان نیشانیان داوە کە (کێنان) پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینیوە
12:41
and just done a remarkable job. Where some have servos
196
743000
3000
وە کارێکی زۆر باشیان ئەنجام داوە. لە شوێنێکدا لە وێستگەکان
12:44
that have gotten down to, oh, 18 or 25 grams,
197
746000
3000
کە نزم بونەتەوە بۆ ١٨ یان ٢٥ گرام
12:47
his weigh one-third of a gram. And what he's going to bring out here
198
749000
4000
کێشی ئەو دەبێت بە یەک لەسەر سێ گرام، وە ئەو شتەی کە ئەو دەیەوێت باسی بکات
12:52
is a surveillance drone that weighs about 2 ounces --
199
754000
4000
لێکۆڵینەوەکانە کە کێشەکەی (٢) ئۆنسە
12:56
that includes the video camera, the batteries that run it,
200
758000
3000
لەگەڵ کامێرایەکی ڤیدیۆ، ئەو پاتریەی کە کاری پێدەکات
12:59
the telemetry, the receiver and so on. And we'll fly it, we hope,
201
761000
7000
پەیوەندی تەلەفونی، ئامێری ڕاکێشان و هەتا دوایی. وە ئێمە هەڵیدەفڕێنین، هیوامان وایە
13:06
with the same success that we had last night when we did the practice.
202
768000
3000
هەمان سەرکەوتنمان هەبێت کە دوێنێ شەو هەمان بوو کاتێک تاقیکردنەوەکەمان ئەنجامدا
13:10
So Matt Keenan, just any time you're --
203
772000
3000
کەواتە (مات کێنان) هەر کاتێک کە تۆ
13:13
all right
204
775000
1000
کێشە نیە
13:14
-- ready to let her go. But first, we're going to make sure
205
776000
4000
ڕێگە بدەیت ئەو بڕوات. بەڵام سەرات، پێویستە سەرەتا لەوە دڵنیا بین
13:18
that it's appearing on the screen, so you see what it sees.
206
780000
4000
کە لەسەر شاشەکە دەردەکەوێت، کەواتە تۆ ئەوە دەبینیت کە دەردەکەوێت
13:22
You can imagine yourself being a mouse or fly inside of it,
207
784000
3000
ئەوە بێنە پێش چاوی خۆت کە تۆ (مشک) یان (مێش)ێک بیت لە ناویدا
13:26
looking out of its camera.
208
788000
1000
تەماشای کامێراکەی دەکەیت
13:33
Matt Keenan: It's switched on.
209
795000
1000
مات کێنان: ئەوە ئیش دەکات
13:35
PM: But now we're trying to get the video. There we go.
210
797000
5000
سەرۆک وەزیران: بەڵام ئێستا ئێمە هەوڵدەدەین ڤیدیۆکە کار بکات. ها ئەوەتا
13:41
MK: Can you bring up the house lights?
211
803000
2000
ئێم کەی: دەتوانیت ڕووناکی ناو ماڵەکە ئیش پێ بکەیت؟
13:43
PM: Yeah, the house lights and we'll see you all better
212
805000
2000
سەرۆک وەزیران: ڕووناکی ماڵەکە، هەروەها دەتوانین بە باشی ئێوە بیبینین
13:46
and be able to fly the plane better.
213
808000
1000
بە باشی بتوانین فڕۆکەکە بفڕێنن
13:48
MK: All right, we'll try to do a few laps around and bring it back in.
214
810000
5000
ئێم کەی: باشە، ئێمە هەوڵدەدەین چەند تاقیکردنەوەیەک بکەین لە دەوری داو بیهێنینەوە ناوەوە
13:54
Here we go.
215
816000
1000
ئەوەتا
14:00
(Applause)
216
822000
8000
چەپڵە
14:08
PM: The video worked right for the first few and I don't know why it --
217
830000
4000
سەرۆک وەزیران: ڤیدۆکە ، لەسەرتادا بە باشی کاری دەکرد، وە من نازانم بۆچی ڤیدۆکە
14:14
there it goes.
218
836000
1000
ئاوا ئەڕوات
14:21
Oh, that was only a minute, but I think you'd be safe
219
843000
4000
ئۆو، ئەوە تەنها یەک خولەک بوو، بەڵام وابزانم پارێزراو دەبن
14:25
to have that near the end of the flight, perhaps.
220
847000
2000
لەوانەیە ، بۆ ئەوەی لە نزیکی کۆتایی گەشتەکە بین
14:30
We get to do the classic.
221
852000
1000
ئێمە بەشێوەیەکی کلاسیک دەیکەین
14:35
All right.
222
857000
1000
باشە
14:36
If this hits you, it will not hurt you.
223
858000
1000
ئەگەر ئەمە بەرت بکەوێت، ئازارت نادات
14:38
(Laughter)
224
860000
2000
پێکەنین
14:41
OK.
225
863000
1000
باشە
14:42
(Applause)
226
864000
16000
چەپڵە
14:58
Thank you very much. Thank you.
227
880000
1000
زۆر سوپاس
14:59
(Applause)
228
881000
7000
چەپڵە
15:06
But now, as they say in infomercials,
229
888000
2000
بەڵام ئێستا، وەک ئەوەی دەڵێن ڕیکلامێکی زۆر
15:09
we have something much better for you, which we're working on:
230
891000
3000
شتێکی زۆر باشترمان بۆ ئێوە ئامادە کردوە، کە ئێستا کاری لەسەر دەکەین
15:13
planes that are only six inches -- 15 centimeters -- in size.
231
895000
4000
ئەو فڕۆکانەی کە (٦) ئینجن....(١٥) سم... لە قەبارەدا
15:18
And Matt's plane was on the cover of Popular Science last month,
232
900000
5000
هەروەها، فڕۆکەکەی (مات) لە بەرگی دەرەوەی (زانستی بەناوبانگ) لە مانگی ڕابردوودا
15:24
showing what this can lead to. And in a while, something this size
233
906000
4000
ئەوە نیشان دەدات کە ڕێگە نیشاندەری دەبێت. هەروەها بۆ چەند ساتێک، قەبارەیەکی لەو شێوەیە
15:28
will have GPS and a video camera in it. We've had one of these fly
234
910000
6000
کە (جی-پی-ئێس) و (کامێرای ڤیدیۆیی) تێدایە. ئێمە فڕۆکەیەکی لەو شێوەیەمان هەبوو
15:34
nine miles through the air at 35 miles an hour
235
916000
3000
کە (٩) میل لە هەوادا و (٣٥) میل لە یەک کاتژمێردا
15:37
with just a little battery in it.
236
919000
2000
کە پاترییەکی (شەحنیكی) کەمی تێدایە
15:39
But there's a lot of technology going.
237
921000
1000
بەڵام، بڕێکی زۆر لە تەکنەلۆژیا هەیە لەم بوارەدا
15:40
There are just milestones along the way of some remarkable things.
238
922000
5000
چەند میلێک هەیە بە درێژایی ئەو ڕێگایە لە بەدەست هێنانی چەند شتێکی نایاب
15:45
This one doesn't have the video in it,
239
927000
3000
ئەمەیان ڤیدیۆی تێدا نیە
15:48
but you get a little feel from what it can do.
240
930000
3000
بەڵام، ئێوە هەستێکتان بۆ دروست دەبێت لە بارەی ئەوە و کاریگەرییەکەی
15:52
OK, here we go.
241
934000
2000
باشە، ئەوەتا
15:58
(Laughter)
242
940000
6000
پێکەنین
16:04
MK: Sorry.
243
946000
1000
مات کینان: ببورە
16:05
OK.
244
947000
1000
باشە
16:06
(Applause)
245
948000
4000
چەپڵە لێدان
16:10
PM: If you can pass it down when you're done. Yeah, I think --
246
952000
4000
سەرۆک وەزیران: ئەگەر بتوانن ئەوانە دەست بەدەست بگەیەنن کە تەواو بون، بەڵی، وابزانم
16:14
I lost a little orientation; I looked up into this light.
247
956000
3000
کەمێک لە ڕێکخستنەکەم لەدەست چوو، تەماشای ڕوناکیەکەم کرد
16:18
It hit the building. And the building was poorly placed, actually.
248
960000
3000
ڕوناکیەکە لە خانوەکەی دا. لە ڕاستیدا، خانوەکە لە شوێنێکی باشدا نەبوو
16:22
(Laughter)
249
964000
2000
پێکەنین
16:24
But you're beginning to see what can be done.
250
966000
4000
بەڵام ئێوە لە سەرەتادا ئەوە دەبینن کە دەبوو تەواو بوایە
16:28
We're working on projects now -- even wing-flapping things
251
970000
2000
ئێمە ئێستا کار لەسەر پڕۆژەکە دەکەین... تەنانەت باڵەکە دەشەکێتەوە
16:30
the size of hawk moths -- DARPA contracts, working with Caltech, UCLA.
252
972000
5000
لە قەبارەی داڵێک یان پەپولەیەک... بۆندەکەی (دامەزراوەی گەشەپێدانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا)، کارکردن لەگەڵ (کالتیچ) لە (زانکۆی کالیفۆڕنیا لە لۆس ئەنجلس) دا
16:36
Where all this leads, I don't know. Is it practical? I don't know.
253
978000
3000
کاتێک ئەمانە ڕابەری دەکات، نازانم، ئایا ئەوە کردارییە؟ نازانم
16:39
But like any basic research, when you're really forced to do things
254
981000
4000
بەڵام وەک هەموو توێژینەوەیەکی سەرەتایی، کاتێک تۆ زۆرت لێدەکرێ کارێک بکەی
16:43
that are way beyond existing technology,
255
985000
2000
کە دوورە لە هەبوونی تەکنەلۆژیا
16:45
you can get there with micro-technology, nanotechnology.
256
987000
3000
دەتوانی بگەیتە ئەو شتەی کە تەکنەلۆژیای وورد، یان تەکنەلۆژیای گەورەتر بەکار بێنین
16:49
You can do amazing things when you realize
257
991000
2000
دەتوانیت کاری باش بکەیت کاتێک بۆت دەردەکەوێت
16:51
what nature has been doing all along. As you get to these small scales,
258
993000
3000
کە سروشت چەند کاریگەری هەیە. کاتێک تۆ دەگەیتە باسی ئەو تەرازوە بچوکانە
16:54
you realize we have a lot to learn from nature -- not with 747s --
259
996000
4000
ئەوەت بۆ ڕوون دەبێتەوە کە زۆر شت لە سروشتەوە فێر دەبیت نەک لەگەڵ ٧٤٧
16:58
but when you get down to the nature's realm,
260
1000000
2000
بەڵام کە دەچیتە بەشی خوارەوەی جیهانی سروشت
17:01
nature has 200 million years of experience.
261
1003000
3000
سروشت ٢٠٠ ملیۆن دەبێت کە بوونی هەیە
17:04
It never makes a mistake. Because if you make a mistake,
262
1006000
3000
هەرگیز هەڵە ناکات. لەبەرئەوەی ئەگەر تۆ هەڵەیەک بکەیت
17:07
you don't leave any progeny.
263
1009000
1000
هیچ کەسێک لە نەوەکانی پێش خۆت بە جێ ناهێڵن
17:09
We should have nothing but success stories from nature,
264
1011000
2000
ئێمە بێجگە لە سەرکەوتن هیچ شتێکی ترمان لە سروشتەوە وەرنەگرتوە
17:12
for you or for birds, and we're learning a lot
265
1014000
3000
بۆ تۆ و بۆ باڵندەکانیش، ئێمە شتی تازەی زۆر فێر دەبین
17:16
from its fascinating subjects.
266
1018000
2000
لە بابەتە سەرنجڕاکێشەکانی سروشتەوە
17:18
In concluding, I want to get back to the big picture
267
1020000
6000
لە کۆتایدا، دەمەوێت بگەڕێمەوە سەر وێنە گەورەکە
17:24
and I have just two final slides to try and put it in perspective.
268
1026000
6000
وە من تەنها دوو بەشم ماوە تا باسی بکەم و ڕای خۆمانی لەسەر بدەین
17:31
The first I'll just read. At last, I put in three sentences
269
1033000
4000
ئەوەی یەکەمیان تەنها دەخوێنمەوە، من بە سێ ڕستە باسی دەکەم
17:35
and had it say what I wanted.
270
1037000
2000
وە باسی ئەوە دەکات کە من دەمەوێت
17:37
Over billions of years on a unique sphere, chance has painted
271
1039000
3000
بەدرێژایی ملیۆنەها ساڵ لە چینێکی نایابدا، بەخت دروست بوو
17:40
a thin covering of life -- complex, improbable, wonderful
272
1042000
4000
بەرگێکی تەنک کە ژیانی داپۆشی بوو بە ناڕەحەت، نەگونجاو، سەرنجڕاکێش
17:44
and fragile. Suddenly, we humans -- a recently arrived species,
273
1046000
3000
وە ناسک. لا ناکاودا، ئێمەی مرۆڤ... کە بەم داوییانەدا دروست بووین
17:47
no longer subject to the checks and balances inherent in nature --
274
1049000
4000
ئیتر لەمەودوا ئەو هاوسەنگیە نابینرێت کە لە سروشت دا هەبوو
17:51
have grown in population, technology and intelligence
275
1053000
3000
ژمارەی دانیشتوان زیادی کرد، تەکنەلۆژیا و زانیاری
17:55
to a position of terrible power. We now wield the paintbrush.
276
1057000
3000
گەیشتە ئاستێکی زۆر نالەبار. ئێمە ئێستا وێنەی سروشت دەکێشین
17:59
And that's serious: we're not very bright. We're short on wisdom;
277
1061000
4000
ئەوە شتێکی زۆر جدییە: ئێمە زۆر زیرەک نین. ئێمە کەموکورتیمان لە زیرەکیدا هەیە
18:03
we're high on technology. Where's it going to lead?
278
1065000
3000
لە تەکنەلۆژیادا ئێمە زۆر پێشکەوتوین. ئەمە بەرەو کوێ دەڕوات؟
18:07
Well, inspired by the sentences, I decided to wield the paintbrush.
279
1069000
4000
باشە، بە پشت بەستن بەو ڕستانە، من بڕیارم داوە هەندێک شتی دەرەکی (کێوی) بکێشم
18:11
Every 25 years I do a picture. Here's the one --
280
1073000
3000
من هەموو (٢٥) ساڵێک وێنە دەکێشم. ئەمە یەکێکیانە
18:14
tries to show that the world isn't getting any bigger.
281
1076000
2000
کە هەوڵدەدات ئەو نیشان بدات کە جیهان چیتر گەورەو فراوان نابێت
18:17
Sort of a timeline, very non-linear scale, nature rates
282
1079000
4000
تاڕادەیەک لە ڕۆژمێر دەچێت، هەر هێڵێکی ناڕێک، ئاستی سروشت
18:21
and trilobites and dinosaurs, and eventually we saw some humans
283
1083000
4000
بەشەکان و هەروەها دایناسورەکان، وە بەتێپەڕبونی کات ئێمە هەندێ مرۆڤمان بینی
18:25
with caves ... Birds were flying overhead, after pterosaurs.
284
1087000
4000
لەگەڵ جەند ئەشکەوتێکدا... باڵندەکان لە ئاستێکی بەرز دەفڕین، دوای بە ڕیز ڕۆشتن
18:30
And then we get to the civilization above the little TV set
285
1092000
3000
دوای ئەوە گەیشتینە ئەو شارستانیەی کە لە بەشی سەرەوەی تەلەڤیزیۆنە بچوکەکەیە
18:33
with a gun on it. Then traffic jams, and power systems,
286
1095000
4000
کە دەمانچەیەکی تێدایە. دوای ئەو قەرەباڵغی ئۆتۆمبیل، وە سیستەمی کارەبایی ووزە
18:37
and some dots for digital. Where it's going to lead -- I have no idea.
287
1099000
4000
لەگەڵ هەندێک خاڵ لەسەر دیجیتاڵ، کە یارمەتی گەیشتن دەدات بە... هیچ فکرەیەکم نیە
18:42
And so I just put robotic and natural cockroaches out there,
288
1104000
4000
هەروەها من چەند سیسرکێکی سروشتی لە شێوەی ڕۆبۆت بەرەڵاکردوە
18:46
but you can fill in whatever you want. This is not a forecast.
289
1108000
3000
بەڵام دەتوانی ئەو شتە پڕبکەیتەوە کە حەزت لێیە، ئەو شتێک نیە کە پێشبینی بکرێت
18:49
This is a warning, and we have to think seriously about it.
290
1111000
4000
ئەمە ئاگادارکردنەوەیەکە و دەبێت ئەمە بەجدی بیری لێبکەینەوە
18:53
And that time when this is happening is not 100 years or 500 years.
291
1115000
4000
وە ئەو کاتەی کە ئەمە ڕوودەدات، ئەوە (١٠٠) ساڵ یان (٥٠) ساڵ نیە
18:57
Things are going on this decade, next decade;
292
1119000
5000
شتەکان بە شێوەی ئەم (١٠) ساڵە. (١٠) ساڵی داهاتوو ڕوودەدات
19:03
it's a very short time that we have to decide what we are going to do.
293
1125000
3000
ئەوە کاتێکی زۆر کورتەو و پێویستە بڕیار بدەین کە دەبێت ئێمە چی بکەین
19:08
And if we can get some agreement on where we want the world to be --
294
1130000
3000
هەروەها ئەگەر توانیمان چەند بڕیارێک وەربگرین لە بارەی ئەوەی کە جیهان چۆن دەبێت
19:12
desirable, sustainable when your kids reach your age --
295
1134000
2000
بەنرخ بێت، بەردەوام بێت کاتێک منداڵەکانت دەگەنە ئەو تەمەنەی تۆ
19:15
I think we actually can reach it. Now, I said this was a warning,
296
1137000
4000
وابزانم دەتوانین بەدەستی بهێنین. ئێستا، من وتم ئەوە ئاگادارکردنەوەیەکە
19:19
not a forecast. That was before --
297
1141000
2000
نەک پێشبینی بێت، ئەوە لە پێش
19:21
I painted this before we started in on making robotic versions
298
1143000
4000
ئەمەم پێش دروست کردنی شێوازی تازەی ڕۆبۆت دروست کردوە
19:26
of hawk moths and cockroaches, and now I'm beginning to wonder
299
1148000
3000
(سیسرک) وە ئێستا من دەستم کردوە بە پێشبینی
19:30
seriously -- was this more of a forecast than I wanted?
300
1152000
2000
بەڕاستی.... ئایا ئەوە لە پێشبینییەک زیاتر نەبوو کە دەمویست؟
19:32
I personally think the surviving intelligent life form on earth
301
1154000
3000
من واهەست دەکەم کە ئەو شێوازە زیرەکەی (ئازایەتی) کە لەسەر زەوی ڕزگاری بوە
19:35
is not going to be carbon-based; it's going to be silicon-based.
302
1157000
3000
ئەوە بناغەکەی کاربۆن نیە، بەڵکو بناغەکەی سلیکۆنە
19:39
And so where it all goes, I don't know.
303
1161000
5000
کەواتە ئەمانە بۆ کوێ دەچن، نازانم
19:45
The one final bit of sparkle we'll put in at the very end here
304
1167000
5000
لێرە لە کۆتا خاڵدا، تۆزێک گرنگی دەدەین بە بەشی کۆتایی
19:51
is an utterly impractical flight vehicle,
305
1173000
4000
کە هەمووی پەیوەندی هەیە بە گۆڕینی گەشتەکە بە شێوەیەکی پراکتیکی
19:55
which is a little ornithopter wing-flapping device that --
306
1177000
6000
کە هەندێک باڵی هەیە و کۆنتڕۆڵ کراوە بە ئامێرێک کە
20:02
rubber-band powered -- that we'll show you.
307
1184000
5000
ووزەکەی بە شێوەی لاسیکیە... کە نیشانتان دەدەین
20:12
MK: 32 gram. Sorry, one gram.
308
1194000
2000
مات کینان: ٣٢ گرام. ببورە. یەک گرام
20:24
PM: Last night we gave it a few too many turns
309
1206000
3000
سەرۆک وەزیران: دوێنێ شەو چەند جارێک پێچمان پێداوە
20:27
and it tried to bash the roof out also. It's about a gram.
310
1209000
4000
وە هەوڵماندا بەتوندی پاڵ بە بەشی سەرەوەی بنێین بۆ دەرەوە. نزیکەی گرامێک دەبێت
20:32
The tube there's hollow, about paper-thin.
311
1214000
5000
بۆرییەکە بۆشاییەکی تێدا بوو بەقەدەر پەڕەیەکی تەنک
20:38
And if this lands on you, I assure you it will not hurt you.
312
1220000
2000
ئەگەر ئەمە بەرت بکەوێت، من دڵنیات دەکەمەوە کە ئازارت نادات
20:41
But if you reach out to grab it or hold it, you will destroy it.
313
1223000
3000
بەڵام ئەگەر هەوڵ بدەیت بیگریت یان بەرزی بکەیتەوە ئەوا دەشکێت
20:44
So, be gentle, just act like a wooden Indian or something.
314
1226000
5000
کەواتە، لەسەرخۆ، بەشێوەی هیندیەکانی ناو دارستان یان شێوەیەکی تر ڕەفتار بکە
20:49
And when it comes down -- and we'll see how it goes.
315
1231000
3000
هەروەها کە دێتە خوارەوە.... ئێمە تەماشای دەکەین بەرەو کوێ دەڕوات
20:55
We consider this to be sort of the spirit of TED.
316
1237000
5000
ئێمە بەو شێوەیە دەبینین کە بەشێک ببە لە خۆشی (تێد)دا
21:00
(Applause)
317
1242000
5000
چەپڵە لێدان
21:05
And you wonder, is it practical? And it turns out if I had not been --
318
1247000
3000
وە پرسیار دەکەیت کە ئایا ئەو پراکتیکیە؟ وا دەردەکەوێت ئەگەر من بەو جۆرە نەبم
21:09
(Laughter)
319
1251000
6000
پێکەنین
21:15
(Applause)
320
1257000
6000
چەپڵە لێدان
21:21
Unfortunately, we have some light bulb changes.
321
1263000
3000
بەداخەوە، ئێمە چەند گۆڕانکاریەکی تەواو نەکراومان هەیە
21:24
We can probably get it down,
322
1266000
1000
لەوانەیە بتوانین بیهێنینە خوارەوە
21:25
but it's possible it's gone up to a greater destiny up there --
323
1267000
3000
بەڵام لەوانەیە بەرزبێتەوە بۆ ئاستێکی بەرز
21:28
(Laughter)
324
1270000
1000
پێکەنین
21:29
-- than it ever had. And I wanted to make --
325
1271000
3000
زیاتر لەوەی کە پێشتر هەبوە. وە من دەمویست ئەوە بکەم
21:32
(Applause)
326
1274000
3000
چەپڵە لێدان
21:35
just --
327
1277000
1000
تەنها
21:36
(Applause)
328
1278000
1000
چەپڵە لێدان
21:37
But I want to make just two points. One is, you think it's frivolous;
329
1279000
6000
بەڵام من دەمەوێت دوو خاڵ باس بکەم. یەکەمیان، ئێوە وا هەست دەکەن کە ئەوە بێمانایە
21:43
there's nothing to it. And yet if I had not been making ornithopters
330
1285000
3000
هیچ شتێکی تێدا نیە. هێشتا، ئەگەر من پەروانەم دروست نەکردایە
21:46
like that, a little bit cruder, in 1939 -- a long, long time ago --
331
1288000
6000
وەکو ئەمە، تۆزێک تەماوییە، لە ساڵی (١٩٣٩)... ماوەیەکی زۆر زۆر پێش ئێستا
21:52
there wouldn't have been a Gossamer Condor,
332
1294000
2000
یاریگایەکی چیمەنی نەرم دروست نەدەبوو
21:54
there wouldn't have been an Albatross, a Solar Challenger,
333
1296000
2000
باڵندەی دەریایی، تیشکی خۆر دروست نەدەبوو
21:56
there wouldn't be an Impact car, there wouldn't be a mandate
334
1298000
2000
کاریگەری ئۆتۆمبیل و بڕیاردان دروست نەدەبوو
21:58
on zero-emission vehicles in California.
335
1300000
3000
لەسەر ناردنە دەرەوەی دوکەڵ لە ئۆتۆمبیلەکانی کالیفۆرنیا
22:01
A lot of these things -- or similar -- would have happened some time,
336
1303000
2000
زۆرێک لەمانە.... یان یەکچونەکان.... ڕوویاندا لە چەند کاتێکدا
22:03
probably a decade later. I didn't realize at the time
337
1305000
3000
لە دوو (١٠) ساڵی تر. ئەو کاتە پێم نەزانی کاتێک
22:06
I was doing inquiry-based, hands-on things with teams,
338
1308000
4000
لێکۆڵینەوەم دەکرد لەسەر کارکردنی چەند دەستێک وە تیمێک
22:10
like they're trying to get in education systems.
339
1312000
3000
وەک ئەوەی دەیانەوێت سیستەمی پەروەردەیی بنیات بنێن
22:13
So I think that, as a symbol, it's important.
340
1315000
3000
کەواتە، وابزانم زۆر گرنگە وەک سمبولێک
22:16
And I believe that also is important. You can think of it
341
1318000
3000
وە باوەڕم وایە کە ئەوەش گرنگە. دەتوانیت بیری لێبکەیتەوە
22:19
as a sort of a symbol for learning and TED
342
1321000
7000
شێوە سیمبولێکە بۆ فێربون و تێد
22:26
that somehow gets you thinking of technology and nature,
343
1328000
4000
کە بەشێوەیەک لە شێوەکان ڕات دەکێشن بۆ بیرکردنەوە لە تەکنەلۆژیا و سروشت
22:31
and puts it all together in things that are --
344
1333000
2000
وە هەموویان کۆبکاتەوە لە شتێکدا کە
22:34
that make this conference, I think, more important than any
345
1336000
2000
ئەم کۆنفرانسە وا لێبکات، وابزانم گرنگتر بێت لە هەر شتێکی تر
22:36
that's taken place in this country in this decade.
346
1338000
3000
کە لەم ووڵاتە و لەم سەردەمەدا ڕوودەدات
22:39
Thank you. (Applause)
347
1341000
1000
سوپاس، چەپڵە لێدان
ABOUT THE SPEAKER
Paul MacCready - EngineerPaul MacCready, an aircraft designer and environmentalist, is a pioneer of human-powered flight, alternative energy for transportation, and environmentally responsible design.
Why you should listen
Through his life, Paul MacCready turned his mind, energy and heart toward his two passions: flight and the Earth. His early training as a fighter and glider pilot (glider pilots still use the "MacCready speed ring" he developed after World War II) led him to explore nontraditional flight and nontraditional energy sources.
In the 1970s, he and his company, AeroVironment, designed and built two record-breaking human-powered planes: the Gossamer Condor, the first human-powered aircraft to complete a one-mile course set by the Kremer Prize, and the Gossamer Albatross, the first to cross the English Channel. The planes' avian names reveal the deep insight that MacCready brought to the challenge -- that large birds, in their wing shape and flying style, possess an elegant secret of flight.
He then turned his wide-ranging mind toward environmentally responsible design, informed by his belief that human expansion poses a grave threat to the natural world. His team at AeroVironment prototyped an electric car that became General Motors' pioneering EV-1. They explored alternative energy sources, including building-top wind turbines. And they developed a fleet of fascinating aircraft -- including his Helios solar-powered glider, built to fly in the very top 2 percent of Earth's atmosphere, and the 2005 Global Observer, the first unmanned plane powered by hydrogen cells.
Paul MacCready | Speaker | TED.com