TED2012
Brian Greene: Is our universe the only universe?
Brian Greene: Czy nasz wszechświat to jedyny wszechświat?
Filmed:
Readability: 4.8
6,486,379 views
W centrum współczesnej kosmologii leży zagadka: Czemu nasz Wszechświat wydaje się skalibrowany na powstanie warunków odpowiednich do rozwoju życia? Brian Greene podczas przeglądu najnowszych odkryć naukowych wyjaśnia niesamowitą teorię Wieloświata, który może być kluczem do wyjaśnienia tej zagadki.
Brian Greene - Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
A few months ago
0
0
2000
Kilka miesięcy temu
00:17
the Nobel Prize in physics
1
2000
2000
przyznano Nagrodę Nobla z fizyki
00:19
was awarded to two teams of astronomers
2
4000
2000
dwóm zespołom astronomów
00:21
for a discovery that has been hailed
3
6000
3000
za odkrycie okrzyknięte
00:24
as one of the most important
4
9000
2000
jedną z najważniejszych
00:26
astronomical observations ever.
5
11000
2000
obserwacji astronomicznych w historii.
00:28
And today, after briefly describing what they found,
6
13000
2000
Po krótkim wyjaśnieniu ich odkrycia
00:30
I'm going to tell you about a highly controversial framework
7
15000
3000
opowiem o kontrowersyjnym kontekście,
00:33
for explaining their discovery,
8
18000
3000
w jakim je wyjaśniono.
00:36
namely the possibility
9
21000
2000
Mianowicie o możliwości,
00:38
that way beyond the Earth,
10
23000
2000
że daleko poza Ziemią,
00:40
the Milky Way and other distant galaxies,
11
25000
3000
Drogą Mleczną i innymi galaktykami,
00:43
we may find that our universe
12
28000
2000
odkryjemy, że nasz Wszechświat
00:45
is not the only universe,
13
30000
2000
nie jest jedynym wszechświatem,
00:47
but is instead
14
32000
2000
lecz tylko częścią
00:49
part of a vast complex of universes
15
34000
2000
wielkiego zbioru wszechświatów
00:51
that we call the multiverse.
16
36000
2000
nazywanej Wieloświatem.
00:53
Now the idea of a multiverse is a strange one.
17
38000
3000
Koncepcja Wieloświata jest dziwna.
00:56
I mean, most of us were raised to believe
18
41000
2000
Większość z nas dorastała w przekonaniu,
00:58
that the word "universe" means everything.
19
43000
3000
że Wszechświat oznacza wszystko.
01:01
And I say most of us with forethought,
20
46000
3000
Mówię większość, bo moja 4 letnia córka
01:04
as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.
21
49000
3000
słyszy o Wieloświecie od urodzenia.
01:07
And last year I was holding her
22
52000
2000
W zeszłym roku powiedziałem:
01:09
and I said, "Sophia,
23
54000
2000
"Sophia, kocham cię
01:11
I love you more than anything in the universe."
24
56000
3000
najbardziej we wszechświecie".
01:14
And she turned to me and said, "Daddy,
25
59000
2000
Zapytała:
01:16
universe or multiverse?"
26
61000
2000
"We wszechświecie czy Wieloświecie?"
01:18
(Laughter)
27
63000
3000
(Śmiech)
01:21
But barring such an anomalous upbringing,
28
66000
3000
Ale bez takiego wychowania
01:24
it is strange to imagine
29
69000
2000
trudno sobie wyobrazić
01:26
other realms separate from ours,
30
71000
2000
oddzielne światy,
01:28
most with fundamentally different features,
31
73000
2000
kompletnie różne od naszego,
01:30
that would rightly be called universes of their own.
32
75000
3000
ale zasługujące na miano wszechświatów.
01:33
And yet,
33
78000
2000
Mimo że ten koncept
01:35
speculative though the idea surely is,
34
80000
2000
jest oparty na domysłach,
01:37
I aim to convince you
35
82000
2000
chcę was przekonać,
01:39
that there's reason for taking it seriously,
36
84000
2000
że powinniśmy traktować go poważnie,
01:41
as it just might be right.
37
86000
2000
bo może być prawdziwy.
01:43
I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.
38
88000
3000
Prelekcję podzielę na trzy części:
01:46
In part one,
39
91000
2000
W części pierwszej
01:48
I'm going to describe those Nobel Prize-winning results
40
93000
2000
powiem o badaniach laureatów Nagrody Nobla.
01:50
and to highlight a profound mystery
41
95000
2000
Chcę zwrócić uwagę na tajemnicę,
01:52
which those results revealed.
42
97000
2000
na którą wskazują te odkrycia.
01:54
In part two,
43
99000
2000
W części drugiej,
01:56
I'll offer a solution to that mystery.
44
101000
2000
postuluję jak rozwikłać tą tajemnicę
01:58
It's based on an approach called string theory,
45
103000
2000
w oparciu o teorię strun.
02:00
and that's where the idea of the multiverse
46
105000
2000
To tutaj pojawia się Wieloświat.
02:02
will come into the story.
47
107000
2000
To tutaj pojawia się Wieloświat.
02:04
Finally, in part three,
48
109000
2000
W części trzeciej
02:06
I'm going to describe a cosmological theory
49
111000
2000
opowiem o teorii kosmologicznej,
02:08
called inflation,
50
113000
2000
mianowicie o inflacji,
02:10
which will pull all the pieces of the story together.
51
115000
3000
która to wszystko zespoi.
02:13
Okay, part one starts back in 1929
52
118000
4000
Część pierwsza zaczyna się w 1929
02:17
when the great astronomer Edwin Hubble
53
122000
2000
kiedy Edwin Hubble zrozumiał,
02:19
realized that the distant galaxies
54
124000
3000
że odlegle galaktyki
02:22
were all rushing away from us,
55
127000
2000
oddają się od nas,
02:24
establishing that space itself is stretching,
56
129000
2000
bo przestrzeń się rozszerza.
02:26
it's expanding.
57
131000
2000
bo przestrzeń się rozszerza.
02:28
Now this was revolutionary.
58
133000
3000
To był przełom.
02:31
The prevailing wisdom was that on the largest of scales
59
136000
3000
Wcześniej Wszechświat
02:34
the universe was static.
60
139000
2000
był statyczny.
02:36
But even so,
61
141000
2000
Wszyscy zgadzali się co do jednego:
02:38
there was one thing that everyone was certain of:
62
143000
3000
Wszyscy zgadzali się co do jednego:
02:41
The expansion must be slowing down.
63
146000
3000
Wszechświat rozszerza się coraz wolniej.
02:44
That, much as the gravitational pull of the Earth
64
149000
3000
Jak grawitacja Ziemi
02:47
slows the ascent of an apple tossed upward,
65
152000
3000
spowalnia jabłko podrzucone w górę,
02:50
the gravitational pull
66
155000
2000
tak i siła grawitacji galaktyk
02:52
of each galaxy on every other
67
157000
2000
działających na siebie na wzajem
02:54
must be slowing
68
159000
2000
spowalnia rozszerzanie się przestrzeni.
02:56
the expansion of space.
69
161000
2000
spowalnia rozszerzanie się przestrzeni.
02:58
Now let's fast-forward to the 1990s
70
163000
3000
Przejdźmy do lat 90. XX wieku
03:01
when those two teams of astronomers
71
166000
2000
kiedy dwa zespoły astronomów,
03:03
I mentioned at the outset
72
168000
2000
o których już wspomniałem,
03:05
were inspired by this reasoning
73
170000
2000
wpadły na pomysł,
03:07
to measure the rate
74
172000
2000
by zmierzyć jak bardzo zwalnia
03:09
at which the expansion has been slowing.
75
174000
2000
ekspansja przestrzeni.
03:11
And they did this
76
176000
2000
Osiągnęli to
03:13
by painstaking observations
77
178000
2000
dzięki żmudnym obserwacjom
03:15
of numerous distant galaxies,
78
180000
2000
wielu odległych galaktyk,
03:17
allowing them to chart
79
182000
2000
które pozwoliły zobrazować
03:19
how the expansion rate has changed over time.
80
184000
3000
zmianę tempa ekspansji w czasie.
03:22
Here's the surprise:
81
187000
3000
Byli zaskoczeni odkrywając,
03:25
They found that the expansion is not slowing down.
82
190000
3000
że ekspansja wcale nie spowalnia,
03:28
Instead they found that it's speeding up,
83
193000
2000
lecz przyspiesza
03:30
going faster and faster.
84
195000
2000
i to coraz bardziej.
03:32
That's like tossing an apple upward
85
197000
2000
Pomyślcie, że podrzucone jabłko
03:34
and it goes up faster and faster.
86
199000
2000
zaczyna przyśpieszać.
03:36
Now if you saw an apple do that,
87
201000
2000
Widząc takie zjawisko,
03:38
you'd want to know why.
88
203000
2000
chcielibyście zrozumieć przyczyny.
03:40
What's pushing on it?
89
205000
2000
Jakie siły na nie działają?
03:42
Similarly, the astronomers' results
90
207000
2000
Odkrycia tych astronomów
03:44
are surely well-deserving of the Nobel Prize,
91
209000
3000
zasłużyły na Nagrodę Nobla,
03:47
but they raised an analogous question.
92
212000
4000
ale nasunęły też pytanie:
03:51
What force is driving all galaxies
93
216000
2000
jaka siłą sprawia,
03:53
to rush away from every other
94
218000
3000
że galaktyki oddalają się od siebie
03:56
at an ever-quickening speed?
95
221000
3000
coraz szybciej?
03:59
Well the most promising answer
96
224000
2000
Obiecującą odpowiedź
04:01
comes from an old idea of Einstein's.
97
226000
3000
można wysnuć z koncepcji Einsteina.
04:04
You see, we are all used to gravity
98
229000
2000
Przyzwyczailiśmy się,
04:06
being a force that does one thing,
99
231000
3000
że grawitacja robi tylko jedno:
04:09
pulls objects together.
100
234000
2000
przyciąga obiekty do siebie.
04:11
But in Einstein's theory of gravity,
101
236000
2000
Ale teoria grawitacji Einsteina,
04:13
his general theory of relativity,
102
238000
2000
ogólna teoria względności,
04:15
gravity can also push things apart.
103
240000
3000
dopuszcza grawitację, która odpycha.
04:18
How? Well according to Einstein's math,
104
243000
3000
Jak? Wyliczenia Einsteina pokazują,
04:21
if space is uniformly filled
105
246000
2000
że gdy przestrzeń
04:23
with an invisible energy,
106
248000
2000
jest wypełniona energią,
04:25
sort of like a uniform, invisible mist,
107
250000
3000
jak jednolitą, niewidoczną mgłą,
04:28
then the gravity generated by that mist
108
253000
3000
wtedy grawitacja tej mgły odpycha.
04:31
would be repulsive,
109
256000
2000
wtedy grawitacja tej mgły odpycha.
04:33
repulsive gravity,
110
258000
2000
Otrzymujemy antygrawitację,
04:35
which is just what we need to explain the observations.
111
260000
3000
co wyjaśnia te obserwacje.
04:38
Because the repulsive gravity
112
263000
2000
Odpychająca grawitacja niewidzialnej energii,
04:40
of an invisible energy in space --
113
265000
2000
Odpychająca grawitacja niewidzialnej energii,
04:42
we now call it dark energy,
114
267000
2000
czyli ciemnej energii,
04:44
but I've made it smokey white here so you can see it --
115
269000
3000
zabarwiona na szaro, żeby ją było widać,
04:47
its repulsive gravity
116
272000
2000
to antygrawitacja.
04:49
would cause each galaxy to push against every other,
117
274000
2000
Sprawia, że galaktyki odpychają się nawzajem,
04:51
driving expansion to speed up,
118
276000
2000
co przyśpiesza ekspansję,
04:53
not slow down.
119
278000
2000
a nie ją spowalnia.
04:55
And this explanation
120
280000
2000
To wyjaśnienie jest dowodem
04:57
represents great progress.
121
282000
2000
niezwykłego postępu.
04:59
But I promised you a mystery
122
284000
3000
Ale obiecałem wam tajemnicę.
05:02
here in part one.
123
287000
2000
To jej część pierwsza.
05:04
Here it is.
124
289000
2000
Kiedy astronomowie obliczyli,
05:06
When the astronomers worked out
125
291000
2000
Kiedy astronomowie obliczyli,
05:08
how much of this dark energy
126
293000
3000
ile ciemnej energii
05:11
must be infusing space
127
296000
2000
musi znajdować się w przestrzeni,
05:13
to account for the cosmic speed up,
128
298000
2000
by wyjaśnić akcelerację ekspansji
05:15
look at what they found.
129
300000
2000
wyszło im to.
05:24
This number is small.
130
309000
2000
To mała wielkość.
05:26
Expressed in the relevant unit,
131
311000
2000
Wyrażona odpowiednią jednostką
05:28
it is spectacularly small.
132
313000
2000
jest niesamowicie mała.
05:30
And the mystery is to explain this peculiar number.
133
315000
3000
Zagadka polega na wyjaśnieniu tej wielkości.
05:33
We want this number
134
318000
2000
Chcemy, żeby ta wielkość
05:35
to emerge from the laws of physics,
135
320000
2000
wynikła z praw fizyki,
05:37
but so far no one has found a way to do that.
136
322000
3000
ale jeszcze nikomu się to nie udało.
05:40
Now you might wonder,
137
325000
3000
Zastanawiacie się pewnie
05:43
should you care?
138
328000
2000
czy to ważne.
05:45
Maybe explaining this number
139
330000
2000
Może wyjaśnienie
05:47
is just a technical issue,
140
332000
2000
to tylko kwestia techniczna,
05:49
a technical detail of interest to experts,
141
334000
3000
szczegół ważny dla ekspertów,
05:52
but of no relevance to anybody else.
142
337000
2000
o nikłym znaczeniu dla innych.
05:54
Well it surely is a technical detail,
143
339000
3000
Faktycznie, chodzi o szczegół,
05:57
but some details really matter.
144
342000
2000
ale niektóre szczegóły są bardzo ważne.
05:59
Some details provide
145
344000
2000
Niektóre szczegóły
06:01
windows into uncharted realms of reality,
146
346000
2000
to okna na niezbadaną rzeczywistość.
06:03
and this peculiar number may be doing just that,
147
348000
3000
Ta liczba otworzyła takie okno,
06:06
as the only approach that's so far made headway to explain it
148
351000
3000
bo żeby ją wyjaśnić
06:09
invokes the possibility of other universes --
149
354000
3000
musimy dopuścić istnienie innych wszechświatów.
06:12
an idea that naturally emerges from string theory,
150
357000
3000
To konsekwencja teorii strun,
06:15
which takes me to part two: string theory.
151
360000
3000
którą zaraz wyjaśnię.
06:18
So hold the mystery of the dark energy
152
363000
4000
Na chwilę zapomnijcie
06:22
in the back of your mind
153
367000
2000
o ciemnej materii,
06:24
as I now go on to tell you
154
369000
2000
bo chcę wyjaśnić
06:26
three key things about string theory.
155
371000
3000
trzy podstawy teorii strun.
06:29
First off, what is it?
156
374000
2000
Po pierwsze, co to jest?
06:31
Well it's an approach to realize Einstein's dream
157
376000
3000
To próba urzeczywistnienia marzenia Einsteina
06:34
of a unified theory of physics,
158
379000
3000
o jednolitej teorii w fizyce,
06:37
a single overarching framework
159
382000
2000
o jednolitej siatce pojęć
06:39
that would be able to describe
160
384000
2000
która opisałaby
06:41
all the forces at work in the universe.
161
386000
2000
wszystkie siły we Wszechświecie.
06:43
And the central idea of string theory
162
388000
2000
Sedno teorii strun
06:45
is quite straightforward.
163
390000
2000
jest całkiem proste.
06:47
It says that if you examine
164
392000
2000
Mówi, że oglądając materię
06:49
any piece of matter ever more finely,
165
394000
2000
z coraz mniejszej odległości
06:51
at first you'll find molecules
166
396000
2000
z początku widzimy cząsteczki,
06:53
and then you'll find atoms and subatomic particles.
167
398000
3000
potem atomy i cząstki elementarne.
06:56
But the theory says that if you could probe smaller,
168
401000
2000
Teoria mówi, że na skali jeszcze mniejszej
06:58
much smaller than we can with existing technology,
169
403000
3000
niż pozwala dzisiejsza technologia
07:01
you'd find something else inside these particles --
170
406000
3000
zobaczymy, że cząstki składają się
07:04
a little tiny vibrating filament of energy,
171
409000
3000
z małych, wibrujących włókien energii,
07:07
a little tiny vibrating string.
172
412000
3000
wibrujących strun.
07:10
And just like the strings on a violin,
173
415000
2000
Tak jak w skrzypcach
07:12
they can vibrate in different patterns
174
417000
2000
każda struna wibruje inaczej
07:14
producing different musical notes.
175
419000
2000
produkując różne dźwięki.
07:16
These little fundamental strings,
176
421000
2000
Te podstawowe struny
07:18
when they vibrate in different patterns,
177
423000
2000
różnie wibrując
07:20
they produce different kinds of particles --
178
425000
2000
tworzą różne cząstki.
07:22
so electrons, quarks, neutrinos, photons,
179
427000
2000
Elektrony, kwarki, neutrina, fotony
07:24
all other particles
180
429000
2000
i inne cząstki elementarne.
07:26
would be united into a single framework,
181
431000
2000
Wszystkie połączone jedną teorią,
07:28
as they would all arise from vibrating strings.
182
433000
3000
bo powstają dzięki wibrującym strunom.
07:31
It's a compelling picture,
183
436000
3000
To kuszący pomysł,
07:34
a kind of cosmic symphony,
184
439000
2000
kosmiczna symfonia,
07:36
where all the richness
185
441000
2000
której bogactwo
07:38
that we see in the world around us
186
443000
2000
widoczne w naszym świecie
07:40
emerges from the music
187
445000
2000
powstaje z muzyki
07:42
that these little, tiny strings can play.
188
447000
3000
granej przez maleńkie struny.
07:45
But there's a cost
189
450000
2000
Ale elegancka unifikacja
07:47
to this elegant unification,
190
452000
2000
ma też swoją cenę,
07:49
because years of research
191
454000
2000
bo lata badań wykazały,
07:51
have shown that the math of string theory doesn't quite work.
192
456000
3000
że teoria strun nie do końca działa.
07:54
It has internal inconsistencies,
193
459000
2000
Zawiera niespójności,
07:56
unless we allow
194
461000
2000
jeśli nie wprowadzimy
07:58
for something wholly unfamiliar --
195
463000
3000
całkiem nowego elementu:
08:01
extra dimensions of space.
196
466000
3000
dodatkowych wymiarów przestrzeni.
08:04
That is, we all know about the usual three dimensions of space.
197
469000
3000
Znamy trzy wymiary przestrzeni.
08:07
And you can think about those
198
472000
2000
Znacie je jako
08:09
as height, width and depth.
199
474000
3000
wysokość, szerokość i długość.
08:12
But string theory says that, on fantastically small scales,
200
477000
3000
Teoria strun mówi, że w małych skalach
08:15
there are additional dimensions
201
480000
2000
istnieją dodatkowe wymiary
08:17
crumpled to a tiny size so small
202
482000
2000
ściśnięte do tak małych rozmiarów,
08:19
that we have not detected them.
203
484000
2000
że ich nie wykryliśmy.
08:21
But even though the dimensions are hidden,
204
486000
2000
Mimo że wymiary są ukryte,
08:23
they would have an impact on things that we can observe
205
488000
3000
wpływają na rzeczy dla nas widoczne,
08:26
because the shape of the extra dimensions
206
491000
3000
bo ich kształt
08:29
constrains how the strings can vibrate.
207
494000
3000
ogranicza wibrowanie strun.
08:32
And in string theory,
208
497000
2000
W teorii strun
08:34
vibration determines everything.
209
499000
3000
wibracje określają wszystko.
08:37
So particle masses, the strengths of forces,
210
502000
2000
Masę cząstek, siłę oddziaływań
08:39
and most importantly, the amount of dark energy
211
504000
3000
i, co najważniejsze, ilość ciemnej energii,
08:42
would be determined
212
507000
2000
która też jest określana
08:44
by the shape of the extra dimensions.
213
509000
2000
przez kształt dodatkowych wymiarów.
08:46
So if we knew the shape of the extra dimensions,
214
511000
3000
Jeśli poznamy ich kształt,
08:49
we should be able to calculate these features,
215
514000
3000
będziemy mogli obliczyć te cechy
08:52
calculate the amount of dark energy.
216
517000
3000
i ilość ciemnej energii.
08:55
The challenge
217
520000
2000
Największe wyzwanie
08:57
is we don't know
218
522000
2000
stanowi dla nas fakt,
08:59
the shape of the extra dimensions.
219
524000
3000
że nie znamy kształtu tych wymiarów.
09:02
All we have
220
527000
2000
Mamy tylko
09:04
is a list of candidate shapes
221
529000
2000
listę możliwych kształtów
09:06
allowed by the math.
222
531000
3000
dopuszczonych przez wyliczenia.
09:09
Now when these ideas were first developed,
223
534000
2000
Gdy rozwijano te teorie,
09:11
there were only about five different candidate shapes,
224
536000
2000
było tylko pięć możliwych kształtów.
09:13
so you can imagine
225
538000
2000
Wyobraźcie sobie
09:15
analyzing them one-by-one
226
540000
2000
ich analizę jednego po drugim
09:17
to determine if any yield
227
542000
2000
by sprawdzić,
09:19
the physical features we observe.
228
544000
2000
czy prowadzą do obserwowanych cech.
09:21
But over time the list grew
229
546000
2000
Z czasem lista się wydłużyła,
09:23
as researchers found other candidate shapes.
230
548000
2000
bo naukowcy postulowali nowe kształty.
09:25
From five, the number grew into the hundreds and then the thousands --
231
550000
3000
Z pięciu zrobiło się setki, a potem tysiące.
09:28
A large, but still manageable, collection to analyze,
232
553000
3000
Spore zadanie, ale nadal wykonalne,
09:31
since after all,
233
556000
2000
bo w końcu doktoranci
09:33
graduate students need something to do.
234
558000
3000
też muszą mieć zajęcie.
09:36
But then the list continued to grow
235
561000
2000
Jednak lista robiła się coraz dłuższa
09:38
into the millions and the billions, until today.
236
563000
3000
dopuszczając miliony i miliardy.
09:41
The list of candidate shapes
237
566000
2000
Dziś lista możliwych kształtów
09:43
has soared to about 10 to the 500.
238
568000
5000
rozrosła się do 10 do pięćsetnej potęgi.
09:48
So, what to do?
239
573000
3000
Co więc zrobić?
09:51
Well some researchers lost heart,
240
576000
3000
Niektórzy się zniechęcili,
09:54
concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions,
241
579000
3000
bo liczne kształty dawały początek
09:57
each giving rise to different physical features,
242
582000
3000
innym własnościom fizycznym,
10:00
string theory would never make
243
585000
2000
więc teorii strun
10:02
definitive, testable predictions.
244
587000
2000
nigdy nie da się zweryfikować.
10:04
But others turned this issue on its head,
245
589000
4000
Inni wywrócili wszystko do góry nogami,
10:08
taking us to the possibility of a multiverse.
246
593000
2000
rozważając możliwość istnienia Wieloświata.
10:10
Here's the idea.
247
595000
2000
Zaraz to wyjaśnię.
10:12
Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.
248
597000
3000
Może każdy z nich ma taką samą rację bytu.
10:15
Each is as real as every other,
249
600000
2000
Każdy kształt jest tak samo prawdziwy
10:17
in the sense
250
602000
2000
w tym sensie,
10:19
that there are many universes,
251
604000
2000
że jest wiele wszechświatów,
10:21
each with a different shape, for the extra dimensions.
252
606000
3000
każdy z innymi kształtami dodatkowych wymiarów.
10:24
And this radical proposal
253
609000
2000
Ta radykalna propozycja
10:26
has a profound impact on this mystery:
254
611000
3000
ma wielki wpływ na naszą zagadkę,
10:29
the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.
255
614000
3000
na wyznaczoną ilość ciemnej energii.
10:32
Because you see,
256
617000
2000
Otóż jeśli istnieją inne wszechświaty
10:34
if there are other universes,
257
619000
3000
Otóż jeśli istnieją inne wszechświaty
10:37
and if those universes
258
622000
2000
i jeśli dzięki dodatkowym wymiarom
10:39
each have, say, a different shape for the extra dimensions,
259
624000
4000
mają one inne kształty,
10:43
then the physical features of each universe will be different,
260
628000
2000
to każdy będzie miał własne cechy fizyczne,
10:45
and in particular,
261
630000
2000
a w szczególności
10:47
the amount of dark energy in each universe
262
632000
2000
ilość ciemnej energii
10:49
will be different.
263
634000
2000
w każdym będzie inna.
10:51
Which means that the mystery
264
636000
2000
Kluczem do wyjaśnienia
10:53
of explaining the amount of dark energy we've now measured
265
638000
2000
obliczonej ilości ciemnej energii
10:55
would take on a wholly different character.
266
640000
3000
będzie zupełnie co innego.
10:58
In this context,
267
643000
2000
Prawa fizyki nie mogą wyjaśnić
11:00
the laws of physics can't explain one number for the dark energy
268
645000
3000
konkretnej ilości ciemnej energii,
11:03
because there isn't just one number,
269
648000
3000
bo nie jest to jedna wartość,
11:06
there are many numbers.
270
651000
2000
ale wiele wartości.
11:08
Which means
271
653000
2000
Co oznacza,
11:10
we have been asking the wrong question.
272
655000
3000
że zadawaliśmy złe pytanie.
11:13
It's that the right question to ask is,
273
658000
2000
Powinniśmy zapytać,
11:15
why do we humans find ourselves in a universe
274
660000
3000
czemu znaleźliśmy się we wszechświecie,
11:18
with a particular amount of dark energy we've measured
275
663000
3000
który zawiera tyle właśnie ciemnej energii,
11:21
instead of any of the other possibilities
276
666000
3000
zamiast w innym z możliwych wszechświatów?
11:24
that are out there?
277
669000
2000
zamiast w innym z możliwych wszechświatów?
11:26
And that's a question on which we can make headway.
278
671000
3000
To pytanie oznacza postęp.
11:29
Because those universes
279
674000
2000
Te wszechświaty,
11:31
that have much more dark energy than ours,
280
676000
2000
które mają więcej ciemnej energii,
11:33
whenever matter tries to clump into galaxies,
281
678000
3000
nie pozwalają na powstanie galaktyk,
11:36
the repulsive push of the dark energy is so strong
282
681000
3000
bo antygrawitacja ciemnej energii
11:39
that it blows the clump apart
283
684000
2000
odpycha materię,
11:41
and galaxies don't form.
284
686000
2000
nie pozwalając na formowanie galaktyk.
11:43
And in those universes that have much less dark energy,
285
688000
3000
Wszechświaty, które mają mniej ciemnej energii
11:46
well they collapse back on themselves so quickly
286
691000
2000
bardzo szybko się zapadają,
11:48
that, again, galaxies don't form.
287
693000
3000
więc tam też nie powstają galaktyki.
11:51
And without galaxies, there are no stars, no planets
288
696000
3000
Bez galaktyk nie ma gwiazd ani planet,
11:54
and no chance
289
699000
2000
i nie ma szansy
11:56
for our form of life
290
701000
2000
na powstanie życia
11:58
to exist in those other universes.
291
703000
2000
w znanej nam formie.
12:00
So we find ourselves in a universe
292
705000
2000
Jesteśmy we Wszechświecie,
12:02
with the particular amount of dark energy we've measured
293
707000
3000
który zawiera konkretną ilość ciemnej energii,
12:05
simply because our universe has conditions
294
710000
3000
bo warunki w naszym Wszechświecie
12:08
hospitable to our form of life.
295
713000
4000
sprzyjają powstaniu znanych nam form życia.
12:12
And that would be that.
296
717000
2000
To wszystko.
12:14
Mystery solved,
297
719000
2000
Zagadka rozwiązana,
12:16
multiverse found.
298
721000
2000
Wieloświat odnaleziony.
12:18
Now some find this explanation unsatisfying.
299
723000
5000
Niektórym to wyjaśnienie nie wystarczy.
12:23
We're used to physics
300
728000
2000
Polegamy na fizyce,
12:25
giving us definitive explanations for the features we observe.
301
730000
3000
która wyjaśnia obserwowalny świat.
12:28
But the point is,
302
733000
2000
Chodzi jednak o to,
12:30
if the feature you're observing
303
735000
3000
że cechy, które widzimy
12:33
can and does take on
304
738000
2000
przybierają różne formy i wartości
12:35
a wide variety of different values
305
740000
2000
przybierają różne formy i wartości
12:37
across the wider landscape of reality,
306
742000
3000
w szeroko rozumianej rzeczywistości.
12:40
then thinking one explanation
307
745000
2000
Przyjmowanie jednego wyjaśnienia
12:42
for a particular value
308
747000
2000
dla konkretnej wartości
12:44
is simply misguided.
309
749000
3000
jest błędne.
12:47
An early example
310
752000
2000
Wczesnym tego przykładem
12:49
comes from the great astronomer Johannes Kepler
311
754000
3000
jest praca Keplera,
12:52
who was obsessed with understanding
312
757000
2000
który miał obsesję
12:54
a different number --
313
759000
2000
na punkcie zrozumienia pewnej wartości:
12:56
why the Sun is 93 million miles away from the Earth.
314
761000
4000
czemu Słońce dzieli od Ziemi 150 mln. km?
13:00
And he worked for decades trying to explain this number,
315
765000
3000
Kilkadziesiąt lat zmagał się z tym bezowocnie,
13:03
but he never succeeded, and we know why.
316
768000
3000
a my wiemy czemu.
13:06
Kepler was asking
317
771000
2000
Kepler zadawał niewłaściwe pytanie.
13:08
the wrong question.
318
773000
2000
Kepler zadawał niewłaściwe pytanie.
13:10
We now know that there are many planets
319
775000
3000
Istnieje wiele planet
13:13
at a wide variety of different distances from their host stars.
320
778000
3000
w różnych odległościach od swoich gwiazd.
13:16
So hoping that the laws of physics
321
781000
3000
Nadzieja, że prawa fizyki
13:19
will explain one particular number, 93 million miles,
322
784000
3000
wyjaśnią konkretną wartość, 150 mln. km.,
13:22
well that is simply wrongheaded.
323
787000
3000
jest płonna.
13:25
Instead the right question to ask is,
324
790000
2000
Poprawne pytanie to:
13:27
why do we humans find ourselves on a planet
325
792000
3000
czemu ludzie są na planecie,
13:30
at this particular distance,
326
795000
2000
która jest w tej konkretnej odległości
13:32
instead of any of the other possibilities?
327
797000
3000
od swojej gwiazdy?
13:35
And again, that's a question we can answer.
328
800000
3000
Na to pytanie możemy odpowiedzieć.
13:38
Those planets which are much closer to a star like the Sun
329
803000
3000
Planety bliżej gwiazdy
13:41
would be so hot
330
806000
2000
są za gorące
13:43
that our form of life wouldn't exist.
331
808000
2000
dla istnienia znanych nam form życia.
13:45
And those planets that are much farther away from the star,
332
810000
3000
Planety, które są dalej,
13:48
well they're so cold
333
813000
2000
są za zimne,
13:50
that, again, our form of life would not take hold.
334
815000
2000
by życie mogło się na nich pojawić.
13:52
So we find ourselves
335
817000
2000
Jesteśmy na planecie,
13:54
on a planet at this particular distance
336
819000
2000
w tej a nie innej odległości od Słońca,
13:56
simply because it yields conditions
337
821000
2000
bo właśnie tutaj są warunki
13:58
vital to our form of life.
338
823000
3000
niezbędne do powstania życia.
14:01
And when it comes to planets and their distances,
339
826000
3000
Badanie planet i ich położenia
14:04
this clearly is the right kind of reasoning.
340
829000
4000
to właściwy trop.
14:08
The point is,
341
833000
2000
To samo się tyczy wszechświatów
14:10
when it comes to universes and the dark energy that they contain,
342
835000
3000
i ilości ciemnej energii, którą zawierają;
14:13
it may also be the right kind of reasoning.
343
838000
4000
to również właściwy trop.
14:17
One key difference, of course,
344
842000
3000
Zasadnicza różnica polega na tym,
14:20
is we know that there are other planets out there,
345
845000
2000
że wiemy o istnieniu innych planet,
14:22
but so far I've only speculated on the possibility
346
847000
3000
ale istnienie innych wszechświatów
14:25
that there might be other universes.
347
850000
2000
było do tej pory jedynie spekulacją.
14:27
So to pull it all together,
348
852000
2000
By to wszystko zebrać
14:29
we need a mechanism
349
854000
2000
potrzebny nam mechanizm
14:31
that can actually generate other universes.
350
856000
3000
powstawania wszechświatów.
14:34
And that takes me to my final part, part three.
351
859000
3000
To prowadzi nas do ostatniej, trzeciej części.
14:37
Because such a mechanism has been found
352
862000
3000
Taki mechanizm został odkryty,
14:40
by cosmologists trying to understand the Big Bang.
353
865000
3000
przez kosmologów studiujących Wielki Wybuch.
14:43
You see, when we speak of the Big Bang,
354
868000
2000
Mówiąc o Wielkim Wybuchu
14:45
we often have an image
355
870000
2000
mamy w głowie obraz
14:47
of a kind of cosmic explosion
356
872000
2000
kosmicznej eksplozji,
14:49
that created our universe
357
874000
2000
która stworzyła wszechświat
14:51
and set space rushing outward.
358
876000
3000
i rozepchnęła przestrzeń.
14:54
But there's a little secret.
359
879000
2000
Ale jest mały sekret.
14:56
The Big Bang leaves out something pretty important,
360
881000
3000
Wielki Wybuch pomija ważną kwestię:
14:59
the Bang.
361
884000
2000
sam Wybuch.
15:01
It tells us how the universe evolved after the Bang,
362
886000
3000
Mówi nam o rozwoju wszechświata po Wybuchu,
15:04
but gives us no insight
363
889000
2000
ale nie wyjaśnia
15:06
into what would have powered the Bang itself.
364
891000
4000
przyczyny Wybuchu.
15:10
And this gap was finally filled
365
895000
2000
Ta luka została zapełniona
15:12
by an enhanced version of the Big Bang theory.
366
897000
2000
przez udoskonaloną teorię Wielkiego Wybuchu,
15:14
It's called inflationary cosmology,
367
899000
3000
zwaną inflacją kosmologiczną.
15:17
which identified a particular kind of fuel
368
902000
4000
Określa ona rodzaj paliwa,
15:21
that would naturally generate
369
906000
2000
które może napędzać
15:23
an outward rush of space.
370
908000
2000
ekspansję przestrzeni.
15:25
The fuel is based on something called a quantum field,
371
910000
3000
Paliwo jest oparte na polu kwantowym,
15:28
but the only detail that matters for us
372
913000
3000
ale dla nas ważne jest tylko to,
15:31
is that this fuel proves to be so efficient
373
916000
3000
że to paliwo jest tak wydajne,
15:34
that it's virtually impossible
374
919000
2000
że praktycznie nie da się
15:36
to use it all up,
375
921000
2000
zużyć go w całości,
15:38
which means in the inflationary theory,
376
923000
2000
co w teorii inflacji oznacza,
15:40
the Big Bang giving rise to our universe
377
925000
3000
że Wielki Wybuch
15:43
is likely not a one-time event.
378
928000
3000
nie jest odosobniony.
15:46
Instead the fuel not only generated our Big Bang,
379
931000
3000
Paliwo, które dało początek Wielkiemu Wybuchowi
15:49
but it would also generate countless other Big Bangs,
380
934000
6000
może dać początek innym Wielkim Wybuchom,
15:55
each giving rise to its own separate universe
381
940000
3000
z których każdy owocuje osobnym wszechświatem.
15:58
with our universe becoming but one bubble
382
943000
2000
Nasz Wszechświat staje się jedną bańką,
16:00
in a grand cosmic bubble bath of universes.
383
945000
3000
w wielkiej kosmicznej pianie wszechświatów.
16:03
And now, when we meld this with string theory,
384
948000
2000
Łącząc to z teorią strun,
16:05
here's the picture we're led to.
385
950000
2000
widzimy ten obraz:
16:07
Each of these universes has extra dimensions.
386
952000
2000
każdy ze wszechświatów ma dodatkowe wymiary.
16:09
The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.
387
954000
3000
Te wymiary mogą mieć różne kształty.
16:12
The different shapes yield different physical features.
388
957000
3000
Różne kształty skutkują różnymi cechami fizycznymi.
16:15
And we find ourselves in one universe instead of another
389
960000
3000
Jesteśmy w tym Wszechświecie a nie innym,
16:18
simply because it's only in our universe
390
963000
3000
bo tylko w naszym Wszechświecie
16:21
that the physical features, like the amount of dark energy,
391
966000
3000
te wielkości fizyczne, ilość ciemnej energii,
16:24
are right for our form of life to take hold.
392
969000
4000
sprzyjają powstaniu znanych nam form życia.
16:28
And this is the compelling but highly controversial picture
393
973000
3000
To pociągający acz kontrowersyjny obraz
16:31
of the wider cosmos
394
976000
2000
większego kosmosu,
16:33
that cutting-edge observation and theory
395
978000
2000
który najnowsza technologia i teorie
16:35
have now led us to seriously consider.
396
980000
4000
każą nam poważnie wziąć pod uwagę.
16:39
One big remaining question, of course, is,
397
984000
4000
Pozostaje pytanie,
16:43
could we ever confirm
398
988000
3000
czy kiedyś potwierdzimy
16:46
the existence of other universes?
399
991000
3000
istnienie innych wszechświatów?
16:49
Well let me describe
400
994000
2000
Opowiem w jaki sposób
16:51
one way that might one day happen.
401
996000
3000
może do tego dojść.
16:54
The inflationary theory
402
999000
2000
Teorię inflacji już można zweryfikować
16:56
already has strong observational support.
403
1001000
2000
dzięki obserwacjom.
16:58
Because the theory predicts
404
1003000
2000
Ta teoria przewiduje,
17:00
that the Big Bang would have been so intense
405
1005000
2000
że Wielki Wybuch był tak intensywny
17:02
that as space rapidly expanded,
406
1007000
3000
że gdy przestrzeń się rozszerzyła,
17:05
tiny quantum jitters from the micro world
407
1010000
2000
kwantowe wibracje z mikro świata
17:07
would have been stretched out to the macro world,
408
1012000
3000
rozciągnęły się na makro świat,
17:10
yielding a distinctive fingerprint,
409
1015000
3000
pozostawiając widoczny ślad:
17:13
a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots,
410
1018000
2000
wzór gorętszych i zimniejszych obszarów kosmosu,
17:15
across space,
411
1020000
2000
wzór gorętszych i zimniejszych obszarów kosmosu,
17:17
which powerful telescopes have now observed.
412
1022000
3000
co potwierdziły silne teleskopy.
17:20
Going further, if there are other universes,
413
1025000
3000
Jeśli inne wszechświaty istnieją,
17:23
the theory predicts that every so often
414
1028000
2000
to według teorii
17:25
those universes can collide.
415
1030000
2000
te wszechświaty się zderzają.
17:27
And if our universe got hit by another,
416
1032000
2000
Jeśli nasz wszechświat
17:29
that collision
417
1034000
2000
zderzył się z innym,
17:31
would generate an additional subtle pattern
418
1036000
2000
pozostawiłoby to nieznaczny ślad
17:33
of temperature variations across space
419
1038000
2000
w różnicach temperatury przestrzeni,
17:35
that we might one day
420
1040000
2000
który kiedyś może uda nam się odkryć.
17:37
be able to detect.
421
1042000
2000
który kiedyś może uda nam się odkryć.
17:39
And so exotic as this picture is,
422
1044000
3000
Choć pomysł wydaje się dziwny,
17:42
it may one day be grounded
423
1047000
2000
pewnego dnia
17:44
in observations,
424
1049000
2000
może znaleźć poparcie w obserwacjach,
17:46
establishing the existence of other universes.
425
1051000
3000
potwierdzając istnienie innych wszechświatów.
17:49
I'll conclude
426
1054000
2000
Zakończę prelekcję
17:51
with a striking implication
427
1056000
3000
ważnym wnioskiem
17:54
of all these ideas
428
1059000
2000
który wynika z tych koncepcji
17:56
for the very far future.
429
1061000
2000
dla dalekiej przyszłości.
17:58
You see, we learned
430
1063000
2000
Nauczyliśmy się,
18:00
that our universe is not static,
431
1065000
2000
że Wszechświat nie jest statyczny,
18:02
that space is expanding,
432
1067000
2000
że następuje ekspansja przestrzeni,
18:04
that that expansion is speeding up
433
1069000
2000
że jej tempo wzrasta,
18:06
and that there might be other universes
434
1071000
2000
że mogą istnieć inne wszechświaty,
18:08
all by carefully examining
435
1073000
2000
a to wszystko dzięki analizie
18:10
faint pinpoints of starlight
436
1075000
2000
położenia nikłego światła gwiazd,
18:12
coming to us from distant galaxies.
437
1077000
3000
pochodzącego z odległych galaktyk.
18:15
But because the expansion is speeding up,
438
1080000
3000
Tempo ekspansji wzrasta,
18:18
in the very far future,
439
1083000
2000
więc w odległej przyszłości
18:20
those galaxies will rush away so far and so fast
440
1085000
3000
te galaktyki będą się oddalać tak szybko,
18:23
that we won't be able to see them --
441
1088000
3000
że nie będzie można ich dostrzec.
18:26
not because of technological limitations,
442
1091000
2000
Nie ze względu na ograniczenia technologiczne,
18:28
but because of the laws of physics.
443
1093000
2000
ale ze względu na prawa fizyki.
18:30
The light those galaxies emit,
444
1095000
2000
Światło galaktyk,
18:32
even traveling at the fastest speed, the speed of light,
445
1097000
3000
nawet podróżując z prędkością światła,
18:35
will not be able to overcome
446
1100000
2000
nie pokona poszerzającej się otchłani
18:37
the ever-widening gulf between us.
447
1102000
3000
jaka między nami powstanie.
18:40
So astronomers in the far future
448
1105000
2000
Astronomowie w dalekiej przyszłości
18:42
looking out into deep space
449
1107000
2000
patrząc w niebo
18:44
will see nothing but an endless stretch
450
1109000
3000
zobaczą tylko nieskończoną,
18:47
of static, inky, black stillness.
451
1112000
4000
nieruchomą ciemność.
18:51
And they will conclude
452
1116000
2000
Wtedy uznają,
18:53
that the universe is static and unchanging
453
1118000
2000
że Wszechświat jest statyczny i niezmienny,
18:55
and populated by a single central oasis of matter
454
1120000
3000
z samotną oazą materii,
18:58
that they inhabit --
455
1123000
2000
w której mieszkają.
19:00
a picture of the cosmos
456
1125000
2000
Jak dobrze wiemy, taki obraz kosmosu
19:02
that we definitively know to be wrong.
457
1127000
3000
jest błędny.
19:05
Now maybe those future astronomers will have records
458
1130000
3000
Może astronomowie przyszłości
19:08
handed down from an earlier era,
459
1133000
2000
dotrą do zapisów z wcześniejszej ery,
19:10
like ours,
460
1135000
2000
które zaświadczą
19:12
attesting to an expanding cosmos
461
1137000
2000
o ekspansji Wszechświata
19:14
teeming with galaxies.
462
1139000
2000
pełnego galaktyk.
19:16
But would those future astronomers
463
1141000
2000
Ale czy dadzą wiarę
19:18
believe such ancient knowledge?
464
1143000
3000
starożytnej wiedzy?
19:21
Or would they believe
465
1146000
2000
Czy raczej uwierzą
19:23
in the black, static empty universe
466
1148000
3000
w czarny, statyczny Wszechświat,
19:26
that their own state-of-the-art observations reveal?
467
1151000
4000
potwierdzony przez ich własne obserwacje?
19:30
I suspect the latter.
468
1155000
2000
Podejrzewam to drugie.
19:32
Which means that we are living
469
1157000
2000
Jesteśmy uprzywilejowani,
19:34
through a remarkably privileged era
470
1159000
3000
żyjąc w tym niesamowitym okresie,
19:37
when certain deep truths about the cosmos
471
1162000
2000
kiedy podstawowe prawdy o wszechświecie
19:39
are still within reach
472
1164000
2000
są nadal w zasięgu ręki,
19:41
of the human spirit of exploration.
473
1166000
2000
gotowe do odkrycia.
19:43
It appears that it may not always be that way.
474
1168000
5000
Nie zawsze tak będzie.
19:48
Because today's astronomers,
475
1173000
2000
Dzisiejsi astronomowie
19:50
by turning powerful telescopes to the sky,
476
1175000
3000
kierując teleskopy w niebo,
19:53
have captured a handful of starkly informative photons --
477
1178000
3000
wyłapali niezwykle pouczające fotony,
19:56
a kind of cosmic telegram
478
1181000
3000
które są jak kosmiczny telegram,
19:59
billions of years in transit.
479
1184000
2000
w drodze od miliardów lat.
20:01
and the message echoing across the ages is clear.
480
1186000
4000
Ta ponadczasowa wiadomość jest jasna.
20:05
Sometimes nature guards her secrets
481
1190000
3000
Czasami natura ukrywa swe sekrety
20:08
with the unbreakable grip
482
1193000
2000
w zaciśniętej pięści
20:10
of physical law.
483
1195000
2000
praw fizyki.
20:12
Sometimes the true nature of reality beckons
484
1197000
4000
Czasem prawda o rzeczywistości
20:16
from just beyond the horizon.
485
1201000
3000
kryje się tuż za horyzontem.
20:19
Thank you very much.
486
1204000
2000
Dziękuję.
20:21
(Applause)
487
1206000
4000
(Brawa)
20:25
Chris Anderson: Brian, thank you.
488
1210000
2000
Chris Anderson: Dziękuję Brian.
20:27
The range of ideas you've just spoken about
489
1212000
2000
Mówiłeś o tylu niesamowitych,
20:29
are dizzying, exhilarating, incredible.
490
1214000
3000
oszałamiających i ekscytujących rzeczach.
20:32
How do you think
491
1217000
2000
Twoim zdaniem,
20:34
of where cosmology is now,
492
1219000
2000
gdzie jest teraz kosmologia,
20:36
in a sort of historical side?
493
1221000
2000
z punktu widzenia historii?
20:38
Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?
494
1223000
3000
Czy jesteśmy w centrum czegoś niezwykłego?
20:41
BG: Well it's hard to say.
495
1226000
2000
BG: Trudno powiedzieć.
20:43
When we learn that astronomers of the far future
496
1228000
3000
Wiedząc, że przyszli astronomowie
20:46
may not have enough information to figure things out,
497
1231000
3000
nie będą mieli wystarczających danych,
20:49
the natural question is, maybe we're already in that position
498
1234000
3000
by cokolwiek odkryć, można zakładać,
20:52
and certain deep, critical features of the universe
499
1237000
3000
że kluczowe cechy Wszechświata
20:55
already have escaped our ability to understand
500
1240000
3000
również umknęły naszej możliwości pojmowania,
20:58
because of how cosmology evolves.
501
1243000
2000
bo kosmologia wciąż ewoluuje.
21:00
So from that perspective,
502
1245000
2000
Być może
21:02
maybe we will always be asking questions
503
1247000
2000
zawsze będziemy zadawać pytania,
21:04
and never be able to fully answer them.
504
1249000
2000
na które nigdy nie poznamy odpowiedzi.
21:06
On the other hand, we now can understand
505
1251000
2000
Z drugiej strony,
21:08
how old the universe is.
506
1253000
2000
teraz znamy wiek Wszechświata.
21:10
We can understand
507
1255000
2000
Rozumiemy jak interpretować dane
21:12
how to understand the data from the microwave background radiation
508
1257000
3000
z mikrofalowego promieniowania tła,
21:15
that was set down 13.72 billion years ago --
509
1260000
3000
które powstało 13,72 mld lat temu.
21:18
and yet, we can do calculations today to predict how it will look
510
1263000
2000
Dziś jesteśmy w stanie wyliczyć, jak miało wyglądać,
21:20
and it matches.
511
1265000
2000
i nasze obliczenia się sprawdzają.
21:22
Holy cow! That's just amazing.
512
1267000
2000
To niesamowite.
21:24
So on the one hand, it's just incredible where we've gotten,
513
1269000
3000
Zaszliśmy niesamowicie daleko,
21:27
but who knows what sort of blocks we may find in the future.
514
1272000
4000
ale kto wie, co nas czeka w przyszłości.
21:31
CA: You're going to be around for the next few days.
515
1276000
3000
CA: Będziesz z nami przez kilka dni.
21:34
Maybe some of these conversations can continue.
516
1279000
2000
Może zdążymy jeszcze o tym porozmawiać.
21:36
Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.)
517
1281000
2000
Dziękuję, Brian.
BG: Nie ma za co.
BG: Nie ma za co.
21:38
(Applause)
518
1283000
3000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Greene - PhysicistBrian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe.
Why you should listen
Greene, a professor of physics and mathematics at Columbia University, has focused on unified theories for more than 25 years, and has written several best-selling and non-technical books on the subject including The Elegant Universe, a Pulitzer finalist, and The Fabric of the Cosmos — each of which has been adapted into a NOVA mini-series. His latest book, The Hidden Reality, explores the possibility that our universe is not the only universe.
Greene believes science must be brought to general audiences in new and compelling ways, such as his live stage odyssey, Icarus at the Edge of Time, with original orchestral score by Philip Glass, and the annual World Science Festival, which he co-founded in 2008 with journalist Tracy Day.
Brian Greene | Speaker | TED.com