TEDxSummit
William Noel: Revealing the lost codex of Archimedes
William Noel odkrywa zaginiony kodeks Archimedesa
Filmed:
Readability: 3.8
1,033,767 views
Jak po dwóch tysiącach lat odczytać rękopis, którego tekst został wytarty, a strony pocięte, zapisane i zamalowane? Oczywiście używając akceleratora cząstek! Kurator antycznych ksiąg, William Noel opowiada fascynującą historię odkrycia palimpsestu Archimedesa, bizantyjskiego modlitewnika zawierającego między innymi nieznane wcześniej, oryginalne dzieła starożytnego greckiego matematyka Archimedesa.
William Noel - Curator, rare book scholar
William Noel is a curator who believes museums should make their collections free and available on the Internet. Full bio
William Noel is a curator who believes museums should make their collections free and available on the Internet. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
The great texts of the ancient world
0
471
2484
Wielkie teksty świata antycznego
00:18
don't survive to us in their original form.
1
2955
3315
nie przetrwały do naszych czasów
w swojej oryginalnej postaci.
w swojej oryginalnej postaci.
00:22
They survive because medieval scribes copied them
2
6270
3519
Przetrwały dzięki średniowiecznym skrybom,
00:25
and copied them and copied them.
3
9789
1999
którzy nieustannie je przepisywali.
00:27
And so it is with Archimedes,
4
11788
2650
Tak też było z Archimedesem,
00:30
the great Greek mathematician.
5
14438
1766
wielkim greckim matematykiem.
00:32
Everything we know about Archimedes as a mathematician
6
16204
3002
Wszystko, co o nim wiemy,
00:35
we know about because of just three books,
7
19206
2698
opiera się na trzech księgach,
00:37
and they're called A, B and C.
8
21904
1916
znanych jako A, B i C.
00:39
And A was lost by an Italian humanist in 1564.
9
23820
4833
Księgę A zgubił włoski humanista w 1564 roku.
00:44
And B was last heard of in the Pope's Library
10
28653
2803
Księga B ostatnio znajdowała się archiwum papieskim,
00:47
about a hundred miles north of Rome in Viterbo in 1311.
11
31456
5832
160 km na północ od Rzymu, w Viterbo w 1311 roku.
00:53
Now Codex C was only discovered in 1906,
12
37288
4297
Kodeks C odkryto w 1906 roku.
00:57
and it landed on my desk in Baltimore
13
41585
2549
Znalazł się na moim biurku w Baltimore
01:00
on the 19th of January, 1999.
14
44134
4126
19 stycznia 1999 roku.
01:04
And this is Codex C here.
15
48260
2418
Oto Kodeks C.
01:06
Now Codex C is actually buried in this book.
16
50678
5169
Jest on właściwie schowany w tej księdze.
01:11
It's buried treasure.
17
55847
1450
Niczym ukryty skarb.
01:13
Because this book is actually a prayer book.
18
57297
2335
Tak naprawdę, jest to modlitewnik.
01:15
It was finished by a guy called Johannes Myrones
19
59632
2964
Ukończony przez Johannesa Myronesa
01:18
on the 14th of April, 1229.
20
62596
3617
14 kwietnia 1229 roku.
01:22
And to make his prayer book he used parchment.
21
66213
2485
Do jego wykonania użył pergaminu.
01:24
But he didn't use new parchment,
22
68698
2415
Jednak nie był to nowy pergamin,
01:27
he used parchment recycled from earlier manuscripts,
23
71113
3314
ale zaczerpnięty z wcześniejszych rękopisów,
01:30
and there were seven of them.
24
74427
1737
których było w sumie siedem.
01:32
And Archimedes Codex C was just one of those seven.
25
76164
3483
Jednym z nich był Kodeks C Archimedesa.
01:35
He took apart the Archimedes manuscript and the other seven manuscripts.
26
79647
5467
Myrones rozdzielił te siedem rękopisów
01:41
He erased all of their texts,
27
85114
3383
i usunął z nich tekst.
01:44
and then he cut the sheets down in the middle,
28
88497
2418
Następnie podzielił karty na pół,
01:46
he shuffled them up,
29
90915
2244
pomieszał,
01:49
and he rotated them 90 degrees,
30
93159
1918
obrócił o 90 stopni
01:50
and he wrote prayers on top of these books.
31
95077
2052
i zapisał na nich modlitwy.
01:53
And essentially these seven manuscripts
32
97129
1697
Te siedem rękopisów
01:54
disappeared for 700 years, and we have a prayer book.
33
98826
4348
zaginęło na 700 lat w tym modlitewniku.
01:59
The prayer book was discovered by this guy,
34
103174
3249
Modlitewnik został odkryty
02:02
Johan Ludvig Heiberg, in 1906.
35
106423
2727
przez Johana Ludviga Heiberga w 1906 roku.
02:05
And with just a magnifying glass,
36
109150
1441
Z pomocą szkła powiększającego
02:06
he transcribed as much of the text as he could.
37
110591
2884
przepisał tyle tekstu, ile mógł.
02:09
And the thing is that he found two texts in this manuscript
38
113475
3182
W manuskrypcie odnalazł dwa,
02:12
that were unique texts.
39
116657
1768
całkiem unikalne fragmenty.
02:14
They weren't in A and B at all;
40
118425
1600
Nie było ich w księdze A ani B.
02:15
they were completely new texts by Archimedes,
41
120025
1698
To nieznane teksty Archimedesa,
02:17
and they were called "The Method" and "The Stomachion."
42
121723
3235
znane jako "Metoda" i "Stomachion".
02:20
And it became a world famous manuscript.
43
124958
2269
Rękopis zyskał światową sławę.
02:23
Now it should be clear by now
44
127227
1815
Możecie się domyślić,
02:24
that this book is in bad condition.
45
129042
2714
że księga jest w złym stanie.
02:27
It got in worse condition in the 20th century
46
131756
3470
Obecnie, w XX w., jest w jeszcze gorszym,
02:31
after Heiberg saw it.
47
135226
1732
niż kiedy odkrył ją Heiberg.
02:32
Forgeries were painted over it,
48
136958
1517
Malowano na niej fałszerstwa,
02:34
and it suffered very badly from mold.
49
138475
3083
zaatakowała ją pleśń.
02:37
This book is the definition of a write-off.
50
141558
3750
Jest jak definicja spisania na straty.
02:41
It's the sort of book
51
145308
1734
Taki rodzaj księgi
02:42
that you thought would be in an institution.
52
147042
2665
powinien należeć do stosownej instytucji.
02:45
But it's not in an institution,
53
149707
2186
Lecz tak nie jest.
02:47
it was bought by a private owner in 1998.
54
151893
4632
Została zakupiona przez osobę prywatną w 1998 roku.
02:52
Why did he buy this book?
55
156525
1750
Po co ktoś ją kupił?
02:54
Because he wanted to make that which was fragile safe.
56
158275
3537
Bo chciał zabezpieczyć coś kruchego.
02:57
He wanted to make that which was unique ubiquitous.
57
161812
3246
Chciał rozpowszechnić coś unikalnego.
03:00
He wanted to make that which was expensive free.
58
165058
4666
Chciał coś drogiego uczynić darmowym.
03:05
And he wanted to do this as a matter of principle.
59
169724
3135
Ponieważ takie były jego zasady.
03:08
Because not many people are really going to read Archimedes in ancient Greek,
60
172859
4532
Choć niewiele osób zrozumie
starożytną grekę dzieła Archimedesa,
starożytną grekę dzieła Archimedesa,
03:13
but they should have the chance to do it.
61
177391
2684
wszyscy powinni mieć do niej dostęp.
03:15
So he gathered around himself the friends of Archimedes,
62
180075
3299
Zgromadził więc grupę "przyjaciół Archimedesa"
03:19
and he promised to pay for all the work.
63
183374
2136
i obiecał zapłacić im za pracę.
03:21
And it was an expensive job,
64
185510
1698
Może się wydawać,
03:23
but actually it wouldn't be as much as you think
65
187208
3470
że było to kosztowne przedsięwzięcie,
03:26
because these people, they didn't come from money,
66
190678
2165
tych ludzi nie przyciągnęły pieniądze,
03:28
they came from Archimedes.
67
192843
1819
ale sam Archimedes.
03:30
And they came from all sorts of different backgrounds.
68
194662
1716
Byli to bardzo różni ludzie.
03:32
They came from particle physics,
69
196378
2183
Fizycy cząstek elementarnych,
03:34
they came from classical philology,
70
198561
1566
filologowie klasyczni,
03:36
they came from book conservation,
71
200127
1968
konserwatorzy książek,
03:37
they came from ancient mathematics,
72
202095
2582
eksperci od starożytnej matematyki,
03:40
they came from data management,
73
204677
1917
zarządzania danych,
03:42
they came from scientific imaging and program management.
74
206594
2917
programowania i obrazowania naukowego.
03:45
And they got together to work on this manuscript.
75
209511
3556
Połączyli siły by pracować nad tym rękopisem.
03:48
The first problem was a conservation problem.
76
213067
3811
Pierwszą kwestią była konserwacja.
03:52
And this is the sort of thing that we had to deal with:
77
216878
2433
Oto z czym mieliśmy do czynienia.
03:55
There was glue on the spine of the book.
78
219311
2200
Na grzbiecie książki był klej.
03:57
And if you look at this photograph carefully,
79
221511
2201
Przyjrzyjcie się fotografii,
03:59
the bottom half of this is rather brown.
80
223712
2048
dolna część jest brązowawa.
04:01
And that glue is hide glue.
81
225760
1368
To jest klej skórny.
04:03
Now if you're a conservator,
82
227128
1385
Konserwator
04:04
you can take off this glue reasonably easily.
83
228513
2132
usunie taki klej z łatwością.
04:06
The top half is Elmer's wood glue.
84
230645
3365
Górna część to Elmer, klej do drewna.
04:09
It's polyvinyl acetate emulsion
85
234010
2117
Emulsja poliwinylowego octanu,
04:12
that doesn't dissolve in water once it's dry.
86
236127
2667
która po wyschnięciu nie rozpuszcza się w wodzie.
04:14
And it's much tougher than the parchment that it was written on.
87
238794
3166
Jest dużo twardsza niż pergamin.
04:17
And so before we could start imaging Archimedes,
88
241960
3351
Zanim można było zając się tekstem,
04:21
we had to take this book apart.
89
245311
1449
należało rozdzielić strony książki.
04:22
So it took four years to take apart.
90
246760
2851
Zajęło to cztery lata.
04:25
And this is a rare action shot, ladies and gentlemen.
91
249611
3533
Rzadko zdarza się tyle akcji.
04:29
(Laughter)
92
253144
2771
(Śmiech)
04:31
Another thing is that we had to get rid of all the wax,
93
255915
4266
Następnie, należało usunąć wosk.
04:36
because this was used in the liturgical services
94
260181
2235
Korzystano z niego
04:38
of the Greek Orthodox Church
95
262416
1741
w liturgii kościoła ortodoksyjnego,
04:40
and they'd used candle wax.
96
264157
1311
gdzie używa się wosku świecowego.
04:41
And the candle wax was dirty,
97
265468
1863
Wosk świecowy był brudny,
04:43
and we couldn't image through the wax.
98
267331
1233
uniemożliwiał wykonanie obrazowania.
04:44
So very carefully we had to mechanically scrape off all the wax.
99
268564
3335
Ostrożnie musieliśmy zdrapać cały wosk.
04:47
It's hard to tell you exactly
100
271899
1902
Trudno jest dokładnie określić,
04:49
how bad this condition of this book is,
101
273801
2714
w jakim stanie jest ta księga,
04:52
but it came out in little bits very often.
102
276515
2766
ale często odpadały małe kawałki.
04:55
And normally in a book, you wouldn't worry about the little bits,
103
279281
2350
Zwykle nie jest to nic wielkiego,
04:57
but these little bits might contain unique Archimedes text.
104
281631
3000
ale te skrawki mogły zawierać unikalny tekst.
05:00
So, tiny fragments
105
284631
2299
Udało nam się umieścić
05:02
we actually managed to put back in the right place.
106
286930
4741
te kawałeczki we właściwych miejscach.
05:07
Then, having done that, we started to image the manuscript.
107
291671
3710
Następnie zaczęliśmy obrazowanie.
05:11
And we imaged the manuscript
108
295381
1500
Sfotografowaliśmy go
05:12
in 14 different wavebands of light.
109
296881
2028
na 14 różnych zakresach fal.
05:14
Because if you look at something in different wavebands of light,
110
298909
3906
W każdym z zakresów fal
05:18
you see different things.
111
302815
1216
można dostrzec inne rzeczy.
05:19
And here is an image of a page
112
304031
1567
Tu mamy zdjęcie strony
05:21
imaged in 14 different wavebands of light.
113
305598
2517
zobrazowanej na 14 zakresach fal.
05:24
But none of them worked.
114
308115
2133
Żaden jednak nie był właściwy.
05:26
So what we did was we processed the images together,
115
310248
4417
Zdecydowaliśmy się je połączyć.
05:30
and we put two images into one blank screen.
116
314665
3300
Umieściliśmy dwa na pustym ekranie.
05:33
And here are two different images of the Archimedes manuscript.
117
317965
2833
To dwa zdjęcia rękopisu Archimedesa.
05:36
And the image on the left
118
320798
1816
Zdjęcie po lewej
05:38
is the normal red image.
119
322614
1351
to zdjęcie w podczerwieni.
05:39
And the image on the right is an ultraviolet image.
120
323965
1912
A po prawej w ultrafiolecie.
05:41
And in the image on the right
121
325877
1140
W tym po prawej,
05:42
you might be able to see some of the Archimedes writing.
122
327017
2448
można dostrzec pismo Archimedesa.
05:45
If you merge them together into one digital canvas,
123
329465
2982
Jeśli połączymy oba te zdjęcia,
05:48
the parchment is bright in both images
124
332447
2818
pergamin na obu jest jasny,
05:51
and it comes out bright.
125
335265
1875
i pozostaje jasny.
05:53
The prayer book is dark in both images
126
337140
3016
Modlitewnik na obu jest ciemny,
05:56
and it comes out dark.
127
340156
1697
i pozostaje ciemny.
05:57
The Archimedes text is dark in one image and bright in another.
128
341853
3351
Tekst Archimedesa jest ciemny na jednym,
a jasny na drugim.
a jasny na drugim.
06:01
And it'll come out dark but red,
129
345204
2400
Pojawi się jako ciemny i czerwony,
06:03
and then you can start to read it rather clearly.
130
347604
2267
dzięki czemu można go przeczytać.
06:05
And that's what it looks like.
131
349871
2842
Oto jak to wygląda.
06:08
Now that's a before and after image,
132
352713
3342
To zdjęcia przed i po,
06:11
but you don't read the image on the screen like that.
133
356055
2982
ale tych zdjęć nie czyta się w ten sposób.
06:14
You zoom in and you zoom in
134
359037
2619
Powiększa się wiele razy,
06:17
and you zoom in and you zoom in,
135
361656
3548
przybliża...
06:21
and you can just read it now.
136
365204
2068
Teraz można czytać.
06:23
(Applause)
137
367272
6348
(Brawa)
06:29
If you process the same two images in a different way,
138
373620
3580
Po przetworzeniu tych samych zdjęć na inny sposób,
06:33
you can actually get rid of the prayer book text.
139
377200
2570
można wyeliminować tekst modlitewnika.
06:35
And this is terribly important,
140
379770
1018
To bardzo istotne,
06:36
because the diagrams in the manuscript
141
380788
2983
ponieważ wykresy w rękopisie,
06:39
are the unique source for the diagrams
142
383771
2467
to unikalne źródło tych,
06:42
that Archimedes drew in the sand in the fourth century B.C.
143
386238
2817
które Archimedes rysował na piasku w IV w. p.n.e.
06:44
And there we are, I can give them to you.
144
389055
3039
Proszę bardzo, mogę je pokazać.
06:47
With this kind of imaging --
145
392094
2344
Ten sposób obrazowania,
06:50
this kind of infrared, ultraviolet, invisible light imaging --
146
394438
2666
w podczerwieni, ultrafiolecie, w świetle niewidzialnym
06:53
we were never going to image through the gold ground forgeries.
147
397104
2600
nie przedrze się przez wszystko.
06:55
How were we going to do that?
148
399704
1853
Jak zajrzeć pod złote fałszerstwa?
06:57
Well we took the manuscript,
149
401557
1963
Zdecydowaliśmy się zobrazować rękopis
06:59
and we decided to image it in X-ray fluorescence imaging.
150
403520
4287
z pomocą fluorescencyjnych promieni Rentgena.
07:03
So an X-ray comes in in the diagram on the left
151
407807
3014
Rentgen widać na wykresie po lewej,
07:06
and it knocks out an electron from the inner shell of an atom.
152
410821
3852
eliminuje to elektron z zewnętrznej powłoki atomu.
07:10
And that electron disappears.
153
414673
1998
Ten elektron znika,
07:12
And as it disappears, an electron from a shell farther out
154
416671
3635
natomiast elektron z kolejnej powłoki,
07:16
jumps in and takes its place.
155
420306
2482
wskakuje na jego miejsce.
07:18
And when it takes its place,
156
422788
1433
Powoduje to
07:20
it sheds electromagnetic radiation.
157
424221
2834
promieniowanie elektromagnetyczne,
07:22
It sheds an X-ray.
158
427055
1432
promienie Rentgena.
07:24
And this X-ray is specific in its wavelength
159
428487
2651
Jest to Rentgen swoisty dla atomu,
07:27
to the atom that it hits.
160
431138
1882
na który pada.
07:28
And what we wanted to get
161
433020
2168
A my chcieliśmy zobaczyć
07:31
was the iron.
162
435188
1733
żelazo.
07:32
Because the ink was written in iron.
163
436921
1867
Bo tusz był nakładany żelazem.
07:34
And if we can map
164
438788
1683
Wykrywając źródło tych promieni
07:36
where this X-ray that comes out, where it comes from,
165
440471
2584
Rentgena można by znaleźć całe żelazo
07:38
we can map all the iron on the page,
166
443055
2066
na danej stronie i, teoretycznie,
07:41
then theoretically we can read the image.
167
445121
2599
zobaczyć dzięki temu obraz.
07:43
The thing is that you need a very powerful light source to do this.
168
447720
4335
Potrzeba do tego bardzo silnego źródła światła.
07:47
So we took it to the Stanford Synchrotron Radiation Laboratory
169
452055
3374
Udaliśmy się do laboratorium
promieniowania synchrotronowego
promieniowania synchrotronowego
07:51
in California,
170
455429
1442
w Kalifornii,
07:52
which is a particle accelerator.
171
456871
1568
czyli akceleratora cząstek.
07:54
Electrons go around one way,
172
458439
1732
Elektrony krążą w jedną stronę,
07:56
positrons go around the other.
173
460171
1617
a protony w drugą.
07:57
They meet in the middle,
174
461788
1316
Spotykają się w środku,
07:59
and they create subatomic particles
175
463104
2436
tworząc cząsteczki subatomowe,
08:01
like the charm quark and the tau lepton.
176
465540
2230
jak kwark powabny czy lepton tau.
08:03
Now we weren't actually going to put Archimedes in that beam.
177
467770
3022
Nie zamierzaliśmy wsadzać rękopisu w promień.
08:06
But as the electrons go round at the speed of light,
178
470792
3548
Kiedy elektrony poruszają się z prędkością światła,
08:10
they shed X-rays.
179
474340
1267
emitują promienie Rentgena.
08:11
And this is the most powerful light source in the solar system.
180
475607
2650
To najpotężniejsze źródło światła w układzie słonecznym.
08:14
This is called synchrotron radiation,
181
478257
1949
Promieniowanie synchrotronowe.
08:16
and it's normally used to look at things
182
480206
1818
Używa się go
08:17
like proteins and that sort of thing.
183
482024
1667
do obserwacji białek i tym podobnych.
08:19
But we wanted it to look at atoms, at iron atoms,
184
483691
3997
Lecz my chcieliśmy zobaczyć atomy żelaza,
08:23
so that we could read the page from before and after.
185
487688
2869
by móc przeczytać stronę przed i po.
08:26
And lo and behold, we found that we could do it.
186
490557
2298
Okazało się, że to możliwe.
08:28
It took about 17 minutes to do a single page.
187
492855
3448
Każda strona zajęła 17 minut.
08:32
So what did we discover?
188
496303
2655
Co odkryliśmy?
08:34
Well one of the unique texts in Archimedes
189
498958
2182
Jeden z unikalnych tekstów Archimedesa
08:37
is called "The Stomachion."
190
501140
1803
to "Stomachion".
08:38
And this didn't exist in Codices A and B.
191
502943
2414
Nie było go w Kodeksie A ani B.
08:41
And we knew that it involved this square.
192
505357
2419
Wiedzieliśmy, że zawierał ten kwadrat.
08:43
And this is a perfect square,
193
507776
1793
To kwadrat magiczny,
08:45
and it's divided into 14 bits.
194
509569
2021
podzielony na 14 części.
08:47
But no one knew what Archimedes was doing with these 14 bits.
195
511590
2783
Nikt nie wiedział,
po co było Archimedesowi te 14 części.
po co było Archimedesowi te 14 części.
08:50
And now we think we know.
196
514373
2184
Teraz wydaje się, że wiemy.
08:52
He was trying to work out
197
516557
1767
Zastanawiał się,
08:54
how many ways you can recombine those 14 bits
198
518324
2533
na ile sposobów można z tych kawałków,
08:56
and still make a perfect square.
199
520857
2327
ułożyć magiczny kwadrat.
08:59
Anyone want to guess the answer?
200
523184
3502
Spróbuje ktoś zgadnąć?
09:02
It's 17,152 divided into 536 families.
201
526686
5362
17.152 podzielone na 536 grup.
09:07
And the important point about this
202
532048
2367
Co najważniejsze,
09:10
is that it's the earliest study in combinatorics in mathematics.
203
534415
3714
to są najwcześniejsze badania nad kombinatoryką.
09:14
And combinatorics is a wonderful and interesting branch of mathematics.
204
538129
3764
Kombinatoryka to bardzo interesująca
dziedzina matematyki.
dziedzina matematyki.
09:17
The really astonishing thing though about this manuscript
205
541893
3235
Zdumiewające jest to,
09:21
is that we looked at the other manuscripts
206
545128
2369
że wśród innych rękopisów,
09:23
that the palimpsester had made,
207
547497
1418
których twórca palimpsestu
09:24
the scribe had made his book out of,
208
548915
2566
użył do sporządzenia księgi
09:27
and one of them was a manuscript containing text by Hyperides.
209
551481
2932
znajdował się rękopis z tekstem Hyperejdesa.
09:30
Now Hyperides was an Athenian orator from the fourth century B.C.
210
554413
4368
Hyperejdes był ateńskim oratorem z 4 w.p.n.e.
09:34
He was an exact contemporary of Demosthenes.
211
558781
2417
współczesnym Demostenesowi.
09:37
And in 338 B.C. he and Demosthenes together
212
561198
4399
W 338 r. p.n.e. wraz z Demostenesem
09:41
decided that they wanted to stand up
213
565597
1684
zdecydowali się oni przeciwstawić
09:43
to the military might of Philip of Macedon.
214
567281
2000
wojskom Filipa Macedońskiego.
09:45
So Athens and Thebes went out to fight Philip of Macedon.
215
569281
3649
Wojska Aten i Teb walczyły z armią Filipa Macedońskiego.
09:48
This was a bad idea,
216
572930
1268
Nie był to dobry pomysł,
09:50
because Philip of Macedon had a son called Alexander the Great,
217
574198
3433
bo synem Filipa był Aleksander Wielki
09:53
and they lost the battle of Chaeronea.
218
577631
2283
i przegrali bitwę pod Cheroneą.
09:55
Alexander the Great went on to conquer the known world;
219
579914
2718
Aleksander Wielki zaczął podbijać świat,
09:58
Hyperides found himself on trial for treason.
220
582632
2750
a Hyperejdesowi wytoczono proces o zdradę.
10:01
And this is the speech that he gave when he was on trial --
221
585382
3600
Oto wspaniała przemowa,
10:04
and it's a great speech:
222
588982
1148
którą wygłosił podczas procesu:
10:06
"Best of all," he says, "is to win.
223
590130
2268
"Najlepiej jest zwyciężyć.
10:08
But if you can't win,
224
592398
1734
Lecz jeśli się nie da,
10:10
then you should fight for a noble cause,
225
594132
2041
należy walczyć w szlachetnej sprawie,
10:12
because then you'll be remembered.
226
596173
1575
wtedy będziemy zapamiętani.
10:13
Consider the Spartans.
227
597748
1598
Weźmy Spartan.
10:15
They won enumerable victories,
228
599346
1868
Wygrali niezliczone bitwy,
10:17
but no one remembers what they are
229
601214
1832
lecz nikt ich nie pamięta,
10:18
because they were all fought for selfish ends.
230
603046
2135
bo walczyli dla własnych korzyści.
10:21
The one battle that the Spartans fought that everybody remembers
231
605181
3566
Jedyną, którą wszyscy pamiętają,
10:24
is the the battle of Thermopylae
232
608747
1716
to bitwa pod Termopilami,
10:26
where they were butchered to a man,
233
610463
2003
gdzie zostali zdziesiątkowani,
10:28
but fought for the freedom of Greece."
234
612466
1932
ale walczyli o wolność Grecji".
10:30
It was such a great speech
235
614398
2265
Mowa była tak wspaniała,
10:32
that the Athenian law courts let him off.
236
616663
3735
że ateński sąd uwolnił Hyperejdesa.
10:36
He lived for another 10 years,
237
620398
2066
Żył kolejne 10 lat,
10:38
then the Macedonian faction caught up with him.
238
622464
2651
po czym dopadli go Macedończycy.
10:41
They cut out his tongue in mockery of his oratory,
239
625115
2584
By z niego zadrwić, odcięli mu język
10:43
and no one knows what they did with his body.
240
627699
3431
i nie wiadomo co zrobili z ciałem.
10:47
So this is the discovery of a lost voice from antiquity,
241
631130
3151
Także jest to odkrycie głosu z antyku,
10:50
speaking to us, not from the grave,
242
634281
1982
mówi on do nas, nie z grobu,
10:52
because his grave doesn't exist,
243
636263
1478
bo jego grób nie istnieje,
10:53
but from the Athenian law courts.
244
637741
1773
lecz z ateńskich sądów.
10:55
Now I should say at this point
245
639514
1649
Powinienem dodać,
10:57
that normally when you're looking
246
641163
2767
że zwykle w wyczyszczonych,
10:59
at medieval manuscripts that have been scraped off,
247
643930
1996
średniowiecznych rękopisach,
11:01
you don't find unique texts.
248
645926
1486
nie znajduje się unikalnych tekstów.
11:03
And to find two in one manuscript is really something.
249
647412
3102
Dwa w jednym rękopisie to naprawdę coś.
11:06
To find three is completely weird.
250
650514
3217
A trzy to już całkiem dziwne.
11:09
And we found three.
251
653731
1681
I znaleźliśmy trzy.
11:11
Aristotle's "Categories"
252
655412
1266
"Kategorie" Arystotelesa,
11:12
is one of the foundational texts of Western philosophy.
253
656678
2453
to jeden z fundamentalnych tekstów zachodniej filozofii.
11:15
And we found a third century A.D. commentary on it,
254
659131
4416
Odnaleźliśmy do nich komentarz z III w.n.e.
11:19
possibly by Galen and probably by Porphyry.
255
663547
3184
autorstwa Galena lub Porfirego.
11:22
Now all this data that we collected,
256
666731
2198
Wszystkie zebrane dane,
11:24
all the images, all the raw images,
257
668929
2535
zdjęcia, transkrypty
11:27
all the transcriptions that we made and that sort of thing
258
671464
2350
i całą resztę opublikowaliśmy w internecie,
11:29
have been put online under a Creative Commons license
259
673814
3486
na licencji Creative Commons,
by każdy mógł z nich korzystać
by każdy mógł z nich korzystać
11:33
for anyone to use for any commercial purpose.
260
677300
2914
dla dowolnych celów komercyjnych.
11:36
(Applause)
261
680214
6533
(Brawa)
11:42
Why did the owner of the manuscript do this?
262
686747
3304
Dlaczego właściciel rękopisu to zrobił?
11:45
He did this because he understands data as well as books.
263
690051
3746
Ponieważ zna się na danych i na książkach.
11:49
Now the thing to do with books,
264
693797
1335
Chcąc zapewnić książkom
11:51
if you want to ensure their long-term utility,
265
695132
2131
przetrwanie na dłuższy czas,
11:53
is to hide them away in closets
266
697263
2216
trzeba je schować i dopuszczać
11:55
and let very few people look at them.
267
699479
1800
do nich tylko nielicznych.
11:57
The thing to do with data, if you want it to survive,
268
701279
2419
Jeśli chcemy by przetrwały informacje,
11:59
is to let it out and have everybody have it
269
703698
3301
należy je udostępnić wszystkim
12:02
with as little control on that data as possible.
270
706999
3099
z jak najmniejszą kontrolą.
12:05
And that's what he did.
271
710098
1164
I właśnie to zrobił.
12:07
And institutions can learn from this.
272
711262
3428
Instytucje mogą się z tego wiele nauczyć.
12:10
Because institutions at the moment
273
714690
2552
Obecnie chronią wszelkie informacje
12:13
confine their data with copyright restrictions and that sort of thing.
274
717242
3057
za pomocą praw autorskich.
12:16
And if you want to look at medieval manuscripts on the Web,
275
720299
2192
Chcąc obejrzeć średniowieczne rękopisy
12:18
at the moment you have to go to the National Library of Y's site
276
722491
3471
trzeba wejść na stronę Y państwowej biblioteki,
12:21
or the University Library of X's site,
277
725962
2668
albo na stronę X biblioteki uniwersyteckiej.
12:24
which is about the most boring way
278
728630
1899
To chyba najnudniejszy sposób
12:26
in which you can deal with digital data.
279
730529
1777
postępowania z cyfrowymi danymi.
12:28
What you want to do is to aggregate it all together.
280
732306
2993
Należy to wszystko zebrać razem.
12:31
Because the Web of the ancient manuscripts of the future
281
735299
3097
Ponieważ w przyszłości,
to nie instytucje będą tworzyć
to nie instytucje będą tworzyć
12:34
isn't going to be built by institutions.
282
738396
2286
internetowy zbiór antycznych rękopisów,
12:36
It's going to be built by users,
283
740682
3108
ale użytkownicy,
12:39
by people who get this data together,
284
743790
1774
ludzie zbierający te dane,
12:41
by people who want to aggregate all sorts of maps
285
745564
3535
którzy chcą gromadzić mapy miejsc,
12:44
from wherever they come from,
286
749099
1632
z których pochodzą,
12:46
all sorts of medieval romances
287
750731
1800
średniowieczne romanse z miejsc,
12:48
from wherever they come from,
288
752531
1549
z których pochodzą,
12:49
people who just want to curate their own glorious selection
289
754080
3783
ludzi, którzy chcą być kuratorami własnych
12:53
of beautiful things.
290
757863
1517
kolekcji.
12:55
And that is the future of the Web.
291
759380
1617
Taka jest przyszłość sieci.
12:56
And it's an attractive and beautiful future,
292
760997
3183
Jeśli uda nam się taką wizję zrealizować,
13:00
if only we can make it happen.
293
764180
1602
będzie to piękna przyszłość.
13:01
Now we at the Walters Art Museum have followed this example,
294
765782
3181
Tak zrobiliśmy w muzeum sztuki Walters,
13:04
and we have put up all our manuscripts on the Web
295
768963
3350
opublikowaliśmy nasze rękopisy w sieci,
13:08
for people to enjoy --
296
772313
1683
dla wszystkich...
13:09
all the raw data, all the descriptions, all the metadata.
297
773996
2584
wszystkie informacje, opisy, metadane.
13:12
under a Creative Commons license.
298
776580
2883
Wszystko na licencji Creative Commons.
13:15
Now the Walters Art Museum is a small museum
299
779463
1518
Muzeum sztuki Walters jest małe
13:16
and it has beautiful manuscripts,
300
780981
1548
ale ma piękne rękopisy
13:18
but the data is fantastic.
301
782529
2018
i fantastyczne dane.
13:20
And the result of this
302
784547
1783
W rezultacie
13:22
is that if you do a Google search on images right now
303
786330
3018
jeśli wpiszecie teraz w wyszukiwarkę
13:25
and you type in "Illuminated manuscript Koran" for example,
304
789348
3332
na przykład: "Iluminowany rękopis Koranu"
13:28
24 of the 28 images you'll find come from my institution.
305
792680
4417
24 z 28 znalezionych zdjęć pochodzi z mojej instytucji.
13:32
(Applause)
306
797097
5550
(Brawa)
13:38
Now, let's think about this for a minute.
307
802647
5033
Zastanówmy się nad tym.
13:43
What's in it for the institution?
308
807680
1983
Co ma z tego instytucja?
13:45
There are all sorts of things that are in it for the institution.
309
809663
2596
Zyskuje wiele rzeczy.
13:48
You can talk about the Humanities and that sort of thing,
310
812259
2123
Nauki humanistyczne to jedno,
13:50
but let's talk about selfish things.
311
814382
1881
pomówmy o sprawach "samolubnych".
13:52
Because what's really in it for the institution is this:
312
816263
3868
Tak naprawdę oto co zyskuje instytucja:
13:56
Now why do people go to the Louvre?
313
820131
3056
Po co ludzie chodzą do Luwru?
13:59
They go to see the Mona Lisa.
314
823187
2984
Zobaczyć Monę Lizę.
14:02
Why do they go to see the Mona Lisa?
315
826171
3059
Po co chcą zobaczyć Monę Lizę?
14:05
Because they already know what she looks like.
316
829230
2382
Ponieważ już wiedzą jak wygląda.
14:07
And they know what she looks like
317
831612
2334
A wiedzą to,
14:09
because they've seen pictures of her absolutely everywhere.
318
833946
4702
bo widzieli jej zdjęcia wszędzie.
14:14
Now, there is no need
319
838648
4449
Nie ma potrzeby
14:18
for these restrictions at all.
320
843097
2279
wprowadzania ograniczeń.
14:21
And I think that institutions should stand up
321
845376
2087
Uważam, ze instytucje powinny
14:23
and release all their data under unrestricted licenses,
322
847463
3134
opublikować swoje dane bez żadnych licencji,
14:26
and it would be a great benefit to everybody.
323
850597
2216
wszyscy mieliby z tego korzyści.
14:28
Why don't we just let everybody have access to this data
324
852813
3166
Dlaczego nie dać wszystkim dostępu do tych danych,
14:31
and curate their own collection
325
855979
2336
pozwolić budować własne kolekcje wiedzy antycznej,
14:34
of ancient knowledge and wonderful and beautiful things
326
858315
2165
wspaniałych, pięknych rzeczy,
14:36
and increase the beauty and the cultural significance
327
860480
3088
i poszerzyć kulturalne znaczenie
14:39
of the Internet.
328
863568
1228
Internetu.
14:40
Thank you very much indeed.
329
864796
1517
Dziękuję bardzo.
14:42
(Applause)
330
866313
4433
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
William Noel - Curator, rare book scholarWilliam Noel is a curator who believes museums should make their collections free and available on the Internet.
Why you should listen
William Noel is the Curator of Manuscripts and Rare Books at the Walters Art Museum. But for someone who spends the majority of his time analyzing ancient and medieval artifacts, he also embraces social media and stresses its value even for the oldest, most established academic and cultural institutions. Noel believes passionately that institutions should free their digital data.
Since 1999 Noel has spearheaded the conservation of a manuscript known as the Archimedes Palimpsest. The palimpsest is a unique Byzantine prayer book made up of parchments which contain hidden writings from three original previously-unknown texts: treatises written by Archimedes; works by the 4th-century B.C. Attic Orator Hyperides; and 3rd-century commentary on Aristotle’s Categories, by an unknown author. Using a powerful particle accelerator Noel and his team were able to uncover the hidden texts and publish all their images and findings on the Internet, available to anyone for free under a Creative Commons license.
Noel currently lives in Baltimore, Maryland, where he curates at the Walters, working to ensure that the public has free digital access to his collection.
William Noel | Speaker | TED.com