ABOUT THE SPEAKER
Henry Lin - Student scientist
At 17, Henry Lin won an Intel Foundation Young Scientist Award for his mathematical models of distant galaxy clusters.

Why you should listen

Henry Lin studies the very hot, very large and very strange -- that is, distant galaxy clusters. (Obviously.) Lin, who matriculated at Harvard University in the fall of 2013, thinks we can learn a lot about astrophysics by studying these giant celestial bodies. In early 2013 he won the Intel Foundation Young Scientist Award, the second-highest award at the Intel Science Fair, for his models of far-away galaxies. Lin is a graduate of Caddo Magnet High School in Shreveport, Louisiana.

More profile about the speaker
Henry Lin | Speaker | TED.com
TEDYouth 2013

Henry Lin: What we can learn from galaxies far, far away

Henry Lin: Czego możemy się nauczyć od odległych galaktyk

Filmed:
1,400,407 views

W zabawnej, ekscytującej prelekcji, nastolatek Henry Lin patrzy w niebo na rzecz niespodziewaną: odległe gromady galaktyk. Jak twierdzi zwycięzca Intel Science Fair, przez badanie właściwości największych elementów wszechświata, możemy nauczyć się wielu rzeczy na temat naszego świata i galaktyki.
- Student scientist
At 17, Henry Lin won an Intel Foundation Young Scientist Award for his mathematical models of distant galaxy clusters. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
Here are some imagesobrazy of clustersklastry of galaxiesgalaktyki.
0
934
3334
Oto kilka zdjęć gromad galaktyk.
00:16
They're exactlydokładnie what they sounddźwięk like.
1
4268
1833
Są właśnie tym, co mówi ich nazwa.
00:18
They are these hugeolbrzymi collectionskolekcje of galaxiesgalaktyki,
2
6101
2553
To olbrzymie zbiory galaktyk
00:20
boundgranica togetherRazem by theirich mutualwzajemny gravitypowaga.
3
8654
2255
związanych ze sobą wzajemną grawitacją.
00:22
So mostwiększość of the pointszwrotnica that you see on the screenekran
4
10909
2662
Większość punktów, które widać na ekranie,
00:25
are not individualindywidualny starsgwiazdy,
5
13571
2529
to nie pojedyncze gwiazdy,
00:28
but collectionskolekcje of starsgwiazdy, or galaxiesgalaktyki.
6
16100
2836
lecz zbiory gwiazd lub galaktyk.
00:30
Now, by showingseans you some of these imagesobrazy,
7
18936
2331
Pokazując wam te zdjęcia,
00:33
I hopenadzieja that you will quicklyszybko see that
8
21267
1747
mam nadzieję, że szybko zauważycie
00:35
galaxygalaktyka clustersklastry are these beautifulpiękny objectsobiekty,
9
23014
2680
piękno tych obiektów.
00:37
but more than that,
10
25694
1493
Ponadto uważam,
00:39
I think galaxygalaktyka clustersklastry are mysterioustajemniczy,
11
27187
2663
że są one tajemnicze,
00:41
they are surprisingzaskakujący,
12
29850
1553
zaskakujące
00:43
and they're usefulprzydatny.
13
31403
1417
i użyteczne
00:44
UsefulPrzydatne as the universe'swszechświata mostwiększość massivemasywny laboratorieslaboratoria.
14
32820
3531
jako najgigantyczniejsze
laboratoria wszechświata.
00:48
And as laboratorieslaboratoria, to describeopisać galaxygalaktyka clustersklastry
15
36351
3636
Jako laboratoria,
by opisać gromady galaktyk
00:51
is to describeopisać the experimentseksperymenty
16
39987
1865
trzeba opisać eksperymenty,
00:53
that you can do with them.
17
41852
1553
które można tam przeprowadzać.
00:55
And I think there are fourcztery majorpoważny typestypy,
18
43405
2280
Sądzę, że są ich cztery główne typy.
00:57
and the first typerodzaj that I want to describeopisać
19
45685
2584
Pierwszy, który chcę opisać,
01:00
is probingsondowanie the very bigduży.
20
48269
2219
zgłębia to, co bardzo duże.
01:02
So, how bigduży?
21
50488
1695
Jak duże?
01:04
Well, here is an imageobraz of a particularszczególny galaxygalaktyka clustergrupa.
22
52183
4251
Oto zdjęcie rzadkiej gromady galaktyk.
01:08
It is so massivemasywny that the lightlekki passingprzechodzący throughprzez it
23
56434
2969
Jest tak wielka, że światło
przechodząc przez nią
01:11
is beingistota bentgięte, it's beingistota distortedzniekształcony
24
59403
2615
ulega załamaniu
01:14
by the extremeskrajny gravitypowaga of this clustergrupa.
25
62018
2509
przez ogromną grawitację tej gromady.
01:16
And, in factfakt, if you look very carefullyostrożnie
26
64527
1804
Jeżeli przyjrzycie się uważnie się,
01:18
you'llTy będziesz be ablezdolny to see ringspierścienie around this clustergrupa.
27
66331
2700
to widać pierścienie wokół tej gromady.
01:21
Now, to give you a numbernumer,
28
69031
1549
By dać wam liczbę,
01:22
this particularszczególny galaxygalaktyka clustergrupa
29
70580
1783
ta szczególna gromada galaktyk
01:24
has a massmasa of over one millionmilion billionmiliard sunssłońca.
30
72363
4208
ma masę ponad miliona miliarda Słońc.
01:28
It's just mind-bogglingzadziwiające how
massivemasywny these systemssystemy can get.
31
76571
3313
Niewyobrażalne, jak masywne
mogą stać się takie układy.
01:31
But more than theirich massmasa,
32
79884
1501
Jednak oprócz masy,
01:33
they have this additionaldodatkowe featurececha.
33
81385
1974
posiadają dodatkową cechę.
01:35
They are essentiallygłównie isolatedodosobniony systemssystemy,
34
83359
2344
Są izolowanymi układami,
01:37
so if we like, we can think of them
35
85703
2222
więc możemy o nich myśleć
01:39
as a scaled-downskalowany w dół versionwersja of the entireCały universewszechświat.
36
87925
3270
jak o pomniejszonych wersjach
całego wszechświata.
01:43
And manywiele of the questionspytania that we mightmoc have
37
91195
2002
Wiele pytań, które zadajemy sobie
01:45
about the universewszechświat at largeduży scaleswaga,
38
93197
1968
o wszechświecie w wielkich skalach,
01:47
suchtaki as, how does gravitypowaga work?
39
95165
1915
na przykład: "Jak działa grawitacja?",
01:49
mightmoc be answeredodpowiedział by studyingstudiować these systemssystemy.
40
97080
3032
może zyskać odpowiedź
dzięki badaniom tych układów.
01:52
So that was very bigduży.
41
100112
1333
Tyle o bardzo dużym.
01:53
The seconddruga things is very hotgorąco.
42
101445
1885
Teraz o bardzo gorącym.
01:55
Okay, if I take an imageobraz of a galaxygalaktyka clustergrupa,
43
103330
2783
Jeżeli ze zdjęcia gromady galaktyk
01:58
and I subtractOdejmij away all of the starlightStarlight,
44
106113
2917
usuniemy światło pochodzące z gwiazd,
02:01
what I'm left with is this bigduży, blueniebieski blobBLOB.
45
109030
2795
zostanie na nim duża, niebieska plama.
02:03
This is in falsefałszywy colorkolor.
46
111825
1485
To fałszywy kolor.
02:05
It's actuallytak właściwie X-rayX-ray lightlekki that we're seeingwidzenie.
47
113310
2349
Naprawdę widzimy promieniowanie X.
02:07
And the questionpytanie is, if it's not galaxiesgalaktyki,
48
115659
2661
Pytanie brzmi: co, jeśli nie galaktyki,
02:10
what is emittingwysyłających this lightlekki?
49
118320
2199
emituje to światło?
02:12
The answerodpowiedź is hotgorąco gasgaz,
50
120519
1900
To gorący gaz
02:14
million-degreemilionów stopni gasgaz --
51
122419
1823
o temperaturze miliona stopni,
02:16
in factfakt, it's plasmaosocza.
52
124242
1657
czyli plazma.
02:17
And the reasonpowód why it's so hotgorąco
53
125899
1659
Dlaczego jest tak gorący,
02:19
goesidzie back to the previouspoprzedni slideślizgać się.
54
127558
1980
pokazuje poprzedni slajd.
02:21
The extremeskrajny gravitypowaga of these systemssystemy
55
129538
2740
Gigantyczna grawitacja tych układów
02:24
is acceleratingprzyspieszenie particlescząsteczki of gasgaz to great speedsprędkości,
56
132278
3042
przyspiesza cząsteczki gazów
do wielkich prędkości,
02:27
and great speedsprędkości meansznaczy great temperaturestemperatury.
57
135320
2582
a one oznaczają wielkie temperatury.
02:29
So this is the mainGłówny ideapomysł,
58
137902
1719
Na tym polega główna myśl,
02:31
but sciencenauka is a roughszorstki draftwersja robocza.
59
139621
2366
jednak nauka to trudna sprawa.
02:33
There are manywiele basicpodstawowy propertiesnieruchomości about this plasmaosocza
60
141987
2551
Plazma ma wiele podstawowych cech,
02:36
that still confusenależy mylić us,
61
144538
1698
wciąż sprawiających nam kłopot,
02:38
still puzzlepuzzle us,
62
146236
1333
stanowiących zagadkę,
02:39
and still pushPchać our understandingzrozumienie
63
147569
2086
wystawiających na próbę rozumienie
02:41
of the physicsfizyka of the very hotgorąco.
64
149655
2039
fizyki ciał gorących.
02:43
ThirdTrzecie thing: probingsondowanie the very smallmały.
65
151694
3427
Trzecia rzecz:
zgłębianie rzeczy malutkich.
02:47
Now, to explainwyjaśniać this, I need to tell you
66
155121
2846
Dla jasności, muszę przedstawić
02:49
a very disturbingniepokojące factfakt.
67
157967
2020
bardzo niepokojący fakt.
02:51
MostWiększość of the universe'swszechświata mattermateria
68
159987
2790
Większość materii wszechświata
02:54
is not madezrobiony up of atomsatomy.
69
162777
1811
nie jest zbudowana z atomów.
02:56
You were liedkłamał to.
70
164588
1950
Zostaliście okłamani.
02:58
MostWiększość of it is madezrobiony up of something
very, very mysterioustajemniczy,
71
166538
3127
Większość składa się z czegoś
bardzo tajemniczego,
03:01
whichktóry we call darkciemny mattermateria.
72
169665
2122
co nazywamy ciemną materią.
03:03
DarkCiemne mattermateria is something that
doesn't like to interactoddziaływać very much,
73
171787
3667
Nie lubi ona współdziałać z niczym
03:07
exceptz wyjątkiem throughprzez gravitypowaga,
74
175454
1668
za wyjątkiem grawitacji.
03:09
and of coursekurs we would like to learnuczyć się more about it.
75
177122
1612
Chcemy ją lepiej poznać.
03:10
If you're a particlecząstka physicistfizyk,
76
178734
1543
Fizyk cząstek elementarnych,
03:12
you want to know what happensdzieje się
when we smashSmash things togetherRazem.
77
180277
2509
chce poznać wynik
zderzania ze sobą różnych rzeczy.
03:14
And darkciemny mattermateria is no exceptionwyjątek.
78
182786
1990
Ciemna materia nie jest wyjątkkiem.
03:16
Well, how do we do this?
79
184776
1660
Jak więc to zrobić?
03:18
To answerodpowiedź that questionpytanie,
80
186436
1491
By na to odpowiedzieć,
03:19
I'm going to have to askzapytać anotherinne one,
81
187927
1393
zadam kolejne pytanie:
03:21
whichktóry is, what happensdzieje się when galaxygalaktyka clustersklastry collidezderzać się?
82
189320
3166
co się dzieje,
gdy gromady galaktyk się zderzają?
03:24
Here is an imageobraz.
83
192486
2310
Oto zdjęcie.
03:26
SinceOd galaxygalaktyka clustersklastry are representativeprzedstawiciel
84
194796
3191
Gromady galaktyk są reprezentatywnymi
03:29
slicesplastry of the universewszechświat, scaled-downskalowany w dół versionswersje.
85
197987
3124
kawałkami wszechświata,
jego zmniejszonymi wersjami.
03:33
They are mostlyprzeważnie madezrobiony up of darkciemny mattermateria,
86
201111
2123
Składają sie głównie z ciemnej materii,
03:35
and that's what you see in this bluishniebieskawy purplefioletowy.
87
203234
2553
co widać tu na niebiesko-fioletowo.
03:37
The redczerwony representsreprezentuje the hotgorąco gasgaz,
88
205787
1617
Czerwień to gorący gaz,
03:39
and, of coursekurs, you can see manywiele galaxiesgalaktyki.
89
207404
1967
widać tu też wiele galaktyk.
03:41
What's happenedstało się is a particlecząstka acceleratorAkcelerator
90
209371
2365
Jest to akcelerator cząsteczek
03:43
at a hugeolbrzymi, hugeolbrzymi scaleskala.
91
211736
1891
na olbrzymią skalę.
03:45
And this is very importantważny,
92
213627
1777
To bardzo ważne,
03:47
because what it meansznaczy is that very, very smallmały
93
215404
1883
bo oznacza, że niewielkie efekty,
03:49
effectsruchomości that mightmoc be difficulttrudny to detectwykryć in the lablaboratorium,
94
217287
3084
trudne do wykrycia w laboratorium,
03:52
mightmoc be compoundedzłożony and compoundedzłożony
95
220371
2179
mogą być przeniesione
03:54
into something that we could
possiblymożliwie observenależy przestrzegać in natureNatura.
96
222550
3809
do układu występującego w naturze.
03:58
So, it's very funnyzabawny.
97
226359
1512
To zabawne.
03:59
The reasonpowód why galaxygalaktyka clustersklastry
98
227871
1948
Powodem, dla którego gromady galaktyk
04:01
can teachnauczać us about darkciemny mattermateria,
99
229819
1666
mogą dać wiedzę o ciemnej materii,
04:03
the reasonpowód why galaxygalaktyka clustersklastry
100
231485
1750
dla którego mogą nauczyć nas
04:05
can teachnauczać us about the physicsfizyka of the very smallmały,
101
233235
2553
o fizyce bardzo małych skal,
04:07
is preciselydokładnie because they are so very bigduży.
102
235788
3031
jest fakt, że są one bardzo duże.
04:10
FourthCzwarty thing: the physicsfizyka of the very strangedziwne.
103
238819
4085
Czwarta rzecz: fizyka rzeczy dziwnych.
04:14
CertainlyZ pewnością what I've said so fardaleko is crazyzwariowany.
104
242904
3050
To, co powiedziałem jest szaleństwem.
04:17
Okay, if there's anything strangernieznajomy
105
245954
2283
Jeżeli jest coś dziwniejszego,
04:20
I think it has to be darkciemny energyenergia.
106
248237
2417
to musi to być to ciemna energia.
04:22
If I throwrzucać a ballpiłka into the airpowietrze,
107
250654
1717
Gdy rzucę piłkę w powietrze,
04:24
I expectoczekiwać it to go up.
108
252371
1798
oczekuję, że będzie się wznosić.
04:26
What I don't expectoczekiwać is that it go up
109
254169
2124
Nie sądzę jednak, że będzie się wznosić
04:28
at an ever-increasingciągle wzrasta rateoceniać.
110
256293
2166
ze stale rosnącą prędkością.
04:30
SimilarlyPodobnie, cosmologistsKosmologowie understandzrozumieć why
111
258459
2745
Podobnie kosmologowie rozumieją,
04:33
the universewszechświat is expandingrozwijanie.
112
261204
1582
czemu wszechświat się rozszerza.
04:34
They don't understandzrozumieć why it's expandingrozwijanie
113
262786
2168
Nie rozumieją, dlaczego rozszerza się
04:36
at an ever-increasingciągle wzrasta rateoceniać.
114
264954
1938
ze stale rosnącą prędkością.
04:38
They give the causeprzyczyna of this
115
266892
1678
Nazwali przyczynę
04:40
acceleratedprzyśpieszony expansionekspansja a nameNazwa,
116
268570
1592
tej przyśpieszającej ekspansji,
04:42
and they call it darkciemny energyenergia.
117
270162
1884
to ciemna energia.
04:44
And, again, we want to learnuczyć się more about it.
118
272046
2688
Chcemy ją bardziej poznać.
04:46
So, one particularszczególny questionpytanie that we have is,
119
274734
2387
Jedno konkretne pytanie brzmi:
04:49
how does darkciemny energyenergia affectoddziaływać the universewszechświat
120
277121
2695
jak ciemna energia wpływa na wszechświat
04:51
at the largestNajwiększa scaleswaga?
121
279816
1618
w wielkich skalach?
04:53
DependingW zależności od on how strongsilny it is,
122
281434
1459
Zależnie od jej siły,
04:54
maybe structureStruktura formsformularze fasterszybciej or slowerwolniej.
123
282893
3261
struktury powstają szybciej lub wolniej.
04:58
Well, the problemproblem with the large-scalena dużą skalę structureStruktura
124
286154
2549
Problemem struktur wielkich skal
we wszechświecie
05:00
of the universewszechświat is that it's horriblypotwornie complicatedskomplikowane.
125
288703
2338
jest ich skomplikowanie.
05:03
Here is a computerkomputer simulationsymulacja.
126
291041
2329
Oto symulacja komputerowa.
05:05
And we need a way to simplifyuproszczać it.
127
293370
2128
Potrzeba sposobu, by ją uprościć.
05:07
Well, I like to think about this usingza pomocą an analogyanalogia.
128
295498
3571
Lubię myśleć o tym poprzez analogię.
05:11
If I want to understandzrozumieć the sinkingzatopienie of the TitanicTitanic,
129
299069
2718
Gdy chcę pojąć zatonięcie Titanica,
05:13
the mostwiększość importantważny thing to do
130
301787
1666
najważniejsze nie jest
05:15
is not to modelModel the little positionspozycje
131
303453
1781
odtworzenie drobnych pozycji
05:17
of everykażdy singlepojedynczy little piecekawałek of the boatłódź that brokezepsuł się off.
132
305234
2921
poszczególnych kawałków statku,
które się zepsuły.
05:20
The mostwiększość importantważny thing to do is
133
308155
1665
Najważniejszą rzeczą jest
05:21
to tracktor the two biggestnajwiększy partsCzęści.
134
309820
2001
śledzenie dwóch największych części.
05:23
SimilarlyPodobnie, I can learnuczyć się a lot about the universewszechświat
135
311821
3832
Podobnie można
nauczyć się o wszechświecie
05:27
at the largestNajwiększa scaleswaga
136
315653
1467
w wielkich skalach,
05:29
by trackingśledzenie its biggestnajwiększy piecessztuk
137
317120
1751
śledząc jego największe elementy,
05:30
and those biggestnajwiększy piecessztuk are clustersklastry of galaxiesgalaktyki.
138
318871
3991
którymi są gromady galaktyk.
05:34
So, as I come to a closeblisko,
139
322862
2956
Jako że będę kończył,
05:37
you mightmoc feel slightlynieco cheatedoszukany.
140
325818
2002
możecie czuć się lekko oszukani.
05:39
I mean, I beganrozpoczął się by talkingmówić about
141
327820
2250
Zacząłem mówić
05:42
how galaxygalaktyka clustersklastry are usefulprzydatny,
142
330070
2083
jak gromady galaktyk są użyteczne,
05:44
and I've givendany some reasonspowody,
143
332153
1500
podałem kilka powodów,
05:45
but what is theirich use really?
144
333653
2600
jednak jaka jest realna ich korzyść?
05:48
Well, to answerodpowiedź this,
145
336253
2117
By odpowiedzieć,
05:50
I want to give you a quotezacytować by HenryHenryk FordFord
146
338370
2616
użyję cytatu Henry'ego Forda,
05:52
when he was askedspytał about carssamochody.
147
340986
1486
pytanego o samochody.
05:54
He had this to say:
148
342472
1359
Powiedział wówczas:
05:55
"If I had askedspytał people what they wanted,
149
343831
2289
"Gdybym spytał ludzi czego chcą,
05:58
they would have said fasterszybciej horseskonie."
150
346120
2783
odpowiedzieliby, że szybszych koni".
06:00
TodayDzisiaj, we as a societyspołeczeństwo are facedw obliczu
151
348903
2501
Obecnie, jako społeczeństwo mamy
06:03
with manywiele, manywiele difficulttrudny problemsproblemy.
152
351404
2218
wiele trudnych problemów.
06:05
And the solutionsrozwiązania to these
problemsproblemy are not obviousoczywisty.
153
353622
3831
Ich rozwiązania nie są oczywiste.
06:09
They are not fasterszybciej horseskonie.
154
357453
2167
Nie są to szybsze konie.
06:11
They will requirewymagać an enormousogromny amountilość of
155
359620
2242
Potrzeba olbrzymiej ilości
06:13
scientificnaukowy ingenuitypomysłowość.
156
361862
1706
naukowej pomysłowości.
06:15
So, yes, we need to focusskupiać,
157
363568
1586
Musimy się skupić,
06:17
yes, we need to concentratekoncentrować,
158
365154
1750
skoncentrować,
06:18
but we alsorównież need to rememberZapamiętaj that
159
366904
1966
ale też pamiętać,
06:20
innovationinnowacja, ingenuitypomysłowość, inspirationInspiracja --
160
368870
2835
że innowacja, pomysłowość, inspiracja...
06:23
these things come
161
371705
1332
Te rzeczy pojawiają się,
06:25
when we broadenposzerzyć our fieldpole of visionwizja
162
373037
1688
gdy poszerzamy nasze pole widzenia,
06:26
when we stepkrok back
163
374725
1340
gdy stawiamy krok do tyłu,
06:28
when we zoomPowiększenie out.
164
376065
1349
gdy się oddalamy.
06:29
And I can't think of a better way to do this than
165
377414
1823
Nie znam lepszego sposobu
06:31
by studyingstudiować the universewszechświat around us. ThanksDzięki.
166
379237
3755
niż badanie wszechświata wokół nas.
Dziękuję.
06:34
(ApplauseAplauz)
167
382992
2949
(Brawa)
Translated by Marta Kliber
Reviewed by Małgosia Makowska

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Henry Lin - Student scientist
At 17, Henry Lin won an Intel Foundation Young Scientist Award for his mathematical models of distant galaxy clusters.

Why you should listen

Henry Lin studies the very hot, very large and very strange -- that is, distant galaxy clusters. (Obviously.) Lin, who matriculated at Harvard University in the fall of 2013, thinks we can learn a lot about astrophysics by studying these giant celestial bodies. In early 2013 he won the Intel Foundation Young Scientist Award, the second-highest award at the Intel Science Fair, for his models of far-away galaxies. Lin is a graduate of Caddo Magnet High School in Shreveport, Louisiana.

More profile about the speaker
Henry Lin | Speaker | TED.com