TED2008
Garrett Lisi: An 8-dimensional model of the universe
Garett Lisi'nin her şeyin teorisi üzerine
Filmed:
Readability: 4.7
1,952,456 views
Fizikçi ve sörfçü Garrett Lisi, belki de tüm büyük sorulara cevap olabilecek tartışmalı yeni evren modelini sunuyor. Bu model hiçbir şey olmasa bile, en azından görebileceğiniz temel parçacık ve kuvvetlerin 8-boyutlu en güzel modeli.
Garrett Lisi - Physicist
Physicist Garrett Lisi has proposed a new "theory of everything" -- a grand unified theory that explains all the elementary particles, as well as gravity. Full bio
Physicist Garrett Lisi has proposed a new "theory of everything" -- a grand unified theory that explains all the elementary particles, as well as gravity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:21
Whoa, dude. Check out those killer equations. Sweet. (Laughter)
0
3000
7000
Vay, dostum. Şu can alıcı denklemlere bir göze atın. Ne tatlı.
00:30
Actually, for the next 18 minutes I'm going to do the best I can
1
12000
4000
Aslında, önümüzdeki 18 dakikada parçacık fiziğinin güzelliğini
00:34
to describe the beauty of particle physics without equations.
2
16000
2000
denklemsiz anlatmak için elimden geleni yapacağım.
00:38
It turns out there's a lot we can learn from coral.
3
20000
2000
Anlaşılan, mercanlardan öğrenebileceğimiz çok şey var.
00:41
Coral is a very beautiful and unusual animal.
4
23000
3000
Mercan güzel ve tuhaf bir hayvandır.
00:44
Each coral head consists of thousand of individual polyps.
5
26000
3000
Her mercan başı binlerce bağımsız yumrudan oluşur.
00:48
These polyps are continually budding and branching
6
30000
2000
Bu yumrular sürekli tomurcuklanarak ve dallanarak
00:50
into genetically identical neighbors.
7
32000
2000
genetik olarak özdeş komşular oluştururlar.
00:53
If we imagine this to be a hyper-intelligent coral,
8
35000
2000
Eğer bunu üstün-zekalı bir mercan olarak hayal edersek,
00:55
we can single out an individual and ask him a reasonable question.
9
37000
4000
bu bireylerden birini ayırıp, ona mantıklı bir soru sorabiliriz.
00:59
We can ask how exactly he got to be in this particular location
10
41000
3000
Ona, komşularıyla kıyasla bulunduğu noktaya
01:02
compared to his neighbors --
11
44000
2000
nasıl geldiğini sorabiliriz.
01:04
if it was just chance, or destiny, or what?
12
46000
3000
Sadece şans mı, kader mi, yoksa başka birşey mi?
01:08
Now, after admonishing us for turning the temperature up too high,
13
50000
3000
Ve o, sıcaklığı çok artırdığımız için bizi azarladıktan sonra,
01:11
he would tell us that our question was completely stupid.
14
53000
3000
sorumuzun tamamen aptalca olduğunu bize söylerdi.
01:15
These corals can be quite kind of mean, you see,
15
57000
2000
Görebileceğiniz gibi bu mercanlar cidden kaba olabiliyorlar
01:17
and I have surfing scars to prove that.
16
59000
2000
ve bunu kanıtlayacak sörf yaralarım var.
01:20
But this polyp would continue and tell us
17
62000
1000
Fakat bu yumru devam eder ve bize
01:21
that his neighbors were quite clearly identical copies of him.
18
63000
3000
komşularının kendisiyle birebir aynı kopyalar olduğunu söyler.
01:25
That he was in all these other locations as well,
19
67000
1000
Öyle ki, kendisi bu noktaların hepsinde bulunmaktadır aynı zamanda.
01:27
but experiencing them as separate individuals.
20
69000
2000
ama diğerlerini ayrı bireyler olarak hissetmektedirler.
01:30
For a coral, branching into different copies
21
72000
3000
Bir mercan için farklı kopyalar şeklinde dallanmak
01:33
is the most natural thing in the world.
22
75000
1000
dünyadaki en doğal şeydir.
01:35
Unlike us, a hyper-intelligent coral would be uniquely prepared
23
77000
4000
Bizim aksimize, üstün-zekalı bir mercan
01:39
to understand quantum mechanics.
24
81000
1000
kuantum mekaniğini anlamaya hazır olacaktır.
01:42
The mathematics of quantum mechanics very accurately
25
84000
2000
Kuantum mekaniğinin matematiği, evrenin nasıl işlediğini
01:44
describes how our universe works.
26
86000
1000
oldukça kesin bir şekilde betimlemektedir.
01:46
And it tells us our reality is continually branching
27
88000
3000
Ve bize, gerçekliğimizin sürekli olarak
01:49
into different possibilities, just like a coral.
28
91000
2000
bir mercan gibi farklı olasılıklara dallandığını söyler.
01:53
It's a weird thing for us humans to wrap our minds around,
29
95000
2000
Sadece tek bir olasılığı yaşamak
01:55
since we only ever get to experience one possibility.
30
97000
2000
biz insanların aklının alamayacağı, tuhaf bir şeydir.
01:58
This quantum weirdness was first described
31
100000
2000
Bu kuantum tuhaflık ilk olarak
02:00
by Erwin Schrödinger and his cat.
32
102000
2000
Erwin Schrödinger ve kedisi tarafından betimlendi.
02:02
The cat likes this version better.
33
104000
1000
Kedi bu şekildeki anlatımı daha çok seviyor.
02:04
(Laughter)
34
106000
4000
(Gülmeler)
02:08
In this setup, Schrödinger is in a box with a radioactive sample
35
110000
3000
Bu düzenekte, Schrödinger radyoaktif bir madde ile birlikte bir kutunun içindedir
02:11
that, by the laws of quantum mechanics, branches into a state
36
113000
3000
ve bu madde, kuantum mekaniğinin kanunları gereği,
02:14
in which it is radiated and a state in which it is not.
37
116000
2000
ışıma yaptığı ve yapmadığı iki duruma ayrılır.
02:18
(Laughter)
38
120000
4000
(Gülmeler)
02:22
In the branch in which the sample radiates,
39
124000
1000
Maddenin ışıma yaptığı dalda,
02:23
it sets off a trigger that releases poison and Schrödinger is dead.
40
125000
4000
zehir yayan bir düzeneği tetikler ve Schrödinger ölür.
02:27
But in the other branch of reality, he remains alive.
41
129000
2000
Fakat diğer gerçeklik dalında, hala hayattadır.
02:30
These realities are experienced separately by each individual.
42
132000
3000
Bu gerçeklikler her birey tarafından ayrı ayrı deneyimlenir.
02:33
As far as either can tell, the other one doesn't exist.
43
135000
2000
Herhangi birine göre, diğer gerçeklik mevcut değildir.
02:36
This seems weird to us, because each of us
44
138000
2000
Bu bize tuhaf geliyor, çünkü
02:38
only experiences an individual existence,
45
140000
2000
her birimiz bireysel varlığımızı hissederiz,
02:40
and we don't get to see other branches.
46
142000
1000
ve diğer dalları görmeyiz.
02:42
It's as if each of us, like Schrödinger here, are a kind of coral
47
144000
3000
Sanki her birimiz, buradaki Schrödinger gibi, bir çeşit
02:45
branching into different possibilities.
48
147000
2000
farklı olasılıklara dallanan bir mercanız.
02:49
The mathematics of quantum mechanics tells us
49
151000
2000
Kuantum mekaniğinin matematiği bize
02:51
this is how the world works at tiny scales.
50
153000
2000
küçük ölçeklerde dünyanın böyle işlediğini anlatır.
02:53
It can be summed up in a single sentence:
51
155000
2000
Tek bir cümleyle şöyle özetlenebilir:
02:56
Everything that can happen, does.
52
158000
2000
Olabilecek birşey varsa, olur.
02:58
That's quantum mechanics.
53
160000
2000
İşte bu, kuantum mekaniğidir.
03:00
But this does not mean everything happens.
54
162000
2000
Fakat bu, her şey olur, demek değildir.
03:02
The rest of physics is about describing what can happen
55
164000
3000
Fiziğin geri kalanı neyin olabileceğini
03:05
and what can't.
56
167000
1000
ve neyin olamayacağını anlatmaktadır.
03:07
What physics tells us is that everything comes down to geometry
57
169000
3000
Fiziğin bize söylediği şey, herşeyin temel parçacıkların geometrisi
03:10
and the interactions of elementary particles.
58
172000
2000
ve etkileşimlerinden oluştuğunu söylüyor.
03:12
And things can happen only if these interactions
59
174000
3000
Ancak bu etkileşimler mükemmel bir şekilde dengeli ise
03:15
are perfectly balanced.
60
177000
1000
o zaman bir şeyler olur.
03:19
Now I'll go ahead and describe how we know about these particles,
61
181000
2000
Şimdi size bu parçacıkları nasıl bildiğimizi,
03:21
what they are and how this balance works.
62
183000
3000
ne olduklarını ve bu dengenin nasıl işlediğini anlatacağım.
03:25
In this machine, a beam of protons and anti-protons
63
187000
3000
Bu makinede, proton ve anti-proton ışınları
03:28
are accelerated to near the speed of light
64
190000
2000
ışık hızına çok yakın bir hıza kadar ivmelendirilip
03:30
and brought together in a collision, producing a burst of pure energy.
65
192000
3000
birbiriyle çarpıştırılarak saf enerji patlaması elde ediliyor.
03:34
This energy is immediately converted into a spray
66
196000
2000
Bu enerji, anında yarı-atomsal parçacık filizlerine
03:36
of subatomic particles,
67
198000
1000
dönüşüyor ve
03:38
with detectors and computers used to figure out their properties.
68
200000
2000
algılayıcılar ve bilgisayarlar yardımıyla özelliklerini çıkartılıyor.
03:41
This enormous machine -- the large Hadron Collider
69
203000
2000
Bu devasa makine, yani Cenevre'de bulunan
03:43
at CERN in Geneva --
70
205000
2000
CERN Büyük Hadron Çarpıştırıcısı,
03:45
has a circumference of 17 miles
71
207000
1000
17 millik bir çevreye sahip
03:46
and, when it's operating, draws five times as much power
72
208000
2000
ve çalışırken Monterey şehrinin beş katı
03:48
as the city of Monterey.
73
210000
2000
elektrik enerjisi çeker.
03:51
We can't predict specifically what particles will be produced
74
213000
3000
Herhangi bir çarpışmada, tam olarak hangi parçacıkların
03:54
in any individual collision.
75
216000
1000
üretileceğini kestiremeyiz.
03:56
Quantum mechanics tells us all possibilities are realized.
76
218000
2000
Kuantum mekaniği tüm olasılıkların gerçekleştiğini söylüyor.
03:59
But physics does tell us what particles can be produced.
77
221000
3000
Fakat fizik, hangi parçacıkların oluşabileceğini söylüyor.
04:03
These particles must have just as much mass and energy
78
225000
2000
Bu parçacıklar, proton ve anti-proton çiftinin taşıdığı kadar
04:05
as is carried in by the proton and anti-proton.
79
227000
2000
kütle ve enerji taşımalı.
04:09
Any particles more massive than this energy limit
80
231000
2000
Bu enerji sınırından daha kütleli parçacıklar
04:11
aren't produced, and remain invisible to us.
81
233000
2000
oluşmazlar ve bizim için görünmezdirler.
04:15
This is why this new particle accelerator is so exciting.
82
237000
3000
İşte bu yüzden yeni parçacık hızlandırıcı çok heyecan verici.
04:18
It's going to push this energy limit seven times
83
240000
2000
Daha önce ulaşılmış enerji sınırının
04:20
beyond what's ever been done before,
84
242000
1000
yedi kat üstüne çıkartacak,
04:22
so we're going to get to see some new particles very soon.
85
244000
2000
böylece yeni parçacıkları çok yakında görme şansımız olacak.
04:26
But before talking about what we might see,
86
248000
1000
Ancak şimdi, görebileceklerimiz hakkında konuşmadan önce
04:27
let me describe the particles we already know of.
87
249000
2000
zaten hakkında bilgimiz olan parçacıkları tarif edeyim.
04:31
There's a whole zoo of subatomic particles.
88
253000
2000
Atomaltı parçacıklardan oluşan bir hayvanat bahçesi mevcut.
04:33
Most of us are familiar with electrons.
89
255000
2000
Çoğumuz elektronlara aşinayız.
04:35
A lot of people in this room make a good living
90
257000
1000
Bu salonda bulunan birçok insan
04:36
pushing them around.
91
258000
1000
bu elektronları iterek iyi bir yaşam kazanıyor.
04:37
(Laughter)
92
259000
3000
(Gülmeler)
04:40
But the electron also has a neutral partner called the neutrino,
93
262000
2000
Ayrıca elektronlar, nötrino adında, yüksüz ve çok küçük kütlede
04:42
with no electric charge and a very tiny mass.
94
264000
3000
nötr çiftlerine sahip.
04:46
In contrast, the up-and-down quarks have very large masses,
95
268000
3000
Bunun aksine üst-alt kuarklar çok büyük kütleye sahip olup
04:49
and combine in threes to make the protons and neutrons
96
271000
2000
üçerli gruplar halinde birleşerek atom içindeki
04:51
inside atoms.
97
273000
1000
proton ve nötronları oluşturur.
04:53
All of these matter particles come in left- and right-handed varieties,
98
275000
2000
Tüm bu parçacıklar sağlak ve solak çeşitlerine
04:55
and have anti-particle partners that carry opposite charges.
99
277000
3000
ve de ters yük taşıyan zıt-parçacık çiftleriyle var olurlar.
05:01
These familiar particles also have less familiar
100
283000
1000
Bu tanıdık parçacıklar daha az tanıdığımız
05:02
second and third generations, which have the same charges as the first
101
284000
4000
birinci nesille aynı yüklü olmakla birlikte çok daha büyük kütleli
05:06
but have much higher masses.
102
288000
2000
ikinci ve üçüncü nesillere sahipler.
05:10
These matter particles all interact with the various force particles.
103
292000
3000
Bu madde parçacıklarının hepsi çeşitli kuvvet parçacıklarıyla etkileşime girer.
05:13
The electromagnetic force interacts with electrically charged matter
104
295000
3000
Elektromanyetik kuvvet, elektrik yüklü maddeyle, foton adı verilen
05:16
via particles called photons.
105
298000
2000
parçacıklar vasıtasıyla etkileşime girer.
05:18
There is also a very weak force called, rather unimaginatively,
106
300000
3000
Bir de pek hayal gücü gerektirmeyen zayıf kuvvetler vardır ki
05:21
the weak force, that interacts
107
303000
3000
bu kuvvet sadece
05:24
only with left-handed matter.
108
306000
2000
solak madde ile etkileşir.
05:27
The strong force acts between quarks which carry
109
309000
2000
Renk yükü adında kırmızı, yeşil ve mavi renk çeşitleriyle
05:29
a different kind of charge, called color charge,
110
311000
2000
değişik bir çeşit yük taşıyan bu kuarklar arasında
05:31
and come in three different varieties: red, green and blue.
111
313000
3000
kuvvetli bir güç bulunur.
05:34
You can blame Murray Gell-Mann for these names --
112
316000
2000
Bu isimler için Murray Gell-Mann'ı suçlayabilirsiniz.
05:36
they're his fault.
113
318000
1000
bunlar onun suçu.
05:38
Finally, there's the force of gravity, which interacts with matter
114
320000
3000
Son olarak, maddeye, kütlesi ve dönüşü vasıtasıyla
05:41
via its mass and spin.
115
323000
2000
etkiyen yerçekimi gücü vardır.
05:44
The most important thing to understand here
116
326000
2000
Burda anlamamız gereken şey
05:46
is that there's a different kind of charge associated
117
328000
2000
bu kuvvetlerin her biri için
05:48
with each of these forces.
118
330000
1000
değişik bir yük olduğudur.
05:50
These four different forces interact with matter
119
332000
2000
Bu dört çeşit güç, her bir parçacığın
05:52
according to the corresponding charges that each particle has.
120
334000
3000
sahip olduğu yükler vasıtasıyla etkileşir.
05:57
A particle that hasn't been seen yet, but we're pretty sure exists,
121
339000
2000
Hanüz göremediğimiz ama varlığından oldukça emin olduğumuz
05:59
is the Higgs particle, which gives masses to all these other particles.
122
341000
4000
Higgs parçacığı diğer tüm parçacıklara kütle sağlar.
06:04
The main purpose of the Large Hadron Collider
123
346000
1000
Büyük Hadron Çarpıştırıcısının asıl amacı
06:05
is to see this Higgs particle, and we're almost certain it will.
124
347000
3000
bu Higgs parçacığını görmektir ve biz de olacağından nerdeyse eminiz.
06:09
But the greatest mystery is what else we might see.
125
351000
3000
Ama asıl gizem daha başka neler göreceğimizdir.
06:13
And I'm going to show you one beautiful possibility
126
355000
2000
Ve ben, size güzel bir ihtimali bu konuşmanın
06:15
towards the end of this talk.
127
357000
1000
sonuna doğru göstereceğim.
06:19
Now, if we count up all these different particles
128
361000
1000
Şimdi, eğer dönüşlerini ve yüklerini bakımından
06:20
using their various spins and charges, there are 226.
129
362000
4000
tüm değişik parçacıkları sayarsak, bu 226 eder.
06:25
That's a lot of particles to keep track of.
130
367000
1000
Takip etmemiz gereken çok parçacık var.
06:27
And it seems strange that nature would have
131
369000
2000
Ve doğada bu kadar çok temel parçacık olması
06:29
so many elementary particles.
132
371000
2000
size tuhaf görünebilir.
06:32
But if we plot them out according to their charges,
133
374000
2000
Ama eğer parçacıkları yüklerine göre çizdirirsek
06:34
some beautiful patterns emerge.
134
376000
2000
birkaç güzel model belirecektir.
06:38
The most familiar charge is electric charge.
135
380000
2000
En bilindik yük elektrik yüküdür.
06:41
Electrons have an electric charge, a negative one,
136
383000
2000
Elektronlar negatif bir elektrik yüküne sahiptir,
06:43
and quarks have electric charges in thirds.
137
385000
2000
ve kuarklar da üçte birine sahiptirler.
06:45
So when two up quarks and a down quark are combined
138
387000
2000
O zaman iki yukarı ve bir aşağı kuark bir proton oluşturmak
06:47
to make a proton, it has a total electric charge of plus one.
139
389000
3000
için bir araya gelirse, toplam elektrik yükü artı bir olur.
06:51
These particles also have anti-particles, which have opposite charges.
140
393000
3000
Bu parçacıkların bir de ters yükü olan zıt-parçacıkları vardır.
06:55
Now, it turns out the electric charge is actually
141
397000
1000
O zaman, elektrik yükleri aslında diğer
06:56
a combination of two other charges:
142
398000
3000
iki yükün bir kominasyonudur:
06:59
hypercharge and weak charge.
143
401000
2000
kuvvetli yük ve zayıf yük.
07:02
If we spread out the hypercharge and weak charge
144
404000
1000
Eğer kuvvetli ve zayıf yükleri birbirinden ayrırır ve
07:03
and plot the charges of particles in this two-dimensional charge space,
145
405000
5000
iki boyutlu yük uzayında bu parçacıkların grafiğini çizdirirsek,
07:08
the electric charge is where these particles sit
146
410000
2000
elektrik yüklerinin bulunduğu yer
07:10
along the vertical direction.
147
412000
2000
dikey yönde bulunacaktır.
07:13
The electromagnetic and weak forces interact with matter
148
415000
2000
Elektromanyetik ve zayıf kuvvetler madde ile
07:15
according to their hypercharge and weak charge,
149
417000
2000
kuvvetli ve zayıf yüklerin etkileşimi
07:17
which make this pattern.
150
419000
1000
bu motifin oluşturur.
07:19
This is called the Unified Electroweak Model,
151
421000
1000
Bu Birleşmiş Elektrozayıf Model denilir,
07:20
and it was put together back in 1967.
152
422000
3000
ve 1967'de bir araya getirilmiştir.
07:24
The reason most of us are only familiar with electric charge
153
426000
2000
Bu iki yük yerine sadece elektrik yüküne aşina olmamızın
07:26
and not both of these is because of the Higgs particle.
154
428000
3000
nedeni de bu Higgs parçacığıdır.
07:30
The Higgs, over here on the left, has a large mass
155
432000
3000
Higgs, işte burda soldaki, büyük kütleye sahiptir
07:33
and breaks the symmetry of this electroweak pattern.
156
435000
2000
ve bu elektrozayıf deseni de bozmaktadır.
07:36
It makes the weak force very weak
157
438000
1000
Zayıf parçacıklara büyük kütleler vererek
07:37
by giving the weak particles a large mass.
158
439000
2000
zayıf kuvvetleri daha çok zayıf yapmaktadır.
07:39
Since this massive Higgs sits along the horizontal direction
159
441000
3000
Bu yüksek kütleli Higgs yatay yönde bulunduğundan
07:42
in this diagram, the photons of electromagnetism remain massless
160
444000
4000
bu diyagramda elektromagnetizm fotonları kütlesiz kalmaktadır
07:46
and interact with electric charge along the vertical direction
161
448000
2000
ve yük uzayında elektrik yükleriyle dikey yönde
07:48
in this charge space.
162
450000
1000
etkileşmektedir.
07:52
So the electromagnetic and weak forces are described
163
454000
2000
Bu yüzden elektromagnetik ve zayıf kuvvetler bu iki boyutlu
07:54
by this pattern of particle charges in two-dimensional space.
164
456000
3000
uzaydaki yüklü parçacıkların deseni ile tanımlanır.
07:58
We can include the strong force by spreading out
165
460000
2000
Güçlü kuvvetleri iki yük yününde ayırarak ve
08:00
its two charge directions and plotting the charges
166
462000
3000
kuark içindeki kuvvet parçacıklarının yüklerini
08:03
of the force particles in quarks along these directions.
167
465000
3000
bu yönde çizdirerek dahil ediyoruz.
08:07
The charges of all known particles can be plotted
168
469000
2000
Bilinen tüm parçacıklar dört boyutlu yük uzayında
08:09
in a four-dimensional charge space, and projected down
169
471000
3000
böyle çizdirilebilir ve iki boyuta izdüşümü
08:12
to two dimensions like this so we can see them.
170
474000
2000
yapılırsa, bu şekilde görebiliriz.
08:15
Whenever particles interact, nature keeps things in a perfect balance
171
477000
3000
Parçacıklar ne zaman etkileşime girecek olsa, doğa bu dört yük
08:18
along all four of these charge directions.
172
480000
2000
yönünde onları denge içinde koyuyor.®
08:21
If a particle and an anti-particle collide, it creates a burst of energy
173
483000
3000
Eğer bir parçacık ve zıt-parçacık çarpışırsa, büyük bir enerji açığa
08:24
and a total charge of zero in all four charge directions.
174
486000
3000
çıkar ve toplam yük tüm dört yönde de sıfır olur.
08:28
At this point, anything can be created as long as it has
175
490000
3000
Bu durumda, aynı enerji değerinde olan ve toplam yükleri
08:31
the same energy and maintains a total charge of zero.
176
493000
2000
sıfır olan her türlü parçacık meydana gelebilir.
08:34
For example, this weak force particle and its anti-particle
177
496000
3000
Mesela, bu zayıf kuvvet parçacığı ve zıt-parçacığı
08:37
can be created in a collision.
178
499000
2000
bir çarpışmada üretilebilir.
08:39
In further interactions, the charges must always balance.
179
501000
3000
Sonraki etkileşimlerinde, yükler dengede kalmalı.
08:42
One of the weak particles could decay into an electron
180
504000
3000
Zayıf parçacıkların bir tanesi bir elektron
08:45
and an anti-neutrino,
181
507000
2000
ve bir de zıt-nötrinoya
08:47
and these three still add to zero total charge.
182
509000
3000
bozunabilir ve hala toplam yük sıfır kalır.
08:50
Nature always keeps a perfect balance.
183
512000
2000
Doğa her zaman mükemmel bir denge sağlar.
08:53
So these patterns of charges are not just pretty.
184
515000
2000
Bu yüzden, bu yük desenleri sadece güzel değildir.
08:55
They tell us what interactions are allowed to happen.
185
517000
3000
Bize ne tür etkileşimlerin olabileceğini de söyler.
08:58
And we can rotate this charge space in four dimensions
186
520000
3000
Ve şimdi bu yük uzayını dört boyutta döndürüp
09:01
to get a better look at the strong interaction,
187
523000
2000
kuvvetli etkileşimlere daha iyi bakabiliriz,
09:03
which has this nice hexagonal symmetry.
188
525000
2000
bu güzel bir altıgen simetrisi oluşturur.
09:06
In a strong interaction, a strong force particle, such as this one,
189
528000
4000
Kuvvetli etkileşimler, bir kuvvetli yük parçacığı, mesela şu,
09:10
interacts with a colored quark, such as this green one,
190
532000
3000
renk kuarkları ile etkileşirler, mesela yeşil olanla,
09:13
to give a quark with a different color charge -- this red one.
191
535000
4000
bu sayede farklı renk yükü verirler -- bu kırmızı olanı.
09:18
And strong interactions are happening millions of times
192
540000
2000
Ve bu kuvvetli etkileşimler vücudumuzdaki her saniyede
09:20
each second in every atom of our bodies,
193
542000
3000
her atomda milyonlarca kez olurlar
09:23
holding the atomic nuclei together.
194
545000
2000
böylece atomik çekirdek bir arada kalır.
09:27
But these four charges corresponding to three forces
195
549000
3000
Ama bu dört yükün üç kuvvete denk gelmesi
09:30
are not the end of the story.
196
552000
1000
hikayenin sonu değil.
09:32
We can also include two more charges
197
554000
1000
Yerçekimi kuvvetine karşılık gelen
09:33
corresponding to the gravitational force.
198
555000
2000
iki tane daha yük ekleyebiliriz.
09:35
When we include these, each matter particle
199
557000
3000
Bunları eklediğimiz zaman, her madde parçacığı
09:38
has two different spin charges, spin-up and spin-down.
200
560000
3000
iki farklı spin yükü içerir: aşağı spin ve yukarı spin.
09:42
So they all split, and give a nice pattern
201
564000
2000
Bunları ayırdığımızda, bize altı boyutlu
09:44
in six-dimensional charge space.
202
566000
2000
yük uzayında güzel bir desen verir.
09:46
We can rotate this pattern in six dimensions,
203
568000
2000
Bu şekli altı boyutta çevirdiğimizde
09:48
and see that it's quite pretty.
204
570000
2000
oldukça güzel şekil görüyoruz.
09:53
Right now, this pattern matches our best current knowledge
205
575000
4000
Şimdi, bu desen şu an bildiğimiz
09:57
of how nature is built at the tiny scales
206
579000
2000
bu küçük temel parçacıkların evreni
09:59
of these elementary particles.
207
581000
1000
oluşturma tanımıyla eşleşiyor.
10:01
This is what we know for certain.
208
583000
2000
Bu bizim emin olduğumuz şey.
10:03
Some of these particles are at the very limit
209
585000
1000
Bu parçacıkların bazıları şu ana kadar
10:04
of what we've been able to reach with experiments.
210
586000
2000
yapabildiğimiz deneylerin tam sınır noktasında.
10:07
From this pattern, we already know the particle physics
211
589000
3000
Bu desenden, biz zaten parçacık fiziğinin küçük
10:10
of these tiny scales. The way the universe works
212
592000
3000
boyutlarını biliyoruz. Evrenin işleyişi bu küçük
10:13
with these tiny scales is very beautiful.
213
595000
3000
parçacıklarla çok güzel bir şekle bürünmüştür.
10:17
But now I'm going to discuss some new and old ideas
214
599000
2000
Ama şimdi, bizim bilmediğimiz şeylerin eski ve yeni
10:19
about things we don't know yet.
215
601000
1000
fikirleri hakkında konuşacağım.
10:22
We want to expand this pattern using mathematics alone,
216
604000
2000
Sadece matematikle, bu şekli genişletmek istersek,
10:24
and see if we can get our hands on the whole enchilada.
217
606000
3000
bakalım herşeyi görebiliyor muyuz?
10:27
We want to find all the particles and forces
218
609000
2000
Evrenin tüm resmini yapan tüm parçacık
10:29
that make a complete picture of our universe.
219
611000
2000
ve kuvvetleri görmek istiyoruz.
10:32
And we want to use this picture to predict new particles
220
614000
2000
Bu resmi daha yüksek enerjili deneyler esnasında
10:34
that we'll see when experiments reach higher energies.
221
616000
2000
göreceğimiz yeni parçacıkları tahmin için kullanacağız.
10:39
So there's an old idea in particle physics
222
621000
2000
Parçacık fiziğinde eski bir düşünce vardır,
10:41
that this known pattern of charges, which is not very symmetric,
223
623000
4000
yüklerin çok da simetrik olmayan bu bilindik şekli daha kusursuz
10:45
could emerge from a more perfect pattern that gets broken --
224
627000
3000
şekillerde ortaya çıkabilir, ki bu Higgs parçacığının
10:49
similar to how the Higgs particle breaks the electroweak pattern
225
631000
2000
elektromanyetizma vermek için yaptığı elektrozayıf bozulma
10:51
to give electromagnetism.
226
633000
1000
modeline benzerdir.
10:53
In order to do this, we need to introduce new forces
227
635000
3000
Bunu yapmak için, yeni yük yönünü de da hesaba
10:56
with new charge directions.
228
638000
2000
katmamız gerek.
11:00
When we introduce a new direction, we get to guess
229
642000
2000
Yeni bir yön tanımlarken, hangi yük
11:02
what charges the particles have along this direction,
230
644000
3000
parçacıklarının bu yönde olması gerektiğini tahmin etmeli
11:05
and then we can rotate it in with the others.
231
647000
1000
ve diğerlerini bu yönde çevirebilmeliyiz.
11:08
If we guess wisely, we can construct the standard charges
232
650000
3000
Zekice düşünürsek, yedinci boyutta oluşan daha düzgün
11:11
in six charge dimensions as a broken symmetry
233
653000
3000
şekildeki oluşan kırık simetriye bakarak
11:14
of this more perfect pattern in seven charge dimensions.
234
656000
3000
altıncı boyuttaki standart yükleri oluşturabiliriz.
11:18
This particular choice corresponds to a grand unified theory
235
660000
3000
Bu önemli seçim Pati ve Salam'ın 1973'te bulduğu büyük
11:21
introduced by Pati and Salam in 1973.
236
663000
3000
birlik teorisine paralellik gösterir.
11:24
When we look at this new unified pattern,
237
666000
3000
Bu birleşmiş şekle baktığımızda,
11:27
we can see a couple of gaps where particles seem to be missing.
238
669000
3000
hala parçacıkların bulunması gereken yerde birkaç boşluk görüyoruz.
11:31
This is the way theories of unification work.
239
673000
2000
Bu, birlik teorilerinin çalışma şeklidir.
11:34
A physicist looks for larger, more symmetric patterns
240
676000
2000
Bir fizikçi daha geniş ve simetrik olan ve bu şekildeki
11:36
that include the established pattern as a subset.
241
678000
3000
alt kümelerin bulunduğu desenleri bulmaya çalışır.
11:40
The larger pattern allows us to predict the existence
242
682000
2000
Daha geniş bir desen bize daha önceden görmediğimiz
11:42
of particles that have never been seen.
243
684000
2000
parçacıkları tahmin imkanı sağlar.
11:45
This unification model predicts the existence of these two
244
687000
3000
Bu birleşim modeli zayıf, sadece daha zayıf kuvvet
11:48
new force particles, which should act a lot like the weak force,
245
690000
4000
bulunduran bu iki yeni parçacıkların varlığını tahmin etmede
11:52
only weaker.
246
694000
1000
yardımcı oluyor.
11:54
Now we can rotate this set of charges in seven dimensions
247
696000
2000
Şimdi bu yük kümelerini yedi boyutta çevirirsek ve madde
11:56
and consider an odd fact about the matter particles:
248
698000
3000
parçacıklarının tuhaf gerçeklerini de hesaba katarsak,
11:59
the second and third generations of matter
249
701000
3000
maddenin ikinci ve üçüncü nesli
12:02
have exactly the same charges in six-dimensional charge space
250
704000
3000
6 boyutlu yük uzayındaki yüklerin ilk nesli ile tamamen aynı
12:05
as the first generation.
251
707000
2000
yükleri bulundurur.
12:08
These particles are not uniquely identified by their six charges.
252
710000
2000
Bu parçacıklar yalnızca bulundurduğu altı yük ile belirlenmezler.
12:12
They sit on top of one another in the standard charge space.
253
714000
2000
Standart yük uzayında birbirlerinin üstünde bulunurlar.
12:16
However, if we work in eight-dimensional charge space,
254
718000
3000
Fakat, bu işi sekiz boyutlu yük uzayında yaparsak,
12:19
then we can assign unique new charges to each particle.
255
721000
4000
o zaman her parçacığa yeni bir yük daha belirleyebiliriz.
12:23
Then we can spin these in eight dimensions,
256
725000
3000
Sonrasında, bunları sekiz boyutta çevirir
12:26
and see what the whole pattern looks like.
257
728000
2000
ve karşımızdaki şekli görürürüz.
12:30
Here we can see the second and third generations of matter now
258
732000
2000
Burda, "üçlü" adindaki simetri sayesinde maddenin ikinci
12:32
related to the first generation by a symmetry called "triality."
259
734000
4000
ve üçüncü nesilini birinci nesille bağlantılı olarak görebiliriz.
12:38
This particular pattern of charges in eight dimensions is actually
260
740000
3000
Yüklerin bu özel sekiz boyutlu şekli, aslında,
12:41
part of the most beautiful geometric structure in mathematics.
261
743000
3000
matematiğin geometrik yapısından kaynaklanır.
12:46
It's a pattern of the largest exceptional Lie group, E8.
262
748000
3000
Bu şekil en geniş harici Lie grubunun E8 şeklidir.
12:50
This Lie group is a smooth, curved shape with 248 dimensions.
263
752000
3000
Lie grubu 248 boyutta pürüzsüz ve kıvrımlı bir şekle sahiptir.
12:54
Each point in this pattern corresponds to a symmetry
264
756000
3000
Bu şekildeki her nokta çok karmaşık ve güzel şeklin
12:57
of this very complex and beautiful shape.
265
759000
2000
simetrisine tekabül eder.
13:00
One small part of this E8 shape can be used
266
762000
2000
Bu E8 şeklinin küçük bir parçası
13:02
to describe the curved space-time of Einstein's general relativity,
267
764000
3000
yerçekimini açıklayan Einstein'in genel relativite kuramını tarif
13:05
explaining gravity.
268
767000
1000
etmede kullanılır.
13:07
Together with quantum mechanics, the geometry of this shape
269
769000
3000
Quantum mekaniği ile birlikte, bu şeklin geometrisi
13:10
could describe everything about how the universe works
270
772000
2000
evrenin küçük ölçeklerde nasıl işlediğini bize
13:12
at the tiniest scales.
271
774000
2000
anlatabilir.
13:14
The pattern of this shape living in eight-dimensional charge space
272
776000
3000
Sekiz boyutlu yük uzayında yaşayan bu desenin yapısı
13:17
is exquisitely beautiful,
273
779000
3000
zarif bir güzelliğe sahiptir
13:21
and it summarizes thousands of possible interactions
274
783000
2000
ve bu karmaşık şeklin yüzeyinde bulunan
13:23
between these elementary particles, each of which
275
785000
2000
bu temel parçacıkların birbirleri ile mümkün
13:25
is just a facet of this complicated shape.
276
787000
2000
olan yüzlerce etkileşimi özetler.
13:30
As we spin it, we can see many of the other intricate patterns
277
792000
2000
Çevirdiğimizde, bunu deseni de içeren pek çok karışık şekli
13:32
contained in this one.
278
794000
1000
görebiliriz.
13:36
And with a particular rotation, we can look down through this pattern
279
798000
2000
Ve bu özel dönüş ile, sekiz boyutlu simetri aksisinden aşağı
13:38
in eight dimensions along a symmetry axis
280
800000
3000
doğru bakabliriz ve tüm parçacıkları
13:41
and see all the particles at once.
281
803000
2000
aynı anda görebiliriz.
13:44
It's a very beautiful object, and as with any unification,
282
806000
3000
Bu çok güzel bir nesne ve herhangi bir birleşimde
13:47
we can see some holes where new particles are required
283
809000
2000
bu desende, yeni parçacıklara ihtiyaç duyduğumuz boşlukları
13:49
by this pattern.
284
811000
2000
görebiliyoruz.
13:52
There are 20 gaps where new particles should be,
285
814000
2000
İki tanesinin Pati ve Salam parçacıkları ile
13:55
two of which have been filled by the Pati-Salam particles.
286
817000
2000
doldurulmuş olan 20 tane boşluk görüyoruz.
13:58
From their location in this pattern, we know that these new particles
287
820000
2000
Bu şekildeki yerlerinden biliyoruz ki bu yeni parçacıklar,
14:00
should be scalar fields like the Higgs particle,
288
822000
3000
Higgs parçacıkları gibi skaler alanlar olmalı
14:03
but have color charge and interact with the strong force.
289
825000
2000
ama renk yükü bulnmalı ve kuvvetli güçler ile etkileşmeli.
14:06
Filling in these new particles completes this pattern,
290
828000
2000
Bu şekli yeni parçacıklarda doldurmak bize
14:08
giving us the full E8.
291
830000
2000
dolu E8'i verecektir.
14:10
This E8 pattern has very deep mathematical roots.
292
832000
3000
Bu E8 şekli çok derin matematiksel köklere sahiptir.
14:13
It's considered by many to be the most beautiful structure
293
835000
3000
Çok kişi tarafından matematikteki en güzel yapı olarak
14:16
in mathematics.
294
838000
1000
kabul edilir.
14:17
It's a fantastic prospect that this object of great
295
839000
3000
Parçacıkların tahmin edilebilecek en küçük boyuttaki
14:20
mathematical beauty could describe the truth of particle interactions
296
842000
3000
etkileşimi gibi bir gerçeği, bu güzel matematiksel şekille anlatabilme
14:23
at the smallest scales imaginable.
297
845000
2000
fantastik bir beklentidir.
14:25
And this idea that nature is described by mathematics
298
847000
5000
Matematikle doğayı tanımlama fikri yeni
14:30
is not at all new.
299
852000
2000
bir fikir değil.
14:32
In 1623, Galileo wrote this:
300
854000
2000
1623'te Galileo yazdığı gibi :
14:36
"Nature's grand book, which stands continually open to our gaze,
301
858000
3000
"Doğanın sürekli göz önünde duran bu muazzam kitabı,
14:39
is written in the language of mathematics.
302
861000
2000
matematik dilinde yazılmıştır.
14:42
Its characters are triangles, circles and other geometrical figures,
303
864000
3000
Karakterleri üçgenler, çemberler ve diğer geometrik şekillerdir,
14:45
without which it is humanly impossible to understand
304
867000
2000
insanların anlaması mümkün olmayan bir tek
14:47
a single word of it;
305
869000
1000
kelime yoktur;
14:49
without these, one is wandering around in a dark labyrinth."
306
871000
3000
bunlar olmadan, bir insan karanlık bir labirentte dolanır."
14:54
I believe this to be true, and I've tried
307
876000
2000
Bunun doğruluğuna inanıyorum, ve ben de
14:56
to follow Galileo's guidance in describing the mathematics
308
878000
2000
parçacık fiziğinin matematiğini Galileo'nun rehberliğinde
14:58
of particle physics using only triangles, circles
309
880000
3000
sadece üçgen, çember ve diğer geometrik şekiller
15:01
and other geometrical figures.
310
883000
1000
takip etmeye çalıştım.
15:03
Of course, when other physicists and I actually work on this stuff,
311
885000
3000
Tabi ki, diğer fizikçiler ve ben bu tür şeylerde çalışırken,
15:06
the mathematics can resemble a dark labyrinth.
312
888000
3000
matematik karanlık labirente benzetilebilir.
15:11
But it's reassuring that at the heart of this mathematics
313
893000
3000
Ama, matematiğin kalbinın saf ve güzel geometri olması
15:14
is pure, beautiful geometry.
314
896000
2000
bizi rahatlatıyor.
15:18
Joined with quantum mechanics, this mathematics
315
900000
2000
Quantum mekaniğinin de katılmasıyla, matemetik
15:20
describes our universe as a growing E8 coral,
316
902000
2000
evrenimizi, güzel bir desene göre parçacıkların
15:22
with particles interacting at every location in all possible ways
317
904000
4000
olabilecek her yerde her şekilde etkileştiği bir E8 mercanı
15:26
according to a beautiful pattern.
318
908000
2000
gibi tarif eder.
15:30
And as more of the pattern comes into view using new machines
319
912000
2000
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) gibi yeni makineleri, yeni
15:32
like the Large Hadron Collider, we may be able to see
320
914000
3000
yöntemleri kullanarak, doğanın bu E8 şeklini mi
15:35
whether nature uses this E8 pattern or a different one.
321
917000
4000
yoksa başka bir şekli mi kullandığını anlayabiliyoruz.
15:40
This process of discovery is a wonderful adventure to be involved in.
322
922000
3000
Bu keşif süreci, katılmamız gereken harika bir maceradır.
15:44
If the LHC finds particles that fit this E8 pattern,
323
926000
3000
Eğer BHÇ (LHC) bu E8 şekline uygun parçacıklar bulursa,
15:47
that will be very, very cool.
324
929000
2000
bu mükemmel olacaktır.
15:50
If the LHC finds new particles, but they don't fit this pattern --
325
932000
3000
Şayet LHC bu şekle uymayan yeni parçacıklar bulacak olursa, --
15:53
well, that will be very interesting, but bad for this E8 theory.
326
935000
4000
şey, çok enteresan olur ama E8 teorisi için kötü olacaktır.
15:58
And, of course, bad for me personally.
327
940000
2000
Ve, tabiki, benim için de kötü olacak.
16:00
(Laughter)
328
942000
3000
(Gülmeler)
16:03
Now how bad would that be?
329
945000
1000
Peki ne kadar kötü olabilir ki?
16:04
Well, pretty bad.
330
946000
2000
Şey, oldukça kötü.
16:06
(Laughter)
331
948000
4000
(Gülmeler)
16:10
But predicting how nature works is a very risky game.
332
952000
2000
Ama doğanın nasıl işlediğini tahmin etmek riskli bir oyun.
16:13
This theory and others like it are long shots.
333
955000
3000
Bu ve bunun gibi teoriler zor işlerdir.
16:17
One does a lot of hard work knowing that most of these ideas
334
959000
3000
Belki de doğada doğru sonlanmayacak bir fikir için
16:20
probably won't end up being true about nature.
335
962000
1000
bile çok emek sarfedilir.
16:22
That's what doing theoretical physics is like:
336
964000
1000
İşte teorik fizik böyle bir şeydir : birçok fikir
16:24
there are a lot of wipeouts.
337
966000
1000
yok olmaya makhumdur.
16:26
In this regard, new physics theories are a lot like start-up companies.
338
968000
3000
Bu açıdan, yeni fizik teorileri daha çok, yeni açılmış bir şirket gibidir.
16:32
As with any large investment, it can be emotionally difficult
339
974000
2000
Ne kadar çok yatırım yapılırsa, işler yolunda gitmediğinde
16:34
to abandon a line of research when it isn't working out.
340
976000
2000
o konuda yapılan araştırmaları bırakmak o kadar zor gelir.
16:37
But in science, if something isn't working, you have to
341
979000
2000
Ama bilimde, birşeylerde yanlışlık varsa, onu bırakıp
16:39
toss it out and try something else.
342
981000
1000
yerine başka birşey denersin.
16:42
Now, the only way to maintain sanity and achieve happiness
343
984000
3000
İşte bu belirsizlikte ruh sağlığını korumanın ve mutlu olmanın
16:45
in the midst of this uncertainty is to keep balance
344
987000
2000
tek yolu, hayata olan bakış açısını ve
16:47
and perspective in life.
345
989000
2000
dengeyi korumaktır.
16:51
I've tried the best I can to live a balanced life.
346
993000
2000
Ben, dengeli hayat için elimden gelenin en iyisini yaptım.
16:53
(Laughter)
347
995000
3000
(Gülmeler)
16:56
I try to balance my life equally between physics, love and surfing --
348
998000
3000
Hayatımı fizik, aşk ve sörf olarak kendi üç yüküm yönünde
16:59
my own three charge directions.
349
1001000
2000
dengede tutmaya çalıştım.
17:01
(Laughter)
350
1003000
2000
(Gülmeler)
17:03
This way, even if the physics I work on comes to nothing,
351
1005000
2000
Bu yol, yaptığım fizik bir işe yaramasa da, bilirim ki
17:05
I still know I've lived a good life.
352
1007000
2000
iyi bir yaşam geçirdim.
17:08
And I try to live in beautiful places.
353
1010000
2000
Ve güzel yerlerde yaşamaya çalıştım.
17:10
For most of the past ten years I've lived on the island of Maui,
354
1012000
3000
Geçtiğimiz 10 yılı çok güzel bir yer olan Maui
17:13
a very beautiful place.
355
1015000
2000
adasında geçirdim.
17:15
Now it's one of the greatest mysteries in the universe to my parents
356
1017000
3000
Aileme göre evrenin en büyük gizemlerinde birisi
17:18
how I managed to survive all that time without engaging
357
1020000
3000
tam zamanlı işe benzer herhangi bir görevde nasıl
17:21
in anything resembling full-time employment.
358
1023000
2000
hayatta kalmayı başardığımdır.
17:23
(Laughter)
359
1025000
4000
(Gülmeler)
17:27
I'm going to let you in on that secret.
360
1029000
1000
Size bir sır vereceğim.
17:31
This was a view from my home office on Maui.
361
1033000
1000
Bu benim Maui'deki ofisimden bir manzara.
17:35
And this is another, and another.
362
1037000
4000
Bu bir diğeri, ve bu da başka bir tanesi.
17:39
And you may have noticed that these beautiful views
363
1041000
2000
Ve farketmişsinizdir ki bu güzel manzaralar
17:41
are similar, but in slightly different places.
364
1043000
2000
benzerdir fakat biraz değişik mekanlardandır.
17:45
That's because this used to be my home and office on Maui.
365
1047000
3000
İşte bu yğzden bura benim Maui'deki işim ve ofisim olmuştur.
17:48
(Laughter)
366
1050000
2000
(Gülmeler)
17:50
I've chosen a very unusual life.
367
1052000
2000
Sıradan olmayan bir hayat seçtim.
17:53
But not worrying about rent allowed me to spend my time
368
1055000
2000
Ama sevdiğim işte harcadığım zamanda, hesap
17:55
doing what I love.
369
1057000
1000
kaygısı çekmeden.
17:57
Living a nomadic existence has been hard at times,
370
1059000
2000
Göçebe hayat her devirde zor olmuştur,
17:59
but it's allowed me to live in beautiful places
371
1061000
2000
fakat bana güzel yerlerde yaşama ve mutlu
18:01
and keep a balance in my life that I've been happy with.
372
1063000
3000
olduğum hayatı yaşama fırsatı vermiştir.
18:05
It allows me to spend a lot of my time hanging out
373
1067000
2000
Bana üstün zekalı mercanlarla takılma
18:07
with hyper-intelligent coral.
374
1069000
2000
imkanı tanımıştır.
18:11
But I also greatly enjoy the company of hyper-intelligent people.
375
1073000
2000
Ve üstün zekalı insanlarla da eğlenceli vakitler geçirdim.
18:14
So I'm very happy to have been invited here to TED.
376
1076000
2000
Burdaya davet edilmiş olmaktan dolayı çok mutluyum.
18:17
Thank you very much.
377
1079000
1000
Çok teşekkür ederim.
18:18
(Applause)
378
1080000
13000
(Alkışlamalar)
18:31
Chris Anderson: I probably understood two percent of that,
379
1093000
1000
Chris Anderson: Anlatılanın herhalde yüzde ikisini anladım,
18:32
but I still absolutely loved it. So I'm going to sound dumb.
380
1094000
6000
yine de çok sevdim. O yüzden de aptalca şeyler söyleyeceğim.
18:38
Your theory of everything --
381
1100000
3000
Senin Herşeyin Teorin
18:41
Garrett Lisi: I'm used to coral.
382
1103000
1000
Garrett Lisi: ben mercana demeye alışığım.
18:42
CA: That's right. The reason it's got a few people
383
1104000
2000
CA: Doğru, çok az insanın bu teoride heycanlı
18:44
at least excited is because, if you're right, it brings
384
1106000
3000
olmasının nedeni, eğer yanılmıyorsan, yer çekimi
18:47
gravity and quantum theory together.
385
1109000
2000
ve quantum teorisini bir araya getirmesidir.
18:50
So are you saying that we should think of the universe,
386
1112000
3000
Evrenin kalbindeki bu küçük parçacıkların
18:53
at its heart -- that the smallest things that there are,
387
1115000
3000
E8 nesnesi gibi bir ihtimalde buldunduğunu
18:56
are somehow an E8 object of possibility?
388
1118000
7000
düşünmemiz gerektiğini mi söylüyorsun?
19:03
I mean, is there a scale to it, at the smallest scale,
389
1125000
2000
Yani, zihnindeki en küçük ölçü bu kadar mıdır
19:05
or ...?
390
1127000
1000
yoksa.. ?
19:06
GL: Well, right now the pattern I showed you that corresponds
391
1128000
3000
GL: Aslında, daha yeni gösterdiğim desenler temel parçacıklar
19:09
to what we know about elementary particle physics --
392
1131000
4000
hakkında ne kadar şey bildiğimizi gösteriyor,
19:13
that already corresponds to a very beautiful shape.
393
1135000
3000
aynı zamanda da çok güzel şekiller oluşturuyor.
19:16
And that's the one that I said we knew for certain.
394
1138000
1000
Ve emin olarak bildiğimizi söylediğim tek şey budur.
19:18
And that shape has remarkable similarities -- and the way it fits
395
1140000
4000
Ve bu şekil dikkate değer benzerliklere sahiptir ve E8 desenine
19:22
into this E8 pattern could be the rest of the picture.
396
1144000
3000
uyması resmin devamının da gelebileceğini gösterir.
19:26
And these patterns of points that I've shown for you
397
1148000
3000
Size gösterdiğim bu şekiller aslında
19:29
actually represent symmetries of this high-dimensional object
398
1151000
4000
yüksek boyutlu nesnelerin simetrilerini temsil eder.
19:33
that would be warping and moving and dancing
399
1155000
3000
Bu bizim hissettiğimiz uzayda bükülerek,
19:36
over the space time that we experience.
400
1158000
2000
hareket ederek, dans ederek olabilir.
19:39
And that would be what explains all these
401
1161000
2000
Tüm bu bizim bildiğimiz temel parçacıkları
19:41
elementary particles that we see.
402
1163000
1000
anlatabilcek bir şey olabilir.
19:42
CA: But a string theorist,
403
1164000
3000
CA: Ama bir sicim teorisyeni,
19:45
as I understand it, explains electrons in terms of much smaller
404
1167000
2000
anladığım kadarıyla, elektronları içinde titreşen sicimler
19:47
strings vibrating --
405
1169000
1000
ile tanımlar --
19:48
I know you don't like string theory -- vibrating inside it.
406
1170000
2000
Biliyorum sen sicim teorisini sevmiyorsun --
19:51
How should we think of an electron in relation to E8?
407
1173000
5000
Bir elektronun E8 ile bağlantısını nasıl düşünebiliriz?
19:57
GL: No, it would be one of the symmetries of this E8 shape.
408
1179000
3000
GL: Hayır, elektron da E8 şeklinin bir simetrisidir.
20:01
So what's happening is, as the shape is moving over space-time,
409
1183000
4000
Bu şeklin uzay zamanda hareket edip, bükülmesi işin
20:05
it's twisting. And the direction it's twisting as it moves
410
1187000
4000
özüdür. Hareket sırasındaki bükülme yönü bize
20:09
is what particle we see. So it would be --
411
1191000
2000
gördüğümüz parçacağı verir. Bu yüzden, bu --
20:11
CA: The size of the E8 shape,
412
1193000
2000
CA: E8 şeklinin büyüklüğü,
20:13
how does that relate to the electron?
413
1195000
1000
nasıl bir elektronla bağdaştırılabilir?
20:14
I kind of feel like I need that for my picture.
414
1196000
2000
Hayal edebilmem için bu şeyi anlamam gerek.
20:16
Is it bigger? Is it smaller?
415
1198000
1000
Büyük müdür, küçük müdür?
20:17
GL: Well, as far as we know electrons are point particles,
416
1199000
2000
GL: Şey, bildiğimiz kadarıyla elektronlar noktasal parçacıklardır,
20:20
so this would be going down to the smallest possible scales.
417
1202000
3000
bu da mümkün olan ölçülerden daha derinlere iner.
20:24
So the way these things are explained in quantum field theory
418
1206000
2000
Bu şeylerin kuantum alan teorisi ile açıklanabilmesinin bir yolu
20:26
is, all possibilities are expanding and developing at once.
419
1208000
4000
tüm ihtimallerin bir kerede genişleme ve gelişmesidir.
20:30
And this is why I use the analogy to coral.
420
1212000
2000
Mercanı benzetmemin nedeni de budur.
20:33
And in this way, the way that E8 comes in is
421
1215000
7000
Bu bakımdan, E8'in ortaya çıkma şekli de
20:40
it will be as a shape that's attached at each point in space-time.
422
1222000
4000
uzay zamanda her noktanın bu düzende bir araya gelmesidir.
20:45
And, as I said, the way the shape twists --
423
1227000
4000
Ve, söylediğim gibi, şeklin bükülme yöntemi,
20:49
the directional along which way the shape is twisting
424
1231000
2000
bu bükülmüş yüzey üzerinde hareket ederken
20:51
as it moves over this curved surface --
425
1233000
1000
desenin nasıl büküldüğü ne tür temel
20:52
is what the elementary particles are, themselves.
426
1234000
4000
parçacıkların kendiliğinden oluşacağını belirler.
20:56
So through quantum field theory, they manifest themselves
427
1238000
4000
Kuantum alan teorisiyle, parçacıklar kendilerini bir nokta ve
21:00
as points and interact that way.
428
1242000
1000
etkileşim yolu olarak ortaya koyarlar.
21:02
I don't know if I'll be able to make this any clearer.
429
1244000
2000
Daha da açıklığa kavuşturdum mu bilemiyorum.
21:04
(Laughter)
430
1246000
4000
(Gülmeler)
21:08
CA: It doesn't really matter.
431
1250000
1000
CA: Aslında çok önemli de değil.
21:09
It's evoking a kind of sense of wonder, and I certainly
432
1251000
4000
Bu konu insanda hayret uyandırıyor ve kesinlikle, bunun
21:13
want to understand more of this.
433
1255000
3000
hakkında daha çok şey anlamak istiyorum.
21:16
But thank you so much for coming. That was absolutely fascinating.
434
1258000
2000
Ama geldiğiniz için çok teşekkür ederim. Bu gerçekten büyüleyiciydi.
21:18
(Applause)
435
1260000
3000
(Alkışlamalar)
ABOUT THE SPEAKER
Garrett Lisi - PhysicistPhysicist Garrett Lisi has proposed a new "theory of everything" -- a grand unified theory that explains all the elementary particles, as well as gravity.
Why you should listen
Working from principles of differential geometry, physicist Garrett Lisi is developing a new unified theory that purports to explain all the elementary particles, and gravity, in one elegant model. His theory is based on a mathematical shape called E8. With 248 symmetries, E8 is large, complex and beautiful -- and Lisi believes the relationships of its symmetries correspond to known particles and forces, including gravity.
His work, explained in his paper "An Exceptionally Simple Theory of Everything," and in an ongoing discussion on FQXi, is still on science's speculative fringe. But some physicists believe he could be pointing the way toward a truly unified theory.
Garrett Lisi | Speaker | TED.com