TEDxRotterdam 2010
Bart Weetjens: How I taught rats to sniff out land mines
Bart Weetjens: Kiel mi instruis al ratoj, kiel ili flaru kontraŭpersonajn minojn.
Filmed:
Readability: 4.5
610,956 views
Ĉe TEDxRotterdam Bart Weetjens parolas pri sia eksterordinara projekto trejni ratojn por flare serĉi kontraŭpersonajn minojn. Li montras filmetojn pri siaj laborantaj "heroaj ratoj", kaj donas antaŭvidon pri sia plua laboro: instrui al ili trovi tuberkulozon en laboratorio.
Bart Weetjens - Product developer
The founder of Apopo, Bart Weetjens, is training rats to detect landmine explosives in minute amounts. Full bio
The founder of Apopo, Bart Weetjens, is training rats to detect landmine explosives in minute amounts. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I'm here today to share with you
0
1000
2000
Mi estas ĉi tie hodiaŭ por dividi kun vi
00:18
an extraordinary journey --
1
3000
2000
eksterordinaran vojaĝon --
00:20
extraordinarily rewarding journey, actually --
2
5000
3000
fakte eksterordinare rekompencantan vojaĝon --
00:23
which brought me into
3
8000
2000
kiu kondukis min
00:25
training rats
4
10000
2000
al trejnado de ratoj
00:27
to save human lives
5
12000
2000
por savi homajn vivojn
00:29
by detecting landmines
6
14000
2000
per malkovro de kontraŭpersonaj minoj
00:31
and tuberculosis.
7
16000
2000
kaj tuberkulozo.
00:33
As a child, I had two passions.
8
18000
3000
En mia junaĝo mi havis du pasiojn.
00:36
One was a passion for rodents.
9
21000
3000
Unu el ambaŭ estis pasio por ronĝuloj.
00:39
I had all kinds of rats,
10
24000
2000
Mi havis ĉiajn ratojn,
00:41
mice, hamsters,
11
26000
2000
musojn, hamstrojn,
00:43
gerbils, squirrels.
12
28000
2000
gerbilojn, sciurojn.
00:45
You name it, I bred it, and I sold them to pet shops.
13
30000
3000
Nomu iujn ajn, mi bredis ilin, kaj mi vendis ilin al dorlotbestejoj.
00:48
(Laughter)
14
33000
2000
(Ridado)
00:50
I also had a passion for Africa.
15
35000
3000
Mi ankaŭ havis pasion por Afriko.
00:53
Growing up in a multicultural environment,
16
38000
2000
Pasigante mian junaĝon en multkultura medio,
00:55
we had African students in the house,
17
40000
2000
ni havis afrikajn studentojn hejme,
00:57
and I learned about their stories,
18
42000
2000
kaj mi eksciis pri iliaj rakontoj,
00:59
so different backgrounds,
19
44000
2000
tiel malsamaj fonoj,
01:01
dependency on imported know-how,
20
46000
3000
dependeco de importita scipovo,
01:04
goods, services,
21
49000
2000
varoj, servoj,
01:06
exuberant cultural diversity.
22
51000
3000
gajega kultura diverseco.
01:09
Africa was truly fascinating for me.
23
54000
2000
Afriko vere fascinis min.
01:11
I became an industrial engineer,
24
56000
2000
Mi fariĝis industria inĝeniero --
01:13
engineer in product development,
25
58000
2000
inĝeniero pri produktevoluigo --
01:15
and I focused on appropriate detection technologies,
26
60000
3000
kaj mi koncentriĝis pri konvenaj malkovraj teknologioj,
01:18
actually the first appropriate technologies
27
63000
2000
fakte la unuaj taŭgaj teknikoj
01:20
for developing countries.
28
65000
3000
por evolulandoj.
01:23
I started working in the industry,
29
68000
2000
Mi eklaboris en la industrio,
01:25
but I wasn't really happy to contribute
30
70000
2000
sed mi ne vere feliĉis per kontribuo
01:27
to a material consumer society
31
72000
3000
al materialon konsumanta socio
01:30
in a linear, extracting
32
75000
3000
per ekstraktado
01:33
and manufacturing mode.
33
78000
2000
kaj fabrikado.
01:35
I quit my job to focus on the real world problem:
34
80000
2000
Mi forlasis mian laboron por koncentriĝi pri la vera monda problemo:
01:37
landmines.
35
82000
3000
kontraŭpersonaj minoj.
01:40
We're talking '95 now.
36
85000
3000
Mi parolas nun pri 1995.
01:43
Princess Diana is announcing on TV
37
88000
3000
Princino Diana televide anoncas,
01:46
that landmines form a structural barrier
38
91000
2000
ke kontraŭpersonaj minoj estigas strukturan malhelpon
01:48
to any development, which is really true.
39
93000
3000
al iu ajn evoluo, kio fakte veras.
01:51
As long as these devices are there,
40
96000
2000
Tiom longe, ke tiuj aĵoj kuŝas tie,
01:53
or there is suspicion of landmines,
41
98000
2000
aŭ ke estas suspekto pri kontraŭpersonaj minoj,
01:55
you can't really enter into the land.
42
100000
2000
vi ne povas vere eniri en la kampon.
01:57
Actually, there was an appeal worldwide
43
102000
2000
Fakte okazis tutmonda pledo
01:59
for new detectors
44
104000
3000
produkti novajn detektilojn
02:02
sustainable in the environments
45
107000
2000
daŭrigeblajn en medioj,
02:04
where they're needed to produce,
46
109000
2000
kie ili necesas,
02:06
which is mainly in the developing world.
47
111000
2000
tio estas precipe en la evolulandoj.
02:08
We chose rats.
48
113000
2000
Ni elektis ratojn.
02:10
Why would you choose rats?
49
115000
2000
Kial oni elektus ratojn?
02:12
Because, aren't they vermin?
50
117000
2000
Ĉar, ĉu ili ne estas fibestoj?
02:14
Well, actually rats are,
51
119000
2000
Nu, efektive ratoj estas --
02:16
in contrary to what most people think about them,
52
121000
2000
male al tio, kion la plej multaj homoj opinias pri ili --
02:18
rats are highly sociable creatures.
53
123000
4000
ratoj estas tre sociemaj bestoj.
02:22
And actually, our product -- what you see here.
54
127000
3000
Kaj jen nia produkto -- kion vi vidas ĉi tie.
02:25
There's a target somewhere here.
55
130000
2000
Estas celo ie ĉi tie.
02:27
You see an operator, a trained African
56
132000
2000
Vi vidas kunlaboranton, trejnitan afrikanon,
02:29
with his rats in front
57
134000
2000
kun siaj ratoj antaŭ si,
02:31
who actually are left and right.
58
136000
2000
kiuj efektive estas maldekstre kaj dekstre.
02:33
There, the animal finds a mine.
59
138000
2000
Jen la besto trovas minon.
02:35
It scratches on the soil.
60
140000
2000
Ĝi gratas sur la grundo.
02:37
And the animal comes back for a food reward.
61
142000
3000
Kaj la besto revenas por manĝa rekompenco.
02:40
Very, very simple.
62
145000
2000
Tre, tre simple.
02:42
Very sustainable in this environment.
63
147000
3000
Tre daŭrigeble en ĉi tiu medio.
02:45
Here, the animal gets its food reward.
64
150000
3000
Ĉi tie la besto ricevas sian manĝan rekompencon.
02:48
And that's how it works.
65
153000
2000
Kaj jen kiel tio funkcias.
02:50
Very, very simple.
66
155000
2000
Tre, tre simple.
02:52
Now why would you use rats?
67
157000
2000
Nun, kial oni uzas ratojn?
02:54
Rats have been used since the '50s last century,
68
159000
2000
Ratoj estas uzitaj ekde la 50aj jaroj de la pasinta jarcento
02:56
in all kinds of experiments.
69
161000
3000
en ĉiaj eksperimentoj.
02:59
Rats have more genetic material
70
164000
3000
Ratoj havas pli da genetika materialo
03:02
allocated to olfaction
71
167000
2000
asignita al flaro
03:04
than any other mammal species.
72
169000
2000
ol ajna alia mamula specio.
03:06
They're extremely sensitive to smell.
73
171000
3000
Ili estas ekstreme sentemaj pri odoro.
03:09
Moreover, they have the mechanisms to map all these smells
74
174000
3000
Cetere, ili havas la mekanismojn memori ĉiujn tiujn odorojn
03:12
and to communicate about it.
75
177000
3000
kaj komuniki pri tio.
03:15
Now how do we communicate with rats?
76
180000
2000
Kiel ni povas komuniki kun ratoj?
03:17
Well don't talk rat,
77
182000
3000
Nu, ni ne parolas rate,
03:20
but we have a clicker,
78
185000
2000
sed ni uzas klakilon,
03:22
a standard method for animal training,
79
187000
2000
kiu estas normala metodo por trejnado de bestoj,
03:24
which you see there.
80
189000
2000
kiun vi vidas tie.
03:26
A clicker, which makes a particular sound
81
191000
3000
Klakilo, kiu estigas iun specialan sonon,
03:29
with which you can reinforce particular behaviors.
82
194000
3000
per kiu vi povas plifortigi apartajn kondutojn.
03:32
First of all, we associate the click sound with a food reward,
83
197000
3000
Unue ni asocias la klak-sonon kun manĝa rekompenco,
03:35
which is smashed banana and peanuts together in a syringe.
84
200000
3000
kiu konsistas el pistitaj banano kaj arakidoj en injektilo.
03:39
Once the animal knows click, food,
85
204000
2000
De kiam la besto scias, klako - manĝaĵo,
03:41
click, food, click, food --
86
206000
2000
klako - manĝaĵo, klako - manĝaĵo --
03:43
so click is food --
87
208000
2000
do, ke klako signifas manĝaĵon --
03:45
we bring it in a cage with a hole,
88
210000
2000
ni metas ĝin en kaĝon kun truo,
03:47
and actually the animal learns
89
212000
2000
kaj efektive la besto lernas
03:49
to stick the nose in the hole
90
214000
2000
meti la nazon en la truon,
03:51
under which a target scent is placed,
91
216000
2000
sub kiu troviĝas la celodoro,
03:53
and to do that for five seconds --
92
218000
2000
kaj fari tion dum kvin sekundoj --
03:55
five seconds, which is long for a rat.
93
220000
2000
kvin sekundoj, tio estas longa por rato.
03:57
Once the animal knows this, we make the task a bit more difficult.
94
222000
3000
Kiam la besto scias tion, ni igas la taskon iom pli malfacila.
04:00
It learns how to find the target smell
95
225000
3000
Ĝi lernas kiel trovi la celodoron
04:03
in a cage with several holes, up to 10 holes.
96
228000
3000
en kaĝo kun pluraj truoj, ĝis 10.
04:06
Then the animal learns
97
231000
2000
Tiam la besto lernas
04:08
to walk on a leash in the open
98
233000
2000
esti kondukata per ŝnuro subĉiele
04:10
and find targets.
99
235000
2000
kaj trovi celojn.
04:12
In the next step, animals learn
100
237000
3000
En posta paŝo, la bestoj lernas
04:15
to find real mines in real minefields.
101
240000
2000
trovi verajn minojn en veraj minkampoj.
04:17
They are tested and accredited
102
242000
3000
Oni ekzamenas kaj akreditas ilin
04:20
according to International Mine Action Standards,
103
245000
2000
laŭ internaciaj minforprenaj normoj,
04:22
just like dogs have to pass a test.
104
247000
3000
same kiel hundoj devas submetiĝi al testo.
04:25
This consists of 400 square meters.
105
250000
2000
Ĉi tio konsistas el 400 kvadratmetroj.
04:27
There's a number of mines
106
252000
3000
Estas kelkaj minoj
04:30
placed blindly,
107
255000
2000
lokitaj hazarde.
04:32
and the team of trainer and their rat
108
257000
3000
Kaj la teamo de trejnisto kaj ties rato
04:35
have to find all the targets.
109
260000
3000
devas trovi ĉiujn celojn.
04:39
If the animal does that, it gets a license
110
264000
3000
Se la besto sukcese faras tion, ĝi akiras licencon
04:42
as an accredited animal
111
267000
2000
kaj iĝas akreditita besto
04:44
to be operational in the field --
112
269000
2000
uzebla en la kampo --
04:46
just like dogs, by the way.
113
271000
2000
same kiel hundoj, parenteze.
04:48
Maybe one slight difference:
114
273000
2000
Eble kun unu eta diferenco:
04:50
we can train rats at a fifth of the price
115
275000
3000
ni povas trejni ratojn por kvinono de la prezo
04:53
of training the mining dog.
116
278000
2000
de trejnado de senminiga hundo.
04:55
This is our team in Mozambique:
117
280000
2000
Jen nia teamo en Mozambiko.
04:57
one Tanzanian trainer,
118
282000
2000
Unu tanzania trejnisto,
04:59
who transfers the skills
119
284000
2000
kiu transdonas la kompetentojn
05:01
to these three Mozambican fellows.
120
286000
2000
al tiuj tri mozambikaj lernantoj.
05:03
And you should see the pride in the eyes of these people.
121
288000
3000
Vi devus vidi la fieron en la okuloj de tiuj homoj.
05:06
They have a skill,
122
291000
2000
Ili havas kapablon,
05:08
which makes them much less dependent
123
293000
2000
kiu igas ilin multe malpli dependaj
05:10
on foreign aid.
124
295000
2000
de fremda helpo.
05:12
Moreover, this small team
125
297000
3000
Cetere, kun tiu malgranda teamo
05:15
together with, of course, you need the heavy vehicles
126
300000
3000
oni kompreneble bezonas la pezajn veturilojn
05:18
and the manual de-miners to follow-up.
127
303000
3000
kaj la permanajn senminigistojn por plutraktado.
05:21
But with this small investment in a rat capacity,
128
306000
3000
Sed per tiu malgranda investo en ratan kapablon,
05:24
we have demonstrated in Mozambique
129
309000
3000
ni montris en Mozambiko,
05:27
that we can reduce the cost-price per square meter
130
312000
3000
ke ni povas redukti la koston por unu kvadratmetro
05:30
up to 60 percent
131
315000
2000
ĝis al 60 procentoj
05:32
of what is currently normal --
132
317000
2000
de tio kio estas aktuale normala --
05:34
two dollars per square meter, we do it at $1.18,
133
319000
2000
du dolaroj por kvadratmetro, ni faras ĝin por 1,18
05:36
and we can still bring that price down.
134
321000
2000
kaj ni povas ankoraŭ malplialtigi tiun prezon.
05:38
Question of scale.
135
323000
2000
Se ni produktas grandskale.
05:40
If you can bring in more rats,
136
325000
2000
Se oni povas venigi pli da ratoj,
05:42
we can actually make the output even bigger.
137
327000
2000
oni povas efektive eĉ plialtigi la produktadon.
05:44
We have a demonstration site in Mozambique.
138
329000
3000
Ni havas demonstraciejon en Mozambiko.
05:47
Eleven African governments
139
332000
3000
11 afrikaj registaroj
05:50
have seen that they can become less dependent
140
335000
3000
vidis, ke ili povas fariĝi malpli dependaj
05:53
by using this technology.
141
338000
2000
per tiu tekniko.
05:55
They have signed the pact for peace
142
340000
2000
Ili subskribis la pakton por paco
05:57
and treaty in the Great Lakes region,
143
342000
3000
kaj traktaton en la regiono de Grandaj Lagoj.
06:00
and they endorse hero rats
144
345000
3000
Kaj ili aprobas, ke heroaj ratoj
06:03
to clear their common borders of landmines.
145
348000
3000
forigos la kontraŭpersonajn minojn de iliaj komunaj landlimoj.
06:06
But let me bring you to a very different problem.
146
351000
3000
Sed permesu al mi konduki vin al tute alia problemo.
06:09
And there's about 6,000 people last year
147
354000
2000
Estis proksimume 6000 homoj pasintjare,
06:11
that walked on a landmine,
148
356000
2000
kiuj paŝis sur kontraŭpersonan minon,
06:13
but worldwide last year,
149
358000
2000
sed tutmonde pasintjare
06:15
almost 1.9 million died from tuberculosis
150
360000
2000
preskaŭ 1,9 milionoj da homoj mortis pro tuberkulozo
06:17
as a first cause of infection.
151
362000
3000
kiel unua kaŭzo de infekto.
06:21
Especially in Africa
152
366000
2000
Precipe en Afriko,
06:23
where T.B. and HIV are strongly linked,
153
368000
3000
kie tuberkulozo kaj aidoso estas forte interligitaj,
06:26
there is a huge common problem.
154
371000
4000
ekzistas grandega ofta problemo.
06:31
Microscopy, the standard WHO procedure,
155
376000
3000
Mikroskopio, la norma procedo de la monda sanorganizo,
06:34
reaches from 40 to 60 percent reliability.
156
379000
3000
atingis 40 ĝis 60 procentojn de fidindeco.
06:38
In Tanzania -- the numbers don't lie --
157
383000
3000
En Tanzanio -- la nombroj ne mensogas --
06:41
45 percent of people -- T.B. patients --
158
386000
3000
45 procentoj de homoj -- tuberkulozo-pacientoj --
06:44
get diagnosed with T.B. before they die.
159
389000
3000
estas diagnozataj kun tuberkulozo antaŭ ol ili mortas.
06:48
It means that, if you have T.B.,
160
393000
3000
Tio signifas, ke, se vi havas tuberkulozon,
06:51
you have more chance that you won't be detected,
161
396000
2000
vi havas pli da ŝancoj ne esti trovata,
06:53
but will just die from T.B. secondary infections and so on.
162
398000
3000
sed mortos pro kromaj infektoj sekve de tuberkulozo ktp.
07:00
And if, however,
163
405000
2000
Kaj se vi ja estas trovita
07:02
you are detected very early, diagnosed early,
164
407000
2000
tre frue, diagnozita frue,
07:04
treatment can start,
165
409000
2000
kuracado povas komenciĝi.
07:06
and even in HIV-positives, it makes sense.
166
411000
3000
Kaj ankaŭ por HIV-pozitivuloj, estas sencoplene.
07:09
You can actually cure T.B.,
167
414000
2000
Oni povas efektive sanigi tuberkulozon,
07:11
even in HIV-positives.
168
416000
3000
eĉ ĉe HIV-pozitivuloj.
07:14
So in our common language, Dutch,
169
419000
3000
Nu, en nia komuna lingvo, la nederlanda,
07:17
the name for T.B.
170
422000
2000
la nomo por tuberkulozo
07:19
is "tering,"
171
424000
2000
estas "tering",
07:21
which, etymologically,
172
426000
2000
kiu etimologie
07:23
refers to the smell of tar.
173
428000
3000
rilatas al la odoro de gudro.
07:26
Already the old Chinese
174
431000
2000
Jam la antikvaj ĉinoj
07:28
and the Greek, Hippocrates,
175
433000
3000
kaj la greko Hipokrato
07:31
have actually published,
176
436000
2000
efektive publikigis,
07:33
documented, that T.B. can be diagnosed
177
438000
3000
dokumentite, ke TB povas esti diagnozata
07:36
based on the volatiles
178
441000
2000
surbaze de vaporaĵoj
07:38
exuding from patients.
179
443000
3000
eliĝantaj el pacientoj.
07:41
So what we did is we collected some samples --
180
446000
2000
Kion ni do faris, estas ke ni kolektis iujn specimenojn --
07:43
just as a way of testing --
181
448000
2000
nur por elprovi --
07:45
from hospitals,
182
450000
2000
de malsanulejoj,
07:47
trained rats on them
183
452000
3000
trejnis ratojn pri ili
07:50
and see if this works,
184
455000
2000
kaj kontrolis, ĉu tio funkcias,
07:52
and wonder, well,
185
457000
2000
kaj miris, nu,
07:54
we can reach 89 percent sensitivity,
186
459000
2000
ke ni povas atingi 89-procentan sentemon,
07:56
86 percent specificity
187
461000
2000
86-procentan specifecon
07:58
using multiple rats in a row.
188
463000
2000
uzante plurajn laŭvicajn ratojn.
08:00
This is how it works,
189
465000
2000
Jen kiel ĝi funkcias.
08:03
and really, this is a generic technology.
190
468000
3000
Kaj vere, ĉi tio estas taŭga tekniko.
08:06
We're talking now explosives, tuberculosis,
191
471000
3000
Ni parolas pri eksplodiloj, tuberkulozo,
08:09
but can you imagine,
192
474000
2000
sed vi povas imagi,
08:11
you can actually put anything under there.
193
476000
2000
ke vi povas efektive meti ion ajn tien.
08:13
So how does it work?
194
478000
2000
Kiel oni do laboras?
08:15
You have a cassette with 10 samples.
195
480000
2000
Oni havas kasedon kun 10 specimenoj.
08:17
You put these 10 samples at once in the cage.
196
482000
3000
Oni metas tiujn 10 specimenojn kune en la kaĝon.
08:20
An animal only needs two hundredths of a second
197
485000
2000
Besto bezonas nur du centonojn de sekundo
08:22
to discriminate the scent, so it goes extremely fast.
198
487000
3000
por distingi la odoron, tio do iras ekstreme rapide.
08:25
Here it's already at the third sample.
199
490000
3000
Tie ĉi ĝi estas jam ĉe la tria specimeno.
08:28
This is a positive sample.
200
493000
3000
Ĉi tiu estas pozitiva specimeno.
08:32
It gets a click sound and comes for the food reward.
201
497000
3000
Ĝi ricevas klak-sonon kaj venas por la manĝa rekompenco.
08:37
And by doing so, very fast,
202
502000
2000
Kaj tiel farante ni povas tre rapide
08:39
we can have like a second-line opinion
203
504000
3000
akiri duavican opinion
08:42
to see which patients are positive,
204
507000
2000
por scii, kiuj pacientoj estas pozitivaj,
08:44
which are negative.
205
509000
3000
kaj kiuj estas negativaj.
08:47
Just as an indication,
206
512000
2000
Nur kiel indiko,
08:49
whereas a microscopist can process
207
514000
2000
dum mikroskopistoj povas procezi
08:51
40 samples in a day,
208
516000
2000
40 specimenojn tage,
08:53
a rat can process
209
518000
2000
rato povas procezi
08:55
the same amount of samples
210
520000
2000
la saman kvanton da specimenoj
08:57
in seven minutes only.
211
522000
2000
en nur sep minutoj.
08:59
A cage like this --
212
524000
2000
Kaĝo, kia ĉi tiu --
09:01
(Applause)
213
526000
5000
(Aplaŭdo)
09:06
A cage like this -- provided that you have rats,
214
531000
3000
Kaĝo, kia ĉi tiu -- kondiĉe, ke vi havas ratojn, .
09:09
and we have now currently
215
534000
2000
kaj ni aktuale havas
09:11
25 tuberculosis rats --
216
536000
2000
25 prituberkulozajn ratojn --
09:13
a cage like this, operating throughout the day,
217
538000
3000
kaĝo, kia ĉi tiu, funkcianta tuttage,
09:16
can process 1,680 samples.
218
541000
3000
povas procezi 1680 specimenojn.
09:21
Can you imagine the potential offspring applications --
219
546000
3000
Vi povas imagi la potencialajn pluajn aplikojn --
09:24
environmental detection
220
549000
2000
ekologia serĉo
09:26
of pollutants in soils,
221
551000
2000
de poluaĵoj en grundoj,
09:28
customs applications,
222
553000
2000
doganaj aplikoj,
09:30
detection of illicit goods in containers and so on.
223
555000
3000
malkaŝo de kontraŭleĝaj varoj en ujoj kaj tiel plu.
09:34
But let's stick first to tuberculosis.
224
559000
2000
Sed ni unue koncentriĝu pri tuberkulozo.
09:36
I just want to briefly highlight,
225
561000
2000
Mi volas koncize prilumi,
09:38
the blue rods
226
563000
2000
ke la bluaj stangoj
09:40
are the scores of microscopy only
227
565000
2000
estas la rezultoj de mikroskopio
09:42
at the five clinics in Dar es Salaam
228
567000
3000
ĉe la kvin kuracistejoj en Dar es Salaam
09:45
on a population of 500,000 people,
229
570000
2000
kun loĝantaro de 500 000 homoj,
09:47
where 15,000 reported to get a test done.
230
572000
3000
el kiuj 15 000 anonciĝis por testiĝi.
09:50
Microscopy for 1,800 patients.
231
575000
3000
Mikroskopio por 1800 pacientoj.
09:53
And by just presenting the samples once more to the rats
232
578000
4000
Kaj nur prezentante la specimenojn refoje al la ratoj
09:57
and looping those results back,
233
582000
3000
kaj reirigante tiujn rezultojn
10:00
we were able to increase case detection rates
234
585000
2000
ni povis plialtigi la indicojn de malkovro
10:02
by over 30 percent.
235
587000
2000
per pli ol 30 procentoj.
10:04
Throughout last year,
236
589000
2000
Tra la tuta pasinta jaro --
10:06
we've been -- depending on which intervals you take --
237
591000
2000
depende de la intertempoj kiujn oni prenas --
10:08
we've been consistently
238
593000
2000
ni konstante plialtigis
10:10
increasing case detection rates
239
595000
2000
la indicojn de malkovritaj kazoj
10:12
in five hospitals in Dar es Salaam
240
597000
2000
en kvin malsanulejoj en Dar es Salaam
10:14
between 30 and 40 percent.
241
599000
3000
per 30 ĝis 40 procentoj.
10:17
So this is really considerable.
242
602000
2000
Tio ja estas vere konsiderinda.
10:19
Knowing that a missed patient by microscopy
243
604000
2000
Sciante, ke paciento ne trovita de iu per mikroskopio
10:21
infects up to 15 people,
244
606000
2000
infektas ĝis 15 homojn --
10:23
healthy people, per year,
245
608000
2000
sanaj homoj -- ĉiujare,
10:25
you can be sure
246
610000
2000
vi povas esti certa,
10:27
that we have saved lots of lives.
247
612000
2000
ke ni savis multajn vivojn.
10:29
At least our hero rats have saved lots of lives.
248
614000
3000
Nu, fakte niaj herooj, la ratoj, savis multajn vivojn.
10:32
The way forward for us
249
617000
2000
La sekvenda vojo por ni
10:34
is now to standardize this technology.
250
619000
2000
nun estas normigi ĉi tiun teknikon.
10:36
And there are simple things
251
621000
2000
Kaj estas simplaj aĵoj,
10:38
like, for instance, we have a small laser in the sniffer hole
252
623000
4000
kia ekzemple instalo de eta lasero en la flartruon,
10:42
where the animal has to stick for five seconds.
253
627000
2000
kie la besto devas resti kvin sekundojn.
10:44
So, to standardize this.
254
629000
2000
Do por normigi ĉi tion.
10:46
Also, to standardize the pellets,
255
631000
2000
Ankaŭ, por normigi la buletojn,
10:48
the food rewards,
256
633000
2000
la manĝajn rekompencojn,
10:50
and to semi-automate this
257
635000
2000
kaj duonaŭtomatigi ĉi tiujn
10:52
in order to replicate this on a much larger scale
258
637000
3000
por reprodukti tion multe pli grandskale
10:55
and affect the lives of many more people.
259
640000
3000
kaj efiki al la vivo de multe pli da homoj.
10:58
To conclude, there are also other applications at the horizon.
260
643000
3000
Konklude, venos ankaŭ aliaj aplikoj estonte.
11:01
Here is a first prototype
261
646000
2000
Jen unua prototipo
11:03
of our camera rat,
262
648000
2000
de nia fotista rato,
11:05
which is a rat with a rat backpack
263
650000
2000
kiu estas rato kun rata tornistro
11:07
with a camera that can go under rubble
264
652000
2000
kun fotilo, kiu povas iri sub rubon
11:09
to detect for victims
265
654000
2000
por trovi viktimojn
11:11
after earthquake and so on.
266
656000
2000
post tertremo kaj simila katastrofo.
11:13
This is in a prototype stage.
267
658000
2000
Ĉi tio estas en prototipa stadio.
11:15
We don't have a working system here yet.
268
660000
2000
Ni ankoraŭ ne havas tian funkciantan sistemon.
11:18
To conclude, I would actually like to say,
269
663000
3000
Por konkludi mi ŝatus fakte diri,
11:21
you may think this is about rats, these projects,
270
666000
2000
ke vi eble pensas, ke en ĉi tiuj projektoj temas pri ratoj,
11:23
but in the end it is about people.
271
668000
2000
sed fine temas pri homoj.
11:25
It is about empowering vulnerable communities
272
670000
2000
Temas pri povigado de vundeblaj komunumoj
11:27
to tackle difficult, expensive
273
672000
3000
por pritrakti malfacilajn, multekostajn
11:30
and dangerous humanitarian detection tasks,
274
675000
3000
kaj danĝerajn homhelpajn malkaŝtaskojn,
11:33
and doing that with a local resource,
275
678000
3000
kaj fari tion per loka rimedo --
11:36
plenty available.
276
681000
2000
abunde havebla.
11:38
So something completely different
277
683000
3000
Io tute malsama
11:41
is to keep on challenging your perception
278
686000
3000
estas daŭre defii la percepton
11:44
about the resources surrounding you,
279
689000
3000
de la rimedoj ĉirkaŭantaj onin,
11:47
whether they are environmental,
280
692000
3000
ĉu ili estas ekologiaj,
11:50
technological, animal, or human.
281
695000
3000
teknikaj, bestaj, aŭ homaj.
11:55
And to respectfully harmonize with them
282
700000
3000
Kaj respekteme harmonii kun ili
11:58
in order to foster a sustainable work.
283
703000
3000
por stimuli daŭrigeblan laboron.
12:01
Thank you very much.
284
706000
2000
Koran dankon.
12:03
(Applause)
285
708000
2000
(Aplaŭdo)
ABOUT THE SPEAKER
Bart Weetjens - Product developerThe founder of Apopo, Bart Weetjens, is training rats to detect landmine explosives in minute amounts.
Why you should listen
Dutch product designer Bart Weetjens works with locals in Morogoro, Tanzania, to trains rats to do something astonishing: sniff out land mines. (The African giant pouched rat, the species used in the project, is widespread in the region.) The rats that pass the training -- and the same rigorous testing applied to land mine-sniffing canines -- become what Weetjens calls "HeroRATS."
Weetjens and Apopo.org are now applying a similar approach to other fields, training rats to diagnose tuberculosis in hospitals.
Bart Weetjens | Speaker | TED.com