TED2009
Sophal Ear: Escaping the Khmer Rouge
អៀ សុផល: ការរត់ភៀសខ្លួនចេញពីរបបខ្មែរក្រហម
Filmed:
Readability: 4.5
685,840 views
លោក អៀ សុផល ដែលជាសមាជិករបស់ថេដ(TED)និយាយប្រាប់រឿងដ៏គួរអោយចាប់អារម្មណ៍ស្តីពីការរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ក្រោមការគ្រប់គ្រងនៃរបបខ្មែរក្រហម។ លោកពិពណ៌នាភាពឈ្លៀសវៃនិងអំណត់អត់ធ្មត់របស់ម្តាយរបស់លោកដើម្បីជួយសង្គ្រោះកូនៗរបស់គាត់ ។
Sophal Ear - Development economist
Sophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia. Full bio
Sophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I normally teach courses on
0
0
3000
ខ្ញុំជាធម្មតាបង្រៀនមុខវិជ្ជាពី
00:15
how to rebuild states after war.
1
3000
4000
របៀបស្ថាបនាប្រទេសឡើងវិញបន្ទាប់ពីបពា្ចប់សង្រ្គាម។
00:19
But today I've got a personal story to share with you.
2
7000
2000
តែថ្ងៃនេះខ្ញុំមានរឿងផ្ទាល់ខ្លួនមកនិយាយប្រាប់អ្នក
00:21
This is a picture of my family,
3
9000
3000
នេះគឺជារូបភាពគ្រួសាររបស់ខ្ញុំ
00:24
my four siblings -- my mom and I -- taken in 1977.
4
12000
4000
មានបងប្អូនបងើ្កតខ្ញុំបួននាក់ ម្តាយខ្ញុំនិងខ្ញុំថតនៅឆ្នាំ១៩៧៧
00:28
And we're actually Cambodians.
5
16000
2000
ការពិតពួកយើងគឺជាជនជាតិខ្មែរ
00:30
And this picture is taken in Vietnam.
6
18000
2000
និងនេះគឺជារូបថតបានថតនៅប្រទេសវៀតណាម
00:32
So how did a Cambodian family end up in Vietnam in 1977?
7
20000
4000
ដូច្នេះសួរថាតើគ្រួសារខ្មែរមកទើរនៅប្រទេសវៀតណាមនៅឆ្នាំ១៩៧៧ដោយវិធីណា?
00:36
Well to explain that, I've got a short video clip
8
24000
3000
ដើម្បីពន្យល់រឿងនេះខ្ញុំមានវីឌីអូក្លីបខ្លីមួយមកបង្ហាញ
00:39
to explain the Khmer Rouge regime
9
27000
2000
ពីរបបខ្មែរក្រហម
00:41
during 1975 and 1979.
10
29000
3000
អំឡុងឆ្នាំ១៩៧៥ដល់១៩៧៩
00:44
Video: April 17th, 1975.
11
32000
4000
វីឌីអូៈ១៧មេសា១៩៧៥
00:48
The communist Khmer Rouge
12
36000
2000
របបកុម្មុយនិស្តខ្មែរក្រហម
00:50
enters Phnom Penh to liberate their people
13
38000
3000
បានមកដល់ទីក្រុងភ្នំពេញដើម្បីរំដោះប្រជាជនរបស់ពួកគេ
00:53
from the encroaching conflict in Vietnam,
14
41000
2000
ពីការរីករាលដាលវិបិត្តនៅប្រទេសវៀតណាម
00:55
and American bombing campaigns.
15
43000
4000
និងយុទ្ធនាការទំលាក់គ្រាប់បែករបស់សហរដ្ឋអាមេរិច
00:59
Led by peasant-born Pol Pot,
16
47000
3000
ដឹកនាំដោយលោកប៉ុលពតដែលកើតក្នុងត្រកូលកសិករ
01:02
the Khmer Rouge evacuates people to the countryside
17
50000
4000
ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសប្រជាជនទៅជនបទ
01:06
in order to create a rural communist utopia,
18
54000
3000
ដើម្បីបង្កើតបក្សកុម្មុយនិស្តមហាលោតផ្លោះ
01:09
much like Mao Tse-tung's Cultural Revolution in China.
19
57000
6000
ដូចរបបបដិវត្តន៍វបុ្បធម៌របស់ម៉ៅសេទុងនៅប្រទេសចិន
01:15
The Khmer Rouge closes the doors to the outside world.
20
63000
4000
របបខ្មែរក្រហមបានផ្តាច់ខ្លួនពីពិភពលោកខាងក្រៅ
01:19
But after four years the grim truth seeps out.
21
67000
4000
ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពី៤ឆ្នាំកន្លងផុតទៅការពិតគួរអោយសោកសង្រេងបានលេចលឺចេញមក
01:23
In a country of only seven million people,
22
71000
2000
ក្នុងប្រទេសដែលមានប្រជាជានតែ៧លាននាក់
01:25
one and a half million were murdered by their own leaders,
23
73000
4000
ប្រជាជន១លានកន្លះត្រូវបានសំលាប់ដោយមេដឹកនាំរបស់ខ្លួន
01:29
their bodies piled in the mass graves of the killing fields.
24
77000
4000
សាកសពរបស់ពួកគេត្រូវបានកប់នៅក្នុងរណ្តៅធំៗនៃវាលពិឃាត។
01:33
Sophal Ear: So, notwithstanding the 1970s narration,
25
81000
3000
អៀ សុផលៈដូច្នេះការពណ៌នាត្រួសៗនៅទសវត្សរ៍១៩៧០
01:36
on April 17th 1975
26
84000
2000
១៧មេសា១៩៧៥
01:38
we lived in Phnom Penh.
27
86000
2000
យើងរស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញ
01:40
And my parents were told by the Khmer Rouge
28
88000
3000
ពេលនោះពួកខ្មែរក្រហមបានប្រាប់ឪពុកម្តាយរបស់ខ្ញុំ
01:43
to evacuate the city because of impending American bombing for three days.
29
91000
4000
អោយជម្លៀសពីទីក្រុងដើម្បីគេចពីការទំលាក់គ្រាប់បែករបស់សហរដ្ឋអាមេរិចចំនួន៣ថ្ងៃ។
01:47
And here is a picture of the Khmer Rouge.
30
95000
2000
នេះគឺជារូបថតស្តីពីពួកខ្មែរក្រហម
01:49
They were young soldiers, typically child soldiers.
31
97000
3000
ពួកគេគឺជាទាហានក្មេងៗដែលអាចហៅថាទាហានវ័យកុមារៗ
01:52
And this is very normal now, of modern day conflict,
32
100000
3000
ហើយនេះគឺជារឿងធម្មតានាពេលបច្ចុប្បន្ន នៅក្នុងវិបតិ្តជម្លោះនៅសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន
01:55
because they're easy to bring into wars.
33
103000
3000
ដោយសារពួកគេងាយស្រួលនាំទៅក្នុងសង្គ្រាម
01:58
The reason that they gave about American bombing wasn't all that far off.
34
106000
4000
ហេតុផលដែលពួកវាយកការទំលាក់គ្រាប់បែកគឺមិនមែនជារឿងមិនអាចជឿនោះទេ
02:02
I mean, from 1965 to 1973 there were
35
110000
2000
ខ្ញុំចង់មានន័យថាពី១៩៦៥ដល់១៩៧៣ វាមាន
02:04
more munitions that fell on Cambodia
36
112000
4000
ការទំលាក់គ្រាប់បែក នៅទឹកដីកម្ពុជាច្រើន
02:08
than in all of World War II Japan,
37
116000
2000
ជាងការទំលាក់នៅសង្គ្រាមលោកលើកទី២នៅប្រទេសជប៉ុន
02:10
including the two nuclear bombs
38
118000
2000
រួមទាំងគ្រាប់បែកបរមាណូទាំងពីរ
02:12
of August 1945.
39
120000
3000
នៅខែសីហា១៩៤៥
02:15
The Khmer Rouge didn't believe in money.
40
123000
3000
របបខ្មែរក្រហមមិនជឿលើក្រដាសប្រាក់ទេ
02:18
So the equivalent of the Federal Reserve Bank
41
126000
2000
ដូច្នេះ ធនាគារជាតិនៃកម្ពុជា
02:20
in Cambodia was bombed.
42
128000
2000
ត្រូវបានបំផ្លាញ
02:22
But not just that, they actually banned money.
43
130000
3000
មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ក្រដាសប្រាក់ត្រូវបានហាមមិនអោយប្រើ
02:25
I think it's the only precedent in which
44
133000
2000
ខ្ញុំគិតថានេះគឺជាសម័យកាលតែមួយគត់ដែល
02:27
money has ever been stopped from being used.
45
135000
2000
ក្រដាសប្រាក់ត្រូវបានឈប់អោយប្រើ
02:29
And we know money is the root of all evil,
46
137000
2000
យើងដឹងហើយថាក្រដាសប្រាក់គឺជារឹសគល់នៃបិសាចរឺរឿងអាក្រក់
02:31
but it didn't actually stop evil from happening in Cambodia, in fact.
47
139000
4000
តែជាការពិតណាស់យើងមិនអាចបពា្ឈប់រឿងអាក្រក់មិនអោយកើតមាននៅប្រទេសកម្ពុជាបានទេ
02:35
My family was moved from Phnom Penh to Pursat province.
48
143000
4000
ក្រុមគ្រួសាររបស់ខ្ញុំត្រូវគេជម្លៀសពីភ្នំពេញទៅខេត្តពោធិសាត់
02:39
This is a picture of what Pursat looks like.
49
147000
2000
ក្រុមគ្រួសាររបស់ខ្ញុំត្រូវគេជម្លៀសពីភ្នំពេញទៅខេត្តពោធិសាត់
02:41
It's actually a very pretty area of Cambodia,
50
149000
3000
វាគឺជាខេត្តមួយដ៏ស្រស់ស្អាតរបស់ប្រទេសកម្ពុជា
02:44
where rice growing takes place.
51
152000
2000
ជាកន្លែងដែលមានវាលស្រែ
02:46
And in fact they were forced to work the fields.
52
154000
2000
ជាការពិតណាស់ ពួកគេត្រូវបានអោយធ្វើការនៅវាលស្រែ
02:48
So my father and mother ended up in
53
156000
3000
ដូច្នេះ ឪពុកម្តាយរបស់ខ្ញុំត្រូវបានបង្ខំអោយ
02:51
a sort of concentration camp, labor camp.
54
159000
3000
ធ្វើការងារនៅជំរុំប្រមូលផ្តុំ គឺជាជំរុំធ្វើការងារដោយកំលាំង
02:54
And it was at that time that my mother got word
55
162000
2000
ហើយនៅពេលនោះ ដែលម្តាយខ្ញុំទទួលពាក្យ
02:56
from the commune chief
56
164000
3000
ពីប្រធានឃុំ
02:59
that the Vietnamese were actually asking
57
167000
2000
ថាវៀតណាមកំពុងសុំ
03:01
for their citizens to go back to Vietnam.
58
169000
3000
ជនជាតិរបស់ពួកគេទៅវៀតណាមវិញ
03:04
And she spoke some Vietnamese,
59
172000
2000
ម្តាយរបស់ខ្ញុំនិយាយភាសាវៀតណាមខ្លះៗ
03:06
as a child having grown up with Vietnamese friends.
60
174000
3000
ដោយសារនៅវ័យកុមារ គាត់ធំដឹងក្តីជាមួយមិត្តភ័ក្តិជនជាតិវៀតណាម
03:09
And she decided, despite the advice of her neighbors,
61
177000
4000
ហើយទោះបីជាមានដំបូន្មានហាមឃាត់ពីអ្នកជិតខាងក្តី គាត់នៅតែសំរេចចិត្ត
03:13
that she would take the chance
62
181000
2000
ថាគាត់នឹងឆក់យកឱកាសនេះ
03:15
and claim to be Vietnamese
63
183000
2000
គឺប្រកាសថាគាត់ជាជនជាតិវៀតណាម
03:17
so that we could have a chance to survive,
64
185000
2000
ដើម្បីយើងបានឱកាសរស់តទៅទៀត
03:19
because at this point they're forcing everybody to work.
65
187000
2000
ដោយសារនៅពេលនោះ ពួកគេបង្ខំអោយមនុស្សគ្រប់គ្នាធ្វើការ
03:21
And they're giving about --
66
189000
2000
ហើយពួកគេផ្តល់អោយមកវិញៈ
03:23
in a modern-day, caloric-restriction diet, I guess --
67
191000
3000
បើគិតនៅក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ន អាហារដែលគ្មានកាឡូរីគ្រប់គ្រាន់
03:26
they're giving porridge, with a few grains of rice.
68
194000
4000
ដូចជាអោយបបរ ដែលមានគ្រាប់អង្ករពីរបីគ្រាប់
03:30
And at about this time actually
69
198000
2000
ប្រហែលជាពេលនេះហើយដែល
03:32
my father got very sick.
70
200000
2000
ឪពុករបស់ខ្ញុំបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺ
03:34
And he didn't speak Vietnamese.
71
202000
2000
គាត់មិននិយាយភាសាវៀតណាម
03:36
So he died actually, in January 1976.
72
204000
3000
ដូច្នេះ គាត់បានស្លាប់នៅឆ្នាំ១៩៧៦
03:39
And it made it possible, in fact,
73
207000
3000
ការពិតណាស់ វាអាចទៅរួច
03:42
for us to take on this plan.
74
210000
2000
សំរាប់យើងធ្វើគំរោងការនេះ
03:44
So the Khmer Rouge took us
75
212000
2000
ពួកខ្មែរក្រហមជម្លៀសយើងពី
03:46
from a place called Pursat to Kaoh Tiev,
76
214000
2000
ខេត្តពោធិសាត់ទៅកោះទាវ
03:48
which is across from the border from Vietnam.
77
216000
3000
ដែលនៅម្ខាងនៃព្រំដែនពីប្រទេសវៀតណាម
03:51
And there they had a detention camp
78
219000
2000
នៅទីនោះ ពួកគេមានជំរុំឃុំឃាំងរក្សាទុក
03:53
where alleged Vietnamese would be tested, language tested.
79
221000
4000
ជាកន្លែងដែលគេធ្វើតេស្តជនជាតិវៀតណាមដែលប្រកាសខ្លួនជាជនជាតិវៀតណាម គឹធ្វើតេស្តភាសាវៀតណាម
03:57
And my mother's Vietnamese was so bad
80
225000
3000
ភាសាវៀតណាមរបស់ម្តាយខ្ញុំមិនល្អសោះ
04:00
that to make our story more credible,
81
228000
4000
ដូច្នេះហើយដើម្បីធ្វើអោយរឿងរបស់យើងកាន់តែអាចគួរអោយជឿបាន
04:04
she'd given all the boys and girls new Vietnamese names.
82
232000
3000
គាត់ដាក់ឈ្មោះកូនស្រីប្រុសរបស់គាត់ជាភាសាវៀតណាម
04:07
But she'd given the boys girls' names,
83
235000
2000
ប៉ុន្តែគាត់ដាក់ឈ្មោះជាភាសាវៀតណាមដោយឈ្មោះស្រីសំរាប់កូនប្រុស
04:09
and the girls boys' names.
84
237000
3000
ឈ្មោះប្រុសសំរាប់កូនស្រី
04:12
And it wasn't until she met a Vietnamese lady
85
240000
2000
គាត់មិនដឹងរហួតដល់ពេលគាត់ជួបស្រ្តីជនជាតិវៀតណាមម្នាក់
04:14
who told her this, and then tutored her for two days intensively,
86
242000
4000
ដែលបានប្រាប់គាត់រឿងនេះ ហើយបានបង្រៀនគាត់វគ្គខ្លីចំនួនពីរថ្ងៃ
04:18
that she was able to go into her exam
87
246000
3000
ពេលនោះហើយដែលគាត់អាចប្រលងជាប់បាន
04:21
and -- you know, this was a moment of truth.
88
249000
3000
អ្នកដឹងទេ នេះគឺជារឿងពិត
04:24
If she fails, we're all headed to the gallows;
89
252000
3000
ប្រសិនបើគាត់មិនជាប់ទេ យើងទាំងអស់នឹងចូលមឈូស
04:27
if she passes, we can leave to Vietnam.
90
255000
2000
ប្រសិនជាគាត់ជាប់ យើងអាចទៅនៅប្រទេសវៀតណាមបាន
04:29
And she actually, of course -- I'm here, she passes.
91
257000
4000
ពិតណាស់ គាត់បានជាប់ ដូចដែលខ្ញុំនៅទីនេះ
04:33
And we end up in Hong Ngu on the Vietnamese side.
92
261000
3000
យើងបានរស់នៅតំបន់ហុង ងូនៅប្រទេសវៀតណាម
04:36
And then onwards to Chau Doc.
93
264000
2000
បន្ទាប់មក យើងផ្លាស់ទៅចាវដុក
04:38
And this is a picture of Hong Ngu, Vietnam today.
94
266000
2000
នេះគឺជារូបភាពពីតំបន់ហុងងូនៃប្រទេសវៀតណាមបច្ចុប្បន្ន
04:40
A pretty idyllic place on the Mekong Delta.
95
268000
2000
ជាតំបន់ដ៏ស្ងប់ស្ងាត់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គ
04:42
But for us it meant freedom.
96
270000
2000
ចំពោះពួកយើង គឺជាកន្លែងមានសេរីភាពរបស់យើង
04:44
And freedom from persecution from the Khmer Rouge.
97
272000
5000
គឺជាសេរីភាពពីការធ្វើទារុណកម្មនៃរបបខ្មែរក្រហម
04:49
Last year, the Khmer Rouge Tribunal,
98
277000
3000
កាលពីឆ្នាំមុន តុលាការកាត់ទោសខ្មែរក្រហម
04:52
which the U.N. is helping Cambodia take on,
99
280000
2000
ក្រោមជំនួយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដល់ប្រទេសកម្ពុជា
04:54
started, and I decided that as a matter of record
100
282000
2000
បានចាប់ផ្តើម ដើម្បីទុកជាភស្តុតាង
04:56
I should file a Civil Complaint
101
284000
3000
ខ្ញុំបានសំរេចប្តឹងរដ្ឋប្បវេណី
04:59
with the Tribunal about my father's passing away.
102
287000
3000
នៅតុលាការកាត់ទោសខ្មែរក្រហម អំពីការស្លាប់របស់ឪពុករបស់ខ្ញុំ
05:02
And I got word last month
103
290000
3000
ខ្ញុំទើបបានទទួលដំណឹងថា
05:05
that the complaint was officially accepted by the Khmer Rouge Tribunal.
104
293000
3000
បណ្តឹងរបស់ខ្ញុំត្រូវបានទទួលជាផ្លូវការដោយតុលាការកាត់ទោសខ្មែរក្រហម
05:08
And it's for me a matter of justice for history, and accountability for the future,
105
296000
5000
ចំពោះខ្ញុំ ដើម្បីយុត្តិធម៌សំរាប់ប្រវត្តិសាស្រ្ត និងការទទួលខុសត្រូវចំពោះអនាគត
05:13
because Cambodia remains a pretty lawless place, at times.
106
301000
5000
ដោយសារប្រទេសកម្ពុជាគឺជាប្រទេសមិនទាន់ជានិតិរដ្ឋពេញលេញ
05:18
Five years ago my mother and I went back to Chau Doc.
107
306000
4000
កាលពី៥ឆ្នាំមុន ម្តាយខ្ញុំនិងខ្ញុំ បានទៅលេងចាវ ដុក
05:22
And she was able to return to a place
108
310000
2000
ហើយគាត់អាចត្រលប់ទៅកន្លែងនោះ
05:24
that for her meant freedom, but also fear,
109
312000
3000
ដែលជាកន្លែងសំរាប់គាត់មានន័យថាសេរីភាព ប៉ុន្តែក៏ជាកន្លែងគួរអោយខ្លាចដែរ
05:27
because we had just come out of Cambodia.
110
315000
3000
ពីព្រោះយើងទើបបានចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា
05:30
I'm happy, actually, today, to present her.
111
318000
4000
ខ្ញុំសប្បាយរីករាយ ជាពិសេសឥឡូវនេះខ្ញុំអាចបង្ហាញគាត់
05:34
She's here today with us in the audience.
112
322000
2000
គាត់ក៏មានវត្តមានជាមួយយើងនៅពេលនេះដែរ
05:36
Thank you mother.
113
324000
2000
អរគុណអ្នកម្តាយ
05:38
(Applause)
114
326000
14000
(ការទះដៃអបអរសាទរ)
Translated by Sophal Ear
ABOUT THE SPEAKER
Sophal Ear - Development economistSophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia.
Why you should listen
Elected to the Crescenta Valley Town Council in November 2015 for a 3-year term, encompassing more than 20,000 residents in unincorporated La Crescenta and Montrose, California, Sophal Ear, Ph.D., is a tenured Associate Professor of Diplomacy & World Affairs at Occidental College in Los Angeles where he lectures on political economy, security, development and Asia.
Previously, he taught how to rebuild countries after wars at the U.S. Naval Postgraduate School and international development at the Maxwell School of Syracuse University. He consulted for the World Bank, was Assistant Resident Representative for the United Nations in East Timor and Advisor to Cambodia's 1st private equity fund Leopard Capital. A TED Fellow, Fulbright Specialist, Term Member of the Council on Foreign Relations and Young Global Leader of the World Economic Forum, he sits on the board of the Nathan Cummings Foundation, Refugees International, Partners for Development, the Southeast Asia Resource Action Center, the Southeast Asia Development Program, Diagnostic Microbiology Development Program, the Journal of International Relations and Development (Palgrave), the International Public Management Journal (Taylor & Francis), Journal of South-East Asian American Education & Advancement (Purdue), and Politics and the Life Sciences (Cambridge University Press).
He is the author of Aid Dependence in Cambodia: How Foreign Assistance Undermines Democracy (Columbia University Press, 2013) and co-author of The Hungry Dragon: How China’s Resources Quest is Reshaping the World (Routledge, 2013). He wrote and narrated the award-winning documentary film "The End/Beginning: Cambodia" (47 minutes, 2011) based on his 2009 TED Talk and has appeared in four other documentaries.
A graduate of Princeton and Berkeley, he moved to the United States from France as a Cambodian refugee at the age of 10.
Sophal Ear | Speaker | TED.com