TED2012
Leymah Gbowee: Unlock the intelligence, passion, greatness of girls
لیما گبۆوی: کردنەوەی گرێی ژیری، سۆز، شتە نایابەکانی کچان
Filmed:
Readability: 3
1,320,003 views
بەدەست هێنەری خەڵاتی ئاشتی نۆبڵ لیما گبۆوی دوو چیرۆکی بەهێزی هەیە بۆ گێڕانەوە ،یەکەمیان چیرۆکی گۆڕانی ژیانی خۆیەتی، دووەمیان چیرۆکی توانا شاردراوەکانی کچانە لە جیهاندا. ئایا دەتوانین جیهان بگۆڕین بە کردنەوەی گرێی مەزنی کچان؟
Leymah Gbowee - Peace activist, Nobelist
Leymah Gbowee is a peace activist in Liberia. She led a women's movement that was pivotal in ending the Second Liberian Civil War in 2003, and now speaks on behalf of women and girls around the world. Full bio
Leymah Gbowee is a peace activist in Liberia. She led a women's movement that was pivotal in ending the Second Liberian Civil War in 2003, and now speaks on behalf of women and girls around the world. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Many times
0
0
2000
زۆر جار
00:17
I go around the world to speak,
1
2000
3000
دەگەڕێم بە دەوری دوونیادا بۆ گفتو گۆکردن
00:20
and people ask me questions
2
5000
2000
خەڵکی پرسیارم لێ دەکەن
00:22
about the challenges,
3
7000
2000
دەربارەی کێشمەکێشەکان
00:24
my moments,
4
9000
3000
دەربارەی ساتە خۆشەکانم
00:27
some of my regrets.
5
12000
2000
هەروەها دەربارەی ئەو شتانەی لێی پەشیمان بومەتەوە
00:29
1998:
6
14000
3000
١٩٩٨:
00:32
A single mother of four,
7
17000
2000
بووم بە دایکێکی تەنیای چوار منداڵ
00:34
three months after the birth of my fourth child,
8
19000
4000
دوای سێ مانگ لە لەدایک بوونی چوارەم منداڵم
00:38
I went to do a job
9
23000
3000
ڕۆشتم بۆ کار کردن
00:41
as a research assistant.
10
26000
4000
وەک یارمەتیدەری لێکۆڵەرەوەیەک
00:45
I went to Northern Liberia.
11
30000
3000
ڕۆشتم بۆ باکوری لیبریا
00:48
And as part of the work,
12
33000
3000
هەروەها وەک بەشێک لە کارەکەم
00:51
the village would give you lodgings.
13
36000
3000
لادێکە شوێنی نیشتەجێبوونمان دەداتێ
00:54
And they gave me lodging with a single mother
14
39000
3000
جێگەیەکیان دامێ لەگەڵ بێوەژنێک
00:57
and her daughter.
15
42000
2000
و کچەکەیدا
00:59
This girl happened to be
16
44000
3000
بە ڕێکەوت ئەو کچە
01:02
the only girl in the entire village
17
47000
2000
تاقە کچ بوو لە هەموو دێکەدا
01:04
who had made it
18
49000
2000
کە بتوانێت بگات
01:06
to the ninth grade.
19
51000
2000
بە پۆلی نۆیەم
01:08
She was the laughing stock of the community.
20
53000
3000
گاڵتە جاڕی کۆمەڵگا بوو
01:11
Her mother was often told by other women,
21
56000
3000
زۆر جار لەلایەن ئافرەتەکانی ترەوە بە دایکی دەگوترا
01:14
"You and your child
22
59000
2000
'' تۆ و کچەکەت
01:16
will die poor."
23
61000
3000
بە هەژاری دەمرن ''
01:19
After two weeks of working in that village,
24
64000
3000
دوای دوو هەفتە لە کار کردن لەو دێیە
01:22
it was time to go back.
25
67000
2000
کاتی گەڕانەوە هات
01:24
The mother came to me, knelt down,
26
69000
4000
دایکەکە هات بۆ لام و سەری دانەوان
01:28
and said, "Leymah, take my daughter.
27
73000
4000
وە وتی '' لیما کچەکەم بەرە
01:32
I wish for her
28
77000
2000
ئاواتی ئەوەی بۆ دەخوازم
01:34
to be a nurse."
29
79000
3000
کە ببێت بە سستەر ''
01:37
Dirt poor, living in the home with my parents,
30
82000
4000
منیش لە هەژاریەکی زۆردا دەژیام، لە ماڵێکدا لەگەڵ باوانمدا
01:41
I couldn't afford to.
31
86000
3000
نەم دەتوانی بەرگەی خەرجی ئەو کچەش بگرم
01:44
With tears in my eyes,
32
89000
2000
بە دوو چاوی پڕ لە فرمێسکەوە
01:46
I said, "No."
33
91000
3000
وتم '' نەخێر ''
01:49
Two months later,
34
94000
2000
دوای دوو مانگ
01:51
I go to another village
35
96000
2000
ڕۆشتم بۆ دێیەکی تر
01:53
on the same assignment
36
98000
2000
بە هەمان ئەرک
01:55
and they asked me to live with the village chief.
37
100000
4000
داوایان لێکردم لەگەڵ گەورەی دێیەکە بژیم
01:59
The women's chief of the village has this little girl,
38
104000
3000
ژنی گەورەی دێیەکە کچێکی بچوکی هەبوو
02:02
fair color like me,
39
107000
2000
ڕەنگی مامناوەند بوو وەک من
02:04
totally dirty.
40
109000
2000
بە تەواوی پیس بوو
02:06
And all day she walked around
41
111000
2000
هەروەها بە درێژایی ڕۆژ دەگەڕا
02:08
only in her underwear.
42
113000
2000
تەنها بە جلەکانی ژێرەوەی
02:10
When I asked, "Who is that?"
43
115000
3000
کاتێک کە پرسیم '' ئەوە کێیە؟''
02:13
She said, "That's Wei.
44
118000
2000
وتی ئەوە '' ویی یە
02:15
The meaning of her name is pig.
45
120000
3000
واتای ناوەکەی بەرازە
02:18
Her mother died while giving birth to her,
46
123000
3000
دایکی مردبوو لە کاتی لەدایک بونیدا
02:21
and no one had any idea who her father was."
47
126000
3000
وە کەس نەیدەزانی کێ باوکی بووە ''
02:24
For two weeks, she became my companion,
48
129000
3000
بوو بە هاوڕێم بۆ دوو هەفتە
02:27
slept with me.
49
132000
2000
لەگەڵم دەخەوت.
02:29
I bought her used clothes
50
134000
2000
جلی بەکارهێنراوم بۆ کڕی
02:31
and bought her her first doll.
51
136000
2000
وە یەکەمین بوکەشووشەم بۆ کڕی کە هی خۆی بێت
02:33
The night before I left,
52
138000
3000
شەوێک پێش ڕۆیشتنم،
02:36
she came to the room
53
141000
2000
هات بۆ ژورەکەم
02:38
and said, "Leymah, don't leave me here.
54
143000
2000
وتی '' لیما لێرە بەجێم مەهێڵە .
02:40
I wish to go with you.
55
145000
2000
دەمەوێت بێم لەگەڵت
02:42
I wish to go to school."
56
147000
2000
دەمەوێت بچم بۆ قوتابخانە ''
02:44
Dirt poor, no money,
57
149000
3000
لەبەرئەوەی لە هەژاریەکی زۆردا بووم و مایە پوچ بووم
02:47
living with my parents,
58
152000
2000
لەگەڵ باوانمدا دەژیام
02:49
I again said, "No."
59
154000
2000
دوبارە وتمەوە '' نەخێر''
02:51
Two months later,
60
156000
2000
دوای دوو مانگ
02:53
both of those villages fell into another war.
61
158000
3000
هەردوو دێکە کەوتنە جەنگێکی گەورەوە
02:56
Till today, I have no idea
62
161000
4000
تا ئەمڕۆش، هیچ بیرۆکەیەکم نیە
03:00
where those two girls are.
63
165000
2000
کە ئەو دوو کچە لە کوێن.
03:02
Fast-forward, 2004:
64
167000
4000
بە خێرای دەڕۆین بۆ ساڵی ٢٠٠٤:
03:06
In the peak of our activism,
65
171000
3000
لە کاتی خەباتماندا
03:09
the minister of Gender Liberia called me
66
174000
2000
وەزیری کاروباری مرۆی لیبریا بانگی کردم
03:11
and said, "Leymah, I have a nine-year-old for you.
67
176000
3000
وتی '' لیما کچێکی نۆ ساڵانم هەیە بۆ تۆ
03:14
I want you to bring her home
68
179000
2000
دەمەوێت لەگەڵ خۆتدا بیبەیتەوە بۆ ماڵەوە
03:16
because we don't have safe homes."
69
181000
2000
لەبەرئەوەی لێرە ماڵی ئاراممان نییە ''
03:18
The story of this little girl:
70
183000
2000
چیرۆکی ئەم کچە بچکۆلەیە ئەوەیە:
03:20
She had been raped
71
185000
2000
دەست درێژی کراوەتە سەر
03:22
by her paternal grandfather
72
187000
2000
لەلایەن باپیرەی (باوکی باوکییەوە)
03:24
every day for six months.
73
189000
2000
هەموو ڕۆژێک بۆ ماوەی شەش مانگ
03:26
She came to me bloated,
74
191000
3000
هات بۆ لام ئاوسابوو
03:29
very pale.
75
194000
2000
ڕەنگی زەرد بوبوو
03:31
Every night I'd come from work and lie on the cold floor.
76
196000
3000
هەموو شەوێک لە ئیش دەگەڕامەوە و لەسەر عەرزە ساردەکە ڕادەکشام
03:34
She'd lie beside me
77
199000
2000
وە لە تەنیشتمەوە ڕادەکشا
03:36
and say, "Auntie, I wish to be well.
78
201000
3000
و دەیوت '' پورێ، هیوادارم باش بم
03:39
I wish to go to school."
79
204000
3000
دەمەوێت بچم بۆ قوتابخانە ''
03:42
2010:
80
207000
2000
ساڵی ٢٠١٠:
03:44
A young woman stands before President Sirleaf
81
209000
3000
ئافرەتێکی گەنج بەرامبەو سەرۆک سیرلیف دەوەستێت
03:47
and gives her testimony
82
212000
2000
وە شایەتی خۆی دەدات
03:49
of how she and her siblings live together,
83
214000
3000
سەبارەت بەوەی چۆن ژیانی بەسەر بردوە لەگەل خوشک و براکانیدا
03:52
their father and mother died during the war.
84
217000
3000
وە دایکو باوکی لە جەنگدا مردون
03:55
She's 19; her dream is to go to college
85
220000
3000
تەمەنی ١٩ ساڵە : ئاواتی ئەوەیە بچێتە زانکۆ
03:58
to be able to support them.
86
223000
2000
و توانای پێشکەشکردنی یارمەتی هەبێت بۆیان
04:00
She's highly athletic.
87
225000
2000
ئەو خاوەنی توانایەکی جەستەی بەرز بوو
04:02
One of the things that happens
88
227000
2000
یەکێک لەو شتانەی کە ڕویدا
04:04
is that she applies for a scholarship.
89
229000
2000
ئەوەبوو کە هەستا بە پێشکەش کردنی داواکاری وەرگرتن بۆ هەلی خوێندن
04:06
Full scholarship. She gets it.
90
231000
2000
خوێندنێکی تەواو، وە دەستی کەوت
04:08
Her dream of going to school,
91
233000
2000
خەونەکەی بۆ گەیشتن بە زانکۆ ،
04:10
her wish of being educated,
92
235000
2000
و ئارەزوی بۆ فێربوون
04:12
is finally here.
93
237000
2000
لە کۆتایدا هاتە دی
04:14
She goes to school on the first day.
94
239000
3000
ڕۆشت بۆ خوێندنگە لە یەکەم ڕۆژدا
04:17
The director of sports
95
242000
2000
بەڕێوبەری وەرزش
04:19
who's responsible for getting her into the program
96
244000
2000
کە بەرپرسە لە وەرگرتنی ئەو لە بەرنامەکەدا
04:21
asks her to come out of class.
97
246000
2000
داوای لێکرد کە بچێتە دەرەوە لە پۆلەکە
04:23
And for the next three years,
98
248000
2000
هەروەها بۆ سێ ساڵی داهاتوش
04:25
her fate will be
99
250000
2000
قەدەرەکەی ئەوە دەبێت
04:27
having sex with him every day,
100
252000
3000
کە هەموو ڕۆژێک جنسی لەگەڵ بکات
04:30
as a favor for getting her in school.
101
255000
3000
وەکو پاداشتێک لە بەرامبەر وەرگرتنی لە زانکۆدا
04:33
Globally, we have policies,
102
258000
4000
لەسەر ئاستی جیهانی، سیاسەتمان هەیە
04:37
international instruments,
103
262000
2000
دەزگای نێودەوڵەتی،
04:39
work leaders.
104
264000
2000
بەڕێوبەری کار.
04:41
Great people have made commitments --
105
266000
2000
خەڵکانی گەورەش پێویستیەکانیان پێشکەش کرد
04:43
we will protect our children
106
268000
3000
منداڵەکانمان دەپارێزین
04:46
from want and from fear.
107
271000
2000
لە نەبوونی و لە ترس
04:48
The U.N. has the Convention on the Rights of the Child.
108
273000
4000
نەتەوە یەکگرتوەکان گرێبەستێکیان هەیە سەبارەت بە مافی منداڵ
04:52
Countries like America, we've heard things like No Child Left Behind.
109
277000
4000
وڵاتانی وەک ئەمریکا، ئەوەمان بیستوە لەم بابەتە بەجێنەهێشتنی منداڵ بە دواماندا
04:56
Other countries come with different things.
110
281000
3000
چەند وڵاتێکی تر بە چەند شتێکی تر هاتن
04:59
There is a Millennium Development called Three
111
284000
2000
چەند ئامانجێکی گەشەپێدانی هەزارەیی هەیە پێی دەوترێت سێ
05:01
that focuses on girls.
112
286000
4000
کە گرنگی دەدات بە کچان
05:05
All of these great works by great people
113
290000
2000
هەموو ئەم کارە مەزنانە لەلایەن کەسانی مەزنەوەن
05:07
aimed at getting young people
114
292000
2000
کە ئامانجی پاڵدانی گەنجانە
05:09
to where we want to get them globally,
115
294000
3000
بۆ ئەو شوێنەی کە دەمانەویت لێی بن لە ئاستی زانستی
05:12
I think, has failed.
116
297000
2000
باوەڕم وایە کە شکستی هێنابێت
05:14
In Liberia, for example,
117
299000
3000
بۆ نمونە لە لیبریا
05:17
the teenage pregnancy rate
118
302000
2000
ئاستی دووگیانیی لە تەمەنی هەرزەکاری
05:19
is three to every 10 girls.
119
304000
4000
سێیە بۆ هەموو ١٠ کچێک
05:23
Teen prostitution is at its peak.
120
308000
3000
لەشفرۆشی هەرزەکاران لە بەرزترین ئاستدایە
05:26
In one community, we're told,
121
311000
2000
وە پێمان ڕاگەیەندرا کە لە کۆمەڵگەیەکدا
05:28
you wake up in the morning
122
313000
2000
بەیانیەکەی خەبەرت دەبێتەوە
05:30
and see used condoms like used chewing gum paper.
123
315000
4000
دەبینیت کە پارێزەرە نێرینەییەکە وەکو کاغەزی بنێشتی بەکارهاتوە
05:34
Girls as young as 12 being prostituted
124
319000
3000
کچانی خوار تەمەن ١٢ ساڵ دەکەونە هەڵەوە و لەشفرۆشی دەکەن
05:37
for less than a dollar a night.
125
322000
4000
بۆ کەمتر لە دۆلارێک بۆ شەوێک
05:41
It's disheartening, it's sad.
126
326000
3000
ئەمەش شتێکی خەمبار و پڕداخە
05:44
And then someone asked me,
127
329000
2000
پاشان کەسێک پرسیاری لێکردم،
05:46
just before my TEDTalk, a few days ago,
128
331000
2000
پێش چەند رۆژێک، ڕاستەوخۆ پێش قسەکردنم لە TED
05:48
"So where is the hope?"
129
333000
2000
'' کەواتە کوا ئاوات؟ ''
05:50
Several years ago, a few friends of mine
130
335000
3000
پێش چەند ساڵێک ، هەندێک لە هاوڕێکانم
05:53
decided we needed to bridge the disconnect
131
338000
2000
بڕیاریاندا لەسەر پڕکردنەوەی بۆشایی
05:55
between our generation
132
340000
2000
لە نێوان نەوەکانمان و
05:57
and the generation of young women.
133
342000
2000
نەوەی خانمە گەنجەکان
05:59
It's not enough to say
134
344000
2000
ئەوە بەس نیە ئەگەر بڵێین
06:01
you have two Nobel laureates from the Republic of Liberia
135
346000
3000
دوو کەسمان هەیە کە خەڵاتی نۆبڵیان وەرگرتووە لە کۆماری لیبریا
06:04
when your girls' kids are totally out there
136
349000
3000
کاتێک منداڵەکانی کچەکانت لە مەترسیدان و
06:07
and no hope, or seemingly no hope.
137
352000
3000
بێ هیوا دەبن، یاخود وا دەردەکەوێت کە بێهیوان
06:10
We created a space
138
355000
2000
هەستاین بە دروست کردنی شوێنێک
06:12
called the Young Girls Transformative Project.
139
357000
3000
پێی دەگوترا پرۆژەی گواستنەوەی کچە گەنجەکان
06:15
We go into rural communities
140
360000
3000
دەڕۆین بۆ کۆمەڵگا لادێییەکان
06:18
and all we do, like has been done in this room,
141
363000
3000
هەموو شتەکانی دەیکەین، وەک ئەوە وایە کە لەم ژورەدا دەکرێت
06:21
is create the space.
142
366000
3000
دروست کردنی شوێنێکە.
06:24
When these girls sit,
143
369000
2000
کاتێک کچەکان دادەنیشن
06:26
you unlock intelligence,
144
371000
3000
گرێی زیرەکی دەکەنەوە
06:29
you unlock passion,
145
374000
3000
گرێی سۆز دەکەنەوە
06:32
you unlock commitment,
146
377000
2000
گرێی پەیڕەوی دەکەنەوە
06:34
you unlock focus,
147
379000
2000
گرێی جەخت دەکەنەوە
06:36
you unlock great leaders.
148
381000
2000
گرێی باشترین سەکردایەتی دەکەنەوە
06:38
Today, we've worked with over 300.
149
383000
3000
ئەمڕۆ، کارمان لەگەڵ زیاتر لە ٣٠٠ کرد
06:41
And some of those girls
150
386000
2000
هەندێک لەو کچانە
06:43
who walked in the room very shy
151
388000
2000
کە ڕۆشتن بۆ ژوورەکە زۆر بە شەرمەوە
06:45
have taken bold steps, as young mothers,
152
390000
3000
هەنگاوێکی گەورەیان نا وەکو دایکانێکی گەنج
06:48
to go out there and advocate
153
393000
3000
بۆ دەرچوون و بۆ بەرگری کردن
06:51
for the rights of other young women.
154
396000
3000
لە مافەکانی ئافرەتە گەنجەکانی تر
06:54
One young woman I met,
155
399000
2000
چاوم بە ژنێکی گەنج کەوت
06:56
teen mother of four,
156
401000
2000
دایکێکی گەنجی خاوەن چوار منداڵ بوو
06:58
never thought about finishing high school,
157
403000
2000
هەرگیز بیری لە تەواو کردنی قوتابخانەی دواناوەندی نەکردبۆوە
07:00
graduated successfully;
158
405000
3000
بە سەرکەوتوی تەواوی کرد :
07:03
never thought about going to college,
159
408000
2000
هەرگیز بیری لە چونە زانکۆ نەکردبۆوە
07:05
enrolled in college.
160
410000
2000
گەیشت بە زانکۆ
07:07
One day she said to me,
161
412000
2000
ڕۆژێکیان پێی وتم
07:09
"My wish is to finish college
162
414000
2000
'' ئاواتم ئەوەیە زانکۆ تەواو بکەم
07:11
and be able to support my children."
163
416000
2000
وە بتوانم منداڵەکانم بەخێو بکەم ''
07:13
She's at a place where she can't find money
164
418000
2000
ئەو لە شوێنێکە ناتوانێت پارە پەیدا بکات
07:15
to go to school.
165
420000
2000
بۆ ڕۆشتن بۆ زانکۆ
07:17
She sells water, sells soft drinks
166
422000
3000
ئاو دەفرۆشێت، خواردنەوە غازیەکان دەفرۆشێت
07:20
and sells recharge cards for cellphones.
167
425000
4000
هەروەها کارتی پڕکردنەوەی باڵانسی تەلەفون دەفرۆشێت
07:24
And you would think she would take that money
168
429000
2000
ئێستا وا بیردەکەنەوە کە ئەو پارانە دەبات
07:26
and put it back into her education.
169
431000
3000
و هەمووی دەخاتە سەر خوێندنەکەی
07:29
Juanita is her name.
170
434000
2000
ناوی خوانیتایە
07:31
She takes that money
171
436000
2000
ئەو پارانە دەبات
07:33
and finds single mothers in her community
172
438000
3000
وە دەگەڕێت بە شوێن دایکە بێوەژنەکاندا لە کۆمەڵگاکەیدا
07:36
to send back to school.
173
441000
2000
بۆ ئەوەی بیان نێرێت بۆ قوتابخانە
07:38
Says, "Leymah, my wish
174
443000
2000
وتی '' لیما ، ئاواتم
07:40
is to be educated.
175
445000
2000
ئەوەیە کە بخوێنم
07:42
And if I can't be educated,
176
447000
2000
وە ئەگەر نەشتوانم بخوێنم،
07:44
when I see some of my sisters being educated,
177
449000
3000
کاتی هەندێ لە خوشکەکانم دەبینم دەخوێنن
07:47
my wish has been fulfilled.
178
452000
2000
ئەوا ئاوەتەکەم دێتە دی
07:49
I wish for a better life.
179
454000
2000
ئاواتی ژیانێکی باشتر دەخوازم.
07:51
I wish for food for my children.
180
456000
2000
وە ئاواتی خواردن بۆ منداڵەکانم دەخوازم.
07:53
I wish that sexual abuse and exploitation in schools would stop."
181
458000
5000
بە ئاواتەوەم کە ئەو بەکار هێنان و دەست درێژی کردنە سەرەی ناو قوتابخانەکان بوەستێت ''
07:58
This is the dream of the African girl.
182
463000
2000
ئەمە ئاواتی کچێکی ئەفریقیە،
08:00
Several years ago,
183
465000
2000
چەند ساڵێک لەمەو بەر
08:02
there was one African girl.
184
467000
2000
کچێکی ئەفریقی هەبوو
08:04
This girl had a son
185
469000
2000
ئەم کچە کوڕێکی هەبوو
08:06
who wished for a piece of doughnut
186
471000
3000
ئاواتی پارچەیەک کێکی شیرین بوو
08:09
because he was extremely hungry.
187
474000
3000
چونکە زۆر برسی بوو
08:12
Angry, frustrated,
188
477000
3000
توڕە و بێهیوا بوو،
08:15
really upset
189
480000
2000
زۆر بێزار بوو
08:17
about the state of her society
190
482000
3000
لە بارو دۆخی کۆمەڵگاکەی
08:20
and the state of her children,
191
485000
2000
هەروەها باری منداڵەکەی
08:22
this young girl started a movement,
192
487000
2000
ئەم کچە گەنجە دەستی کرد بە جوڵەیەک
08:24
a movement of ordinary women
193
489000
2000
جوڵەیەک بۆ ئافرەتە سادەکان
08:26
banding together
194
491000
2000
پاڵپشتی یەکتر بوون
08:28
to build peace.
195
493000
2000
بۆ بەدەست هێنانی ئاشتی
08:30
I will fulfill the wish.
196
495000
2000
وە ئاوەتەکەم بەدەست دەهێنم.
08:32
This is another African girl's wish.
197
497000
2000
ئەمەش ئاواتی کچێکی تری ئەفریقییە
08:34
I failed to fulfill the wish of those two girls.
198
499000
2000
سەرکەوتوو نەبووم لە بەدەست هێنانی ئاواتی دوو کچەکە
08:36
I failed to do this.
199
501000
2000
سەرکەوتوو نەبووم
08:38
These were the things that were going through the head of this other young woman --
200
503000
3000
ئەمە ئەو شتانە بوو کە لە مێشکی کچێکی تردا دەگوزەران
08:41
I failed, I failed, I failed.
201
506000
3000
شکستم هێنا، شکستم هێنا، شکستم هێنا
08:44
So I will do this.
202
509000
4000
لە دوایدا ئەمە دەکەم
08:48
Women came out,
203
513000
2000
ئافرەتەکان چونە دەرەوە
08:50
protested a brutal dictator,
204
515000
3000
بۆ مانگرتن لە دیکتاتۆری ستەم کار
08:53
fearlessly spoke.
205
518000
3000
قسەیان کرد بەبێ ترس
08:56
Not only did the wish of a piece of doughnut come true,
206
521000
4000
ئاواتی پارچە کێکە شیرینەکە بە تەنها نەهاتە دی
09:00
the wish of peace came true.
207
525000
2000
بەڵکو ئاواتی ئاشتیش هاتە دی
09:02
This young woman
208
527000
2000
ئەم کچە گەنجە
09:04
wished also to go to school.
209
529000
2000
ئاواتی چونە قوتابخانەی هەبوو
09:06
She went to school.
210
531000
2000
و توانی بچێت
09:08
This young woman wished for other things to happen,
211
533000
2000
ئەم کچە ئاواتی بەدەست هێنانی چەند شتێکی تری دەخواست
09:10
it happened for her.
212
535000
2000
ئەوانیشی بۆ هاتە دی
09:12
Today, this young woman is me,
213
537000
4000
ئەمڕۆ، ئەو کچە گەنجە منم
09:16
a Nobel laureate.
214
541000
2000
خەڵاتی نۆبڵم بەدەست هێنا
09:18
I'm now on a journey
215
543000
2000
هەروەها ئێستا من لە گەشتێکام
09:20
to fulfill the wish,
216
545000
2000
بۆ بەدی هێنانی ئاواتەکانم
09:22
in my tiny capacity,
217
547000
2000
بە توانا دیاری کراوەکانم
09:24
of little African girls --
218
549000
2000
بۆ کچە ئەفریقیە بچوکەکان
09:26
the wish of being educated.
219
551000
2000
ئاواتی فێربون
09:28
We set up a foundation.
220
553000
2000
دەزگایەکمان دروست کرد
09:30
We're giving full four-year scholarships
221
555000
2000
بۆ پێشکەش کردنی هەلی خوێندن بۆ ماوەی چوار ساڵی تەواو
09:32
to girls from villages that we see with potential.
222
557000
3000
بۆ کچانی لادێ کە توانایان تێدا دەبینین
09:35
I don't have much to ask of you.
223
560000
3000
زۆرم نیە بۆ ئەوەی داواتان لێبکەم
09:38
I've also been to places in this U.S.,
224
563000
2000
لە هەندێ شوێنی نەتەوە یەکگرتوەکان بووم
09:40
and I know that girls in this country
225
565000
2000
دەزانم کە کچانی ئەم وڵاتانەش
09:42
also have wishes,
226
567000
2000
ئاواتیان هەیە
09:44
a wish for a better life somewhere in the Bronx,
227
569000
3000
ئاواتی ژیانێکی باشتر لە شوێنێک لە برۆنکس
09:47
a wish for a better life
228
572000
2000
ئاواتی ژیانێکی باشتر
09:49
somewhere in downtown L.A.,
229
574000
2000
لە شوێنێک لە ناوەڕاستی شاری لۆس ئەنجلوس
09:51
a wish for a better life somewhere in Texas,
230
576000
3000
ئاواتی ژیانێکی باشتر لە شوێنێک لە تەکساس
09:54
a wish for a better life somewhere in New York,
231
579000
3000
ئاواتی ژیانێکی باشتر لە شوێنێک لە نیویۆرک
09:57
a wish for a better life
232
582000
2000
ئاواتی ژیانێکی باشتر
09:59
somewhere in New Jersey.
233
584000
2000
لە شوێنێک لە نیو جێرسی
10:01
Will you journey with me
234
586000
2000
ئایا دێن لەگەڵم بۆ گەشتەکەم
10:03
to help that girl,
235
588000
3000
بۆ یارمەتی دانی ئەو کچانە،
10:06
be it an African girl or an American girl
236
591000
3000
ئەگەر کچە ئەفریقی بێت یاخود کچە ئەمریکی
10:09
or a Japanese girl,
237
594000
2000
یاخود یابانی
10:11
fulfill her wish,
238
596000
2000
بۆ هاتنە دی ئاوەتەکانی
10:13
fulfill her dream,
239
598000
2000
بۆ هاتنەدی خەونەکانی
10:15
achieve that dream?
240
600000
2000
گەیشتن بەو خەونە
10:17
Because all of these
241
602000
2000
لەبەر ئەوەی هەموو ئەم
10:19
great innovators and inventors
242
604000
3000
داهێنەر و دامەزرێنەرە مەزنانە
10:22
that we've talked to and seen
243
607000
2000
کە بینیمان و گفتووگۆمان لەگەڵ کردن
10:24
over the last few days
244
609000
2000
لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوودا
10:26
are also sitting in tiny corners
245
611000
3000
ئەوانیش لە سوچێکی بچوکدا دادەنیشن
10:29
in different parts of the world,
246
614000
2000
لە شوێنی جیا جیا لە دنیادا
10:31
and all they're asking us to do
247
616000
2000
ئەوەی داوامان لێدەکەن کە بیکەین
10:33
is create that space
248
618000
2000
بریتیە لە دروست کردنی ئەو شوێنە
10:35
to unlock the intelligence,
249
620000
2000
بۆ کردنەوەی گرێی زیرەکی
10:37
unlock the passion,
250
622000
2000
کردنەوەی گرێی سۆز
10:39
unlock all of the great things
251
624000
2000
کردنەوەی گرێی هەموو شتە نایابەکان
10:41
that they hold within themselves.
252
626000
3000
کە دەیپارێزن لە ناخیاندا
10:44
Let's journey together. Let's journey together.
253
629000
3000
با پێکەوە گەشت بکەین، با پێکەوە گەشت بکەین
10:47
Thank you.
254
632000
2000
سوپاس
10:49
(Applause)
255
634000
23000
چەپڵە
11:12
Chris Anderson: Thank you so much.
256
657000
2000
کریس ئەندرسۆن: زۆر سوپاس
11:14
Right now in Liberia,
257
659000
2000
لەم ساتەدا لە لیبریا
11:16
what do you see
258
661000
2000
چی دەبینیت
11:18
as the main issue that troubles you?
259
663000
3000
وەک سەرەکیترین کێشە کە پەرێشانت دەکات؟
11:21
LG: I've been asked to lead
260
666000
2000
لیما گبۆیی: داوایان لێکردم کە سەرۆکایەتی
11:23
the Liberian Reconciliation Initiative.
261
668000
3000
دەست پێشخەری چاکسازی لیبریا بکەم
11:26
As part of my work,
262
671000
2000
وەک بەشێک لە کارەکەم
11:28
I'm doing these tours
263
673000
3000
وە هەڵدەستم بەم گەشتانە
11:31
in different villages and towns --
264
676000
2000
لە شوێنە جیا جیاکانی دێکان و شارەکان...
11:33
13, 15 hours on dirt roads --
265
678000
4000
١٣ بۆ ١٥ کاتژمێر لەسەر ڕێگا قیرتاونەکراوەکان
11:37
and there is no community that I've gone into
266
682000
3000
هیچ کۆمەڵگایەکیش نەبوە کە چوبێتم بۆی و
11:40
that I haven't seen intelligent girls.
267
685000
4000
کچی زیرەکم تێدا نەبینیبێت
11:44
But sadly,
268
689000
2000
بەڵام بە داخەوە
11:46
the vision of a great future,
269
691000
3000
بینینی داهاتویەکی مەزن
11:49
or the dream of a great future,
270
694000
2000
یاخود خەون بە داهاتوویەکی مەزنەوە
11:51
is just a dream,
271
696000
2000
تەنها خەونێکە
11:53
because you have all of these vices.
272
698000
2000
بەهۆی بونی ئەم هاموو سەرشۆڕیەوە
11:55
Teen pregnancy, like I said, is epidemic.
273
700000
3000
سکپڕبوون لە تەمەنی هەرزەکاریدا، وەکو ئاماژەم پێدا ، نەخۆشییە
11:58
So what troubles me
274
703000
2000
بۆیە ئەوەی بێزارم دەکات
12:00
is that I was at that place
275
705000
4000
ئەوەیە کە من لەو شوێنەدا بووم
12:04
and somehow I'm at this place,
276
709000
3000
هەروەها بە شێوەیەک لە شێوەکان ئێستا لەم شوێنەدام
12:07
and I just don't want to be the only one
277
712000
2000
نامەوێت ببم بە تەنها کەس
12:09
at this place.
278
714000
2000
کە بگەم بەم شوێنە
12:11
I'm looking for ways
279
716000
2000
وە دەگەڕێم بەدوای ڕێگە چارەدا
12:13
for other girls to be with me.
280
718000
2000
بۆئەوەی کچەکانی تریش لەگەڵم بن
12:15
I want to look back 20 years from now
281
720000
3000
دەمەوێت تەماشای دواوە بکەم ٢٠ ساڵ بەر لە ئێستا
12:18
and see that there's another Liberian girl,
282
723000
2000
وە ببینم کە کچێکی لیبیری تر هەیە
12:20
Ghanaian girl, Nigerian girl, Ethiopian girl
283
725000
3000
کچێکی غانی، کچێکی نێجیری ، کچێکی ئەسیوبی
12:23
standing on this TED stage.
284
728000
3000
لەسەر ستەیجی TED وەستاوە
12:26
And maybe, just maybe, saying,
285
731000
2000
لەوانەیە ، لەوانەیە، تەنها بڵێت،
12:28
"Because of that Nobel laureate
286
733000
2000
'' بەهۆی بەدەست هێنانی خەڵاتی نۆبڵمەوە
12:30
I'm here today."
287
735000
2000
من لێرەم ئەمڕۆ''
12:32
So I'm troubled
288
737000
2000
زۆر شپرزە دەبم
12:34
when I see them like there's no hope.
289
739000
3000
کە دەیان بینم وەکو وایە هیچ هیوایان نەبێت
12:37
But I'm also not pessimistic,
290
742000
3000
بەڵام من هەروەها ڕەشبین نیم
12:40
because I know it doesn't take a lot
291
745000
2000
چونکە دەزانم کە شتەکان پێویستیان بە زۆر نیە
12:42
to get them charged up.
292
747000
2000
بۆ هاندانیان
12:44
CA: And in the last year,
293
749000
2000
کریس ئەندرسۆن: لە ساڵی ڕابردوودا
12:46
tell us one hopeful thing
294
751000
2000
باسی شتێکی هیوا بەخشمان بۆ بکە
12:48
that you've seen happening.
295
753000
2000
کە بینیبێتت ڕویدابێت
12:50
LG: I can tell you many hopeful things that I've seen happening.
296
755000
3000
لیما گبۆوی: دەتوانم زۆر شتی هیوا بەخشت پێ بڵێم کە ڕوویان داوە
12:53
But in the last year,
297
758000
2000
بەڵام لە ساڵی ڕابردوودا
12:55
where President Sirleaf comes from, her village,
298
760000
2000
لەو شوێنەی کە سەرۆک سیرلیف لێوەی هات، دێیەکەی
12:57
we went there to work with these girls.
299
762000
2000
چوین بۆ ئەوێ بۆئەوەی ئیش لەگەڵ ئەو کچانەدا بکەین
12:59
And we could not find 25 girls
300
764000
2000
نەمان توانی ٢٥ کچ بدۆزینەوە
13:01
in high school.
301
766000
2000
لە قوتابخانەیەکی دواناوەندیدا.
13:03
All of these girls went to the gold mine,
302
768000
3000
هەموو ئەم کچانە چونە کانگای ئاڵتون
13:06
and they were predominantly prostitutes
303
771000
2000
کە کاری سەرەکییان لەشفرۆشی بوو
13:08
doing other things.
304
773000
2000
بە شتی تریشەوە سەرقاڵ بوون
13:10
We took 50 of those girls
305
775000
2000
پەنجامان لەم کچانە برد و
13:12
and we worked with them.
306
777000
2000
کارمان لەگەڵ کردن
13:14
And this was at the beginning of elections.
307
779000
3000
ئەمەش سەرەتای هەڵبژاردنەکە بوو
13:17
This is one place where women were never --
308
782000
2000
ئەمە یەکێک بوو لەو شوێنانەی بە هیچ شێوەیەک ژنەکان
13:19
even the older ones
309
784000
2000
تەنانەت ئەوانەی لە تەمەنیشدا بوون
13:21
barely sat in the circle with the men.
310
786000
3000
لەگەڵ پیاوەکان لە بازنەیەکدا دانەدەنیشتن
13:24
These girls banded together and formed a group
311
789000
3000
ئەم کچانە کۆبونەوە و پێکەوە کۆمەڵێکیان پێک هێنا
13:27
and launched a campaign
312
792000
2000
وە هەڵمەتێکیان کرد
13:29
for voter registration.
313
794000
2000
بۆ ناونوسینی کاندیدەکان
13:31
This is a real rural village.
314
796000
2000
ئەمە لادێیەکی ڕاستە
13:33
And the theme they used was:
315
798000
2000
هێمایان ئەوە بوو:
13:35
"Even pretty girls vote."
316
800000
2000
'' تەنانەت کچە جوانەکانیش دەنگ دەدەن''
13:37
They were able to mobilize young women.
317
802000
2000
بەتوانا بوون لە جوڵاندنی کچە گەنجەکان
13:39
But not only did they do that,
318
804000
3000
بەڵام ئەوە بەس نەبوو
13:42
they went to those who were running for seats
319
807000
2000
ڕۆشتن بۆ لای کاندیدەکان
13:44
to ask them, "What is it
320
809000
2000
بۆ ئەوەی لێیان بپرسن '' چی
13:46
that you will give the girls of this community
321
811000
2000
پێشکەشی کچانی ئەم کۆمەڵگایە دەکەن
13:48
when you win?"
322
813000
2000
کاتێک دەیبەنەوە؟''
13:50
And one of the guys
323
815000
2000
یەکێک لە کەسەکان
13:52
who already had a seat was very --
324
817000
3000
کە تازە بردبوویەوە لە پێشا
13:55
because Liberia has one of the strongest rape laws,
325
820000
2000
لەبەرئەوەی لە لیبریا بەهێزترین یاسای دەست درێژی کردنە سەر هەیە
13:57
and he was one of those really fighting in parliament
326
822000
3000
وە یەکێک بوو لەوانەی کە دژایەتی دەکات لە پەرلەمان
14:00
to overturn that law
327
825000
2000
بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایە
14:02
because he called it barbaric.
328
827000
2000
چونکە بە دڕندەیی دادەنا
14:04
Rape is not barbaric, but the law, he said, was barbaric.
329
829000
4000
دەیوت دەست درێژی دڕندەیی نیە، بەڵکو یاساکە دڕندەیە
14:08
And when the girls started engaging him,
330
833000
2000
هەروەها کاتێ کچەکان دەستیان کرد بە گفتوگۆ کردن لەگەڵی
14:10
he was very hostile towards them.
331
835000
2000
زۆر ڕق بوو بەرامبەریان
14:12
These little girls turned to him and said,
332
837000
2000
کچەکان بەرەو ڕوی ڕۆشتن و وتیان
14:14
"We will vote you out of office."
333
839000
2000
ئێمە دەنگ دەدەین بۆ دورخستنەوەت لە پلەو پایەکەت
14:16
He's out of office today.
334
841000
2000
وە ئەو ئەمڕۆ لە دەرەوەی پلەو پایەکەیەتی
14:18
(Applause)
335
843000
6000
(چەپڵە)
14:24
CA: Leymah, thank you. Thank you so much for coming to TED.
336
849000
3000
کریس ئەندرسۆن :لیما سوپاس بۆ تۆ ، زۆر سوپاس بۆ هاتنت بۆ TED
14:27
LG: You're welcome. (CA: Thank you.)
337
852000
2000
لیما گبۆوی: پێویست بە سوپاس ناکات (کریس ئەندرسۆن:سوپاس)
14:29
(Applause)
338
854000
4000
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
Leymah Gbowee - Peace activist, NobelistLeymah Gbowee is a peace activist in Liberia. She led a women's movement that was pivotal in ending the Second Liberian Civil War in 2003, and now speaks on behalf of women and girls around the world.
Why you should listen
Liberia's second civil war, 1999-2003, brought an unimaginable level of violence to a country still recovering from its first civil war (1989-96). And much of that violence was directed at women: Systematic rape and brutality used women's bodies as fields for war.
Leymah Gbowee, who'd become a social worker during the first war, helped organize an interreligious coalition of Christian and Muslim women called the Women of Liberia Mass Action for Peace movement. Dressed in white, these thousands of women staged pray-ins and nonviolent protests demanding reconciliation and the resuscitation of high-level peace talks. The pressure pushed Charles Taylor into exile, and smoothed the path for the election of Africa’s first female head of state, Leymah's fellow 2011 Nobel Peace laureate Ellen Johnson Sirleaf.
Gbowee is the founder and president of Gbowee Peace Foundation Africa, which provides educational and leadership opportunities to girls, women and the youth in West Africa.
Leymah Gbowee | Speaker | TED.com