TEDxHousesOfParliament
Rory Stewart: Why democracy matters
رۆری ستیوارت: بۆچی دیموکراسی گرنگە
Filmed:
Readability: 4.7
959,226 views
رۆری ستیوارتی بەڕیتانی ئەوە دەخاتە ڕوو کە خەڵک خەریکە بڕوایان بە دیموکراسی نامێنێت. دیموکراسی نوێی عێراق و ئەفغانستان بەتەواوی گەندەڵە لە کاتێکتا لە بەڕیتانیا % ٨٤ خەڵک دەڵێن باری ڕامیاری لەباشیدا نییە. لەم گفتوگۆ گرنگەدا ستیوارت بانگەوازیی دەکات بۆ دیسانەوە بنیات نانەوەی دیموکراسی.بەوەش دەست پێدەکات بۆچی دیموکراسی گرنگە،وەک ئامێرێک نا بەڵکوو وەک بیرۆکەیەک.
Rory Stewart - Politician
Rory Stewart -- a perpetual pedestrian, a diplomat, an adventurer and an author -- is the member of British Parliament for Penrith and the Border. Full bio
Rory Stewart -- a perpetual pedestrian, a diplomat, an adventurer and an author -- is the member of British Parliament for Penrith and the Border. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
So little Billy goes to school,
0
803
2784
کەواتە بیلی بچوک دەچێت بۆ قوتابخانە
00:19
and he sits down and the teacher says,
1
3587
2757
ئه‌و داده‌نیشێت و مامۆستاکه ده‌ڵێت
00:22
"What does your father do?"
2
6344
3005
باوکت چی ده‌کات؟
00:25
And little Billy says, "My father plays the piano
3
9349
3657
بیلی بچوک ده‌ڵێت، باوکم پیانۆ لێده‌دات
00:28
in an opium den."
4
13006
3106
له لانه‌ی ئه‌فیون
00:32
So the teacher rings up the parents, and says,
5
16112
1989
له‌به‌رئه‌وه، مامۆستاکه ته‌له‌فۆن بۆ دایکی و باوکی ده‌کات و ده‌ڵێت
00:34
"Very shocking story from little Billy today.
6
18101
3254
چیرۆکێکی سه‌رسوڕمان ئه‌مڕۆ له‌بیلی بچوکه‌وه
00:37
Just heard that he claimed that you play the piano
7
21355
3749
ئه‌و ده‌ڵێت که تۆ پیانۆ لێده‌ده‌یت
00:41
in an opium den."
8
25104
2160
له لانه‌ی ئه‌فیون
00:43
And the father says, "I'm very sorry. Yes, it's true, I lied.
9
27264
3859
باوکی بیلی ده‌ڵێت، بمبوره به‌ڵێ ئه‌وه ڕاسته، من درۆم کردووه
00:47
But how can I tell an eight-year-old boy
10
31123
3631
به‌ڵام چۆن ده‌توانم به منداڵێکی هه‌شت ساڵان بڵێم
00:50
that his father is a politician?" (Laughter)
11
34754
4409
که باوکی سیاسه‌تمه‌داره؟ پێکه‌نین
00:55
Now, as a politician myself, standing in front of you,
12
39163
3248
ئێستا، وه‌ک سیاسه‌تمه‌دارێک له‌به‌رده‌م تۆدا وه‌ستاوم
00:58
or indeed, meeting any stranger anywhere in the world,
13
42411
3655
یان، کۆبوونه‌وه له‌گه‌ڵ هه‌ر که‌سێکی نامۆ له هه‌رشوێنێکی ئه‌م جیهانه
01:01
when I eventually reveal the nature of my profession,
14
46066
2576
کاتێک به تێپه‌ڕبوونی کات پیشه سروشتیه‌که‌م بۆ ده‌رده‌که‌وێت
01:04
they look at me as though I'm somewhere between
15
48642
3094
ئه‌وان ته‌ماشای من ده‌که‌ن وه‌ک ئه‌وه‌ی من له‌شوێنێک بم له‌نێوان
01:07
a snake, a monkey and an iguana,
16
51736
4754
مارێک و مه‌یمونێک و داینه‌سۆرێکدا
01:12
and through all of this, I feel, strongly,
17
56490
3942
وه له‌ڕێگه‌ی هه‌موو ئه‌مانه به‌توندی هه‌ست ده‌که‌م
01:16
that something is going wrong.
18
60432
2982
که‌شتێکی هه‌ڵه هه‌یه
01:19
Four hundred years of maturing democracy,
19
63414
3196
چوارسه‌د ساڵ له پێگه‌یاندنی دیموکراسی
01:22
colleagues in Parliament who seem to me, as individuals,
20
66610
2868
هاورێکانم له په‌ڕله‌مان که بۆ من وه‌ک که‌سایه‌تی خۆیان
01:25
reasonably impressive, an increasingly educated,
21
69478
3578
کاریگه‌رن، زۆر تێگه‌یشتوون
01:28
energetic, informed population, and yet
22
73056
4647
چالاکن، له‌ناو کۆمه‌ڵگه‌دا، وه هێشتا
01:33
a deep, deep sense of disappointment.
23
77703
4904
هه‌ستێکی زۆر زۆری بێهیوایی هه‌یه
01:38
My colleagues in Parliament include, in my new intake,
24
82607
3972
هاوڕێکانم له په‌رله‌مان، به تازه وه‌رگیراوه‌کانمه‌وه
01:42
family doctors, businesspeople, professors,
25
86579
4754
بە پزیشکه‌کانی خێزانه‌وه، که‌سانی بازرگان، پڕۆفیسۆره‌کان
01:47
distinguished economists, historians, writers,
26
91333
4223
ئابووریناسه‌کان، مێژوونوسه‌کان، نوسه‌ره‌کان
01:51
army officers ranging from colonels down to regimental sergeant majors.
27
95556
5002
ئه‌فسه‌رانی سوپا، سڵاو ده‌کەن له کۆڵۆنێڵه‌وه بۆ چاوه‌ش به جلووبه‌رگی سه‌ربازییه‌وه
01:56
All of them, however, including myself, as we walk underneath
28
100558
3661
به‌ڵام، هه‌موویان، به‌خۆشمه‌وه، کاتێک ده‌ڕۆین به‌ژێر
02:00
those strange stone gargoyles just down the road,
29
104219
4108
ئه‌و به‌رده گه‌ورانه‌دا له‌خواره‌وه‌ی ڕێگاکه
02:04
feel that we've become less than the sum of our parts,
30
108327
4026
هه‌ست به‌وه بکه که ئێمه که‌مترین بڕین لە به‌شه‌کانی خۆمان
02:08
feel as though we have become profoundly diminished.
31
112353
5673
هه‌ست بکه، ئێمه به‌شێوه‌یه‌کی دیار نامێنین
02:13
And this isn't just a problem in Britain.
32
118026
4128
ئه‌وه ته‌نها کێشه‌ی به‌ریتانیا نیه
02:18
It's a problem across the developing world,
33
122154
2733
ئه‌وه کێشه‌یه‌که له‌هه‌موو جیهانی پێشکه‌وتودا
02:20
and in middle income countries too. In Jamaica,
34
124887
2634
وه له‌وڵاتانی مام ناوه‌ندیشدا، له جامایکا
02:23
for example -- look at Jamaican members of Parliament,
35
127521
3308
بۆنمونه، ته‌ماشای ئه‌ندامانی په‌ڕله‌مانی جامایکا بکه
02:26
you meet them, and they're often people who are
36
130829
2980
ده‌یان بینیت، و ئه‌وان زۆربه‌ی کات ئه‌و که‌سانه‌ن که
02:29
Rhodes Scholars, who've studied at Harvard or at Princeton,
37
133809
5444
توێژه‌ری ڕۆدسن، ئه‌وان که له هارڤارد یان پرێنسیتۆن خوێندویانه
02:35
and yet, you go down to downtown Kingston,
38
139253
3061
وه هێشتا، به‌ره‌و خواره‌وه‌ی کینگستۆن بڕۆ
02:38
and you are looking at one of the most depressing sites
39
142314
3644
وه ته‌ماشای یه‌کێک له‌شوێنه کاریگه‌ره‌کان بکه
02:41
that you can see in any middle-income country in the world:
40
145958
4085
که له‌وڵاتانی مامناوه‌ندی جیهاندا ده‌یبینی
02:45
a dismal, depressing landscape
41
150043
2763
وێنه‌یه‌کی په‌ژاره و ترسناکی
02:48
of burnt and half-abandoned buildings.
42
152806
3190
بینا سوتاوه‌کان و نیوه پشت گوێ خستنێک
02:51
And this has been true for 30 years, and the handover
43
155996
3128
ئه‌مه بۆ ماوه‌ی (٣٠) ساڵه هه‌یه، وه گۆڕانکارییه‌کان
02:55
in 1979, 1980, between one Jamaican leader who was
44
159124
4266
ساڵانی (١٩٧٩ و ١٩٨٠) له‌نێوان سه‌رۆکێکی جامایکی که
02:59
the son of a Rhodes Scholar and a Q.C. to another
45
163390
3475
کوڕی یه‌کێک له توێژه‌ره‌وه‌کانی ڕۆدس بو، وه لە (کیو.سی)یه‌که‌وه بۆ دانه‌یه‌کی تر
03:02
who'd done an economics doctorate at Harvard,
46
166865
3230
که‌سێک که دکتۆرای له ئابووری دا له هارڤارد ته‌واو کردبوو
03:05
over 800 people were killed in the streets
47
170095
3003
زیاتر له (٨٠٠) که‌س له‌سه‌ر شه‌قامه‌کان کوژران
03:08
in drug-related violence.
48
173098
3527
ئاژاوه‌گێڕیه‌که په‌یوه‌ندی به ده‌رمانه‌وه بوو
03:12
Ten years ago, however, the promise of democracy
49
176625
3482
به‌ڵام، دوای (١٠) ساڵ، به‌ڵێندان بۆ دیموکراتی
03:16
seemed to be extraordinary. George W. Bush stood up
50
180107
3983
له‌شتێکی باوه‌ڕ نه‌کراو ده‌چوو، (جۆرج ده‌بلیو بۆش) هه‌ڵسا
03:19
in his State of the Union address in 2003
51
184090
3160
له شاره‌که‌ی خۆی له‌ژێر ناوی یه‌ک بوون له ساڵی ٢٠٠٣
03:23
and said that democracy was the force that would beat
52
187250
4029
وتی که دیموکراسی هێزێکه که
03:27
most of the ills of the world. He said,
53
191279
3026
لەزۆربه‌ی نه‌خۆشیه‌کانی جیهان ده‌دات، ئه‌و وتی
03:30
because democratic governments respect their own people
54
194305
3773
له‌به‌رئه‌وه‌ی حکومه‌ته دیموکراتییه‌کان ڕێز له خه‌ڵکه‌کانیان ده‌گرن
03:33
and respect their neighbors, freedom will bring peace.
55
198078
5734
وه ڕێز له دراوسێکانیان ده‌گرن، ئازادی و ئاشتی ده‌هێنن
03:39
Distinguished academics at the same time argued that
56
203812
3634
چاودێرانی ئه‌کادیمی له‌هه‌مان کاتدا باسی ئه‌وه‌یان کرد که
03:43
democracies had this incredible range of side benefits.
57
207446
3678
دیموکراسی قازانجی ماوه درێژی هه‌یه
03:47
They would bring prosperity, security,
58
211124
3300
ئەوان دەڵێن سه‌رکه‌وتن و ئاسایش
03:50
overcome sectarian violence,
59
214424
2821
زاڵ بوون به‌سه‌ر ناکۆکی مه‌زهه‌بی، ده‌هێنێت
03:53
ensure that states would never again harbor terrorists.
60
217245
4465
ئه‌وه دڵنیا ده‌کاته‌وه که وڵاتان هه‌رگیز دوباره تیرۆرست داڵده ناده‌ن
03:57
Since then, what's happened?
61
221710
2354
له‌و کاته‌وه، چی ڕویداوه؟
03:59
Well, what we've seen is the creation, in places like Iraq
62
224064
3194
باشه، ئه‌وه‌ی ئێمه له‌و دروست بوونه‌دا بینیومانه، له شوێنی وه‌ک عێراق
04:03
and Afghanistan, of democratic systems of government
63
227258
3988
و ئه‌فغانستان، سیسته‌می حکومڕانی دیموکراتیدا
04:07
which haven't had any of those side benefits.
64
231246
2890
که هیچ یه‌کێک له‌و قازانجانه‌ی نه‌بوو
04:10
In Afghanistan, for example, we haven't just had one election
65
234136
2993
بۆنمونه، له ئه‌فغانستان، ئێمه ته‌نها یه‌ک هه‌ڵبژاردنمان نه‌بووه
04:13
or two elections. We've gone through three elections,
66
237129
2667
یان دوو هه‌ڵبژاردن، سێ هه‌ڵبژاردنمان ته‌واو کردووه
04:15
presidential and parliamentary. And what do we find?
67
239796
3127
سه‌رۆکایه‌تی و په‌رله‌مانی چیمان ده‌ست ده‌که‌وێت؟
04:18
Do we find a flourishing civil society, a vigorous rule of law
68
242923
3611
ئایا بڵاوبونه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ده‌بینین، چه‌سپاندنی یاسا
04:22
and good security? No. What we find in Afghanistan
69
246534
3461
وه ئاسایشێکی باش؟ نه‌خێر، له ئه‌فغانستان ده‌یبینین
04:25
is a judiciary that is weak and corrupt,
70
249995
4145
دادوەریه‌کی لاواز و گه‌نده‌ڵ
04:30
a very limited civil society which is largely ineffective,
71
254140
4185
ژماره‌یه‌کی که‌می کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی که زۆر ناچالاکه
04:34
a media which is beginning to get onto its feet
72
258325
3004
میدیایه‌ک که له‌سه‌ره‌تای هه‌ستان له‌سه‌ر پێی خۆیەتی
04:37
but a government that's deeply unpopular,
73
261329
2825
به‌ڵام، حکومه‌تێک که زۆر ناوی نییه
04:40
perceived as being deeply corrupt, and security
74
264154
3768
زۆر گه‌نده‌ڵه، وه ئاسایش
04:43
that is shocking, security that's terrible.
75
267922
3813
سه‌رسوڕهێنه‌ره، ئاسایش زۆر خراپه
04:47
In Pakistan, in lots of sub-Saharan Africa,
76
271735
4658
له پاکستان، له‌زۆرێک له قه‌راغه‌کانی ساهارانی ئه‌فریقا
04:52
again you can see democracy and elections are compatible
77
276393
2992
دووباره دیموکراسی و هه‌ڵبژاردن ده‌بینن زۆر گونجاون
04:55
with corrupt governments, with states that are unstable
78
279385
3849
له‌گه‌ڵ حکومه‌ته گه‌نده‌ڵه‌کان، له‌گه‌ڵ ئه‌و شارانه‌ی که سه‌قامگیرنین
04:59
and dangerous.
79
283234
2857
وه مه‌ترسیدارن
05:01
And when I have conversations with people, I remember
80
286091
2284
کاتێک گفتوگۆ له‌گه‌ڵ خه‌ڵک ده‌که‌م، ئه‌وه‌م له‌بیره
05:04
having a conversation, for example, in Iraq,
81
288375
2881
گفتوگۆیه‌ک بۆنمونه هه‌بێت له‌سه‌ر عێراق
05:07
with a community that asked me
82
291256
2689
له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک که پرسیارم لێ ده‌کات
05:09
whether the riot we were seeing in front of us,
83
293945
3510
که ئایا ئه‌و ئاژاوه‌یه‌ی که ده‌یبینن و له‌به‌رده‌مماندایه
05:13
this was a huge mob ransacking a provincial council building,
84
297455
3823
ئه‌مه ژاوه ژاوێکه که به‌ناو بینای ئه‌نجومه‌نی پارێزگادا دێت و ده‌ڕوات
05:17
was a sign of the new democracy.
85
301278
4692
نیشانه‌ی دیموکراسییه‌کی تازه بوو
05:21
The same, I felt, was true in almost every single one
86
305970
4141
هه‌مان شت، پێم وابوو، ڕاسته له هه‌ریه‌کێک له
05:26
of the middle and developing countries that I went to,
87
310111
2948
وڵاتانی مامناوه‌ند و وڵاتانی پێشکه‌وتوو که من چووم
05:28
and to some extent the same is true of us.
88
313059
4051
وه تاڕاده‌یه‌ک بۆ ئێمه‌ش ڕاسته
05:33
Well, what is the answer to this? Is the answer to just
89
317110
2576
باشه، وه‌ڵامم بۆ ئه‌مه چییه؟ ئایا وه‌ڵامه‌که ته‌نها بۆ
05:35
give up on the idea of democracy?
90
319686
2658
وازهێنانه له بیرۆکه‌ی دیموکراسی؟
05:38
Well, obviously not. It would be absurd
91
322344
3742
به‌دڵنیاییه‌وه نه‌خێر، ئه‌وه بێ مێشکانه ده‌بێت
05:41
if we were to engage again in the kind of operations
92
326086
2787
ئه‌گه‌ر ئێمه دووباره تێکه‌ڵاوی جۆرێک له‌م هه‌وڵدانانه بین
05:44
we were engaged in, in Iraq and Afghanistan
93
328873
3076
که توش بووین له عێراق و ئه‌فغانستان
05:47
if we were to suddenly find ourselves in a situation
94
331949
3520
ئه‌گه‌ر ئێمه له‌ناکاو خۆمان له دۆخێکدا بدۆزیینه‌وه
05:51
in which we were imposing
95
335469
2675
که ڕێگر بووین
05:54
anything other than a democratic system.
96
338144
2439
له سیسته‌می دیموکراسی
05:56
Anything else would run contrary to our values,
97
340583
2552
هه‌رشتێکی تر به‌رهه‌ڵستی تواناکانمان ده‌کات
05:59
it would run contrary to the wishes of the people
98
343135
2251
به‌رهه‌ڵستی هیواکانی خه‌ڵک ده‌کات
06:01
on the ground, it would run contrary to our interests.
99
345386
3623
له‌سه‌ر زەویدا، به‌رهه‌ڵستی حه‌زه‌کانمان ده‌کات
06:04
I remember in Iraq, for example, that we went through
100
349009
3307
بۆنمونه، به‌بیرم دێت له عێراق که
06:08
a period of feeling that we should delay democracy.
101
352316
2541
به‌دۆخێکدا ڕۆشتین که هه‌ستمان کرد پێویسته دیموکراسی دوابخه‌ین
06:10
We went through a period of feeling that the lesson learned
102
354857
2692
به‌و هه‌سته‌دا ڕۆشتین که ئه‌و وانه‌یه فێربووین
06:13
from Bosnia was that elections held too early
103
357549
3578
له بۆسنیاوه که هه‌ڵبژاردن به‌زوویی ئه‌نجام درا
06:17
enshrined sectarian violence, enshrined extremist parties,
104
361127
4234
ئاژاوه‌ی مه‌زهه‌بی هێنایه کایه‌وه، حزبی توند ڕه‌وی هێنایه‌کایه‌وه
06:21
so in Iraq in 2003 the decision was made,
105
365361
2818
که‌واته، له عێراق له‌ساڵی (٢٠٠٣) بڕیاره‌که درا
06:24
let's not have elections for two years. Let's invest in
106
368179
3117
با هه‌ڵبژاردن بۆ دووساڵ نه‌کرێت، با یارمه‌تی
06:27
voter education. Let's invest in democratization.
107
371296
4172
په‌روه‌رده‌ی ده‌نگده‌ران بده‌ین، با یارمه‌تی به‌دیموکراس کردن بده‌ین
06:31
The result was that I found stuck outside my office
108
375468
4018
ئه‌نجامه‌که ئه‌وه بوو که من له ده‌ره‌وه‌ی نوسینگه‌که‌م
06:35
a huge crowd of people, this is actually a photograph
109
379486
2172
خه‌ڵکێکی زۆرم بینی، له‌ڕاستیدا ئه‌مه وێنه‌که‌یه
06:37
taken in Libya but I saw the same scene in Iraq
110
381658
3480
له لیبییا گیراوه، به‌ڵام هه‌مان دیمه‌نم له عێراق بینی
06:41
of people standing outside screaming for the elections,
111
385138
4125
که خه‌ڵک له‌ده‌ره‌وه هاوار ده‌که‌ن بۆ هه‌ڵبژاردن
06:45
and when I went out and said, "What is wrong
112
389263
2766
وه کاتێک ڕۆشتمه ده‌ره‌وه و وتم کێشه چییه
06:47
with the interim provincial council?
113
392029
2960
له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاکان؟
06:50
What is wrong with the people that we have chosen?
114
394989
3668
کێشه چییه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌ی که ئێمه هه‌ڵمان بژاردوون؟
06:54
There is a Sunni sheikh, there's a Shiite sheikh,
115
398657
2745
شێخێکی سونی هه‌یه، شیخێکی شیعی هه‌یه
06:57
there's the seven -- leaders of the seven major tribes,
116
401402
3151
ئه‌وه حه‌وت سه‌رۆکه له حه‌وت خێله گه‌وره‌که
07:00
there's a Christian, there's a Sabian,
117
404553
2554
ئه‌وه مه‌سیحیه‌که، سابیانێکه
07:03
there are female representatives, there's every political party in this council,
118
407107
4244
نوێنه‌ری ئافره‌ت هه‌یه، له ئه‌نجومه‌نه‌که، هه‌موو حزبه سیاسیه‌کانی تێدایه
07:07
what's wrong with the people that we chose?"
119
411351
2640
کێشه چییه له‌و که‌سانه‌ی که ئێمه هه‌ڵمان بژاردوون؟
07:09
The answer came, "The problem isn't the people
120
413991
3098
وه‌ڵامه‌که گه‌یشت، کێشه‌که خه‌ڵکه‌که نیه
07:12
that you chose. The problem is that you chose them."
121
417089
5801
که‌ئێوه هه‌ڵتان بژاردووه، کێشه‌که ئه‌وه‌یه که ئێوه هه‌ڵتان بژاردوون
07:18
I have not met, in Afghanistan, in even the most
122
422890
3432
هه‌تا ئه‌وه‌م له ئه‌فغانستان، له‌ناو
07:22
remote community, anybody who does not want
123
426322
3127
کۆنترین کۆمه‌ڵگه‌دا نه‌م بینی بوو، هه‌رکه‌سێک که نه‌یده‌ویست
07:25
a say in who governs them.
124
429449
2784
شتێک بڵێ که کێ حکومیان بکات
07:28
Most remote community, I have never met a villager
125
432233
2061
له نامۆترین کۆمه‌ڵگه‌دا، هه‌رگیز گوندنشینێکم نه‌بینیوه
07:30
who does not want a vote.
126
434294
3582
که نه‌یه‌وێت ده‌نگ بدات
07:33
So we need to acknowledge
127
437876
3280
له‌به‌رئه‌وه، پێویسته ئه‌وه بزانین
07:37
that despite the dubious statistics, despite the fact that
128
441156
3582
که له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی گومان له داتاکاندا هه‌یه، له‌ڕاستیدا که
07:40
84 percent of people in Britain feel politics is broken,
129
444738
5423
لە (%٨٤)ی خه‌ڵک له به‌ریتانیا هه‌ست ده‌که‌ن سیاسه‌ت تێک شکاوه
07:46
despite the fact that when I was in Iraq, we did an opinion poll
130
450161
2972
له‌ڕاستیدا کاتێک له عێراق بووم، ڕاپرسیه‌کمان کرد
07:49
in 2003 and asked people what political systems they preferred,
131
453133
4258
له‌ساڵی (٢٠٠٣) پرسیارمان کرد چ جۆره سیسته‌مێکی سیاسیان ده‌وێت
07:53
and the answer came back that
132
457391
2324
وه‌ڵامه‌که گه‌ڕایه‌وه که
07:55
seven percent wanted the United States,
133
459715
3061
لە (%٧) ئه‌مه‌ریکایان ده‌ویست
07:58
five percent wanted France,
134
462776
2723
لە (%٥)یان فه‌ڕه‌نسایان ده‌ویست
08:01
three percent wanted Britain,
135
465499
2655
لە (%٣)ی به‌ریتانیایان ویست
08:04
and nearly 40 percent wanted Dubai, which is, after all,
136
468154
4355
وە نزیکه‌ی لە (%٤٠)یان دوبه‌یان ده‌ویست، که دوای هه‌موو شتێک
08:08
not a democratic state at all but a relatively prosperous
137
472509
2766
نه‌ک وڵاتێکی دیموکراتی، به‌ڵام په‌یوه‌ندی به‌دیموکراسییه‌وه هه‌بێت
08:11
minor monarchy, democracy is a thing of value
138
475275
4703
که‌مێک پاشایه‌تی، دیموکراسی شتێکی نرخداره
08:15
for which we should be fighting. But in order to do so
139
479978
3162
که ده‌بێت شه‌ڕی بۆ بکه‌ین، به‌ڵام، بۆئه‌وه‌ی ئه‌وه بکه‌ین
08:19
we need to get away from instrumental arguments.
140
483140
3352
پێویستمان به ڕزگاربوونه له گفتوکۆی ئامڕازانه
08:22
We need to get away from saying democracy matters
141
486492
3568
پێویسته واز له قسه‌کردن بهێنین که دیموکراسی گرنگه
08:25
because of the other things it brings.
142
490060
3107
چونکه هه‌ندێ شتی تر له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌هێنێت
08:29
We need to get away from feeling, in the same way,
143
493167
2125
پێویستمان به ڕزگاربوونه له‌و هه‌سته، بەهه‌مان شێوه
08:31
human rights matters because of the other things it brings,
144
495292
3597
مافی مرۆڤ گرنگه چونکه هه‌ندێ شتی تر له‌گه‌ڵ خۆی ده‌هێنێت
08:34
or women's rights matters for the other things it brings.
145
498889
3692
یان مافی ئافره‌ت گرنگه بۆ هێنانی هه‌ندێ شتی تر
08:38
Why should we get away from those arguments?
146
502581
2304
بۆچی پێویسته واز له‌و گفتوگۆیانه بهێنین؟
08:40
Because they're very dangerous. If we set about saying,
147
504885
2404
چونکه ئه‌وان زۆر مه‌ترسیدارن، ئه‌گه‌ر بڵێین
08:43
for example, torture is wrong because it doesn't extract
148
507289
4693
بۆنمونه، ئه‌شکه‌نجه‌دان هه‌ڵه‌یه چونکه
08:47
good information, or we say, you need women's rights
149
511982
5198
زانیاری باش به‌ده‌ست ناهێنێت، یان ده‌ڵێن، پێویستمان به مافی ئافره‌ت هه‌یه
08:53
because it stimulates economic growth by doubling the size of the work force,
150
517180
4680
چونکه یارمه‌تی گه‌شانه‌وه‌ی ئابووری ده‌دات له ڕێگه‌ی دوو قات کردنی هێزی کار
08:57
you leave yourself open to the position where
151
521860
1657
تۆ خۆت بۆ شتێک ئاماده ده‌که‌یت
08:59
the government of North Korea can turn around and say,
152
523517
2093
که حکومه‌تی کۆریای باکور ده‌توانێت بڵێت
09:01
"Well actually, we're having a lot of success extracting
153
525610
2863
له‌ڕاستیدا، ئێمه سه‌رکه‌وتنێکی گه‌وره‌مان به‌ده‌ست هێناوه له به‌ده‌ست هێنانی
09:04
good information with our torture at the moment,"
154
528473
2501
زانیاری باش له‌م کاته به‌هۆی ئه‌شکه‌نجه دانه‌وه
09:06
or the government of Saudi Arabia to say, "Well,
155
530974
1960
یان حکومه‌تی سعودی ده‌ڵێت، باشه
09:08
our economic growth's okay, thank you very much,
156
532934
1729
گه‌شانه‌وه‌ی ئابووریمان باشه، زۆر سوپاس
09:10
considerably better than yours,
157
534663
1460
تاڕاده‌یه‌ک له‌وه‌ی ئێوه باشتره
09:12
so maybe we don't need to go ahead with this program on women's rights."
158
536123
4806
له‌به‌رئه‌وه، له‌وانه‌یه پێویستمان به‌وه نه‌بێت بچینه ناو ئه‌و پڕۆگرامه له‌باره‌ی مافی ئافره‌تان
09:16
The point about democracy is not instrumental.
159
540929
3681
مه‌به‌ستی دیموکراسی وه‌ک ئامێر نیه
09:20
It's not about the things that it brings.
160
544610
2789
په‌یوه‌ندی به‌و شتانه‌وه نیه که ده‌یانهێنێت
09:23
The point about democracy is not that it delivers
161
547399
2565
مه‌به‌ستی دیموکراسی، ئه‌وه نییه که
09:25
legitimate, effective, prosperous rule of law.
162
549964
6244
یاساییه، کاریگه‌ره، چه‌سپاندنی یاسا
09:32
It's not that it guarantees peace with itself or with its neighbors.
163
556208
4645
ئه‌وه‌نیه که گه‌ره‌نتی ئاشتی ده‌دات له‌گه‌ڵ خۆیان له‌گه‌ڵ دراوسێکانیدا
09:36
The point about democracy is intrinsic.
164
560853
2917
مه‌به‌ستی دیموکراسی ئه‌وه‌یه که جیاناکرێته‌وه
09:39
Democracy matters because it reflects an idea of equality
165
563770
5331
دیموکراسی گرنگه چونکه کاردانه‌وه‌ی له‌سه‌ر یه‌کسانی هه‌یه
09:45
and an idea of liberty. It reflects an idea of dignity,
166
569101
4408
له‌سه‌ر بیرۆکه‌ی ئازادی، کاردانه‌وه‌ی له‌سه‌ر بیرۆکه‌ی ڕاستگۆیی هه‌یه
09:49
the dignity of the individual, the idea that each individual
167
573509
3870
ڕاستگۆیی تاکه‌که‌سی، بیرۆکه‌ی که هه‌مووکه‌سێک
09:53
should have an equal vote, an equal say,
168
577379
3601
پێویسته ده‌نگدانی یه‌کسانی و وتنی هه‌بێت
09:56
in the formation of their government.
169
580980
3995
له‌ژێر فه‌رمانی حکومه‌ته‌که‌یاندا
10:00
But if we're really to make democracy vigorous again,
170
584975
4066
به‌ڵام، ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی ئێمه بمانه‌وێت دووباره دیموکراسی بگه‌شێته‌وه
10:04
if we're ready to revivify it, we need to get involved
171
589041
2613
ئه‌گه‌ر ئێمه ئاماده‌ین بۆ دوباره ژیانه‌وه‌ی، پێویسته تێکه‌ڵاوی
10:07
in a new project of the citizens and the politicians.
172
591654
4801
پڕۆژه‌یه‌کی تازه‌ی دانیشتوانه‌کان و سیاسه‌تمه‌داره‌کان ببین
10:12
Democracy is not simply a question of structures.
173
596455
4388
دیموکراسی شێوازێکی ئاسانی پرسیار کردن نیه
10:16
It is a state of mind. It is an activity.
174
600843
4017
ئه‌وه په‌یوه‌ندی به مێشکه‌وه هه‌یه، ئه‌وه چالاکیه‌که
10:20
And part of that activity is honesty.
175
604860
3791
به‌شێک له‌و چالاکیه ڕاستگۆییه
10:24
After I speak to you today, I'm going on a radio program
176
608651
3538
دوای ئه‌وه ئه‌مڕۆ قسه‌تان له‌گه‌ڵ ده‌که‌م، من ده‌چم بۆ پڕۆگرامێکی ڕادیۆیی
10:28
called "Any Questions," and the thing you will have noticed
177
612189
2303
به‌ناوی "پرسیارێک هه‌یه " وه ئه‌و شته‌ی که ئێوه تێبینیتان کردوه
10:30
about politicians on these kinds of radio programs
178
614492
3800
له‌باره‌ی سیاسه‌تمه‌داره‌کان له‌سه‌ر ئه‌م جۆره پڕۆگرامانه‌ی ڕادیۆ
10:34
is that they never, ever say that they don't know the answer
179
618292
3465
ئه‌وه‌یه که هه‌رگیز ئه‌وان، ناڵێن که وه‌ڵامی
10:37
to a question. It doesn't matter what it is.
180
621757
1635
پرسیاره‌کان نازانن، گرنگ نیه ئه‌وه چییه
10:39
If you ask about child tax credits, the future of the penguins
181
623392
3352
ئه‌گه‌ر پرسیار له‌باره‌ی باجی پێدانی منداڵ بکه‌یت، داهاتووی په‌نگوینه‌کان
10:42
in the south Antarctic, asked to hold forth on whether or not
182
626744
4622
له باشوری ئه‌نتارسکتک، پرسیار کرا که ئایا
10:47
the developments in Chongqing contribute
183
631366
2632
گه‌شه‌کردنه‌کان له (کۆنگ کیک) بڵاو ده‌بێته‌وه
10:49
to sustainable development in carbon capture,
184
633998
2334
بۆ ڕاگرتنی گه‌شه‌کردنی گه‌وره‌بونی کاربۆن
10:52
and we will have an answer for you.
185
636332
2762
ئێمە وه‌ڵامێکمان بۆ تۆ هه‌یه
10:54
We need to stop that, to stop pretending to be
186
639094
3185
پێویسته ئه‌وه بوه‌ستێنین، وه‌ستاندنی خۆنیشاندانمان به‌و شێوه‌یه‌ی ببین به
10:58
omniscient beings.
187
642279
1885
زیره‌کترین دروست کراو
11:00
Politicians also need to learn, occasionally, to say that
188
644164
3560
هه‌روه‌ها سیاسه‌تمه‌داره‌کان پێویستیان به‌وه‌یه فێربن که بڵێن
11:03
certain things that voters want, certain things that voters
189
647724
3746
شته دیاره‌کان که ده‌نگده‌ران ده‌یانه‌وێت، شته دڵنیاکان که ده‌نگده‌ران
11:07
have been promised, may be things
190
651470
3863
به‌ڵێنیان پێدراوه، له‌وانه‌یه ئه‌و شتانه‌ی
11:11
that we cannot deliver
191
655333
3145
که ناتوانین ئاماده‌ی بکه‌ین و پێیگه‌یه‌نین
11:14
or perhaps that we feel we should not deliver.
192
658478
3782
یان له‌وانه‌یه که هه‌ست ده‌که‌ین که نه‌یگه‌یه‌نین
11:18
And the second thing we should do is understand
193
662260
2891
دووه‌م شت که پێویسته بیکه‌ین تێگه‌یشتنه
11:21
the genius of our societies.
194
665151
2992
له زیره‌کی کۆمه‌ڵگاکانمان
11:24
Our societies have never been so educated, have never
195
668143
4029
کۆمه‌ڵگاکانمان به‌م شێوه‌یه په‌روه‌رده نه‌کرابوو، به‌م شێوه‌یه
11:28
been so energized, have never been so healthy,
196
672172
2936
توانا و وزه‌یان نه‌بوو، به‌م شێوه‌یه ته‌ندروست نه‌بوو
11:31
have never known so much, cared so much,
197
675108
2948
به‌م شێوه‌یه ناسراو نه‌بوو، گرنگی پێدراو نه‌بوو
11:33
or wanted to do so much, and it is a genius of the local.
198
678056
5896
یان نه‌یده‌ویست ئه‌م شتانه بکات، و ئه‌وه زیره‌کی که‌سه ناوخۆییه‌کانه
11:39
One of the reasons why we're moving away
199
683952
2698
یه‌کێک له هۆکاره‌کان بۆچی ئێمه ده‌ڕۆین
11:42
from banqueting halls such as the one in which we stand,
200
686650
3501
له هۆڵی نانخواردن وه‌ک ئه‌وه‌ی که ئێمه لێوه‌ستاوین
11:46
banqueting halls with extraordinary images on the ceiling
201
690151
4476
هۆڵی نانخواردن له‌گه‌ڵ وێنه باوه‌ڕ پێنه‌کراوه‌کان له‌سه‌ر سه‌قفه‌که
11:50
of kings enthroned,
202
694627
1775
کۆبونه‌وه‌ی پاشایانه
11:52
the entire drama played out here on this space,
203
696402
3152
هه‌موو دراماکه لێره له‌م شوێنه کراوه
11:55
where the King of England had his head lopped off,
204
699554
2859
که پاشای ئینگلیزی سه‌ری بڕا
11:58
why we've moved from spaces like this, thrones like that,
205
702413
4331
بۆچی ئێمه له شوێنی وه‌ک ئه‌مه، تاجی وه‌ک ئه‌وه
12:02
towards the town hall, is we're moving more and more
206
706744
3725
به‌ره‌و ناو شار، ئه‌وه‌یه ئێمه زیاتر و زیاتر ده‌ڕۆین
12:06
towards the energies of our people, and we need to tap that.
207
710469
3948
به‌ره‌و هێز و توانای خه‌ڵکه‌کانمان، وه پێویسته ئه‌وه بسه‌لمێنین
12:10
That can mean different things in different countries.
208
714417
2790
که ئه‌وه مانای ئەوەیە جیاوازی هه‌یه له وڵاته جیاوازه‌کاندا
12:13
In Britain, it could mean looking to the French,
209
717207
3313
له‌به‌ریتانیا، له‌وانه‌یه ته‌ماشاکردنی فه‌ڕه‌نسییه‌کان بێت
12:16
learning from the French,
210
720520
1743
له فێربوون له فه‌ڕه‌نسییه‌کانه‌وه
12:18
getting directly elected mayors in place
211
722263
3629
هه‌ڵبژاردنی ڕاسته‌وخۆی سه‌رۆک شاره‌وانیه‌کان له شوێنێکدا
12:21
in a French commune system.
212
725892
2488
له سیسته‌می کۆمه‌ڵگه‌ی فه‌ڕه‌نسیدا
12:24
In Afghanistan, it could have meant instead of concentrating
213
728380
2834
له ئه‌فغانستان، له‌وانه‌یه ئه‌وه بگه‌یه‌نێت له جیاتی جه‌خت کردنه‌وه
12:27
on the big presidential and parliamentary elections,
214
731214
2554
له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنێکی گه‌وره‌ی سه‌رۆکایه‌تی و په‌رله‌مانی
12:29
we should have done what was in the Afghan constitution
215
733768
2317
پێویست بوو ئه‌وه‌مان ته‌واو کردایه که له ده‌ستوری ئه‌فغانی هه‌یه
12:31
from the very beginning, which is to get direct local elections going
216
736085
4680
هه‌ر له‌سه‌رەتاوه، که هه‌ڵبژاردنی ناوخۆیی بکردایه
12:36
at a district level and elect people's provincial governors.
217
740765
5547
له ئاستی ناوچه‌یی و خه‌ڵکی پارێزگاری هه‌رێمه‌کانیان هه‌ڵبژاردایه
12:42
But for any of these things to work,
218
746312
2723
به‌ڵام. بۆ هه‌رکارێکی له‌م شێوه‌یه
12:44
the honesty in language, the local democracy,
219
749035
2823
ڕاستگۆیی له قسه‌کردندا، دیموکراسی ناوخۆییە
12:47
it's not just a question of what politicians do.
220
751858
2768
پرسیاره‌که ئه‌وه نیه که سیاسه‌تمه‌داره‌کان چی ده‌که‌ن
12:50
It's a question of what the citizens do.
221
754626
2068
پرسیاره‌که ئه‌وه‌یه که هاوڵاتیه‌کان چی ده‌که‌ن
12:52
For politicians to be honest, the public needs to allow them to be honest,
222
756694
4907
بۆئه‌وه‌ی سیاسه‌تمه‌داره‌کان ڕاستگۆبن، کۆمه‌ڵگاکه پێویسته ڕێگه‌یان پێبدات که ڕاستگۆبن
12:57
and the media, which mediates between the politicians
223
761601
2579
وه میدیا، که نێوانی سیاسه‌تمه‌داران و
13:00
and the public, needs to allow those politicians to be honest.
224
764180
4631
کۆمه‌ڵگه ڕێک ده‌خات، پێویسته ڕێگه به سیاسه‌تمه‌داره‌کان بدات که ڕاستگۆبن
13:04
If local democracy is to flourish, it is about the active
225
768811
3622
ئه‌گه‌ر دیموکراسی ناوخۆیی پێشکه‌ش کردن بێت، ئه‌وه له‌باره‌ی چالاکی
13:08
and informed engagement of every citizen.
226
772433
4236
و تێکه‌ڵ بونی هاوڵاتیان ئه‌وه ده‌بێت
13:12
In other words, if democracy is to be rebuilt,
227
776669
4401
به‌شێوه‌یه‌کی تر، ئه‌گه‌ر دیموکراسی بنیادبنرێته‌وه
13:16
is to become again vigorous and vibrant,
228
781070
4324
دووباره ده‌نگ بداته‌وه و ببوژێته‌وه
13:21
it is necessary not just for the public
229
785394
3146
پێویسته نه‌ک بۆ کۆمه‌ڵگه
13:24
to learn to trust their politicians,
230
788540
2914
تافێربن که متمانه به سیاسه‌تمه‌داران بکه‌ن
13:27
but for the politicians to learn to trust the public.
231
791454
4872
به‌ڵکو بۆ سیاسه‌تمه‌دارانه بۆ فێربون بۆ متمانه‌کردن به کۆمه‌ڵگه
13:32
Thank you very much indeed. (Applause)
232
796326
4000
زۆر سوپاس، چه‌پڵه لێدان
ABOUT THE SPEAKER
Rory Stewart - PoliticianRory Stewart -- a perpetual pedestrian, a diplomat, an adventurer and an author -- is the member of British Parliament for Penrith and the Border.
Why you should listen
Now the member of British Parliament for Penrith and the Border, in rural northwest England, Rory Stewart has led a fascinatingly broad life of public service. He joined the Foreign Office after school, then left to begin a years-long series of walks across the Muslim world. In 2002, his extraordinary walk across post-9/11 Afghanistan resulted in his first book, The Places in Between. After the invasion of Iraq in 2003, he served as a Deputy Governorate Co-Ordinator in Southern Iraq for the coalition forces, and later founded a charity in Kabul.
To secure his Conservative seat in Parliament, he went on a walking tour of Penrith, covering the entire county as he talked to voters. In 2008, Esquire called him one of the 75 most influential people of the 21st century.
He says: "The world isn't one way or another. Things can be changed very, very rapidly by someone with sufficient confidence, sufficient knowledge and sufficient authority."
Rory Stewart | Speaker | TED.com