TED2007
Carolyn Porco: This is Saturn
کارۆلین پۆرکۆ: ئەمە زوحەلە
Filmed:
Readability: 4.5
3,001,983 views
زانای ئەستێرەناس کارۆلین پۆرکۆ وێنەکانی گەشتی ئاسمانی کاسینی پیشان دەدات بۆ زوحەل، کە تیایدا تیشک خراوەتە سەر گەورەترین مانگی، تایتن، و هەروەها ئێنسیلادەسی بەستوو، کە پێدەچێت پریشکی سەهۆڵ دەرباتە بۆشایی ئاسمانەوە.
Carolyn Porco - Planetary scientist
As the leader of the Imaging Team on the Cassini mission to Saturn, Carolyn Porco interprets and shares the pictures coming back from this fascinating planet, its rings and its moons. Full bio
As the leader of the Imaging Team on the Cassini mission to Saturn, Carolyn Porco interprets and shares the pictures coming back from this fascinating planet, its rings and its moons. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
In the next 18 minutes, I'm going to take you on a journey.
0
0
3000
لە هەژدە خولەکی دواتردا،
بە گەشتێک دەتانبەم. و
بە گەشتێک دەتانبەم. و
00:28
And it's a journey that you and I have been on for many years now,
1
3000
5000
ئەوەش گەشتێکە کە منیش و ئێوەش
ئەوە چەند ساڵێکە دەستمان پێکردووە و
ئەوە چەند ساڵێکە دەستمان پێکردووە و
00:33
and it began some 50 years ago, when humans first stepped off our planet.
2
8000
6000
پەنجا ساڵ لەمەوبەر دەستیپێکرد، کاتێک
مرۆڤ بۆ یەکەمجار پێی نایە دەرەوەی زەوی.
مرۆڤ بۆ یەکەمجار پێی نایە دەرەوەی زەوی.
00:39
And in those 50 years, not only did we literally, physically set foot on the moon,
3
14000
7000
لەو پەنجا ساڵەشدا، نەک هەر لەڕووی جەستەیی و
کردەییشەوە پێمان نایە سەر مانگ،
کردەییشەوە پێمان نایە سەر مانگ،
00:46
but we have dispatched robotic spacecraft to all the planets -- all eight of them --
4
21000
7000
بەڵکو کەشتی ئاسمانی ڕۆبۆتیشمان ناردووە بۆ
هەموو هەسارەکان -- هەر هەشتیان -- و
هەموو هەسارەکان -- هەر هەشتیان -- و
00:53
and we have landed on asteroids, we have rendezvoused with comets,
5
28000
4000
لەسەر هەسارۆچکەکان نیشتوینەتەوە،
لەگەڵ ئەستێرە کلکدارەکان بەیەک گەشتوین، و
لەگەڵ ئەستێرە کلکدارەکان بەیەک گەشتوین، و
00:57
and, at this point in time, we have a spacecraft on its way to Pluto,
6
32000
5000
لەم ساتەدا، کەشتییەکی ئاسمانیمان هەیە
بەڕێوەیە بۆ پلوتۆ،
بەڕێوەیە بۆ پلوتۆ،
01:02
the body formerly known as a planet.
7
37000
3000
ئەوەی پێشتر بە هەسارە دانرابوو.
01:05
And all of these robotic missions are part of a bigger human journey:
8
40000
6000
هەموو ئەم نێردراوە ڕۆبۆتیانە بەشێکن
لە گەشتێکی مرۆیی گەورەتر:
لە گەشتێکی مرۆیی گەورەتر:
01:11
a voyage to understand something, to get a sense of our cosmic place,
9
46000
7000
گەشتێک بۆ تێگەشتن لە شتێک،
تێگەشتن لە گەردوون،
تێگەشتن لە گەردوون،
01:18
to understand something of our origins, and how Earth, our planet,
10
53000
5000
کەمێک تێگەشتن لە ڕەچەڵەکی خۆمان، و
چۆن هەسارەکەمان، زەوی، و
چۆن هەسارەکەمان، زەوی، و
01:23
and we, living on it, came to be.
11
58000
2000
ژیانی سەری درووست بووە.
01:25
And of all the places in the solar system that we might go to
12
60000
3000
یەکێک لە شوێنەکانی کۆمەڵەی خۆریش
کە پێویستە بچین بۆی و
کە پێویستە بچین بۆی و
01:28
and search for answers to questions like this,
13
63000
4000
بۆ وەڵامی ئەم جۆرە پرسیارانە بگەڕێین،
01:32
there's Saturn. And we have been to Saturn before --
14
67000
3000
هەسارەی زوحەلە. و پێشتر چووین بۆ زوحەل --
01:35
we visited Saturn in the early 1980s --
15
70000
3000
لە سەرەتاکانی ١٩٨٠کاندا
سەردانی زوحەلمان کردووە --
سەردانی زوحەلمان کردووە --
01:38
but our investigations of Saturn have become far more in-depth in detail
16
73000
5000
بەڵام لێکۆڵینەوەکانمان لە زوحەل گەشتۆتە
ئاستێکی تەواو جیاوازی وردەکاری
ئاستێکی تەواو جیاوازی وردەکاری
01:43
since the Cassini spacecraft, traveling across interplanetary space
17
78000
4000
لەوکاتەوەی کەشتی کاسینی، گەشتی کردووە
بە بۆشایی ئاسماندا
بە بۆشایی ئاسماندا
01:47
for seven years, glided into orbit around Saturn in the summer of 2004,
18
82000
6000
بۆ ماوەی حەوت ساڵ، و هاوینی
ساڵی ٢٠٠٤ کەوتە خولگەکەی چواردەوری زوحەلەوە، و
ساڵی ٢٠٠٤ کەوتە خولگەکەی چواردەوری زوحەلەوە، و
01:53
and became at that point the farthest robotic outpost
19
88000
3000
لەو کاتەدا بوو بە دوورترین
ڕۆشتنی ڕۆبۆتی
ڕۆشتنی ڕۆبۆتی
01:56
that humanity had ever established around the Sun.
20
91000
3000
کە مرۆڤ پێی گەشتبێت لە چواردەوری خۆردا.
01:59
Now, the Saturn system is a rich planetary system.
21
94000
5000
کۆمەڵەی زوحەل، کۆمەڵەیەکی
هەسارەیی دەوڵەمەندە،
هەسارەیی دەوڵەمەندە،
02:04
It offers mystery, scientific insight and obviously splendor beyond compare,
22
99000
7000
شتی نەزانراو، تێگەشتنی زانستی و
مەزنییەکی لەڕادەبەدەر پێشکەش دەکات و
مەزنییەکی لەڕادەبەدەر پێشکەش دەکات و
02:11
and the investigation of this system has enormous cosmic reach.
23
106000
4000
لێکۆڵینەوە لەم هەسارەیە تێگەشتنێکی
گەردوونی بێسنورمان دەداتێ.
گەردوونی بێسنورمان دەداتێ.
02:15
In fact, just studying the rings alone, we stand to learn a lot
24
110000
4000
ڕاستییەکەی، تەنیا بە لێکۆڵینەوە لە
ئەڵقەکان، زۆر شت فێردەبین
ئەڵقەکان، زۆر شت فێردەبین
02:19
about the discs of stars and gas that we call the spiral galaxies.
25
114000
5000
دەربارەی ئەڵقەکانی هەسارەکان و گازەکانی
پێیان دەڵێین کۆمەڵە ئەستێرە پێچاوپێچەکان.
پێیان دەڵێین کۆمەڵە ئەستێرە پێچاوپێچەکان.
02:24
And here's a beautiful picture of the Andromeda Nebula,
26
119000
2000
ئەمەش وێنەیەکی کۆمەڵە ئەستێرەی نێبولایە،
02:26
which is our closest, largest spiral galaxy to the Milky Way.
27
121000
4000
کە نزیکترینە لێمانەوە، گەورەترین کۆمەڵە ئەستێرەی
پێچاوپێچ لە خەتی کاکێشانی شیرییەوە.
پێچاوپێچ لە خەتی کاکێشانی شیرییەوە.
02:30
And then, here's a beautiful composite of the Whirlpool Galaxy,
28
125000
3000
ئەمەش وێنەیەکی جوانی کۆمەڵە ئەستێرەی گێژاوە،
02:33
taken by the Hubble Space Telescope.
29
128000
2000
کە لەلایەن تەلەسکۆپی
هەبڵ سپەیسەوە گیراوە.
هەبڵ سپەیسەوە گیراوە.
02:35
So the journey back to Saturn is really part of and is also a metaphor
30
130000
6000
کەواتە گەشتی گەڕانەوە بۆ زوحەل
لە ڕاستیدا گەشتێکی دوولایەنە بوو
لە ڕاستیدا گەشتێکی دوولایەنە بوو
02:41
for a much larger human voyage
31
136000
2000
بۆ گەشتنی مرۆڤ بە دەرەوە و
02:43
to understand the interconnectedness of everything around us,
32
138000
4000
تێگەشتن لە پێکەوەگرێدراوی
هەموو ئەو شتانەی چواردەورمان، و
هەموو ئەو شتانەی چواردەورمان، و
02:47
and also how humans fit into that picture.
33
142000
3000
هەروەها مرۆڤەکان کوێی ئەو وێنەیە دەگرن.
02:50
And it pains me that I can't tell you all that we have learned with Cassini.
34
145000
7000
بەداخەوەم ناتوانم هەموو ئەوەتان
پێبڵێم کە لەگەڵ کاسینی فێری بوین.
پێبڵێم کە لەگەڵ کاسینی فێری بوین.
02:57
I can't show you all the beautiful pictures that we've taken
35
152000
3000
ناتوانم هەموو وێنە جوانەکانتان پیشانبەم
کە گرتوومانە لە
کە گرتوومانە لە
03:00
in the last two and a half years, because I simply don't have the time.
36
155000
3000
دوو ساڵ و نیوی پێشوودا، چونکە
کاتی پێویستم نییە.
کاتی پێویستم نییە.
03:03
So I'm going to concentrate on two of the most exciting stories
37
158000
4000
بۆیە تیشک دەخەمە سەر دوو چیرۆکی سەرنجڕاکێش
03:07
that have emerged out of this major exploratory expedition
38
162000
4000
کە لەم گەشتی دۆزینەوە گەورەیە
بۆمان دەرکەوت کە
بۆمان دەرکەوت کە
03:11
that we are conducting around Saturn,
39
166000
2000
لە چواردەوری زوحەل ئەنجامماندا، و
03:13
and have been for the past two and a half years.
40
168000
3000
دوو ساڵ و نیوی پێشوو پێوەی خەریک بووین.
03:16
Saturn is accompanied by a very large and diverse collection of moons.
41
171000
4000
زوحەل بە ژمارەیەکی زۆر مانگی گەورە و
هەمەچەشن چواردەور دراوە.
هەمەچەشن چواردەور دراوە.
03:20
They range in size from a few kilometers across to as big across as the U.S.
42
175000
5000
چەندین قەبارەیان هەیە لە چەند
کیلۆمەترێکەوە بۆ قەبارەی ئەمریکا.
کیلۆمەترێکەوە بۆ قەبارەی ئەمریکا.
03:25
Most of the beautiful pictures we've taken of Saturn, in fact,
43
180000
3000
زۆربەی وێنەکانی زوحەل کە گرتوومانە،
لە ڕاستیدا،
لە ڕاستیدا،
03:28
show Saturn in accompaniment with some of its moons. Here's Saturn with Dione,
44
183000
5000
زوحەل لەگەڵ هەندێک لە مانگەکانیدا
نیشاندەدات. ئەمە زوحەل و دایۆنی، و
نیشاندەدات. ئەمە زوحەل و دایۆنی، و
03:33
and then, here's Saturn showing the rings edge-on,
45
188000
3000
ئەمەش زوحەلە لەگەڵ ئەڵقەکانی چواردەوری،
03:36
showing you just how vertically thin they are, with the moon Enceladus.
46
191000
4000
نیشانتان ئەیات کە لەڕووی ستونییەوە
چەندێک باریکرن، لەگەڵ مانگی ئینکیلادەس.
چەندێک باریکرن، لەگەڵ مانگی ئینکیلادەس.
03:40
Now, two of the 47 moons that Saturn has are standouts.
47
195000
5000
دووان لە ٤٧ مانگەکەی زوحەل
لە هەموویان دیارترن.
لە هەموویان دیارترن.
03:45
And those are Titan and Enceladus. Titan is Saturn's largest moon,
48
200000
5000
ئەوانیش تایتن و ئینسیلادەسن. تایتن
گەورەترین مانگی زوحەلە، و
گەورەترین مانگی زوحەلە، و
03:50
and, until Cassini had arrived there,
49
205000
2000
تا ئەوکاتەی کاسینی گەشتە ئەوێ،
03:52
was the largest single expanse of unexplored terrain
50
207000
4000
گەورەترین شوێنی نەدۆزراوە بوو
03:56
that we had remaining in our solar system.
51
211000
4000
کە لە کۆمەڵەی خۆردا پێینەگەشتبێتین.
04:00
And it is a body that has long intrigued people who've watched the planets.
52
215000
4000
تەنێکە کە بۆ ماوەیەکی زۆر سەرنجی
ئەوانەی ڕاکێشاوە کە سەیری هەسارەکانیان کردووە.
ئەوانەی ڕاکێشاوە کە سەیری هەسارەکانیان کردووە.
04:04
It has a very large, thick atmosphere,
53
219000
4000
بارگەیەکی هەوایی زۆر گەورە و
ئەستووری هەیە، و
ئەستووری هەیە، و
04:08
and in fact, its surface environment was believed to be
54
223000
4000
ڕاستییەکەی، وا بیردەکرێتەوە
ژینگەی سەر ڕووەکەی
ژینگەی سەر ڕووەکەی
04:12
more like the environment we have here on the Earth,
55
227000
4000
زیاتر لەو ژینگەیە بچێت
کە لەسەر زەوی هەمانە،
کە لەسەر زەوی هەمانە،
04:16
or at least had in the past, than any other body in the solar system.
56
231000
4000
یان هەر شوێنێکی تری کۆمەڵەی خۆر
کە لە ڕابردوودا وا سەیرکرابێت.
کە لە ڕابردوودا وا سەیرکرابێت.
04:20
Its atmosphere is largely molecular nitrogen, like you are breathing here in this room,
57
235000
5000
بارگەی هەواکەی بەزۆری گەردی نایترۆجینە،
وەک هەوای ئەم ژوورە،
وەک هەوای ئەم ژوورە،
04:25
except that its atmosphere is suffused with
58
240000
2000
جگە لەوەی کە بارگەی هەواکەشی
04:27
simple organic materials like methane and propane and ethane.
59
242000
4000
چەند گازێکی تری ئەندامی وەک
میسان و ئیسان و پرۆپانی تێدایە.
میسان و ئیسان و پرۆپانی تێدایە.
04:31
And these molecules high up in the atmosphere of Titan
60
246000
3000
ئەم گەردانەش پێکەوە کۆدەبنەوە لە
بارگەی هەوای مانگی تایتان
بارگەی هەوای مانگی تایتان
04:34
get broken down, and their products join together to make haze particles.
61
249000
5000
تێک دەشکێن، و بەرهەمەکانیان تێکەڵدەبن
بۆ درووستکردنی ئەو تەمومژە تەنۆلکانە.
بۆ درووستکردنی ئەو تەمومژە تەنۆلکانە.
04:39
This haze is ubiquitous. It's completely global and enveloping Titan.
62
254000
5000
ئەم تەمومژە لەوە دەچێت لە هەموو شوێنێک بێت.
بە تەواوەتی هەسارەییە و تایتنی داپۆشیوە.
بە تەواوەتی هەسارەییە و تایتنی داپۆشیوە.
04:44
And that's why you cannot see down to the surface
63
259000
3000
لەبەر ئەوە ناتوانین سەر ڕووی
مانگی تایتن ببینین
مانگی تایتن ببینین
04:47
with our eyes in the visible region of the spectrum.
64
262000
2000
بە چاوی خۆمان لە بەشە
دیارەکەی شەبەنگدا.
دیارەکەی شەبەنگدا.
04:49
But these haze particles, it was surmised,
65
264000
3000
بەڵام ئەم تەمومژی تەنۆلاکانە،
پێشوەخت بڕیاری لەسەر درابوو،
پێشوەخت بڕیاری لەسەر درابوو،
04:52
before we got there with Cassini, over billions and billions of years,
66
267000
4000
پێش ئەوەی بە کاسینی بگەینە ئەوێ،
بە درێژایی بلیۆنان ساڵ،
بە درێژایی بلیۆنان ساڵ،
04:56
gently drifted down to the surface and coated the surface
67
271000
4000
بە هێواشی چۆڕیوەتە خوارەوە و
سەر ڕووی مانگەکەی داپۆشیوە
سەر ڕووی مانگەکەی داپۆشیوە
05:00
in a thick organic sludge.
68
275000
1000
بە خڵتەیەکی ئەندامی ئەستور.
05:01
So like the equivalent, the Titan equivalent, of tar, or oil, or what -- we didn't know what.
69
276000
7000
کەواتە نەمانزانی ئەمە هاوتای مانگی
تایتنە بۆ، قیر، یان نەوت یان هەر شتێک.
تایتنە بۆ، قیر، یان نەوت یان هەر شتێک.
05:08
But this is what we suspected. And these molecules,
70
283000
2000
بەڵام گومانمان لەمە دەکرد. و
ئەم گەردانەش،
ئەم گەردانەش،
05:10
especially methane and ethane, can be liquids at the surface temperatures of Titan.
71
285000
9000
بەتایبەتی میسان و ئیسان، دەکرێت لە دۆخی
شلیدا هەبن لە پلەی گەرمی سەر ڕووی تایتندا.
شلیدا هەبن لە پلەی گەرمی سەر ڕووی تایتندا.
05:19
And so it turns out that methane is to Titan what water is to the Earth.
72
294000
5000
دەریشکەوت کە میسان بۆ تایتن
وەک ئاو وایە بۆ زەوی.
وەک ئاو وایە بۆ زەوی.
05:24
It's a condensable in the atmosphere,
73
299000
2000
لەناو بارگەی هەوادا خەست دەبێتەوە، و
05:26
and so recognizing this circumstance brought to the fore
74
301000
5000
درک کردن بەم شتانە ژمارەیەکی زۆر
05:31
a whole world of bizarre possibilities. You can have methane clouds, OK,
75
306000
5000
ئەگەری سەیری هێنایە پێشەوە.
دەکرێت هەوری میسان هەبێت، بەڵێ، و
دەکرێت هەوری میسان هەبێت، بەڵێ، و
05:36
and above those clouds, you have this hundreds of kilometers of haze,
76
311000
3000
لە سەروو هەورەکەشەوە، سەدان کیلۆمەتر لە
تەم و مژی تەنۆلکەکان هەبێت،
تەم و مژی تەنۆلکەکان هەبێت،
05:39
which prevent any sunlight from getting to the surface.
77
314000
2000
کە ڕێگری بکات لە گەشتنی تیشکی خۆر
بە سەر ڕووەکەی.
بە سەر ڕووەکەی.
05:41
The temperature at the surface is some 350 degrees below zero Fahrenheit.
78
316000
6000
پلەی گەرمای سەر ڕووەکەی نزیکەی
٣٥٠ پلە لەژێر سفری فەهرینهایتەوەیە.
٣٥٠ پلە لەژێر سفری فەهرینهایتەوەیە.
05:47
But despite that cold, you could have rain falling down on the surface of Titan.
79
322000
6000
بەڵام سەرەڕای ئەو سەرمایەش،
دەکرێت باران ببارێت لە سەر ڕووی تایتان. و
دەکرێت باران ببارێت لە سەر ڕووی تایتان. و
05:53
And doing on Titan what rain does on the Earth: it carves gullies; it forms rivers
80
328000
3000
لەسەر تایتنیش باران هەمان ئەوەی سەر زەوی
دەکات: ڕووبار و تاڤگە
دەکات: ڕووبار و تاڤگە
05:56
and cataracts; it can create canyons; it can pool in large basins and craters.
81
331000
7000
درووست دەکات؛ دەکرێت دۆڵی قوڵ دروستکات؛
دەکرێت لە چاڵایی گەورەدا کۆبێتەوە.
دەکرێت لە چاڵایی گەورەدا کۆبێتەوە.
06:03
It can wash the sludge off high mountain peaks and hills,
82
338000
3000
دەکرێت لیتاوەکان لە لوتکەی چیا و
گردەکان داشۆرێت،
گردەکان داشۆرێت،
06:06
down into the lowlands. So stop and think for a minute.
83
341000
3000
بەرەو نزمە زەوییەکان. بۆیە کەمێک
بووەستە و بیربکەرەوە.
بووەستە و بیربکەرەوە.
06:09
Try to imagine what the surface of Titan might look like.
84
344000
4000
هەوڵبە بیهێنیتە بەر چاوی خۆت ئەبێ
سەر ڕووی تایتان چۆنبێت.
سەر ڕووی تایتان چۆنبێت.
06:13
It's dark. High noon on Titan is as dark as deep earth twilight on the Earth.
85
348000
5000
تاریکە. نیوەڕوانی تایتن هێندەی
تاریکترین شەوەکانی زەوی تاریکە.
تاریکترین شەوەکانی زەوی تاریکە.
06:18
It's cold, it's eerie, it's misty,
86
353000
2000
ساردە، سامناکە، تەم و مژاوییە،
06:20
it might be raining, and you might be standing
87
355000
3000
لەوانەیە باران ببارێت، و تۆش لەسەر
06:23
on the shores of Lake Michigan brimming with paint thinner. (Laughter)
88
358000
4000
کەنارئاوی دەریاچەی میچیگان وەستابێتی و
هەموو گیان ڕەنگلێکەرەوە بێت.
هەموو گیان ڕەنگلێکەرەوە بێت.
06:27
That is the view that we had of the surface of Titan before we got there with Cassini,
89
362000
5000
ئەوە ئەو تێڕوانینە بوو کە پێشتر هەمانبوو
لە سەر ڕوی تایتن پێش گەشتنی کاسینی، و
لە سەر ڕوی تایتن پێش گەشتنی کاسینی، و
06:32
and I can tell you that what we have found on Titan, though it is not the same in detail,
90
367000
7000
دەتوانم پێتان بڵێم ئەوەی دۆزیمانەوە
لەسەر تایتن، هەرچەندە بە هەمان وردەکاری نییە،
لەسەر تایتن، هەرچەندە بە هەمان وردەکاری نییە،
06:39
is every bit as fascinating as that story is.
91
374000
3000
هێندەی ئەو چیرۆکە سەرنجڕاکێشە.
06:42
And for us, it has been like -- the Cassini people --
92
377000
2000
بۆ ئێمەش، کەسانی پەیوەندیدار
بە گەشتی کاسینی --
بە گەشتی کاسینی --
06:44
it has been like a Jules Verne adventure come true.
93
379000
4000
وەک ئەوە وایە گەشتەکەی
جولس فێرنی هاتبێتە دی.
جولس فێرنی هاتبێتە دی.
06:48
As I said, it has a thick, extensive atmosphere.
94
383000
2000
وەک وتم، بارگەیەکی هەوایی
ئەستور و بڵاوی هەیە.
ئەستور و بڵاوی هەیە.
06:50
This is a picture of Titan, backlit by the Sun, with the rings as a beautiful backdrop.
95
385000
5000
ئەمە وێنەی تایتنە، پشتی بە خۆر ڕووناک
کراوەتەوە، ئەڵقەکان پشتێکی جوانە بۆ دیمەنەکە.
کراوەتەوە، ئەڵقەکان پشتێکی جوانە بۆ دیمەنەکە.
06:55
And yet another moon there --
96
390000
2000
هێشتا مانگێکی تریش لەوێ --
06:57
I don't even know which one it is. It's a very extensive atmosphere.
97
392000
3000
تەنانەت ناشزانم کامیانە.
بارگەیەکی هەوایی زۆر بڵاوە.
بارگەیەکی هەوایی زۆر بڵاوە.
07:00
We have instruments on Cassini which can see down to the surface
98
395000
3000
ئامرازمان هەبوو لە سەر کاسینی
کە بتوانێت تا سەر ڕووەکە ببینێت
کە بتوانێت تا سەر ڕووەکە ببینێت
07:03
through this atmosphere, and my camera system is one of them.
99
398000
4000
بەناو بارگە هەواکەیا، و
سیستمی کامێراکەشم یەکێکە لەوانە.
سیستمی کامێراکەشم یەکێکە لەوانە.
07:07
And we have taken pictures like this.
100
402000
2000
وێنەی ئاواهیشمان گرتووە. و
07:09
And what you see is bright and dark regions, and that's about as far as it got for us.
101
404000
5000
ئەوەشی دەیبینن شوێنی ڕووناک و تاریکە، و
هێندەی ئەوە دوور ڕۆشتین.
هێندەی ئەوە دوور ڕۆشتین.
07:14
It was so mystifying: we couldn't make out what we were seeing on Titan.
102
409000
4000
زۆر سەرلێشێوێنەر بوو: لەوە تێنەدەگەشتین
کە ئەوە چییە لەسەر تایتن دەیبینین.
کە ئەوە چییە لەسەر تایتن دەیبینین.
07:18
When you look closer at this region, you start to see things
103
413000
5000
کاتێک لە نزیکترەوە سەیری ئەم
ناوچەیە دەکەیت، زۆر شت دەبینیت
ناوچەیە دەکەیت، زۆر شت دەبینیت
07:23
like sinuous channels -- we didn't know. You see a few round things.
104
418000
4000
وەک ڕاڕەوی پێچاوپێچ -- نەماندەزانی.
هەندێک شتی بازنەییت دەبینی.
هەندێک شتی بازنەییت دەبینی.
07:27
This, we later found out, is, in fact, a crater,
105
422000
2000
ئەمە دواتر بۆمان دەرکەوت،
کە لە ڕاستیدا چاڵایی گڕکانە،
کە لە ڕاستیدا چاڵایی گڕکانە،
07:29
but there are very few craters on the surface of Titan,
106
424000
3000
بەڵام چەند چاڵاییەکی کەمی گڕکان
هەیە لە سەر ڕووی تایتن،
هەیە لە سەر ڕووی تایتن،
07:32
meaning it's a very young surface.
107
427000
2000
واتە تازە درووست بووە
سەر ڕووی مانگەکە.
سەر ڕووی مانگەکە.
07:34
And there are features that look tectonic.
108
429000
2000
ئەم خەسڵەتانەش لە جوڵەی تەکتۆنی
زەوییەکە دەچن.
زەوییەکە دەچن.
07:36
They look like they've been pulled apart.
109
431000
2000
لەوە دەچن کە ڕاکێشرابێتن لەیەکتری.
07:38
Whenever you see anything linear on a planet,
110
433000
2000
هەرکاتێک شتێکی ڕێک بینی
لە سەر هەسارەیەک،
لە سەر هەسارەیەک،
07:40
it means there's been a fracture, like a fault.
111
435000
4000
واتە شکانێک ڕوویداوە، وەک قڵیشێکی زەمینی.
07:44
And so it's been tectonically altered.
112
439000
2000
کەواتە بە جموجۆڵی تەکتۆنی
زەوییەکە گۆڕدراوە.
زەوییەکە گۆڕدراوە.
07:46
But we couldn't make sense of our images,
113
441000
2000
بەڵام نەمانتوانی وێنەکانمان لێکبەینەوە،
07:48
until, six months after we got into orbit,
114
443000
4000
هەتا دوای شەش مانگ کە
گەشتینە خولگەکە،
گەشتینە خولگەکە،
07:52
an event occurred that many have regarded
115
447000
2000
ڕووداوێک بوو کە زۆر کەس وەک
07:54
as the highlight of Cassini's investigation of Titan.
116
449000
3000
گرنگترینی لێکۆڵینەوەکەی کاسینی
لە سەر مانگی تایتن سەیریان دەکرد.
لە سەر مانگی تایتن سەیریان دەکرد.
07:57
And that was the deployment of the Huygens probe,
117
452000
3000
ئەویش دانانی ئامێری پشکنینی هایگنس بوو،
08:00
the European-built Huygens probe that Cassini had carried
118
455000
3000
ئامێری پشکنینەکەی لە ئەوروپا درووستکرابوو
کاسینی بۆ ماوەی
کاسینی بۆ ماوەی
08:03
for seven years across the solar system. We deployed it to the atmosphere of Titan,
119
458000
4000
حەوت ساڵ بە کۆمەڵەی خۆردا هەڵیگرت.
لەناو بارگەی هەوای تایتندا داماندا،
لەناو بارگەی هەوای تایتندا داماندا،
08:07
it took two and a half hours to descend, and it landed on the surface.
120
462000
4000
دوو کاتژمێر و نیوی ویست و
لەسەر ڕووی مانگەکە نیشتەوە. و
لەسەر ڕووی مانگەکە نیشتەوە. و
08:11
And I just want to emphasize how significant an event this is.
121
466000
4000
ئەمەوێ تیشک بخەمە سەر ئەوەی
ئەم بۆنەیە چەند گرنگ بوو.
ئەم بۆنەیە چەند گرنگ بوو.
08:15
This is a device of human making,
122
470000
3000
ئەمە ئامێرێکە مرۆڤ دروستیکردووە و
08:18
and it landed in the outer solar system for the first time in human history.
123
473000
4000
بۆ یەکەم جار لە مێژووی مرۆڤدا لە
دوورترین بەشی کۆمەڵەی خۆر نیشتەوە.
دوورترین بەشی کۆمەڵەی خۆر نیشتەوە.
08:22
It is so significant that, in my mind,
124
477000
4000
لە مێشکی مندا ئەوەندە شتێکی دیاربوو
08:26
this was an event that should have been celebrated
125
481000
2000
بۆنەیەک بوو کە پێویست بوو
ئاهەنگی بۆ بگێڕدرێت
ئاهەنگی بۆ بگێڕدرێت
08:28
with ticker tape parades in every city across the U.S. and Europe,
126
483000
5000
لە تەواوی شارەکانی ئەمریکا و ئەوروپادا، و
08:33
and sadly, that wasn't the case.
127
488000
2000
بەداخەوە ئەوە نەکرا.
08:35
(Laughter).
128
490000
2000
(پێکەنین)
08:37
It was significant for another reason. This is an international mission,
129
492000
3000
لەبەر هۆکارێکی تر گرنگ و دیار بوو.
ئەمە نێردراوێکی نێودەوڵەتی بوو، و
ئەمە نێردراوێکی نێودەوڵەتی بوو، و
08:40
and this event was celebrated in Europe, in Germany,
130
495000
3000
ئەم بۆنەیە ئاهەنگی بۆ گێڕدرا لە
ئەوروپا، لە ئەڵمانیا، و
ئەوروپا، لە ئەڵمانیا، و
08:43
and the celebratory presentations were given in English accents,
131
498000
4000
وتارەکەی پێشکەشکرا بە
زاراوەی ئینگلیزی بەریتانی و
زاراوەی ئینگلیزی بەریتانی و
08:47
and American accents, and German accents, and French and Italian and Dutch accents.
132
502000
6000
ئەمریکی، و ئەڵمانی، و فەڕەنسی و
ئیتاڵی و هۆڵەندی پێشکەشکرا.
ئیتاڵی و هۆڵەندی پێشکەشکرا.
08:53
It was a moving demonstration of what the words
133
508000
4000
نیشاندانێکی هەستجوڵێنەری ئەوە بوو
کە ووشەکانی
کە ووشەکانی
08:57
"united nations" are supposed to mean:
134
512000
2000
"نەتەوە یەکگرتووەکان" چی دەگەیەنێت:
08:59
a true union of nations joined together in a colossal effort for good.
135
514000
6000
یەکگرتنێکی ڕاستەقینەی نەتەوەکان
لە هەوڵێکدا پێکەوە بۆ مەبەستێکی باش.
لە هەوڵێکدا پێکەوە بۆ مەبەستێکی باش.
09:05
And, in this case, it was a massive undertaking to explore a planet,
136
520000
4000
لەمەشدا، کارێکی گەڕانی گەورەبوو
بە هەسارەیەکدا، و هەروەها
بە هەسارەیەکدا، و هەروەها
09:09
and to come to understand a planetary system
137
524000
3000
بۆ تێگەشتن لە سیستمی هەسارەکەی
09:12
that, for all of human history, had been unreachable,
138
527000
4000
کە بەدرێژایی مێژووی مرۆڤایەتی
نەمانتوانیوە پێی بگەین، و
نەمانتوانیوە پێی بگەین، و
09:16
and now humans had actually touched it.
139
531000
2000
ئێستا مرۆڤەکان پێیگەشتوون.
09:18
So it was -- I mean, I'm getting goose bumps just talking about it.
140
533000
4000
بۆیە ئەوە -- مەبەستم ئەوەیە، تەنیا بە
باسکردنی موچڕک بە لەشما یەت.
باسکردنی موچڕک بە لەشما یەت.
09:22
It was a tremendously emotional event,
141
537000
2000
بۆنەیەک بوو زۆر هەستی جوڵاندم، و
09:24
and it's something that I will personally never forget, and you shouldn't either.
142
539000
5000
شتێک بوو کە خۆم قەت بیرم ناچێتەوە، و
ئێوەش نابێ بیرتان بچێتەوە.
ئێوەش نابێ بیرتان بچێتەوە.
09:29
(Applause).
143
544000
6000
(چەپڵەلێدان)
09:35
But anyway, the probe took measurements of the atmosphere on the way down,
144
550000
3000
بەڵام بەهەرحاڵ، ئامێرەکە پێوانەی
بارگەی هەوای کردووە لەگەڵ چونەخوار و
بارگەی هەوای کردووە لەگەڵ چونەخوار و
09:38
and it also took panoramic pictures.
145
553000
2000
هەروەها وێنەی لەدوای یەکی گرتووە.
09:40
And I can't tell you what it was like to see the first pictures
146
555000
4000
ناشتوانم بۆتان باسکەم هەستێکی چۆنبوو
کە یەکەمین وێنەکانمان بینی
کە یەکەمین وێنەکانمان بینی
09:44
of Titan's surface from the probe. And this is what we saw.
147
559000
4000
کە ئامێرەکە لەسەر تایتن گرتبوی. و
ئەمانە ئەو شتانە بوو کە بینیمان.
ئەمانە ئەو شتانە بوو کە بینیمان.
09:48
And it was a shocker, because it was everything we wanted
148
563000
3000
زۆر تاسێنەر بوو، چونکە
هەموو ئەوەبوو کە دەمانویست
هەموو ئەوەبوو کە دەمانویست
09:51
those other pictures taken from orbit to be.
149
566000
2000
ئەو وێنانەی تر لە خولگەکەوە بوون.
09:53
It was an unambiguous pattern, a geological pattern.
150
568000
4000
شێوەیەک بوو زۆر نامۆ نەبوو،
شێوەیەکی جیۆلۆجی.
شێوەیەکی جیۆلۆجی.
09:57
It's a dendritic drainage pattern that can be formed only by the flow of liquids.
151
572000
5000
شێوەیەکی هەڵچۆڕانی لقوپۆپییە کە دەکرێت
بە ڕۆچوونی شلەمەنی درووستبووبێتن.
بە ڕۆچوونی شلەمەنی درووستبووبێتن.
10:02
And you can follow these channels
152
577000
2000
دەشتوانی شوێن ئەم ڕاڕەوانە بکەویت و
10:04
and you can see how they all converge.
153
579000
1000
دەبینن چۆن هەموویان یەکدەگرنەوە.
10:05
And they converge into this channel here, which drains into this region.
154
580000
4000
لەم ڕاڕەوەدا یەک دەگرنەوە لێرەدا،
کە دەچۆڕێتە ناو ئەم ناوچەیەوە.
کە دەچۆڕێتە ناو ئەم ناوچەیەوە.
10:09
You are looking at a shoreline.
155
584000
2000
سەیری سنوری ڕووبارێک ئەکەن.
10:11
Was this a shoreline of fluids? We didn't know.
156
586000
3000
ئەمە سنوری ڕووبارێکی شلەمەنی بووە؟
نەمانتوانی بزانین.
نەمانتوانی بزانین.
10:14
But this is somewhat of a shoreline.
157
589000
2000
بەڵام ئەمە بەجۆرێک لە سنوری
ڕووبارێکی شلەمەنی دەچێت.
ڕووبارێکی شلەمەنی دەچێت.
10:16
This picture is taken at 16 kilometers.
158
591000
2000
ئەم وانەیە لە دووری ١٦ کیلۆمەترەوە گیراوە.
10:18
This is the picture taken at eight kilometers, OK? Again, the shoreline.
159
593000
4000
ئەم وێنەیە لە دووری هەشت کیلۆمەترەوە، باشە؟
دووبارە، سنوری ڕووبارێک.
دووبارە، سنوری ڕووبارێک.
10:22
Okay, now, 16 kilometers, eight kilometers -- this is roughly an airline altitude.
160
597000
5000
باشە، ئێستا ١٦ کیلۆمەتر، هەشت کیلۆمەتر --
بە نزیکەیی بەرزی هێڵی ئاسمانییەکان.
بە نزیکەیی بەرزی هێڵی ئاسمانییەکان.
10:27
If you were going to take an airplane trip across the U.S.,
161
602000
3000
ئەگەر گەشتێکی ئاسمانی بکەیت بە ئەمریکادا،
10:30
you would be flying at these altitudes.
162
605000
2000
بەم بەرزییە دەفڕیت.
10:32
So, this is the picture you would have at the window of Titanian Airlines
163
607000
4000
کەواتە ئەمە وێنەیەکە لە جامەکەوە دەیگری
کاتێک بە هێڵی ئاسمانی تایتان گەشت دەکەیت
کاتێک بە هێڵی ئاسمانی تایتان گەشت دەکەیت
10:36
as you fly across the surface of Titan. (Laughter)
164
611000
3000
کاتێک بەسەر ئاسمانی مانگی
تایتاندا دەفڕیت.
تایتاندا دەفڕیت.
10:39
And then finally, the probe came to rest on the surface,
165
614000
4000
ئینجا دواجار، ئامێرەکە گەشتە سەر
ڕووی مانگەکە، و
ڕووی مانگەکە، و
10:43
and I'm going to show you, ladies and gentlemen,
166
618000
2000
ئێستا نیشانتان ئەیەم،
بەڕێزان و خانمان،
بەڕێزان و خانمان،
10:45
the first picture ever taken from the surface of a moon in the outer solar system.
167
620000
4000
یەکەم وێنەی سەر ڕووی مانگێکی
بەشی دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر.
بەشی دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر.
10:49
And here is the horizon, OK?
168
624000
4000
ئەمەش ئاسۆیە، باشە؟
10:53
These are probably water ice pebbles, yes?
169
628000
4000
ئەمانە کڵۆی سەهۆڵی ئاون، باشە؟
10:57
(Applause).
170
632000
5000
(چەپڵەلێدان)
11:02
And obviously, it landed in one of these flat, dark regions
171
637000
4000
ئاشکراشە لە یەکێک لە ناوچە
تەخت و تاریکەکان نیشتۆتەوە و
تەخت و تاریکەکان نیشتۆتەوە و
11:06
and it didn't sink out of sight. So it wasn't fluid that we landed in.
172
641000
5000
نوقم نەبۆتە شوێنێکەوە نەبینرێت.
کەواتە ئەوەی لەسەری نیشتینەوە شلە نەبوو.
کەواتە ئەوەی لەسەری نیشتینەوە شلە نەبوو.
11:11
What the probe came down in was basically
173
646000
3000
ئەوەی ئامێرەکە لێی نیشتۆتەوە
بەشێوەیەکی بنچینەیی
بەشێوەیەکی بنچینەیی
11:14
the Titan equivalent of a mud flat.
174
649000
3000
وەک تەختاییەکی لیتەیی زەوی بووە.
11:17
This is an unconsolidated ground that is suffused with liquid methane.
175
652000
5000
ئەمە زەوییەکی ڕەق نەکراوە کە
شلەی میسان نەرمیکردۆتەوە. و
شلەی میسان نەرمیکردۆتەوە. و
11:22
And it's probably the case that this material
176
657000
3000
لەوانەشە ئەم ماددەیە
11:25
has washed off the highlands of Titan
177
660000
4000
ناوچە بەرزاییەکانی تایتنی داشتبێت
لەڕێگەی ئەم ڕاڕەوانەوە کە بینیمان، و
11:29
through these channels that we saw,
178
664000
1000
11:30
and has drained over billions of years to fill in low-lying basins.
179
665000
4000
بەدرێژایی ملیۆنان ساڵ چۆڕاوە بۆ
پڕکردنی حەوزەکانی نزماییەکان.
پڕکردنی حەوزەکانی نزماییەکان.
11:34
And that is what the Huygens probe landed in.
180
669000
3000
ئامێری پشکنینی هایگنیش
لەوەیا نیشتۆتەوە.
لەوەیا نیشتۆتەوە.
11:37
But still, there was no sign in our images,
181
672000
4000
بەڵام هێشتا، هیچ نیشانەیەک
نییە لە وێنەکانماندا،
نییە لە وێنەکانماندا،
11:41
or even in the Huygens' images, of any large, open bodies of fluids.
182
676000
5000
یان تەنانەت وێنەکانی هویجیندا،
هی شوێنی پڕ لە شلەمەنی گەورە.
هی شوێنی پڕ لە شلەمەنی گەورە.
11:46
Where were they? It got even more puzzling when we found dunes.
183
681000
5000
ئەبێ لەکوێ بوبێتن؟ زیاتر ناڕوون بوو
کاتێک گردۆڵکە لمینەکانمان دۆزییەوە.
کاتێک گردۆڵکە لمینەکانمان دۆزییەوە.
11:51
OK, so this is our movie of the equatorial region of Titan,
184
686000
3000
باشە، ئەمە گرتەی ڤیدیۆیی ناوچەی
کەمەریی تایتن بوو،
کەمەریی تایتن بوو،
11:54
showing these dunes. These are dunes that are 100 meters tall,
185
689000
3000
ئەم گردۆڵکە لمانە دەرەخات. ئەم گردۆڵکە
لمانە سەد مەتر بەرزن،
لمانە سەد مەتر بەرزن،
11:57
separated by a few kilometers,
186
692000
3000
چەند کیلۆمەترێک مەودا لە نێوانیاندایە، و
12:00
and they go on for miles and miles and miles.
187
695000
3000
بۆ چەندین میل درێژە دەکێشن.
12:03
There's hundreds, up to a 1,000 or 1,200 miles of dunes.
188
698000
3000
سەدانی وا هەیە، هەتا ١٠٠٠ یان
٢٠٠٠ گردۆڵکەی لمین.
٢٠٠٠ گردۆڵکەی لمین.
12:06
This is the Saharan desert of Titan.
189
701000
3000
ئەمە بیابانی سەحارای مانگی تایتنە.
12:09
It's obviously a place which is very dry, or you wouldn't get dunes.
190
704000
5000
ئەبێ شوێنێک بێت زۆر وشک بێت،
ئەگەرنا گردۆڵکەی لمین نەئەبوو.
ئەگەرنا گردۆڵکەی لمین نەئەبوو.
12:14
So again, it got puzzling that there were no bodies of fluid,
191
709000
5000
کەواتە دووبارە، زیاتر ئەوە بوو بە مەتەڵ
کە هیچ کۆبوونەوەیەکی شلەمان نەدۆزییەوە،
کە هیچ کۆبوونەوەیەکی شلەمان نەدۆزییەوە،
12:19
until finally, we saw lakes in the polar regions.
192
714000
4000
هەتا لە کۆتاییدا، دەریاچەمان بینی
لە ناوچە جەمسەرییەکان.
لە ناوچە جەمسەرییەکان.
12:23
And there is a lake scene in the south polar region of Titan.
193
718000
4000
ئەمەش دیمەنی دەریاچەیەکە لە
ناوچەی جەمسەری باشوری تایتان.
ناوچەی جەمسەری باشوری تایتان.
12:27
It's about the size of Lake Ontario.
194
722000
2000
هێندەی قەبارەی دەریاچەی ئۆنتاریۆ دەبێت.
12:29
And then, only a week and a half ago,
195
724000
1000
ئینجا، هەفتە و نیوێک لەمەوبەر،
12:30
we flew over the north pole of Titan and found, again,
196
725000
4000
بەرەو جەمسەری باکوری تایتن چووین و
12:34
we found a feature here the size of the Caspian Sea.
197
729000
5000
دووبارە شێوە دەریاچەیەکمان دۆزییەوە
هێندەی قەبارەی دەریای قەزوین.
هێندەی قەبارەی دەریای قەزوین.
12:39
So it seems that the liquids, for some reason we don't understand,
198
734000
4000
کەواتە لەوە ئەچێت شلەکان، لەبەر
هەندێک هۆکار کە تێیناگەین،
هەندێک هۆکار کە تێیناگەین،
12:43
or during at least this season, are apparently at the poles of Titan.
199
738000
5000
یان لانی کەم لەم وەرزەدا،
لە جەمسەرەکانی مانگی تایتندان. و
لە جەمسەرەکانی مانگی تایتندان. و
12:48
And I think you would agree that we have found Titan
200
743000
3000
دەزانم ئێوەش هاوڕان کە
دۆزینەوەی ئێمە بۆ تایتن
دۆزینەوەی ئێمە بۆ تایتن
12:51
is a remarkable, mystical place. It's exotic, it's alien, but yet strangely Earth-like,
201
746000
7000
کارێکی بێوێنەیە، شوێنێکی ئەفسانەییە.
تایبەتە و جیاوازە بەڵام لە زەوی دەچێت، و
تایبەتە و جیاوازە بەڵام لە زەوی دەچێت، و
12:58
and having Earth-like geological formations
202
753000
3000
پێکهاتەی جیۆلۆجی وەک زەوی هەیە و
13:01
and a tremendous geographical diversity,
203
756000
4000
فرەچەشنییەکی جیۆلۆجی زۆری هەیە، و
13:05
and is a fascinating world whose only rival in the solar system
204
760000
4000
جیهانێکی سەرنجڕاکێشە کە تەنیا
ڕکابەری لە کۆمەڵەی خۆردا
ڕکابەری لە کۆمەڵەی خۆردا
13:09
for complexity and richness is the Earth itself.
205
764000
3000
لەڕوی ئاڵۆزی و دەوڵەمەندییەوە
زەوی خۆیەتی. و
زەوی خۆیەتی. و
13:12
And so now we go onto Enceladus. Enceladus is a small moon,
206
767000
5000
ئێستاش دەچینە سەر ئێنسیلادەس.
ئێنسیلادەس مانگێکی بچووکە،
ئێنسیلادەس مانگێکی بچووکە،
13:17
it's about a tenth the size of Titan. And you can see it here next to England,
207
772000
4000
یەک لەسەر دەی قەبارەی تایتن. و
لێرەیا دەیبینیت لای ئینگلتەراوە،
لێرەیا دەیبینیت لای ئینگلتەراوە،
13:21
just to show you the size. This is not meant to be a threat.
208
776000
3000
بۆ نیشاندانی قەبارەکەی.
بە مەبەستی نیشاندانی مەترسی نییە.
بە مەبەستی نیشاندانی مەترسی نییە.
13:24
(Laughter).
209
779000
2000
(پێکەنین)
13:26
And Enceladus is very white, it's very bright,
210
781000
4000
ئینسیلادەسیش زۆر سپییە،
زۆر گەشە، و
زۆر گەشە، و
13:30
and its surface is obviously wrecked with fractures.
211
785000
4000
سەر ڕووەکەشی دیارە کە
پڕە لە قڵیش.
پڕە لە قڵیش.
13:34
It is a very geologically active body.
212
789000
2000
لەڕووی جیۆلۆجییەوە تەنێکی زۆر چالاکە.
13:36
But the mother lode of discoveries on Enceladus
213
791000
2000
بەڵام گرنگترین دۆزینەوەی سەر ئینکیلادەس
13:38
was found at the south pole -- and we're looking at the south pole here --
214
793000
3000
دۆزینەوەی جەمسەری باشور بوو -- و
لێرەدا سەیری جەمسەری باشور دەکەین --
لێرەدا سەیری جەمسەری باشور دەکەین --
13:41
where we found this system of fractures.
215
796000
3000
کە لەوێ ئەم سیستمە قڵیشانەمان دۆزییەوە.
13:44
And they're a different color because they're a different composition.
216
799000
2000
ڕەنگی جیایان هەیە چونکە
لە پێکهاتەی جیادان.
لە پێکهاتەی جیادان.
13:46
They are coated. These fractures are coated with organic materials.
217
801000
5000
داپۆشراون. ئەم قڵیشانە بە
ماددەی ئەندامی داپۆشراون.
ماددەی ئەندامی داپۆشراون.
13:51
Moreover, this whole, entire region, the south polar region,
218
806000
4000
لەوەش زیاتر، هەموو ئەم ناوچەیە،
ناوچەی جەمسەری باشورە،
ناوچەی جەمسەری باشورە،
13:55
has elevated temperatures. It's the hottest place on the planet, on the body.
219
810000
4000
پلەی گەرمی بەرزترە.
گەرمترین شوێنە لەسەر مانگەکە.
گەرمترین شوێنە لەسەر مانگەکە.
13:59
That's as bizarre as finding that the Antarctic on the Earth is hotter than the tropics.
220
814000
5000
ئەوە هێندەی ئەوە سەیرە بڵێی بەستەڵەکی
باشوری زەوی لە ناوچە کەمەرەییەکان گەرمترە.
باشوری زەوی لە ناوچە کەمەرەییەکان گەرمترە.
14:04
And then, when we took additional pictures, we discovered
221
819000
3000
ئینجا کە وێنەی زیاترمان گرت،
ئەوەمان دۆزییەوە کە
ئەوەمان دۆزییەوە کە
14:07
that from these fractures are issuing jets of fine, icy particles
222
822000
6000
کە ئەم قڵیشانە چەندین
تەنۆلکەی سەهۆڵی دەردەدەن
تەنۆلکەی سەهۆڵی دەردەدەن
14:13
extending hundreds of miles into space.
223
828000
2000
کە سەدان میل بۆناو بۆشایی دەڕۆن.
14:15
And when we color-code this image, to bring out the faint light levels,
224
830000
3000
ئینجا کە وێنەکان ڕەنگ دەکەین،
بۆ دەرخستنی ئاستەکانی ڕووناکییە کەمەکان،
بۆ دەرخستنی ئاستەکانی ڕووناکییە کەمەکان،
14:18
we see that these jets feed a plume
225
833000
4000
دەبینین کە ئەم دەردانە زۆر دەڕوات
14:22
that, in fact, we see, in other images, goes thousands of miles
226
837000
4000
کە ڕاستییەکەی لە وێنەکانی تردا
دەبینین هەزارەها میل دەڕۆن
دەبینین هەزارەها میل دەڕۆن
14:26
into the space above Enceladus.
227
841000
2000
بۆ بۆشایی سەروو ئێنسیلادەس.
14:28
My team and I have examined images like this,
228
843000
3000
خۆم و تیمەکەم ئەم جۆرە
وێنانەمان پشکنی، و
وێنانەمان پشکنی، و
14:31
and like this one, and have thought about the other results from Cassini.
229
846000
4000
لەم جۆرانەش، و هەروەها
بیرمان لە ئەنجامەکانی تری کاسینیش کردەوە. و
بیرمان لە ئەنجامەکانی تری کاسینیش کردەوە. و
14:35
And we have arrived at the conclusion
230
850000
4000
گەشتینە ئەو دەرئەنجامەی کە
14:39
that these jets may be erupting from pockets
231
854000
3000
ئەم دەردانانە لەوانەیە لە کۆبوونەوەی
14:42
of liquid water under the surface of Enceladus.
232
857000
4000
شلەی ئاو بێت لە سەر
ڕووی ئێنسیلادەس.
ڕووی ئێنسیلادەس.
14:46
So we have, possibly, liquid water, organic materials and excess heat.
233
861000
5000
کەواتە لەوانەیە ئاوی شلەمان هەبێت،
ماددەی ئەندامی و گەرمی زۆریش.
ماددەی ئەندامی و گەرمی زۆریش.
14:51
In other words, we have possibly stumbled upon
234
866000
3000
بە واتایەکی تر، لەوانەیە گەشتبێتینە
14:54
the holy grail of modern day planetary exploration,
235
869000
4000
خاکی پیرۆزی گەڕانی
گەردوونی سەردەمی نوێ،
گەردوونی سەردەمی نوێ،
14:58
or in other words, an environment that is potentially suitable for living organisms.
236
873000
4000
بە واتایەکی تر، ژینگەیەک کە دەکرێت
بەکەڵکی ژیانی بوونەوەری زیندوو بێت. و
بەکەڵکی ژیانی بوونەوەری زیندوو بێت. و
15:02
And I don't think I need to tell you that the discovery of life
237
877000
3000
پێموانییە پێویست بکات پێتان بڵێم
کە دۆزینەوەی ژیان
کە دۆزینەوەی ژیان
15:05
elsewhere in our solar system,
238
880000
2000
لە شوێنێکی تری کۆمەڵەی خۆر،
15:07
whether it be on Enceladus or elsewhere,
239
882000
2000
ئەگەر لە ئێنسیلادەس بێت
یان شوێنێکی تر،
یان شوێنێکی تر،
15:09
would have enormous cultural and scientific implications.
240
884000
3000
کاریگەرییەکی کلتوری و زانستی دەبێت.
15:12
Because if we could demonstrate that genesis had occurred
241
887000
4000
چونکە ئەگەر نیشانی بەین
کە درووست بوونی بوونەوەر نەک
کە درووست بوونی بوونەوەر نەک
15:16
not once, but twice, independently, in our solar system,
242
891000
4000
جارێک، بەڵکو دووجاریش بووە،
لە کۆمەڵەی خۆردا،
لە کۆمەڵەی خۆردا،
15:20
then that means, by inference, it has occurred a staggering number of times
243
895000
4000
کەواتە واتای ئەوەیە، چەندین
جاری تر لە شوێنی تریش بووە
جاری تر لە شوێنی تریش بووە
15:24
throughout the universe and its 13.7 billion year history.
244
899000
5000
بەدرێژایی مێژووی ١٣.٧ ملیار
ساڵەی مێژووی گەردوون.
ساڵەی مێژووی گەردوون.
15:29
Right now, Earth is the only planet still that we know is teeming with life.
245
904000
4000
لە ئێستادا، زەوی تەنیا هەسارەیە
کە دەزانین ژیانی لەسەرە.
کە دەزانین ژیانی لەسەرە.
15:33
It is precious, it is unique,
246
908000
3000
بەنرخە، تایبەتە،
15:36
it is still, so far, the only home we've ever known.
247
911000
3000
هەتا ئێستا، تەنیا خاکە زانیبێتمان.
15:39
And if any of you were alert and coherent during the 1960s --
248
914000
7000
ئەگەر هۆشیار بن و ئاگادار بن
کە لە ١٩٦٠ەکاندا -- و
کە لە ١٩٦٠ەکاندا -- و
15:46
and we'd forgive you, if you weren't, OK --
249
921000
2000
لێتان ئەبورین ئەگەر نەزانن، باشە --
15:48
you would remember this very famous picture
250
923000
2000
ئەم وێنە زۆر بەناوبانگەتان بیر دەبێت
15:50
taken by the Apollo 8 astronauts in 1968.
251
925000
4000
کە ساڵی ١٩٦٨ لەلایەن ئاسمانەوانەکانی
ئەپۆلۆ هەشتەوە گیرا.
ئەپۆلۆ هەشتەوە گیرا.
15:54
It was the first time that Earth was imaged from space,
252
929000
3000
یەکەم جار بوو زەوی
لە بۆشایی ئاسمانەوە وێنەبگیرێت، و
لە بۆشایی ئاسمانەوە وێنەبگیرێت، و
15:57
and it had an enormous impact on our sense of place in the universe,
253
932000
3000
کاریگەرییەکی زۆری هەبوو لەسەر تێگەشتنمان
لە شوێنەکەمان لە گەردووندا، و
لە شوێنەکەمان لە گەردووندا، و
16:00
and our sense of responsibility for the protection of our own planet.
254
935000
5000
تێگەشتنمان لە بەرپرسیارێتی
پاراسنتی هەسارەکەی خۆمان.
پاراسنتی هەسارەکەی خۆمان.
16:05
Well, we on Cassini have taken an equivalent first,
255
940000
4000
ئێمەش بە هەمان شێوە بە کاسینی،
16:09
a picture that no human eye has ever seen before.
256
944000
4000
وێنەیەکمان گرتووە کە پێشتر
مرۆڤ بە چاو نەیبینیوە.
مرۆڤ بە چاو نەیبینیوە.
16:13
It is a total eclipse of the Sun, seen from the other side of Saturn.
257
948000
4000
خۆرگیرانی تەواوەتییە، لە
لاکەی تری زووحەلەوە.
لاکەی تری زووحەلەوە.
16:17
And in this impossibly beautiful picture,
258
952000
4000
وێنەیەکی ئێجگار جوانە،
16:21
you see the main rings backlit by the Sun,
259
956000
2000
دەبینن ئەڵقە سەرەکییەکان لە
پشتەوە بە خۆر ڕووناک دەکرێنەوە،
پشتەوە بە خۆر ڕووناک دەکرێنەوە،
16:23
you see the refracted image of the Sun
260
958000
3000
وێنەدراوەکانی خۆر دەبینن و
16:26
and you see this ring created, in fact,
261
961000
2000
ئەم ئەڵقەیە دەبینن کە درووستکراوە،
16:28
by the exhalations of Enceladus.
262
963000
3000
بە هەوا دانەوەی ئینکیلادەس.
16:31
But as if that weren't brilliant enough, we can spot, in this beautiful image,
263
966000
6000
بەڵام وەک ئەوەی ئەوە زۆر جوان نەبووبێت،
لەم وێنە جوانەدا،
لەم وێنە جوانەدا،
16:37
sight of our own planet,
264
972000
2000
هەسارەکەی خۆمان دەبینین،
16:39
cradled in the arms of Saturn's rings.
265
974000
4000
لەناو ئەڵقەکانی زوحەلەوە.
16:43
Now, there is something deeply moving
266
978000
2000
ئێستا، شتێکی قوڵی جوڵێنەر هەیە
16:45
about seeing ourselves from afar,
267
980000
2000
لە بینینی خۆمان لە دوورەوە، و
16:47
and capturing the sight of our little, blue-ocean planet
268
982000
3000
بینینی دیمەنی هەسارە بچووک و
شینەکەی خۆمان
شینەکەی خۆمان
16:50
in the skies of other worlds.
269
985000
2000
لە ئاسمانی جیهانەکانی ترەوە. و
16:52
And that, and the perspective of ourselves that we gain from that,
270
987000
4000
ئەوە، و تێڕوانینێک بۆ مەزنی
هەسارەکەی خۆمان،
هەسارەکەی خۆمان،
16:56
may be, in the end, the finest reward that we earn
271
991000
4000
لەوانەیە لە کۆتاییدا، گەورەترین
دەستکەوتبێت بەدەستمان هێنابێت
دەستکەوتبێت بەدەستمان هێنابێت
17:00
from this journey of discovery that started half a century ago.
272
995000
3000
لەم گەشتی دۆزینەوەیەمان کە
نیو سەدە لەمەوبەر دەستمان پێکرد.
نیو سەدە لەمەوبەر دەستمان پێکرد.
17:03
And thank you very much.
273
998000
2000
زۆر سوپاس بۆ ئێوە.
17:05
(Applause)
274
1000000
12000
(چەپڵەلێدان)
ABOUT THE SPEAKER
Carolyn Porco - Planetary scientistAs the leader of the Imaging Team on the Cassini mission to Saturn, Carolyn Porco interprets and shares the pictures coming back from this fascinating planet, its rings and its moons.
Why you should listen
Planetary scientist Carolyn Porco studies and interprets the photos from NASA space missions like the renowned Voyager mission to the outer solar system in the 1980s and the Cassini-Huygens mission to Saturn. She leads a team of scientists from the US and Europe that has been analyzing the images Cassini has sent back since it left Earth in 1997. At Saturn, they have found new phenomena everywhere they've turned their cameras … in the planet’s atmosphere, within its rings and on the surfaces of its many moons. And they've produced spectacular images and animations of these marvels in the process.
Back in the early-1980s, while still working on her doctorate, Porco was drafted onto the Voyager imaging team to assist in crunching the mountains of data coming back from Voyager’s fly-by of Saturn. Her work on the planet's rings and their relation to its moons cemented her connection with Saturn. After Voyager had flown by Neptune and was nearing conclusion, she worked together with Carl Sagan in planning Voyager’s celebrated Pale Blue Dot picture of Earth.
Her ongoing work at the Cassini Imaging Central Laboratory for Operations (CICLOPs) has two goals: to process, interpret and archive Cassini’s images for other scientists, and to make sure the images -- in all their breathtaking poetry and mystery and sheer Save-Image-As-Desktop awesomeness -- connect with the general public. She is an advocate for the exploration and understanding of planetary space, and her frequent talks (as well as her "Captain's Log" memos on the CICLOPS website) speak to everyone, scientist and nonscientist alike. Her advocacy extends to Hollywood, where she was the character consultant on the 1997 movie “Contact,” and a consultant on the 2009 Paramount Pictures re-boot of “Star Trek.” In 2012, she was named one the 25 most influential people in space by TIME magazine.
Finally, in a twist on the Pale Blue Dot theme, it was she who conceived the idea to invite the people of the world to smile while Cassini imaged the Earth on July 19, 2013 in an event called “The Day the Earth Smiled.”
For more information:
Solar System Portrait: Earth as 'Pale Blue Dot'
BBC: Saturn snapped as Earth smiled
The Atlantic: The Carl Sagan of Our Time Reprises the 'Pale Blue Dot' Photo of Earth
The Day the Earth Smiled: Image
Library of Congress: Portraits of the Solar System: Talking with Carolyn Porco About Carl Sagan
Carolyn Porco | Speaker | TED.com