TEDGlobal 2017
Washington Wachira: For the love of birds
واشینگتن واکیرا: بۆ خۆشەویستی باڵندەکان
Filmed:
Readability: 4.3
1,065,469 views
لە نایابترین و جوانترین باڵندەی (فۆول گینی) تا باڵندەی (جاکانای خیانەتکار)ی ئەفریقی، تا دەکاتە داڵەکەرخۆرە کە دەتوانێت لە ماوەی ٣٠ خولەکدا زێبرایەک بخوات، واشینگتن واکیرا دەیەوێت هەموو ئەو باڵندە سەرسوڕهێنەرانە بناسین کە لە هەسارەکەماندا هەن. ئەگەر ئێوە بەشێک نین لە لایانگرانی پەڕدروستکەرەکان -- یاخود خەم لە گوزەرانیان ناخۆن -- دوای ئەم بێگومان دوای گوێگرتن لەم قسە تایبەتانە، دەبن بە هەواداری باڵندەکان.
Washington Wachira - Wildlife ecologist, nature photographer and safari guide
Birder and ecologist Washington Wachira started the Youth Conservation Awareness Programme to nurture young environmental enthusiasts in Kenya. Full bio
Birder and ecologist Washington Wachira started the Youth Conservation Awareness Programme to nurture young environmental enthusiasts in Kenya. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
With me here today
0
760
1656
ئەمڕۆ لێرە لەگەڵ خۆم
00:14
I brought something beautiful.
1
2440
1720
.شتێکی جوانم هێناوە
00:16
This is a feather from one of the most
beautiful birds we have in Kenya,
beautiful birds we have in Kenya,
2
4920
4656
ئەمە پەری یەکێک
،لە جوانترین باڵندەکانە لە کینیا
،لە جوانترین باڵندەکانە لە کینیا
00:21
the crested guinea fowl.
3
9600
1960
.گینی فاوڵی پۆپنەدارە
00:24
But this feather is more than just that.
4
12600
2936
.بەڵام ئەم پەرە زۆر لەوە زیاترە کە هەیە
00:27
If you've taken time when you are outdoors
5
15560
2256
ئەگەر لە دەرەوە کاتت بەسەر بردبێت
00:29
to look at the feathers around you,
6
17840
1896
،بۆ تەمەشاکردنی ئەو پەڕانەی دەوروبەرت
00:31
you'll have noticed
7
19760
1216
تێبینت کردوە
00:33
that there is this huge variety
of different sizes,
of different sizes,
8
21000
3736
،کە زۆر جۆر و قەبارەی جیاواز
00:36
shapes and even colors.
9
24760
2200
.شێوە و تەنانەت ڕەنگەی جیاوازیشیان هەیە
00:39
The feather is one of the most
astonishing pieces of technology
astonishing pieces of technology
10
27840
4696
ئەم پەرە وەک یەکێک لە
تەکنەلۆجیای زانیاری بەکارهاتووە
تەکنەلۆجیای زانیاری بەکارهاتووە
00:44
invented by the natural world,
11
32560
2536
،لە لایەن سروشتەوە بەرهەم هێنراوە
00:47
and for centuries, this feather
has helped birds to keep dry,
has helped birds to keep dry,
12
35120
5016
چەندەها سەدەیە ئەم پەرە
،یارمەتی باڵندەکان دەدا بۆ مانەوە بە وشکی
،یارمەتی باڵندەکان دەدا بۆ مانەوە بە وشکی
00:52
to keep warm and even power flight.
13
40160
2880
.گەرمکردنەوە، تەنانەت توانای فڕینیش
00:56
Only one section of the tree of life
can actually make a feather.
can actually make a feather.
14
44280
4080
تەنها یەک بەشی ژیان
.دەتوانێت ئەو پەرە دروست بکات
.دەتوانێت ئەو پەرە دروست بکات
01:01
Among all the world's animals,
15
49400
1936
،لە ناو هەموو جیهانی ئاژەڵەکان
01:03
birds are the only ones
who can make something
who can make something
16
51360
2176
باڵندەکان تاکە جۆرن دەتوانن
شتێک دروست بکەن
شتێک دروست بکەن
01:05
like what I'm holding today.
17
53560
1334
وەک ئەوەی ئەمڕۆ لە دەستمە.
01:07
I personally have given them a nickname,
18
55960
2376
.من وەک خۆم نازناوەک بە وان دەبەخشم
01:10
and I like to call them the feathermakers.
19
58360
2440
.حەز دەکەم پێیان بڵێم پەردروستکەر
01:14
It is the major difference between birds
and any other animals we have on earth,
and any other animals we have on earth,
20
62360
5456
جیاوازی سەرەکی نێوان باڵندەکان
،لەگەل ئاژەلەکانی تر لە سەر زەوی
،لەگەل ئاژەلەکانی تر لە سەر زەوی
01:19
and if you can't make a feather,
you cannot call yourself a bird.
you cannot call yourself a bird.
21
67840
3616
ئەگەر تۆ ناتوانی پەر دروست بکەی
.ناتوانی بە خۆت بڵێیت باڵندە
.ناتوانی بە خۆت بڵێیت باڵندە
01:23
(Laughter)
22
71480
2216
(پێکەنین)
01:25
For us humans, who are earthbound,
23
73720
3096
،بۆ ئێمەی مرۆڤ کە بە زەویوەوە بەندین
01:28
birds represent freedom.
24
76840
1680
.باڵندەکان ئازادی دەنوێنن
01:31
This feather has enabled birds
to conquer gravity
to conquer gravity
25
79160
3496
ئەم پەرە هێز دەداتە باڵندەکان
بۆ سەرکەوتن بەسەر هێزی ڕاکێشاندا.
بۆ سەرکەوتن بەسەر هێزی ڕاکێشاندا.
01:34
and take to the air
in an extraordinary way.
in an extraordinary way.
26
82680
3056
.هەروەها فرین بە ڕێگەیەکی سەیر
01:37
Don't you sometimes wish
you could fly like a bird?
you could fly like a bird?
27
85760
3080
ئێوەش هەندێ کات هیواتان
خواستوە وەک باڵندەکان بفڕن؟
خواستوە وەک باڵندەکان بفڕن؟
01:42
Birds are my passion,
28
90720
2576
،باڵندەکان هەستێکی بەسۆزی منن
01:45
and I want to change the way
each one of you thinks about them.
each one of you thinks about them.
29
93320
4376
دەمەوێ لەو ڕێگەیەوە بیرۆکەی
.هەر یەک لە ئێوە بگۆڕم دەربارەیان
.هەر یەک لە ئێوە بگۆڕم دەربارەیان
01:49
The easiest reason I love them so much
is because they are beautiful.
is because they are beautiful.
30
97720
3560
سادەترین هۆکار کە ئەوانم
.خۆشدەوێت لەبەر ئەوەی جوانن
.خۆشدەوێت لەبەر ئەوەی جوانن
01:54
There are 10,000 species in the world,
31
102320
3296
.دە هەزار جۆریان هەیە لە جیهان
01:57
and each one of them
is uniquely beautiful.
is uniquely beautiful.
32
105640
3360
.هەر یەکێک لە وان جوانیەکی بێهاوتایان هەیە
02:02
Birds are amazing,
33
110480
1200
،باڵندەکان سەرنج ڕاکێشن
02:04
and this talk is dedicated
to all the birds of the world.
to all the birds of the world.
34
112480
3696
ئەم قسەیە پێشکەشە
بە هەموو باڵندەکانی جیهان.
بە هەموو باڵندەکانی جیهان.
02:08
(Laughter)
35
116200
1576
(پێکەنین)
02:09
(Applause)
36
117800
3736
(چەپڵەڕێزان)
02:13
Indeed, these birds have been
part of our lives and cultures
part of our lives and cultures
37
121560
4536
لە ڕاستیدا ئەم باڵندانە
بەشێکن لە کەلتور و ژیانی ئێمە
بەشێکن لە کەلتور و ژیانی ئێمە
02:18
all over the world for centuries,
38
126120
2656
،بە درێژای ژیان بۆ چەند سەدەیەک
02:20
and every society has a story about birds.
39
128800
3136
هەموو کۆمەڵگەیەک
.چیرۆکێکی هەیە دەربارەی باڵندەکان
.چیرۆکێکی هەیە دەربارەی باڵندەکان
02:23
You probably have heard
childhood stories of different birds
childhood stories of different birds
40
131960
3696
لەوانەیە بە منداڵی گوێت لە چیڕۆکی جیاوازی
باڵندەکان بوبیت
باڵندەکان بوبیت
02:27
and how they relate with man.
41
135680
1976
.هەروەها چۆن پەیوەندیان هەیە لەگەل مرۆڤ
02:29
I personally recently learned
42
137680
1816
بەدڵنیایەوە من لەوە گەیشتم
02:31
that our human ancestors
would follow flocks of vultures
would follow flocks of vultures
43
139520
3776
کە باوباپیران بە دوای
پۆل پۆلی هەڵۆکان دەکەون
پۆل پۆلی هەڵۆکان دەکەون
02:35
and then they would help them
44
143320
1416
یارمەتی ئەوان دەدەن
02:36
to identify where carcasses
have been dropped by large carnivores,
have been dropped by large carnivores,
45
144760
3456
شوێنی کەوتنە خوارەوەی لاشە مردووە کان
بە هۆی گۆشتخۆرەکانەوە،
بە هۆی گۆشتخۆرەکانەوە،
02:40
and these humans will scavenge
and eat part of that meat.
and eat part of that meat.
46
148240
3360
ئەم مرۆڤانە پاکی دەکەنەوە و
بەشێکی گۆشتەکە دەخۆن.
بەشێکی گۆشتەکە دەخۆن.
02:45
Birds have been used as brands
and labels all over the world.
and labels all over the world.
47
153960
3496
باڵندەکان وەک ماڕکە و ناونیشانەک
بەکارهێنراون.
بەکارهێنراون.
02:49
You know the bald eagle?
48
157480
1336
تۆ هەڵۆ گەورەکە دەناسی
02:50
It was chosen as the national
emblem for the US
emblem for the US
49
158840
2776
هەڵبژێردراوە وەک
دروشمی نەتەوەیی بۆ ئەمەریکا
دروشمی نەتەوەیی بۆ ئەمەریکا
02:53
because of its majestic strength,
50
161640
2136
لەبەر ئەوەی توانایەکی بەهێزی هەیە،
02:55
beautiful looks
51
163800
1216
شێوەیەکی جوان
02:57
and even a long lifespan.
52
165040
1520
هەروەها تەنانەت تەمەنیشی درێژە.
02:59
And just like us humans
53
167520
1536
وەک ئێمەی مرۆڤ
03:01
who have managed to live
in virtually all habitats of this earth,
in virtually all habitats of this earth,
54
169080
4536
ئەو کەسەی بریاری داوە
،هەموو خوەکانی باش بێت لەسەر زەوی
،هەموو خوەکانی باش بێت لەسەر زەوی
03:05
birds have also conquered the world.
55
173640
3416
.باڵندەکانیش جیهاندا داگیردەکەن
03:09
From birds such as
these beautiful penguins
these beautiful penguins
56
177080
2936
لە ناو باڵندەکاندا بۆ نموونە
ئەم بەتریقە جوانانەنە
ئەم بەتریقە جوانانەنە
03:12
that live in the cold ice caps
57
180040
2416
کە لە شوێنی سارد و سەهۆڵاوی دەژین
03:14
to even others like the larks,
58
182480
2056
وەک کڵاوکوڕە،
03:16
who live in the hottest deserts
you can imagine.
you can imagine.
59
184560
3136
لە گەرمترین بیابانەکان دەژین
کە دەتوانی خەیاڵ بکەی.
کە دەتوانی خەیاڵ بکەی.
03:19
Indeed, these species
have conquered this world.
have conquered this world.
60
187720
2520
لە ڕاستیدا، ئەم جۆرانە
لە جیهاندا بڵاوبوونەتەوە.
لە جیهاندا بڵاوبوونەتەوە.
03:23
Birds also build houses like us.
61
191320
2656
.باڵندەکان وەک ئێمە خانوو دروست دەکەن
03:26
The real pros in housebuilding
62
194000
2096
لە شوێنی نیشتەجێبون
03:28
are a group of birds
we call the weaverbirds,
we call the weaverbirds,
63
196120
2120
،کۆمەڵێک لە باڵندەکان
پێیان دەڵێین چۆلەکەکان
پێیان دەڵێین چۆلەکەکان
03:31
and this name they were given
64
199040
1416
ئەو ناوەی پێان بەخشرا
03:32
because of the way
in which they weave their nests.
in which they weave their nests.
65
200480
2520
چونکە لەو ڕێگەیەوە هێلانەیەک
بۆ خۆیان دروست دەکەن.
بۆ خۆیان دروست دەکەن.
03:35
An interesting one:
66
203720
1576
یەکێک لە شتە سەرنجڕاکێشەکان:
03:37
birds also love and date
just like us humans.
just like us humans.
67
205320
3376
باڵندەکان وەک مرۆڤەکان
خۆشەویستی دەکەن و ژوان دەبەستن.
خۆشەویستی دەکەن و ژوان دەبەستن.
03:40
In fact, you'll be surprised to know
that males dress to impress the women,
that males dress to impress the women,
68
208720
5856
لە ڕاستیدا سەرت دەسوڕمێ كە نێرەکان خۆیان
دەڕازێننەوە تا کار لە مێینەکان بکەن.
دەڕازێننەوە تا کار لە مێینەکان بکەن.
03:46
and I'll show you how.
69
214600
1576
.من نیشانتان دەدەم چۆن
03:48
So here we have a long-tailed widowbird,
70
216200
2536
لێرە کلکێکی گەورەمان هەیە،
03:50
and this is how they would normally look.
71
218760
2256
ئەمە ئەوەیە کە چۆن
بەشێوەیەکی ئاسایی دەردەکەون.
بەشێوەیەکی ئاسایی دەردەکەون.
03:53
But when it comes to the breeding season,
72
221040
2416
بەڵام کاتیک دەبێتە وەرزی زاوزێکردن،
03:55
everything changes,
73
223480
2296
هەموو شتێک دەگۆڕیت،
03:57
and this is how he looks.
74
225800
1976
ئەمە ئەوەیە کە دەردەکەوێت.
03:59
(Audience murmurs)
75
227800
1296
(دەنگەدەنگی گوێگرەکان)
04:01
Yeah?
76
229120
1240
بەڵێ؟
04:03
Birds also, multiple species of them,
77
231320
3656
هەروەها باڵندەکانیش،
شێوازی جۆراوجۆریان هەیە،
شێوازی جۆراوجۆریان هەیە،
04:07
do love to touch and cuddle
just like humans.
just like humans.
78
235000
3576
خۆشەویستی دەکەن بۆ دەست لێدان
و لە باوەشگرتن وەک مرۆڤەکان.
و لە باوەشگرتن وەک مرۆڤەکان.
04:10
And I know you're
wondering about this one.
wondering about this one.
79
238600
2296
دەزانم ئێوە تامەزۆی ئەمەن.
04:12
Yes, they kiss too,
80
240920
2416
بەڵێ، یەکتر ماچدەکەن،
04:15
sometimes very deeply.
81
243360
1696
هەندێک جار زۆر بە قووڵی.
04:17
(Applause)
82
245080
3216
(چەپڵەڕێزان)
04:20
Some have even learned
to cheat on their spouses.
to cheat on their spouses.
83
248320
2576
.هەندێک لە هاوسەرەکانیان خیانەت دەکەن
04:22
(Laughter)
84
250920
1016
(پێکەنین)
04:23
For example, the African jacana:
85
251960
1976
بۆ نموونە، جاکانەی ئەفریقی:
04:25
the females will mate with multiple males
86
253960
2415
مێیەکان پەیوەندی لەگەل چەند نێرێک دەبەستن
04:28
and then she takes off
to find other males to mate with
to find other males to mate with
87
256399
2937
پاشان جێیان دێڵن بۆ دۆزینەوەی نێرەی تر
04:31
and she leaves the male behind
to take care of the chicks.
to take care of the chicks.
88
259360
3176
هەروەها نێرەکە جێدێڵن
.بۆ ئەوەی ئاگاداری بێچوەکان بێت
.بۆ ئەوەی ئاگاداری بێچوەکان بێت
04:34
(Laughter)
89
262560
1616
(پێکەنین)
04:36
(Applause)
90
264200
3160
(چەپڵەڕێزان)
04:40
And birds help us so much,
91
268120
2216
باڵندەکان زۆر یارمەتیمان دەدەن،
04:42
and they play very crucial roles
in our ecosystems each day.
in our ecosystems each day.
92
270360
4256
ڕۆڵێکی گرینگیان هەیە لە سیستەمی ئیکۆ.
04:46
Vultures clean up our environment
93
274640
2256
داڵەکەرخۆرەکان ژینگە پاک دەکەنەوە
04:48
by literally digesting
disease-causing pathogens,
disease-causing pathogens,
94
276920
3376
بە هەڵمژینی ئەو هۆکارانەی
دەبنە هۆی نەخۆشی،
دەبنە هۆی نەخۆشی،
04:52
and they finish carcasses
that would otherwise cost us lots of money
that would otherwise cost us lots of money
95
280320
3856
هەروەها لاشەی گیانەوەرە مردوەکان دەخۆن
ئەگەر نا دەبێت پارەیەکی زۆر خەرج بکرێت
ئەگەر نا دەبێت پارەیەکی زۆر خەرج بکرێت
04:56
to clear from the environment.
96
284200
1896
بۆ پاک کردنەوەی ژینگە.
04:58
A sizable flock of vultures
is capable of bringing down a carcass
is capable of bringing down a carcass
97
286120
3936
ڕەوێکی گەورەی دالەکەرخۆرەکان دەتوانن
لاشەی مردوەکان نەهەڵن
لاشەی مردوەکان نەهەڵن
05:02
the size of a zebra straight to the bone
98
290080
2296
بە قەبارەی کەرێکی کێوی
بەس ئێسکەکەی بمێنێتەوە
بەس ئێسکەکەی بمێنێتەوە
05:04
within just about 30 minutes.
99
292400
1920
لە ماوەی ٣٠ خولەک.
05:07
Owls help to rid
the environments of rodents
the environments of rodents
100
295240
3616
کوندەپەپوەکان ڕێژەی جرجەکان کەم دەکەنەوە
05:10
and this helps us a lot
because it saves us money --
because it saves us money --
101
298880
2816
هەروەها یارمەتی دەرە
تا پارەی کەمتر خەرج بکەین
تا پارەی کەمتر خەرج بکەین
05:13
we don't lose our crops --
102
301720
1376
دانەوێلەکەمان بە هەدەر ناچێت
05:15
and secondly, we don't have
to buy harmful chemicals
to buy harmful chemicals
103
303120
2896
دووەمیش پێویست ناکات
دەرمانی کیمیای خەتەرناک بکڕین
دەرمانی کیمیای خەتەرناک بکڕین
05:18
to handle these rodents.
104
306040
1760
بۆ لە ناوبردنی جرجەکان.
05:21
The beautiful sunbirds
we see in our environments
we see in our environments
105
309280
3216
باڵندە جوانەکان کە دەبینین لە ژینگە
05:24
are part of nature's pollination crew,
106
312520
2416
بەشیکن لە جوانی و هەڵاڵەی ئەم سروشتە،
05:26
and they help our plants to form fruits.
107
314960
3336
یارمەتی دەرە بۆ
ڕوەکەکان تا میوە بەرهەم بێنن.
ڕوەکەکان تا میوە بەرهەم بێنن.
05:30
Together with other
pollinators like insects,
pollinators like insects,
108
318320
2576
مێروەکانیش بە هەمان شێوە،
05:32
they have actually helped us
109
320920
1536
یارمەتی دەرن بۆ ئێمە
05:34
to get most of the food crops
that we depend on for many years.
that we depend on for many years.
110
322480
3840
تا وەکو دانەوێڵەی باشمان دەست بکەوێت
بۆ ماوەی چەندین ساڵە پشت بەوانە دەبەستین.
بۆ ماوەی چەندین ساڵە پشت بەوانە دەبەستین.
05:39
Unfortunately, the story of birds
is by far not perfect.
is by far not perfect.
111
327920
4576
بەداخەوە، چیرۆکی باڵندەکان تەواو نییە.
05:44
They are faced by numerous challenges
every day wherever they live.
every day wherever they live.
112
332520
4616
ڕووبەڕوی ترس دەبنەوە
بە هەر شوێنێک کە لێی دەژین.
بە هەر شوێنێک کە لێی دەژین.
05:49
Top on the threats facing birds
113
337160
1696
ئاژەڵەکان لە لوتکەی ترسدان
05:50
is habitat loss
114
338880
1456
لە ناوچونی شوێنی نیشتەجێبوون
05:52
and reduced food availability.
115
340360
2400
کەم کردنەوەی ئەو خواردنەی لە بەردەستدایە.
05:55
Birds are also hunted,
especially migratory species
especially migratory species
116
343440
3496
هەروەها باڵندەکان ڕاودەکرێن
بەتایبەتی ئەوانەی کۆچ دەکەن
بەتایبەتی ئەوانەی کۆچ دەکەن
05:58
and ducks that congregate in water bodies.
117
346960
2520
هەروەها مراویەکان کە کۆدەبنەوە لە ئاودا.
06:02
Poisoning is happening
to flocks that like to stick together,
to flocks that like to stick together,
118
350640
3656
پۆڵەکان بەیەکەوە ژەهراوی دەبن،
06:06
especially in places like rice schemes.
119
354320
2200
بەتایبەتی لەو شوێنانەی
برنج دەڕوێنرێت.
برنج دەڕوێنرێت.
06:09
Moreover, power lines
are electrocuting birds
are electrocuting birds
120
357720
3416
سەرەڕای ئەوەش، کێبڵە
کارەباییەکان لە باڵندەکان دەدات
کارەباییەکان لە باڵندەکان دەدات
06:13
and wind farms are slicing birds
121
361160
2376
بای کێڵگەکان
باڵندەکان لەتلەت دەکەن
باڵندەکان لەتلەت دەکەن
06:15
when they fly through the blades.
122
363560
1920
کاتێک باڵندەکان لە ناو تيغ دا دەفڕن.
06:18
Recently, we've heard the talk
of climate change
of climate change
123
366320
3016
لەم دوایەدا، گوێبیستی گۆڕانی
کەشوهەوا بووین
کەشوهەوا بووین
06:21
making a lot of headlines,
124
369360
1816
کە چەند ناونیشانێک دروست دەکات،
06:23
and it's also affecting birds,
125
371200
2016
هەروەها کاریگەری هەیە لە سەر باڵندەکان،
06:25
because birds are being forced to migrate
from better breeding and feeding grounds
from better breeding and feeding grounds
126
373240
4376
چونکە کۆچ دەکەن
بۆ باشرکردنی خواردن و زاوزێ کردنیان
بۆ باشرکردنی خواردن و زاوزێ کردنیان
06:29
because unfortunately
where they used to live
where they used to live
127
377640
2136
بەداخەوە ئەو شوێنەی کە ڕاهاتوون لێی بژین
06:31
is no longer habitable.
128
379800
1200
شوێنی نیشتەجێبوون نییە.
06:34
My own perspective
towards birds was changed
towards birds was changed
129
382160
2336
بۆچونی من بەرامبەر باڵندەکان گۆڕدرا
06:36
when I was a small boy in high school,
130
384520
2176
کاتێک کوڕێکی بچووک بووم لە ئامادەیی،
06:38
and there was this boy who struck,
131
386720
1656
کوڕێک لە باڵندەیەکی دەدا،
06:40
injuring the wing and the leg
of a bird we called the augur buzzard.
of a bird we called the augur buzzard.
132
388400
3400
ئازاری باڵ و لاقی بازەکەی دا.
06:44
I was standing there,
133
392480
1896
لەوێ وەستابووم،
06:46
just a mere 14-year-old,
134
394400
1936
نزیکەی ١٤ ساڵ بووم،
06:48
and I imagined a human being
in a similar situation,
in a similar situation,
135
396360
3536
بیرم کردەوە ئەگەر مرۆڤێک
لە هەمان باوودۆخدابوایە
لە هەمان باوودۆخدابوایە
06:51
because this bird could not help itself.
136
399920
2040
چونکە باڵندەکە نەیدەتوانی یارمەتی خۆیبدات.
06:54
So even if I was hardly
any biologist by then,
any biologist by then,
137
402480
3736
تەنانەت ئەگەر من هەرکێشەیەکی
جەستەیم هەبێت تا ئەو کاتە،
جەستەیم هەبێت تا ئەو کاتە،
06:58
I gathered with three of my friends
and we decided to house the bird
and we decided to house the bird
138
406240
3896
لەگەڵ سێ هاوڕیم بڕیارماندا
باڵندەکە ببەینە ماڵەوە
باڵندەکە ببەینە ماڵەوە
07:02
until it had regained strength
and then let it free.
and then let it free.
139
410160
2720
تاکو توانای دەست دەکەوێتەوە
و لێی دەگەڕێین ئازاد بێێت.
و لێی دەگەڕێین ئازاد بێێت.
07:05
Interestingly, it accepted
to feed on beef from our school kitchen,
to feed on beef from our school kitchen,
140
413680
4336
بە خۆشحاڵیەوە ،ڕازی بوون بە پێدانی
گۆشتی گا لە چێشتخانەی قوتابخانەکەمان،
گۆشتی گا لە چێشتخانەی قوتابخانەکەمان،
07:10
and we hunted termites around the compound
for its dinner every day.
for its dinner every day.
141
418040
4096
هەروەها هەموو ڕۆژێک بۆ ژەمی ئێوارەی باڵندە
ڕاوی مێروومان دەکرد.
ڕاوی مێروومان دەکرد.
07:14
After a few days, it had regained strength
142
422160
2216
پاش چەند ڕۆژەک، توانای بۆ گەڕاوە
07:16
and we released it.
143
424400
1256
ئازادمان کرد.
07:17
We were so happy to see it flap its wings
144
425680
2536
زۆر دڵ خۆش بووین
کە بینیمان باڵەکان دەشەکانەوە
کە بینیمان باڵەکان دەشەکانەوە
07:20
and fly off gracefully.
145
428240
1896
هەروەها بە نەرم و نیانی دەفری.
07:22
And that experience
changed the way we looked at birds.
changed the way we looked at birds.
146
430160
3440
ئەم ئەزمونەم وای کرد
بۆچوونمان بەرامبەر باڵندەکان بگۆڕێ.
بۆچوونمان بەرامبەر باڵندەکان بگۆڕێ.
07:26
We went on to actually make a magazine,
147
434640
2976
گۆڤارێکمان بڵاوکردەوە،
07:29
and we called it the Hawk Magazine,
148
437640
2216
ناومان نا گۆڤاری هەڵۆ،
07:31
and this was in honor of this bird
149
439880
2096
وەک ڕێزێک بوو بۆ باڵندەکە
07:34
that we had helped
within our own high school.
within our own high school.
150
442000
3936
کە یارمەتیمان دا لەقوتابخانەکەی خۆمان.
07:37
Those experiences in high school
made me the conservationist I am today.
made me the conservationist I am today.
151
445960
4280
ئەو ئەزمونانە لە ئامادەیی وایکرد
کە ئەمڕۆ پارێزەری سروشت بم.
کە ئەمڕۆ پارێزەری سروشت بم.
07:43
And a passion for birds
should especially matter for Africa
should especially matter for Africa
152
451040
3736
خۆشەویستی بۆ باڵندەکان پێویستە،
بەتایباتی بۆ ئەفریقا
بەتایباتی بۆ ئەفریقا
07:46
and all Africans,
153
454800
1456
وە هەموو ئەفریقیەکانیش.
07:48
because among all other continents,
154
456280
2296
چونکە لە نێوان هەموو کیشوەرەکانی تر،
07:50
Africa hosts some
of the most amazing bird species
of the most amazing bird species
155
458600
2936
ئەفریقا خاوەنی جوانترین جۆرەکانی باڵندەیە
07:53
you can find anywhere in the world.
156
461560
2256
کە لە هیچ وڵاتێکی دیکە
نین.
نین.
07:55
Imagine having a name like "shoebill."
157
463840
2816
بیر لە ناوی شۆوبیڵ بکە.
07:58
That's the name of that bird.
158
466680
1976
ئەوە ناوی ئەو باڵندەیەیە.
08:00
And there are countries like DR Congo,
159
468680
3576
لە وڵاتێکی وەک کۆنگۆ،
08:04
Tanzania, Uganda and Kenya
160
472280
2536
تەنزانیا، یوگاندا هەروەها کینیا
08:06
who are leading the continent
in highest numbers of diversity
in highest numbers of diversity
161
474840
3536
کە ڕابەرایەتی هەموو
کیشوەرەکە دەکات لە هەمەجۆری
کیشوەرەکە دەکات لە هەمەجۆری
08:10
when it comes to the species.
162
478400
1381
کاتێک دێتە باسی جۆرەکان باڵندە.
08:13
These birds continue
to provide the continent
to provide the continent
163
481040
2456
ئەو باڵندانە بەردەوام دەبن
لە بەخشین بۆ کیشوەرەکە
لە بەخشین بۆ کیشوەرەکە
08:15
with very crucial ecosystem
services that Africa needs.
services that Africa needs.
164
483520
4456
سیستەمێکی ژینگەیی گرنگ
دەداتە ئەفریقا کە پێویستیەتی.
دەداتە ئەفریقا کە پێویستیەتی.
08:20
Moreover, there is huge potential
165
488000
2856
سەرەڕای ئەوەش، توانایەکی گەورە هەیە
08:22
for Africa to lead the world
in avian tourism.
in avian tourism.
166
490880
3400
بۆ ئەفریقا کە سەرکێشی جیهان بێت
لە گەشتیاری باڵندەدا.
لە گەشتیاری باڵندەدا.
08:27
The economy will definitely benefit.
167
495480
2696
بۆ لایەنی ئابوری بەەسوودە.
08:30
Imagine how many communities
will benefit from groups of tourists
will benefit from groups of tourists
168
498200
4216
خەیاڵ بکە چۆن کۆمەڵەکان سوودمەند
دەبن لە گرووپە گەشتیاریەکان
دەبن لە گرووپە گەشتیاریەکان
08:34
visiting their villages
just to see the endemic birds
just to see the endemic birds
169
502440
3176
سەردانی کردنی گوندەکان
تەنها بۆ بینینی شوێنی باڵندەکان
تەنها بۆ بینینی شوێنی باڵندەکان
08:37
that can only be found in those villages.
170
505640
2400
کە تەنها لەو گوندانە هەن.
08:41
How can we help birds together?
171
509320
1720
چۆن بتوانین هەموو
یارمەتی باڵندەکان بدەین؟
یارمەتی باڵندەکان بدەین؟
08:43
There is now a chance for all of you
172
511800
3136
دەرفەتێک هەیە بۆ هەمووتان
08:46
to turn your passion for birds
173
514960
1815
بۆ گۆڕینی خۆشەویستیتان
بۆ باڵندەکان
بۆ باڵندەکان
08:48
into contributing
to their continued survival,
to their continued survival,
174
516799
2897
بۆ بەخشینی بەردەوامییان لە بەخشین،
08:51
and you can do that
by becoming a citizen scientist.
by becoming a citizen scientist.
175
519720
3839
تۆ دەتوانی ئەم کارە ئەنجام بدەیت
بە بوونت بە دانیشتووی زانست.
بە بوونت بە دانیشتووی زانست.
08:56
Citizen science is a growing trend
around the world,
around the world,
176
524520
3696
دانیشتووی زانست
خواستێکی گەورەی هەموو جیهانە,
خواستێکی گەورەی هەموو جیهانە,
09:00
and we are having scenarios
where people are sharing information
where people are sharing information
177
528240
3056
هەروەها سیناریۆیاکمان
هەیە کە خەڵک ئاڵوگۆڕی زانیاری دەکەن
هەیە کە خەڵک ئاڵوگۆڕی زانیاری دەکەن
09:03
with the rest of the community
about traffic updates,
about traffic updates,
178
531320
2976
لەگەڵ کۆمەڵگەکەی دی
دەربارەی نوێکردنەوەی هاتووچۆ.
دەربارەی نوێکردنەوەی هاتووچۆ.
09:06
security alerts and so on.
179
534320
2256
پارێزگاری کردن هەروەها شتی تریش.
09:08
That is exactly what
we realized as bird-watchers,
we realized as bird-watchers,
180
536600
3776
بەتەواوی ئەوەیە کە ئێمەی
چاودێری باڵندە دەمانویست،
چاودێری باڵندە دەمانویست،
09:12
and we thought, because birds
are found everywhere,
are found everywhere,
181
540400
3056
بیرمان کردەوە لە بەرئەوەی باڵندەکان لە
هەموو شوێنێک هەن،
هەموو شوێنێک هەن،
09:15
if we've got all of you
and everyone else in Africa
and everyone else in Africa
182
543480
3176
ئەگەر ئێمە ئێوە و هەموو ئەوانەمان
هەبێت کە لە ئەفریقا دەژین
هەبێت کە لە ئەفریقا دەژین
09:18
to tell us the birds
they find where they live,
they find where they live,
183
546680
2376
تا پیمان بڵێن باڵندەکان
لە کوێ دەژین،
لە کوێ دەژین،
09:21
where they school,
or even where they work,
or even where they work,
184
549080
2416
،لە قوتابخانە، شوێنی کار
یاخود لە کوێ دەژین،
یاخود لە کوێ دەژین،
09:23
then we can be able to come up
with a map of every single species,
with a map of every single species,
185
551520
4536
پاشان توانای
دانانی نەخشەمان هەیە بۆ هەر جۆرێکیان،
دانانی نەخشەمان هەیە بۆ هەر جۆرێکیان،
09:28
and from there scientists will be able
186
556080
2736
هەروەها زاناکان توانایان دەبێت
09:30
to actually prioritize
conservation efforts
conservation efforts
187
558840
3056
تا بە ڕاستی ئەولەوییەت بدەن بە
ئەو باڵندانەی کە
ئەو باڵندانەی کە
09:33
to those habitats that matter the most.
188
561920
2456
لە هەموو ئەوانی دی پێویستترن.
09:36
Take for example these two projects,
189
564400
2056
،بۆ نموونە ئەم دوو پڕۆژەیە
09:38
the Africa Raptor DataBank,
190
566480
1776
ڕاپتۆر داتابانکی ئەفریقی،
09:40
which is mapping all birds of prey
in the continent of Africa,
in the continent of Africa,
191
568280
3856
کە نەخشەی هەموو باڵندەکانی
لە کیشوەری ئەفریقایە،
لە کیشوەری ئەفریقایە،
09:44
and the Kenya Bird Map,
192
572160
1296
هەروەها نەخشەی باڵندەی کینی
09:45
which is mapping about 1,100 species
that occur in my country, Kenya.
that occur in my country, Kenya.
193
573480
4936
ئەو نەخشەیە دەربارەی ١١٠٠ جۆری باڵندەیە
کە لە وڵاتەکەی خۆم هەن، لە کینیا.
کە لە وڵاتەکەی خۆم هەن، لە کینیا.
09:50
These two projects
now have online databases
now have online databases
194
578440
2976
ئەم دوو پڕۆژەیە ئێستا
داتابەیسی ئۆنلاینیان هەیە
داتابەیسی ئۆنلاینیان هەیە
09:53
that are allowing people to submit data,
195
581440
2456
کە ڕێگەدراوە بە هاوڵاتیان
بۆ ناردنی زانیاری،
بۆ ناردنی زانیاری،
09:55
and this is converted
into very interactive websites
into very interactive websites
196
583920
2976
هەروەها ئەمە گۆڕا
بۆ کارلێکی نێوان ماڵپەڕەکان
بۆ کارلێکی نێوان ماڵپەڕەکان
09:58
that the public can consume
and make decisions from.
and make decisions from.
197
586920
3080
کە خەڵک دەتوانێت
بڕیاری لێوە بدەن.
بڕیاری لێوە بدەن.
10:02
But when we started,
there was a big challenge.
there was a big challenge.
198
590680
2256
کاتێک دەستمان پێکرد
ئاستەنگییەکی گەورە بوو.
ئاستەنگییەکی گەورە بوو.
10:04
We received many complaints
from bird-watchers,
from bird-watchers,
199
592960
2456
سکاڵایەکی زۆرمان لە لایەن
چاودێرەکانی باڵندەکانەوە بۆ دەهات،
چاودێرەکانی باڵندەکانەوە بۆ دەهات،
10:07
and they will say,
200
595440
1256
دەیانگوت ،
10:08
"I'm in a village,
and I cannot access a computer.
and I cannot access a computer.
201
596720
2336
"من لە گوندم، هەروەها کۆمپیوتەرم نییە.
10:11
How do I tell you
what birds live in my home,
what birds live in my home,
202
599080
2616
چۆن پێت بلێم چ باڵندەیەک لە ماڵەکەم دەژی؟"
10:13
or where I school, or where I work?"
203
601720
2376
یان لە قوتابخانەکەم یان لە شوێنی کار؟
10:16
So we were forced to renovate our strategy
and come up with a sustainable solution.
and come up with a sustainable solution.
204
604120
5696
ناچار بووین بە نوێکردنەوەی
بەرنامەکانمان و باسکردنی چارەسەر.
بەرنامەکانمان و باسکردنی چارەسەر.
10:21
It was easy:
205
609840
1296
ئاسان بوو.
10:23
we immediately realized that mobile phones
206
611160
2216
ڕاستەوخۆ بەوەمان زانی کە مۆبایلەکان
10:25
were becoming increasingly
common in Africa
common in Africa
207
613400
2656
بەشێوەیەکی گشتی زۆر بووە لە ئەفریقا
10:28
and most of the regions
could get access to one.
could get access to one.
208
616080
2680
وە زۆربەی هەرێمەکان
دەتوانن پەیوەندی پێکەوە بکەن.
دەتوانن پەیوەندی پێکەوە بکەن.
10:31
So we came up with
mobile phone applications
mobile phone applications
209
619520
3696
هەروەها ئێمە هەستاین بە
بەکارهێنانی بەرنامەکانی مۆبایل
بەکارهێنانی بەرنامەکانی مۆبایل
10:35
that you can use on your iPhone
and on your Android phone,
and on your Android phone,
210
623240
3136
کە دەتوانیت لە ئایفۆن و
ئەندرۆید بەکاری بهێنیت،
ئەندرۆید بەکاری بهێنیت،
10:38
and we made them freely available
211
626400
2096
وە بە خۆڕایی دامانناون
10:40
for every bird-watching
enthusiast out there.
enthusiast out there.
212
628520
4256
بۆ هەموو چاودێرە باڵندەکان لەدەرەوە.
10:44
So we came up with BirdLasser,
which is used by the Kenya Bird Map,
which is used by the Kenya Bird Map,
213
632800
4256
چووینە سەر بەرنامەی بێردلاسەر کە
پێکهاتووە لە نەخشەی باڵندەی کینیا،
پێکهاتووە لە نەخشەی باڵندەی کینیا،
10:49
and also we have
the African Raptor Observations,
the African Raptor Observations,
214
637080
3696
هەروەها چاودێری کردنی
گۆشت خۆری ئەفریقا هەمانە،
گۆشت خۆری ئەفریقا هەمانە،
10:52
which is now used
by the African Raptor DataBank.
by the African Raptor DataBank.
215
640800
3056
کە ئێستا بەکاردێت
لەلایەن ڕاپتۆر بانکی ئەفریقی
لەلایەن ڕاپتۆر بانکی ئەفریقی
10:55
This was a huge breakthrough in our work
216
643880
2136
ئەمە پێشکەوتنەکی گەورە بوو لە ئیشەکەمان
10:58
and it made us get
enormous amounts of data
enormous amounts of data
217
646040
2696
ئەمەش وا دەکات ئێمە قەبارەی
زۆر گەورەی داتامان هەبێت
زۆر گەورەی داتامان هەبێت
11:00
from every birder
out there in the regions.
out there in the regions.
218
648760
2800
بۆ هەموو باڵندەکان لە ناو
کیشوەرەکان و دەرەوە.
کیشوەرەکان و دەرەوە.
11:04
With this, we realized
that citizen science
that citizen science
219
652400
2376
بەوەمان زانی کە دانیشتووی زانست
11:06
is indeed very powerful,
220
654800
2056
لە ڕاستیدا زۆر بەهێزە،
11:08
the reason being,
citizen science is adaptive.
citizen science is adaptive.
221
656880
3040
هۆکاری بوون بە دانیشتووی زانست،
دەگۆڕێت.
دەگۆڕێت.
11:12
And we were able to actually
convert many bird-watchers
convert many bird-watchers
222
660920
3456
لە ڕاستیدا توانیمان
زۆربەی چاودێرەکان بگۆڕین
زۆربەی چاودێرەکان بگۆڕین
11:16
to start sharing new information with us.
223
664400
2520
بە ئاڵوگۆڕکردنی زانیاری نوێ لەگەڵ ئێمە.
11:22
When we were starting,
224
670240
1216
کاتێک دەستمان پێکرد،
11:23
we didn't know that birds
could be a huge gateway
could be a huge gateway
225
671480
2576
نەمانزانی باڵندەکان
دەشێت دەروازەیەکی گەورەبن
دەشێت دەروازەیەکی گەورەبن
11:26
to approaching conservation
of other forms of animals.
of other forms of animals.
226
674080
2800
بۆ نزیک بونەوە لە ئاژەڵەکانی تر.
11:29
Interestingly, now
in the Virtual Museum for Africa,
in the Virtual Museum for Africa,
227
677600
3256
بە خۆشحاڵیەوە، ئێستا
لە مۆزەخانەی ئەفریقایە،
لە مۆزەخانەی ئەفریقایە،
11:32
we have maps for dragonflies
and damselflies,
and damselflies,
228
680880
3176
نەخشەکان بۆ ئەژدیها وجۆری تری،
11:36
butterflies and moths,
229
684080
1736
پەپولە و کرمی پەپولە
11:37
reptiles, frogs, orchids, spiders,
230
685840
4136
خشۆکەکان، بۆقاکان، ڕووەکەکان، جاڵجاڵۆکەکان
11:42
scorpions, and yes,
we are even mapping mushrooms.
we are even mapping mushrooms.
231
690000
3856
دوپشکەکان، بەڵێ تەنانەت نەخشەی قارچکەکان.
11:45
Who could have imagined mapping mushrooms?
232
693880
2656
کێ بیرۆکەی نەخشەی قارچکەکانی هەبوو؟
11:48
So this showed us that indeed
we've created a community of people
we've created a community of people
233
696560
4576
لە ڕاستیدا ئەوە نیشانی ئێمە دەدات
کە کۆمەڵە خەڵکێکمان دروست کردووە
کە کۆمەڵە خەڵکێکمان دروست کردووە
11:53
who care about nature in Africa.
234
701160
2360
کە بایەخی دەدا بە سروشتی ئەفریقا.
11:56
I hereby call upon all of you
235
704720
2216
لەمەوە داوا لە هەمووتان دەکەم
11:58
to join me in promoting the value of birds
236
706960
3216
لەگەڵ من بن بۆ بەرز کردنەوەی
بەهای باڵندەکان
بەهای باڵندەکان
12:02
within your communities.
237
710200
1776
لە ناو کۆمەڵەکەی خۆتان.
12:04
Please just tell your friends about birds,
238
712000
2656
سەبارەت بە باڵندە بە هاوڕێکانت بڵێ،
12:06
for we are always inclined
to love and care for that which we know.
to love and care for that which we know.
239
714680
4280
کە ڤیان و بایەخ بدەن
بەوانەی دەیانناسین
بەوانەی دەیانناسین
تکایە چەند دەقەیەکی کەم
لە کاتی بەتاڵت تەرخان بکە
لە کاتی بەتاڵت تەرخان بکە
12:11
Please spend a few minutes
in your free time
in your free time
240
719720
2256
12:14
when you are at work,
at school, or maybe at home,
at school, or maybe at home,
241
722000
3096
کاتیک لە ئیشی، لە قوتابخانە
یان لەوانەیە لە ماڵەوە
یان لەوانەیە لە ماڵەوە
12:17
to at least look around you
and see which beautiful birds are there.
and see which beautiful birds are there.
242
725120
3576
سەیری دەوروبەرت بکە
دەبینی چەند باڵندەی جوانی لێیە.
دەبینی چەند باڵندەی جوانی لێیە.
12:20
Come join us in citizen science
243
728720
2096
وەرە بۆ لامان بۆ دانیشتووی زانست
12:22
and tell us the birds you're finding
in the places where you visit.
in the places where you visit.
244
730840
3976
وە باسی ئەو باڵندانەمان بۆ بکە
کە بینیوتن.
کە بینیوتن.
زۆر سادەتر،
12:26
Even simpler,
245
734840
1296
12:28
you could buy your child or your sibling
246
736160
2616
دەتوانی بۆ منداڵەکەت یان خوشک و براکەت
12:30
a pair of binoculars
247
738800
1816
دووربین
بکڕت
بکڕت
یان کتێبی باڵندە
12:32
or a bird book
248
740640
1336
12:34
and let them just appreciate
how beautiful these birds are.
how beautiful these birds are.
249
742000
3496
لێیان گەڕێن نرخی ئەو باڵندە جوانانە بزانن
لەبەرئەوەی لەوانەیە ڕۆژێک
بیانەوێت چاودێری
بیانەوێت چاودێری
12:37
Because maybe one day
they will want to care
they will want to care
250
745520
2856
ئەوە بکەن کە دەیناسن و خۆشیان دەوێت.
12:40
for that one which they know and love.
251
748400
2896
بە دڵنیایەوە منداڵەکان داهاتوی ئێمەن
12:43
The children indeed are our future.
252
751320
2776
لێمان گەڕێن فێریان بکەین بۆ
خۆشەویستی پەڕدروستکەرەکان
خۆشەویستی پەڕدروستکەرەکان
12:46
Let us please teach them
to love our feathermakers,
to love our feathermakers,
253
754120
3496
لەبەرئەوەی خۆشەویستی باڵندەکان
12:49
because the love of birds
254
757640
1936
دەروازەیەکی گەورەیە بۆ بەرزنرخاندنی
هەموو پێکهێنەرەکانی سروشت.
هەموو پێکهێنەرەکانی سروشت.
12:51
can be a huge gateway
to appreciating all forms of nature.
to appreciating all forms of nature.
255
759600
4336
زۆر سوپاس.
12:55
Thank you very much.
256
763960
1216
12:57
(Applause)
257
765200
5256
(چەپڵەڕێزان)
.سوپاس
13:02
Thank you.
258
770480
1440
ABOUT THE SPEAKER
Washington Wachira - Wildlife ecologist, nature photographer and safari guideBirder and ecologist Washington Wachira started the Youth Conservation Awareness Programme to nurture young environmental enthusiasts in Kenya.
Why you should listen
If you take a walk, the animals you're most likely see are birds. Birds are some of the most fascinating creatures on earth. We wake up to their songs in the morning; they're in our cities, farms and even schools. They are, however, facing many challenges, and we should do something to help them.
By age 14, Washington Wachira was already on a career path towards nature interpretation and conservation. Wachira holds a BSc in environmental science and is currently taking an MSc animal ecology from Kenyatta University. Washington founded Youth Conservation Awareness Programme (YCAP) to nurture young environmental enthusiasts in Kenya. He is a keen writer and has published multiple articles in a variety of local and international publications. As a result of his conservation passion, he has won many awards including Mr. Environment and Ambassador for Nairobi Province in 2012 and The Daisy Rothschild Award in 2015. He is a passionate and talented nature photographer featured in many publications worldwide. He has won multiple photo awards including the first position in the underwater category of the 2016 East African Wild Life Photo Competition and Honourable Mention in the Best of Nikon Kenya 2016 Photography Competition.
Wachira is an experienced safari guide and has led many expeditions and research projects across Kenya. He founded Cisticola Tours, a tour company that leads professional birding and nature tours across Kenya and the rest of East Africa. Through Cisticola Tours, he has been leading multiple sustainability projects to support bird conservation and help communities to appreciate birds and nature. He is also a member of the Bird Committee of Nature Kenya, Chair of the National Bird of Kenya Sub-committee, the Country Representative for Kenya at Youth Africa Birding and Manager for the Kenya Bird Map Project. He is a National Geographic Explorer for his work with African Crowned Eagles, and he is a birds of prey graduate student with The Peregrine Fund.
Washington Wachira | Speaker | TED.com