TEDxAarhus
Fatima AlZahra'a Alatraktchi: To detect diseases earlier, let's speak bacteria's secret language
فاتیمە ئەلزەهرا ئەلاتراکچی: بۆ زووتر زانینی نەخۆشیەکان، با سەبارەت بە زمانی نهینی بەکتریا قسە بکەین
Filmed:
Readability: 4.9
1,799,889 views
بەکتریاکان قسە بۆ یەکتری دەکەن، زانیارییە کیمیاییەکان بۆ ڕێکخستنی هێرشەکان دەنێرن. چی دەبێت ئەگەر بتوانین گوێیان بۆ
بگرین و بزانین بەکتریاکان چی دەڵێن؟ نانۆفیسیست فاتیمە ئەلزەهرا ئامێرێکی داهێنا بۆ سیخوریکردن بەسەر بەکتریا زۆر بلێکان و پەیوەندییە نهێنیەکانیان بۆسەر زمانی مروڤ وەربگرێت. لە کارەکەییدا توانی ڕێگەیەک بنیات بنێت بۆ ئەوەی هەر زوو نەخۆشیەکە دەستنیشان بکات تەنانەت پێش ئەوەی نەخۆش بکەوین.
Fatima AlZahra'a Alatraktchi - Nanophysicist, entrepreneur
Fatima AlZahra'a Alatraktchi invented a method to spy on the social behavior and communication of bacteria. Full bio
Fatima AlZahra'a Alatraktchi invented a method to spy on the social behavior and communication of bacteria. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
You don't know them.
0
1992
1325
ئێوە نایانناسن.
00:16
You don't see them.
1
4150
1286
نایان بینن.
00:18
But they're always around,
2
6405
2003
بەڵام هەمیشە لە دەورووبەرتانن،
00:21
whispering,
3
9404
1680
دەچرپێنن،
00:23
making secret plans,
4
11108
1814
پلانە نهێنیەکان دادەڕێژن،
00:25
building armies with millions of soldiers.
5
13700
3682
بنیاتنانی سوپاکان لەگەڵ ملیۆنەها سەرباز.
00:30
And when they decide to attack,
6
18826
1791
و کاتێک بریار دەدەن هێرش بکەن
00:33
they all attack at the same time.
7
21435
2262
هەموو بەیەکەوە هێرش دەکەن.
00:39
I'm talking about bacteria.
8
27130
1779
دەربارەی بەکتریا قسە دەکەم.
00:40
(Laughter)
9
28933
1325
(پێکەنین)
00:42
Who did you think I was talking about?
10
30282
1855
کێ دەیزانی باسی چی دەکەم؟
00:46
Bacteria live in communities
just like humans.
just like humans.
11
34401
3194
بەکتریا وەک مرۆڤەکان
لە کۆمەڵگەکان دەژین.
لە کۆمەڵگەکان دەژین.
00:49
They have families,
12
37619
1273
خێزانیان هەیە،
00:50
they talk,
13
38916
1151
قسە دەکەن،
00:52
and they plan their activities.
14
40091
1842
و پلان بۆچالاکیەکانیان دادەنێن.
00:53
And just like humans, they trick, deceive,
15
41957
2657
وەکو مرۆڤەکان، فێڵ دەکەن، گزی دەکەن،
00:56
and some might even cheat on each other.
16
44638
2134
تەنانەت لەوانەیە هەندێکیان
فێڵ لە یەکتر بکەن.
فێڵ لە یەکتر بکەن.
01:00
What if I tell you that we can listen
to bacterial conversations
to bacterial conversations
17
48127
3847
چۆنە پێتان بڵێم کەوا دەتوانین
گوێ بۆ گفتوگۆ بەکترییاکان بگرین؟
گوێ بۆ گفتوگۆ بەکترییاکان بگرین؟
01:03
and translate their confidential
information into human language?
information into human language?
18
51998
3574
و زانیاریە نە‌هێنیەکانیان وەربگێرین
بۆ سەر زمانی مرۆڤ؟
بۆ سەر زمانی مرۆڤ؟
01:08
And what if I tell you that translating
bacterial conversations can save lives?
bacterial conversations can save lives?
19
56255
4798
چۆنە پێتان بڵیم کەوا وەرگێڕانی گفتوگۆی
بەکترییاکان دەتوانن ڕۆحەکان ڕزگار بکات؟
بەکترییاکان دەتوانن ڕۆحەکان ڕزگار بکات؟
01:14
I hold a PhD in nanophysics,
20
62519
1771
هەڵگری بروانامەی
دکتۆرام لە نانۆفیسیک،
دکتۆرام لە نانۆفیسیک،
01:16
and I've used nanotechnology
to develop a real-time translation tool
to develop a real-time translation tool
21
64314
4376
و شارەزایشم لە نانۆ تەکنەڵۆجی هەیە
بۆ گەشەپێدانی ئامێری وەرگێڕانی ڕاستەقینە
بۆ گەشەپێدانی ئامێری وەرگێڕانی ڕاستەقینە
کەوا دەتوانیت سیخوری بکات
بەسەر کۆمەڵگەی بەکتریاکان
بەسەر کۆمەڵگەی بەکتریاکان
01:20
that can spy on bacterial communities
22
68714
2319
01:23
and give us recordings
of what bacteria are up to.
of what bacteria are up to.
23
71057
2916
و توماری ڕەفتاری
بەکتریامان بداتێ کە چی دەکات.
بەکتریامان بداتێ کە چی دەکات.
01:28
Bacteria live everywhere.
24
76123
1596
بەکتریا لەهەموو شوێنیک دەژیت
01:29
They're in the soil, on our furniture
25
77743
2329
لە ناو خاکدان، لە ناو کەلوپەلی ماڵەکانمان
01:32
and inside our bodies.
26
80096
1311
و لە ناو لاشەماندا.
01:34
In fact, 90 percent of all the live cells
in this theater are bacterial.
in this theater are bacterial.
27
82083
4539
لە ڕاستی دا، سەدا نەوەدی هەموو
خانە زیندووەکان لەم شانۆیە بەکتریایە.
خانە زیندووەکان لەم شانۆیە بەکتریایە.
01:39
Some bacteria are good for us;
28
87915
1599
هەندێک بەکتریا بۆ ئێمە بەکەڵکەن:
01:41
they help us digest food
or produce antibiotics.
or produce antibiotics.
29
89538
3212
یارمەتیمان دەدەن بۆهەرسکردنی
خواردن یان بەرهەمهێنانی دژە بەکتریا.
خواردن یان بەرهەمهێنانی دژە بەکتریا.
01:44
And some bacteria are bad for us;
30
92774
2092
و هەندێک بەکتریا بۆ ئێمە زیانبەخشن:
01:46
they cause diseases and death.
31
94890
1894
هۆکارەن بۆ نەخۆشیەکان و مردن.
01:49
To coordinate all
the functions bacteria have,
the functions bacteria have,
32
97794
2416
بۆ ڕێکخستنی هەموو زیندە
چالاکەییەکانی بەکتریا
چالاکەییەکانی بەکتریا
01:52
they have to be able to organize,
33
100234
2072
پێویستە هەوڵبدەین بۆ ڕێکخستن،
01:54
and they do that just like us humans --
34
102330
2041
و کار دەکەن کەوا وەکو
ئەوەی ئێمەی مرۆڤ دەیکەین
ئەوەی ئێمەی مرۆڤ دەیکەین
01:56
by communicating.
35
104395
1159
بە پەیوەندی گرتنیان.
بەڵام لە جیاتی
بەکارهێنانی وشەکان
بەکارهێنانی وشەکان
01:58
But instead of using words,
36
106751
1475
02:00
they use signaling molecules
to communicate with each other.
to communicate with each other.
37
108250
2942
بۆ قسەکردن لەگەڵ یەکتریا
هێما گەردیلەیەکان بەکار دەهێنن.
هێما گەردیلەیەکان بەکار دەهێنن.
02:04
When bacteria are few,
38
112083
1257
کاتێک بەکتیریا کەمە،
02:05
the signaling molecules just flow away,
39
113364
2743
هێما گەردیلەیەکانیش نامێنێت،
02:08
like the screams of a man
alone in the desert.
alone in the desert.
40
116131
2505
وەکو پیاویک بە تەنها
لە بیابان هاوار بکات.
لە بیابان هاوار بکات.
02:11
But when there are many bacteria,
the signaling molecules accumulate,
the signaling molecules accumulate,
41
119518
3992
بەڵام کاتێک بەکتریا ژمارەیان زۆرە هێما
گەردیلەیەکانیش بەخۆدەکەون
گەردیلەیەکانیش بەخۆدەکەون
02:15
and the bacteria start sensing
that they're not alone.
that they're not alone.
42
123534
2992
و بەکتریا دەست بە هەستکردن دەکات
کەوا بەتەنیا نییە.
کەوا بەتەنیا نییە.
02:19
They listen to each other.
43
127309
1334
گوێ لە یەکتر دەگرن.
02:21
In this way, they keep track
of how many they are
of how many they are
44
129459
2816
لەم ڕێگەیەوە شوێن پێکانیان دەکەون
کە ژمارەیان چەندە
کە ژمارەیان چەندە
02:24
and when they're many enough
to initiate a new action.
to initiate a new action.
45
132299
3321
و کاتێک ژمارەیان تەواوە
بۆ دەستپێکردنی کارە نوێیەکەیان.
بۆ دەستپێکردنی کارە نوێیەکەیان.
02:28
And when the signaling molecules
have reached a certain threshold,
have reached a certain threshold,
46
136575
3857
و کاتیک هێما گەردیلەیەکانیش،
گەیشتن بە لێواری پڕبوون
گەیشتن بە لێواری پڕبوون
02:32
all the bacteria sense at once
that they need to act
that they need to act
47
140456
3121
لە هەمان کاتدا هەموو بەکتریاکان هەست دەکان
کەوا پێویستە کار بکەن
کەوا پێویستە کار بکەن
02:35
with the same action.
48
143601
1318
لەگەڵ هەمان کردار.
02:37
So bacterial conversation consists
of an initiative and a reaction,
of an initiative and a reaction,
49
145967
4326
کەواتە گفتوگۆی بەکتریایی،
پێک دێت لە دەست پێشخەری و کاردانەوە
پێک دێت لە دەست پێشخەری و کاردانەوە
02:42
a production of a molecule
and the response to it.
and the response to it.
50
150317
3072
بەرهەمهێنانی گەردیلە
و وەڵام دانەوایە بۆ بەکتریا.
و وەڵام دانەوایە بۆ بەکتریا.
02:47
In my research, I focused on spying
on bacterial communities
on bacterial communities
51
155094
3340
لە توێژینەوەکەم، تەرکیزیم کردۆتە سەر
چاودێریکردنی کۆمەڵگەی بەکتریاکان
چاودێریکردنی کۆمەڵگەی بەکتریاکان
02:50
inside the human body.
52
158458
1403
لە ناو لەشی مرۆڤ.
02:52
How does it work?
53
160343
1245
چۆن کار دەکات؟
02:54
We have a sample from a patient.
54
162385
1915
نموونەیەکمان هەیە لە نەخۆشێک.
02:56
It could be a blood or spit sample.
55
164324
2538
لەوانەیە نموونەکە خوێنبیت یان تف.
02:59
We shoot electrons into the sample,
56
167304
2537
ئەلیکترۆن دەدەین لە نموونەکە،
03:01
the electrons will interact with any
communication molecules present,
communication molecules present,
57
169865
3920
ئەلیکترۆنەکان دەجەنگن لەگەڵ،
دەرکەوتنی هەر پەیوەندیەکی گەردیلەکان
دەرکەوتنی هەر پەیوەندیەکی گەردیلەکان
03:05
and this interaction
will give us information
will give us information
58
173809
2381
و ئەو بەرەنگاریکردنە
زانیاریمان دەداتێ
زانیاریمان دەداتێ
03:08
on the identity of the bacteria,
59
176214
1891
لەسەر ناسنامەی بەکتریا،
03:10
the type of communication
60
178129
1671
جۆری پەیوەندیەکەیان
03:11
and how much the bacteria are talking.
61
179824
2293
و بۆماوەی چەند قسە دەکات.
03:16
But what is it like
when bacteria communicate?
when bacteria communicate?
62
184269
2321
بەڵا چۆنیەتی قسەکردنی بەکتریا چۆنە؟
03:19
Before I developed the translation tool,
63
187747
3760
پیش ئەوەی گەشە بە ئامێری وەرگێڕان بدەم،
03:23
my first assumption was that bacteria
would have a primitive language,
would have a primitive language,
64
191531
3846
یەکەم پێشبینیم ئەوە بوو کەوا،
زمانی بەکتریا سەرەتاییە
زمانی بەکتریا سەرەتاییە
03:27
like infants that haven't developed
words and sentences yet.
words and sentences yet.
65
195401
3178
وەک منداڵێکی ساوا کەوا هێشتا
وشە و ڕستەکان گەشەیان نەکردوە.
وشە و ڕستەکان گەشەیان نەکردوە.
03:31
When they laugh, they're happy;
when they cry, they're sad.
when they cry, they're sad.
66
199208
2921
:کاتێک پێدەکەنن، دڵخۆشن
کاتێک دەگرین، خەمبارن.
کاتێک دەگرین، خەمبارن.
03:34
Simple as that.
67
202153
1150
سادەیە وەک ئەوە.
03:36
But bacteria turned out to be nowhere
as primitive as I thought they would be.
as primitive as I thought they would be.
68
204008
4115
بەڵام بەکتریا ناچێت بۆ هەموو شوێنێک
وەک سەرەتا من پێموابوو کە بەکتریا وا دەبێت
وەک سەرەتا من پێموابوو کە بەکتریا وا دەبێت
03:40
A molecule is not just a molecule.
69
208615
2240
گەردیلە تەنها گەردیلە نییە.
03:42
It can mean different things
depending on the context,
depending on the context,
70
210879
2754
مەبەستی شتە جیاوازەکانە
بە پشت بەستن بە بنچینەکەی
بە پشت بەستن بە بنچینەکەی
03:46
just like the crying of babies
can mean different things:
can mean different things:
71
214404
2942
وەک گریانی منداڵەکان:
دەشی بە هۆکاری جیاوازبێت
دەشی بە هۆکاری جیاوازبێت
03:49
sometimes the baby is hungry,
72
217370
1770
هەندێک جار منداڵ برسیەتی
03:51
sometimes it's wet,
73
219164
1194
هەندێک جارێش تەڕ بووە،
03:52
sometimes it's hurt or afraid.
74
220382
2019
هەندێک جار ژان دەکات یان دەترسێت.
03:54
Parents know how to decode those cries.
75
222425
2350
دایک و باوک دەزانن چۆن
لە گریانەکان تێبگەن.
لە گریانەکان تێبگەن.
03:57
And to be a real translation tool,
76
225624
1882
بۆ ئەوەی ئامێری
وەرگێڕانی ڕاستەقینە بێت،
وەرگێڕانی ڕاستەقینە بێت،
03:59
it had to be able to decode
the signaling molecules
the signaling molecules
77
227530
2973
پێویستە بتوانێت تێبگات
لە هێما گەردیلەیەکان
لە هێما گەردیلەیەکان
04:02
and translate them
depending on the context.
depending on the context.
78
230527
4061
و وەریان بگێرێت
بە پشت بەستن بە دەقەکە.
بە پشت بەستن بە دەقەکە.
04:07
And who knows?
79
235497
1151
و کێ دەزانیت؟
لەوانەیە بەم زووانە
گۆگڵ ترانسلەیت بەردەست بێت
گۆگڵ ترانسلەیت بەردەست بێت
04:08
Maybe Google Translate
will adopt this soon.
will adopt this soon.
80
236672
2161
04:10
(Laughter)
81
238857
2369
(پێکەنین)
04:14
Let me give you an example.
82
242386
1718
با نموونەیەکتان بۆ بهێنمەوە.
04:16
I've brought some bacterial data
that can be a bit tricky to understand
that can be a bit tricky to understand
83
244128
3589
هەندێک داتای بەکتریام هێناوە
کەوا نەختێ ئاڵۆزە بۆ تێگەیشتن
کەوا نەختێ ئاڵۆزە بۆ تێگەیشتن
04:19
if you're not trained,
84
247741
1151
ئەگەر ڕاهێنانتان نەکردوە
04:20
but try to take a look.
85
248916
1345
بەڵام سەیرێکی بکەن.
04:23
(Laughter)
86
251548
1919
(پێکەنین)
04:26
Here's a happy bacterial family
that has infected a patient.
that has infected a patient.
87
254959
3477
ئەوە خێزانێکی بەکتریایی بەختەوەرن
کەوا تووشی نەخۆشێک بوون.
کەوا تووشی نەخۆشێک بوون.
04:32
Let's call them the Montague family.
88
260261
2033
با پێیان بڵێن خێزانی مۆنتاگیو.
04:35
They share resources,
they reproduce, and they grow.
they reproduce, and they grow.
89
263920
3461
هاوبەشی دەکەن لە سەر چاوەکان.
دووبارە بەرهەم دە‌ینەوە و گەشە دەکەن.
دووبارە بەرهەم دە‌ینەوە و گەشە دەکەن.
04:40
One day, they get a new neighbor,
90
268294
1979
ڕۆژێک، دراوسێیەکی نوێیان بۆ هات،
04:44
bacterial family Capulet.
91
272746
1767
خێزانی بەکتریای کاپولێت.
04:46
(Laughter)
92
274537
1150
(پێکەنینی بەرز)
04:48
Everything is fine,
as long as they're working together.
as long as they're working together.
93
276157
2790
تاوەکو بەیەکەوە کاریان دەکرد
هەمووشتێک باش بوو.
هەمووشتێک باش بوو.
04:52
But then something unplanned happens.
94
280377
3006
بەڵام شتێکی نەخوازراو ڕوویدا.
04:56
Romeo from Montague has a relationship
with Juliet from Capulet.
with Juliet from Capulet.
95
284449
4218
رۆمیۆ لە خێزانی مۆنتاگیو پەیوەندی.
خۆشەویستی هەبوولەگەڵ جولێت لە کاپولێت
خۆشەویستی هەبوولەگەڵ جولێت لە کاپولێت
05:00
(Laughter)
96
288691
1150
(پێکەنین)
05:02
And yes, they share genetic material.
97
290978
2895
و بەڵێ، مادە جیناتیکەکانیان هاوبەشە.
05:05
(Laughter)
98
293897
2109
(پێکەنین)
ئێستا، بۆماوەیی دەگوازرێتەوە دەتوانیت
مەترسی بخاتە سەر مۆنتاگیوسەکان
مەترسی بخاتە سەر مۆنتاگیوسەکان
05:10
Now, this gene transfer
can be dangerous to the Montagues
can be dangerous to the Montagues
99
298630
2751
05:13
that have the ambition to be the only
family in the patient they have infected,
family in the patient they have infected,
100
301405
4066
ئارەزو دەکەن ببن بە تەنها
خێزانێک لە ناو لەشی ئەو نەخۆشەکە،
خێزانێک لە ناو لەشی ئەو نەخۆشەکە،
05:17
and sharing genes contributes
101
305495
1424
و هاوبەشی بکەن لە جیناتیان
05:18
to the Capulets developing
resistance to antibiotics.
resistance to antibiotics.
102
306943
2834
بۆ کاپولێتەکان بەرگریان بە هێز بکەن
بۆ دژی بەکتریاکان.
بۆ دژی بەکتریاکان.
05:23
So the Montagues start talking internally
to get rid of this other family
to get rid of this other family
103
311747
4645
کەواتە مۆنتاگیوسەکانیش دەستیان کرد
بە قسەکردن بۆ ڕزگاربوون لە خێزانەکەی تر
بە قسەکردن بۆ ڕزگاربوون لە خێزانەکەی تر
05:28
by releasing this molecule.
104
316416
1722
بە ئازادکردنی گەردیلە.
05:30
(Laughter)
105
318688
1150
(پێکەنین)
05:32
And with subtitles:
106
320700
1362
و لەگەڵ ناونیشانەکان:
05:34
[Let us coordinate an attack.]
107
322372
1606
(با هێرش بەرین)
05:36
(Laughter)
108
324002
1291
(پێکەنینی بەرز)
05:37
Let's coordinate an attack.
109
325639
1791
با هێرش بەرین.
05:41
And then everybody at once responds
110
329148
3100
و پاشان هەموو کەسێک یەکسەر بەرەنگاری دەکات
05:44
by releasing a poison
that will kill the other family.
that will kill the other family.
111
332272
4323
بە ئازادکردنی ژەهرەکە
کەوا خێزانەکەی تر دەکوژێت.
کەوا خێزانەکەی تر دەکوژێت.
05:48
[Eliminate!]
112
336619
1768
(لە ناوی دەبات)
05:52
(Laughter)
113
340129
2132
(پێکەنین)
05:55
The Capulets respond
by calling for a counterattack.
by calling for a counterattack.
114
343338
4393
کاپولیتەکان بە هێرشی
پێچەوانە وەڵام دەدەنەوە.
پێچەوانە وەڵام دەدەنەوە.
05:59
[Counterattack!]
115
347755
1156
[بە هێرشی پێچەوانە!]
06:00
And they have a battle.
116
348935
1425
و لە ناو جەنگدان.
06:04
This is a video of real bacteria
dueling with swordlike organelles,
dueling with swordlike organelles,
117
352090
4618
ئەمە ڤیدیۆی ڕاستەقینەی بەکتریایە بە شمشێر
وەکو ئەندامۆچەکەکان زۆرانبازی دەکەن
وەکو ئەندامۆچەکەکان زۆرانبازی دەکەن
06:08
where they try to kill each other
118
356732
1613
هەوڵ بۆ کوشتنی یەکتری دەدەن
06:10
by literally stabbing
and rupturing each other.
and rupturing each other.
119
358369
2838
بەوەشاندنی خەنجەر
و لەت لەتکردنی یەکتری.
و لەت لەتکردنی یەکتری.
06:14
Whoever's family wins this battle
becomes the dominant bacteria.
becomes the dominant bacteria.
120
362784
3961
هەرخێزانێکیان لەم جەنگە سەرکەوت
دەبن بە بەکتریای زاڵی ناوچەکە.
دەبن بە بەکتریای زاڵی ناوچەکە.
06:20
So what I can do is to detect
bacterial conversations
bacterial conversations
121
368360
3279
کەواتە دەتوانم چی بکەم بۆ
زانینی گفتوگۆی بەکتریاکان
زانینی گفتوگۆی بەکتریاکان
کەوا پێشرەوی بکات بۆ
ڕەفتارە کۆکراوە جیاوازاکان
ڕەفتارە کۆکراوە جیاوازاکان
06:23
that lead to different
collective behaviors
collective behaviors
122
371663
2032
06:25
like the fight you just saw.
123
373719
1435
وەک شەرەکەی بینیتان.
06:27
And what I did was to spy
on bacterial communities
on bacterial communities
124
375633
2917
و چیم کرد بۆ سیخۆریکردن بەسەر
کۆمەڵگەی بەکتریا
کۆمەڵگەی بەکتریا
06:30
inside the human body
125
378574
2043
لەناو لەشی مرۆڤە و
06:32
in patients at a hospital.
126
380641
1716
نەخۆشەکانی نەخۆشخانە.
06:34
I followed 62 patients in an experiment,
127
382737
2470
تاقیکردنەوەم لەسەر ٦٢ نەخۆش کرد،
06:37
where I tested the patient samples
for one particular infection,
for one particular infection,
128
385231
3748
کاتێک نموونەی نەخۆشەکانم دەپشکنی
بۆ یەک تووشبوونی دیاریکراو،
بۆ یەک تووشبوونی دیاریکراو،
06:41
without knowing the results
of the traditional diagnostic test.
of the traditional diagnostic test.
129
389003
3329
بەبێ زانینی ئەنجامەکان لە دەستنیشانکردنی
شێوازی تاقیکردنەوەکە.
شێوازی تاقیکردنەوەکە.
06:44
Now, in bacterial diagnostics,
130
392356
4220
ئێستا، لە دەستنیشانکردنی بەکتریا،
06:48
a sample is smeared out on a plate,
131
396600
1981
پەڵەی نموونەکە لەسەر دەفرەکەیە،
06:50
and if the bacteria grow within five days,
132
398605
3124
و ئەگەر بەکتریاکە لە ماوەی
پێنج ڕۆژدا گەشەی کرد،
پێنج ڕۆژدا گەشەی کرد،
06:53
the patient is diagnosed as infected.
133
401753
2364
نەخۆشەکە وەک تووشبوێک دەستنیشان دەکرێت.
06:57
When I finished the study
and I compared the tool results
and I compared the tool results
134
405842
2819
کاتێک خوێندنم تەواوکرد و
بەراوردی ئەنجامی ئامێرەکانم
بەراوردی ئەنجامی ئامێرەکانم
بۆ تاقیکردنەوەی شێوازی دەستنیشانکردنەکە
و پاڵپشتیکردنی تاقیکردنەوەکە کرد،
و پاڵپشتیکردنی تاقیکردنەوەکە کرد،
07:00
to the traditional diagnostic test
and the validation test,
and the validation test,
135
408685
3238
07:03
I was shocked.
136
411947
1400
توشی سەرسوورمان بووم.
07:05
It was far more astonishing
than I had ever anticipated.
than I had ever anticipated.
137
413371
3711
ئەمە زۆر زیاتر سەرسامکەر بوو
لەوەی من پێشبینیم کردبوو.
لەوەی من پێشبینیم کردبوو.
بەڵام پێش ئەوەی پێتان بڵێم
چ ئامێرەک بەدەرکەوت،
چ ئامێرەک بەدەرکەوت،
07:10
But before I tell you
what the tool revealed,
what the tool revealed,
138
418011
2139
دەمەوێت سەبارەت بە پشکنینی
نەخۆشێکی دیاریکراو کە،
نەخۆشێکی دیاریکراو کە،
07:12
I would like to tell you about
a specific patient I followed,
a specific patient I followed,
139
420174
2994
07:15
a young girl.
140
423192
1167
کچێکی گەنج بوو
قسەتان بۆ بکەم.
قسەتان بۆ بکەم.
07:16
She had cystic fibrosis,
141
424803
1450
نەخۆشیەکی زگماکی منداڵی هەبوو،
07:18
a genetic disease that made her lungs
susceptible to bacterial infections.
susceptible to bacterial infections.
142
426277
3740
نەخۆشیە بۆماوەییەکە وایکرد بوو سیەکانی
بۆ توشبوون بە بەکتریا لاواز بن.
بۆ توشبوون بە بەکتریا لاواز بن.
07:22
This girl wasn't a part
of the clinical trial.
of the clinical trial.
143
430837
2396
کچەکە بەشێک نەبوو
لە تاقیکردنەوەی نۆرینگەکە.
لە تاقیکردنەوەی نۆرینگەکە.
07:25
I followed her because I knew
from her medical record
from her medical record
144
433257
2827
پشکنینم بۆیکرد چونکە زانیاریم
لە تۆماری پزیشکییەکەی هەبوو
لە تۆماری پزیشکییەکەی هەبوو
07:28
that she had never had
an infection before.
an infection before.
145
436108
2100
کەوا پێشتر حاڵەتی لەم جۆرە
تووشنەبوو بوو.
تووشنەبوو بوو.
07:31
Once a month, this girl
went to the hospital
went to the hospital
146
439453
2105
مانگی جارێک، سەردانی
نەخۆشخانەی دەکرد
نەخۆشخانەی دەکرد
07:33
to cough up a sputum sample
that she spit in a cup.
that she spit in a cup.
147
441582
2654
بۆ دەستکەوتنی نموونەیەک لە
لیکەکەی کەوا تفی دەکردە ناو کوپێک.
لیکەکەی کەوا تفی دەکردە ناو کوپێک.
07:36
This sample was transferred
for bacterial analysis
for bacterial analysis
148
444916
3126
ئەم نموونەیە لە تاقیگەی ناوەندی
بۆ شیکرکردنی بەکتریایی
بۆ شیکرکردنی بەکتریایی
07:40
at the central laboratory
149
448066
1930
دەگوازرایەوە
تا دکتۆرەکان دەتوانن بەخێرای کاربکەن
ئەگەر ژەهراویبوونەکەیان دۆزییەوە.
ئەگەر ژەهراویبوونەکەیان دۆزییەوە.
07:42
so the doctors could act quickly
if they discovered an infection.
if they discovered an infection.
150
450020
3466
و بۆ تاقیکردنەوەی ئامێرەکەم
لەسەر نموونەی کچەکە مۆڵەتیان پێدام.
لەسەر نموونەی کچەکە مۆڵەتیان پێدام.
07:46
And it allowed me to test my device
on her samples as well.
on her samples as well.
151
454099
2874
07:49
The first two months I measured
on her samples, there was nothing.
on her samples, there was nothing.
152
457355
3412
دوو مانگی سەرەتا پشکنینم لەسەر
نموونەکەی دەکرد، هیچ شتێک دەرنەکەوت.
نموونەکەی دەکرد، هیچ شتێک دەرنەکەوت.
07:53
But the third month,
153
461794
1167
بەڵام لە مانگی سێیەم،
07:54
I discovered some bacterial
chatter in her sample.
chatter in her sample.
154
462985
2656
هەندێک بەکتریای زۆر بڵێم
لە نموونەکەی دۆزینەوە.
لە نموونەکەی دۆزینەوە.
07:58
The bacteria were coordinating
to damage her lung tissue.
to damage her lung tissue.
155
466473
3112
بەکتریاکان بۆ لەناو بردنی خانەی
سییەکانی هەماهەنگیان دەکرد.
سییەکانی هەماهەنگیان دەکرد.
08:02
But the traditional diagnostics
showed no bacteria at all.
showed no bacteria at all.
156
470534
4011
بەڵام شێوازی دەستنیشانکردنەکە
هیچ بەکتریایەکی نیشان نەدا.
هیچ بەکتریایەکی نیشان نەدا.
08:07
I measured again the next month,
157
475711
1919
مانگی داهاتوو پشکنینم بۆ کردەوە،
08:09
and I could see that the bacterial
conversations became even more aggressive.
conversations became even more aggressive.
158
477654
3628
و توانیم ببینم کەوا گفتوگۆی
بەکتریایی زیاتر گەشە کرد.
بەکتریایی زیاتر گەشە کرد.
08:14
Still, the traditional
diagnostics showed nothing.
diagnostics showed nothing.
159
482167
2752
هێشتا، شێوازی دەستنیشانکردنەکە.
هیچ ئەنجامێکی نەبووە
هیچ ئەنجامێکی نەبووە
08:18
My study ended, but a half a year later,
I followed up on her status
I followed up on her status
160
486456
3644
خوێندنەکەم کۆتای هات بەڵام نیو ساڵ
دواتر بەدوداچوونم بۆ بارودۆخی کرد
دواتر بەدوداچوونم بۆ بارودۆخی کرد
08:22
to see if the bacteria
only I knew about had disappeared
only I knew about had disappeared
161
490124
3241
بۆ بینینی بەکتریاکە تاکە
شت کە دەمزانی دیارنەمانیان بوو
شت کە دەمزانی دیارنەمانیان بوو
08:25
without medical intervention.
162
493389
2015
بەبێ دەست تێوەردانی پزیشکی.
08:28
They hadn't.
163
496350
1150
دیارنەمابوون.
08:30
But the girl was now diagnosed
with a severe infection
with a severe infection
164
498020
2833
بەڵام ئێستا کچەکە لەگەڵ تووشبونێکی سەخت
بەکتریای مردوو
دەستنیشان کراوە.
دەستنیشان کراوە.
08:32
of deadly bacteria.
165
500877
1318
08:35
It was the very same bacteria
my tool discovered earlier.
my tool discovered earlier.
166
503511
4078
ئەمە هەمان بەکتریا بوو
ئامێرەکەم لە سەرەتادا دۆزییەوە.
ئامێرەکەم لە سەرەتادا دۆزییەوە.
08:40
And despite aggressive
antibiotic treatment,
antibiotic treatment,
167
508537
2496
و لەگەڵ ئەمەشدا چالاکی مامەڵەکردنی
بەکتریا کوژ،
بەکتریا کوژ،
08:43
it was impossible
to eradicate the infection.
to eradicate the infection.
168
511057
2529
ئەمە بۆ بنبڕکردنی
ژەهراویبوونەکە ئەستەم بوو.
ژەهراویبوونەکە ئەستەم بوو.
08:46
Doctors deemed that she would not
survive her 20s.
survive her 20s.
169
514816
3082
پزیشکەکان دەیانووت ئەم کچە
تا تەمەنی٢٠ساڵی دەژی.
تا تەمەنی٢٠ساڵی دەژی.
08:52
When I measured on this girl's samples,
170
520404
2105
کاتێک لەسەر نموونەی کچەکە پشکنینم دەکرد،
08:54
my tool was still in the initial stage.
171
522533
2199
هێشتا ئامێرەکەم لە قۆناغی سەرەتایدا بوو.
08:56
I didn't even know
if my method worked at all,
if my method worked at all,
172
524756
2699
تەنانەت نەمدەزانی،
ئەگەر بیرۆکەکەم کاری خۆی دەکات،
ئەگەر بیرۆکەکەم کاری خۆی دەکات،
08:59
therefore I had an agreement
with the doctors
with the doctors
173
527479
2147
لەبەرئەوە لەگەڵ پزیشکەکان
ڕێکەوتنمان کرد
ڕێکەوتنمان کرد
09:01
not to tell them what my tool revealed
174
529650
1861
پێمنەگۆت ئامیرەکەم چی دەرخستووە
09:03
in order not to compromise
their treatment.
their treatment.
175
531535
2140
بۆ ئەوەی نەتوانن چارەسەرکردنەکە
ئاشکرا بکەن.
ئاشکرا بکەن.
09:06
So when I saw these results
that weren't even validated,
that weren't even validated,
176
534111
2803
کاتێک ئەنجامەکانم بینی
تەنانەت جێگەی باوەر نەبوو،
تەنانەت جێگەی باوەر نەبوو،
09:08
I didn't dare to tell
177
536938
1352
نەمتوانی بیدرکێنم
09:10
because treating a patient
without an actual infection
without an actual infection
178
538314
2807
چونکە مامەڵەکردنی نەخۆشێک
بەبێ تووشبوونێکی ڕاستەقینە
بەبێ تووشبوونێکی ڕاستەقینە
09:13
also has negative
consequences for the patient.
consequences for the patient.
179
541145
2610
هەروەها ئەنجامی نەرێنی بۆ نەخۆشەکە هەبوو.
09:17
But now we know better,
180
545092
1622
بەڵام ئێستا باشتر دەزانم،
09:18
and there are many young boys
and girls that still can be saved
and girls that still can be saved
181
546738
3399
و ژمارەیەکی زۆری کوڕ و کچی گەنج هەن
هێشتا دەتوانرێن ڕزگار بکرێن
هێشتا دەتوانرێن ڕزگار بکرێن
09:23
because, unfortunately,
this scenario happens very often.
this scenario happens very often.
182
551172
3424
چونکە، بەداخەوە زۆربەی جار
ئەم سیناریۆیە ڕوودەدات.
ئەم سیناریۆیە ڕوودەدات.
09:26
Patients get infected,
183
554620
1543
نەخۆشەکان ژەهراوی دەبن،
09:28
the bacteria somehow don't show
on the traditional diagnostic test,
on the traditional diagnostic test,
184
556187
3477
هەرچۆنێک بێت بەکتریا لە تاقیکردنەوەی
شێوازی دەستنیشانکردن خۆی دەرناخات،
شێوازی دەستنیشانکردن خۆی دەرناخات،
09:31
and suddenly, the infection breaks out
in the patient with severe symptoms.
in the patient with severe symptoms.
185
559688
3852
و بەخێرایی نیشانە بەهێزاکان
لە نەخۆشەکە لەناو دەچن.
لە نەخۆشەکە لەناو دەچن.
09:35
And at that point, it's already too late.
186
563564
2158
لەم حاڵەشدا، پێش ئێستا زۆر درەنگە.
09:39
The surprising result
of the 62 patients I followed
of the 62 patients I followed
187
567219
3554
ئەنجامە سەرسورهێنەرەکە لە ٦٢
نەخۆش کە پشکنینم بۆیان کردبوو
نەخۆش کە پشکنینم بۆیان کردبوو
09:42
was that my device
caught bacterial conversations
caught bacterial conversations
188
570797
2543
ئەوە بوو ئامێرەکە گفتوگۆی
بەکتریا تۆمار کردبوو
بەکتریا تۆمار کردبوو
09:45
in more than half of the patient samples
189
573364
2216
زیاتر لە نیوەی نموونەی نەخۆشەکان
09:47
that were diagnosed as negative
by traditional methods.
by traditional methods.
190
575604
2931
وەک نەرێنیەک لەلایەن ڕێگەکانی
لاسیایکردنەوە دەستنیشان کرابوو.
لاسیایکردنەوە دەستنیشان کرابوو.
09:51
In other words, more than half
of these patients went home thinking
of these patients went home thinking
191
579501
3554
بەپێچەوانەوە زایاتر لە نیوەی
نەخۆشەکان گەڕانەوە ماڵەوە
نەخۆشەکان گەڕانەوە ماڵەوە
09:55
they were free from infection,
192
583079
1685
لە ژەهراویبوون ڕزگاریان بوو،
09:56
although they actually carried
dangerous bacteria.
dangerous bacteria.
193
584788
2748
لەگەڵ ئەوەشدا هەڵگری
بەکتریایەکی ترسێنەر بوون.
بەکتریایەکی ترسێنەر بوون.
10:01
Inside these wrongly diagnosed patients,
194
589257
2297
لە ناوەوەی بەهەڵە
دەستنیشانکردنی نەخۆشەکان،
دەستنیشانکردنی نەخۆشەکان،
10:03
bacteria were coordinating
a synchronized attack.
a synchronized attack.
195
591578
3020
لەکاتی هێرشکردن
بەکتریا خۆی ڕێک دەخست.
بەکتریا خۆی ڕێک دەخست.
10:07
They were whispering to each other.
196
595530
1688
چرپە چرپیان لەگەڵ یەکتری دەکرد.
10:09
What I call "whispering bacteria"
197
597892
1631
ناوی دەنێم "چرپە چرپی بەکتریا "
10:11
are bacteria that traditional
methods cannot diagnose.
methods cannot diagnose.
198
599547
3004
بەکتریا کە ڕێگەکانی لاسایکردنەوە.
ناتوانرێ دیاری بکات.
ناتوانرێ دیاری بکات.
10:15
So far, it's only the translation tool
that can catch those whispers.
that can catch those whispers.
199
603383
3943
تاکو ئێستا، تەنها ئامێری لاسایکردنەوەکە
دەتوانیت بەدوای ئەم چرپانە بکەوێت.
دەتوانیت بەدوای ئەم چرپانە بکەوێت.
10:20
I believe that the time frame
in which bacteria are still whispering
in which bacteria are still whispering
200
608364
3403
باوەڕم وایە ساتی بەناوبانگ بوون
کە هێشتا چرپە چری لە نێو بەکتریادا هەیە
کە هێشتا چرپە چری لە نێو بەکتریادا هەیە
10:23
is a window of opportunity
for targeted treatment.
for targeted treatment.
201
611791
2987
پەنجەرەی دەرفەتە
بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئامانج.
بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئامانج.
10:27
If the girl had been treated
during this window of opportunity,
during this window of opportunity,
202
615608
3133
ئەگەر کچێک لە ماوەی ئەو
پەنجەرەی دەرفەتە بەڕەنگاری ببێتەوە،
پەنجەرەی دەرفەتە بەڕەنگاری ببێتەوە،
10:30
it might have been possible
to kill the bacteria
to kill the bacteria
203
618765
2501
لەوانەیە بتوانێت بەکتریا لە قۆناغە
10:33
in their initial stage,
204
621290
1465
سەرەتاییەکانیدا بکوژێت،
10:34
before the infection got out of hand.
205
622779
2106
پێش ئەوەی ژەهراویبوونەکە مەترسیدار بێت.
10:39
What I experienced with this young girl
made me decide to do everything I can
made me decide to do everything I can
206
627131
3971
شارازیم پەیداکرد لەگەڵ ئەو کچە گەنجە
و بڕیارمدا ئەوەی لە توانامدا بێت
و بڕیارمدا ئەوەی لە توانامدا بێت
بۆ دابین کردنی ئەم تەکنەلۆجیایە
لە نەخۆشخانەدا بیکەم.
لە نەخۆشخانەدا بیکەم.
10:43
to push this technology into the hospital.
207
631126
2205
10:46
Together with doctors,
208
634212
1151
لەگەڵ پزیشکەکان پێکەوە،،
10:47
I'm already working
on implementing this tool in clinics
on implementing this tool in clinics
209
635387
2969
کار لەسەر جێبەجیکردنی ئەم
ئامێرە دەکەم لە نۆرینگەکان
ئامێرە دەکەم لە نۆرینگەکان
10:50
to diagnose early infections.
210
638380
1822
بۆ زووتر دیاریکردن ژەهراویبوونەکە.
لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا نەزانراوە پزیشکەکان
چۆن مامەڵەی لەگەڵ نەخۆشەکان
چۆن مامەڵەی لەگەڵ نەخۆشەکان
10:53
Although it's still not known
how doctors should treat patients
how doctors should treat patients
211
641319
3244
10:56
during the whispering phase,
212
644587
1813
لە ماوەی دەستەواژەی چرپاندندا بکەن،
10:58
this tool can help doctors
keep a closer eye on patients in risk.
keep a closer eye on patients in risk.
213
646424
3703
ئەو ئامێرە دەتوانیت یارمەتی پزیشک بدات
بۆ نزیکبوونەوە لە مەترسی نەخۆشەکان.
بۆ نزیکبوونەوە لە مەترسی نەخۆشەکان.
11:02
It could help them confirm
if a treatment had worked or not,
if a treatment had worked or not,
214
650548
3282
توانیم یارمەتیان بدەم ئەگەر
مەمەڵەکردنەکە کاریبکردایە یان نا،
مەمەڵەکردنەکە کاریبکردایە یان نا،
11:05
and it could help answer simple questions:
215
653854
2764
و دەتوانێت یارمەتی وەڵامدانەوە
لە پرسیارە ئاسانەکان بدات:
لە پرسیارە ئاسانەکان بدات:
11:08
Is the patient infected?
216
656642
1730
نەخۆشەکە تووشبووە؟
11:10
And what are the bacteria up to?
217
658396
1810
و بەکتریا چی دەکات؟
11:12
Bacteria talk,
218
660958
1787
بەکتریا قسە دەکات،
11:14
they make secret plans,
219
662769
2026
پلانە نهێنیەکانیان دادەرێژن،
11:16
and they send confidential
information to each other.
information to each other.
220
664819
2823
و زانیارییە باورپێکراوەکان
بۆیەکتری دەنێرن.
بۆیەکتری دەنێرن.
11:20
But not only can we catch them whispering,
221
668253
2679
بەڵام تەنها ناتوانین بەدوای
چرپاندنیان بکەوین،
چرپاندنیان بکەوین،
11:22
we can all learn their secret language
222
670956
2467
دەتوانین زمانە نهێنیەکەیان
فێربین
فێربین
11:25
and become ourselves bacterial whisperers.
223
673447
2879
و چرپاندنی بەکتریاکان
ببێتە بەشێک لە خۆمان
ببێتە بەشێک لە خۆمان
11:28
And, as bacteria would say,
224
676973
1714
و وەکو بەکتریا بیانەوێت بڵێن،
11:31
"3-oxo-C12-aniline."
225
679656
3098
"3-oxo-C12-aniline."
11:35
(Laughter)
226
683763
1168
(پێکەنین)
11:36
(Applause)
227
684955
1085
(چەپڵەریزان)
11:38
Thank you.
228
686064
1184
سوپاس.
ABOUT THE SPEAKER
Fatima AlZahra'a Alatraktchi - Nanophysicist, entrepreneurFatima AlZahra'a Alatraktchi invented a method to spy on the social behavior and communication of bacteria.
Why you should listen
Fatima AlZahra'a Alatraktchi holds a PhD in nanotechnology and molecular biology, is a renowned fiction writer and the founder of PreDiagnose, where she's created next-generation diagnostics for early bacterial detection. She's an expert in developing micro- and nanosensors for the detection of cellular molecules and microorganisms.
As a result of her research and academic track, Alatraktchi has received a number of prestigious awards, including the Lundbeck Foundation Talent Prize for outstanding research talents in medicine and health and the PhD thesis of the year award by the Technical University of Denmark. She founded PreDiagnose to transform her research into concrete benefit for users. Forbes listed her as one of the 30 most influential people under 30 in Europe within science and health in 2019.
Fatima AlZahra'a Alatraktchi | Speaker | TED.com