TED Salon U.S. Air Force
Sarah T. Stewart: Where did the Moon come from? A new theory
Sarah T. Stewart: လ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်းဆိုင်ရာ သီအိုရီ အသစ်
Filmed:
Readability: 4
2,805,305 views
ကမ္ဘာဂြိုဟ်နဲ့ လတို့ဟာ အမွှာပူးများလိုပဲ လုံးဝကို တူကြပြီး ဆင်တူတဲ့ ပစ္စည်းများဖြင့် ပြုလုပ်ထားကြခြင်းဟာ လက်တွေ့မှာ ထူးဆန်းတယ်လို့ ဆိုရပါမယ်။ စကြာဝဠာထဲက ဘယ်အရာတွေကိုမှ ဓာတုဗေဒအရ တူညီတဲ့ ပစ္စည်းများတွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားတာကို မတွေ့ရလို့ပါ။ အခုလို အထူးဆက်နွှယ်မှုမျိုး ရှိနေခြင်းအတွက် အကြောင်းရင်းက ဘာများဖြစ်နိုင်မလဲ။ အဲဒါ့အတွက် အဖြေကို ရှာကြံရင်း၊ ဂြိုဟ်များဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာရှင်ဖြစ်သူ MacArthur "Genius" ဂုဏ်ထူးပိုင်ရှင် Sarah T. Stewart ဟာ ပုံစံတစ်မျိုးဖြစ်တဲ့ နက္ခတ အရာ-- synestia --ဆိုတာကို ရှာတွေ့ခဲ့ပြီး လရဲ့ ဇာစ်မြစ်ဆိုင်ရာ ပဟေဌိကို ဖြေရှင်းပေးနိုင်တဲ့ နည်းလမ်း အသစ်ကို ရှာတွေ့ခဲ့ပါတယ်။
Sarah T. Stewart - Planetary scientist
Sarah T. Stewart specializes in the study of collisions in the solar system. Full bio
Sarah T. Stewart specializes in the study of collisions in the solar system. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Nobody likes to make a mistake.
0
1161
2331
ဘယ်သူမှာမှ အမှားကို မလုပ်ချင်ပါ။
00:16
And I made a whopping one.
1
4462
1847
ကျွန်မက တကယ့်အမှားကြီးကို
လုပ်မိခဲ့တယ်။
လုပ်မိခဲ့တယ်။
00:19
And figuring out what I did wrong
led to a discovery
led to a discovery
2
7534
5298
ကျွန်မ လုပ်ခဲ့တာ ဘာမှားနေသလဲ ဆိုတာကို
ရှာကြံမှုက တွေ့ရှိချက် တစ်ခုဆီပို့ပေးခဲ့ရာ
ရှာကြံမှုက တွေ့ရှိချက် တစ်ခုဆီပို့ပေးခဲ့ရာ
00:24
that completely changes the way
we think about the Earth and Moon.
we think about the Earth and Moon.
3
12856
3497
ကျွန်မတို့က ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လအကြောင် တွေးခေါ်
ကြပုံကို လုံးဝကို ပြောင်းလဲပစ်လိုက်တယ်။
ကြပုံကို လုံးဝကို ပြောင်းလဲပစ်လိုက်တယ်။
ကျွန်မက ဂြိုဟ်များဆိုင်ရာ သိပ္ပံပညာရှင်ပါ။
00:29
I'm a planetary scientist,
4
17531
1920
00:31
and my favorite thing to do
is smash planets together.
is smash planets together.
5
19475
3730
ကျွန်မ အကြိုက်ဆုံးအရာက
ဂြိုဟ်တွေကို အတူတူ တိုက်ပေးခြင်းပါ။
ဂြိုဟ်တွေကို အတူတူ တိုက်ပေးခြင်းပါ။
00:35
(Laughter)
6
23229
1011
(ရယ်သံများ)
00:36
In my lab, I can shoot at rocks
using cannons like this one.
using cannons like this one.
7
24264
5819
ကျွန်မရဲ့ ဓာတ်ခွဲခန်းမှာ ဒီလိုအမြောက်တွေ
သုံးပြီ ကျောက်တွေကို ပစ်ခတ်နိုင်တယ်။
သုံးပြီ ကျောက်တွေကို ပစ်ခတ်နိုင်တယ်။
00:43
(Cannon shot)
8
31120
1246
(အမြောက် ပစ်သံ)
00:44
(Laughter)
9
32762
1075
(ရယ်သံများ)
00:46
In my experiments, I can generate
the extreme conditions
the extreme conditions
10
34278
4032
ကျွန်မရဲ့ စမ်းသပ်ချက်တွေထဲတွင် ကျွန်မဟာ
ဂြိုဟ်တွေ စပေါ်ပေါက်ခဲ့စဉ်တုန်းက
ဂြိုဟ်တွေ စပေါ်ပေါက်ခဲ့စဉ်တုန်းက
00:50
during planet formation.
11
38334
1626
မကြုံစဖူး ထူးကဲတဲ့ အခြေအနေမျိုးကို
ဖန်တီးပေးနိုင်တယ်။
ဖန်တီးပေးနိုင်တယ်။
00:52
And with computer models,
I can collide whole planets together
I can collide whole planets together
12
40775
4018
ပြီးရင် ကွန်ပျူတာမော်ဒယ်တွေဖြင့် ဂြိုဟ်
တစ်ခုလုံးကို အခြားတစ်ခုနဲ့ တိုက်ပေးလျက်
တစ်ခုလုံးကို အခြားတစ်ခုနဲ့ တိုက်ပေးလျက်
00:56
to make them grow,
13
44817
1710
သူတို့ ကြီးထွားလာစေရန်
ဒါမှမဟုတ် ၎င်းတို့ကို ဖျက်ဆီးပစ်နိုင်တယ်။
00:58
or I can destroy them.
14
46551
1587
01:00
(Laughter)
15
48162
1077
(ရယ်သံများ)
01:02
I want to understand
how to make the Earth and the Moon
how to make the Earth and the Moon
16
50354
4424
ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လကို ဘယ်လိုများ
ပြုလုပ်ယူနိုင်မလဲ ဆိုတာ နားလည်ချင်တယ်၊
ပြုလုပ်ယူနိုင်မလဲ ဆိုတာ နားလည်ချင်တယ်၊
01:06
and why the Earth is so different
from other planets.
from other planets.
17
54802
3240
ကမ္ဘာကြီးက ဒီပြင်ဂြိုဟ်တွေနဲ့စာရင်
ဘာဖြစ်လို့ သိပ်ကို မတူချင်တာလဲ သိချင်တယ်။
ဘာဖြစ်လို့ သိပ်ကို မတူချင်တာလဲ သိချင်တယ်။
01:11
The leading idea for the origin
of the Earth and Moon
of the Earth and Moon
18
59414
3737
ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လအတွက် အဓိကအကျဆုံး
စိတ်ကူးကို
စိတ်ကူးကို
01:15
is called the "giant impact theory."
19
63175
1955
"ဧရာမ တိုက်မိမှု သီအိုရီ" လို့ ခေါ်ပါတယ်။
အဲဒီ သီအိုရီအဆိုအရ အင်္ဂါဂြိုဟ် အရွယ်လောက်
အရာဟာ ကမ္ဘာကြီးကို ဝင်တိုက်ခဲ့တဲ့ နောက်မှာ
အရာဟာ ကမ္ဘာကြီးကို ဝင်တိုက်ခဲ့တဲ့ နောက်မှာ
01:18
The theory states that a Mars-sized body
struck the young Earth,
struck the young Earth,
20
66011
3408
01:21
and the Moon formed from
the debris disc around the planet.
the debris disc around the planet.
21
69443
5325
ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို ဝန်းရံနေခဲ့တဲ့ အစအနတွေရဲ့
အပြားမှနေပြီး လဟာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တယ်။
အပြားမှနေပြီး လဟာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့တယ်။
01:28
The theory can explain
so many things about the Moon,
so many things about the Moon,
22
76061
3211
အဲဒီသီအိုရီဟာ လအကြောင်း
အချက်တွေ အများကြီးကို ရှင်းပြနိုင်ပေမဲ့၊
အချက်တွေ အများကြီးကို ရှင်းပြနိုင်ပေမဲ့၊
01:31
but it has a huge flaw:
23
79296
2021
၎င်းထဲမှာ ကြီးမားလှတဲ့
အားနည်းချက် ရှိနေတယ်။
အားနည်းချက် ရှိနေတယ်။
01:34
it predicts that the Moon is mostly made
from the Mars-sized planet,
from the Mars-sized planet,
24
82051
4531
ပြီးတော့ လဟာ အင်္ဂါဂြိုဟ် အရွယ်အစားရှိ
ဂြိုဟ်မှ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့တယ်လို့ ခံယူပြီး
ဂြိုဟ်မှ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့တယ်လို့ ခံယူပြီး
01:38
that the Earth and the Moon
are made from different materials.
are made from different materials.
25
86606
3344
ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ကို မတူခြားနားတဲ့
ပစ္စည်းတွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားပါတယ်။
ပစ္စည်းတွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားပါတယ်။
01:42
But that's not what we see.
26
90504
1661
ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ မြင်ရတာက
အဲဒီလို မဟုတ်ပါဘူး။
အဲဒီလို မဟုတ်ပါဘူး။
01:45
The Earth and the Moon
are actually like identical twins.
are actually like identical twins.
27
93154
3717
တကယ်ကျတော့ ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ဟာ
ဆင်တူကြတဲ့ အမွှာတွေနဲ့ တူကြတယ်။
ဆင်တူကြတဲ့ အမွှာတွေနဲ့ တူကြတယ်။
01:49
The genetic code of planets is written
in the isotopes of the elements.
in the isotopes of the elements.
28
97704
4897
ဂြိုလ်တွေရဲ့ မျိုးရိုးဗီဇကုဒ်ကို ဒြပ်စင်
တွေရဲ့ အိုင်ဆိုတုပ်များထဲမှာ ရေးထားပါတယ်။
တွေရဲ့ အိုင်ဆိုတုပ်များထဲမှာ ရေးထားပါတယ်။
01:54
The Earth and Moon
have identical isotopes.
have identical isotopes.
29
102625
2869
ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ဆီမှာ
အိုင်ဆိုတုပ်တွေ လုံးဝတူကြတယ်။
အိုင်ဆိုတုပ်တွေ လုံးဝတူကြတယ်။
01:57
That means that the Earth and Moon
are made from the same materials.
are made from the same materials.
30
105518
4641
ဒီတော့ ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လကို တူညီတဲ့
ပစ္စည်းတွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားတာ ရှင်းနေတယ်။
ပစ္စည်းတွေနဲ့ ပြုလုပ်ထားတာ ရှင်းနေတယ်။
ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့ဟာ အမွှာများလို
ဖြစ်နေခြင်းဟာ တကယ့်ကို ထူးဆန်းပါတယ်။
ဖြစ်နေခြင်းဟာ တကယ့်ကို ထူးဆန်းပါတယ်။
02:03
It's really strange that the Earth
and the Moon are twins.
and the Moon are twins.
31
111080
3623
ဂြိုလ်တွေအားလုံးကို ကွဲပြားခြားနားတဲ့
ပစ္စည်းများဖြင့် ပြုလုပ်ထားတယ်၊
ပစ္စည်းများဖြင့် ပြုလုပ်ထားတယ်၊
02:07
All of the planets are made
from different materials,
from different materials,
32
115160
2636
02:09
so they all have different isotopes,
33
117820
2129
ဒါကြောင့် ၎င်းတို့ရဲ့ အိုင်ဆိုတုပ်တွေ
မတူ ခြားနားကြတယ်၊
မတူ ခြားနားကြတယ်၊
02:11
they all have their own genetic code.
34
119973
2055
၎င်းတို့ဆီမှာ ပင်ကို မျိုးရိုးဗီဇကုဒ်တွေ
ရှိကြပါတယ်။
ရှိကြပါတယ်။
02:14
No other planetary bodies
have the same genetic relationship.
have the same genetic relationship.
35
122695
4456
ဘယ်ဂြိုဟ်တွေမှာမှ မျိုးရိုးဗီဇ
ပုံစံတွေ ဆက်စပ်မှု မရှိကြပါ။
ပုံစံတွေ ဆက်စပ်မှု မရှိကြပါ။
02:19
Only the Earth and Moon are twins.
36
127824
2447
ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့သာလျှင် အမွှာပူးတွေပါ။
02:23
When I started working
on the origin of the Moon,
on the origin of the Moon,
37
131588
2575
ကျွန်မက လရဲ့ဇာစ်မြစ်ကို
စပြီး လေ့လာချိန်မှာ
စပြီး လေ့လာချိန်မှာ
02:26
there were scientists that wanted to
reject the whole idea of the giant impact.
reject the whole idea of the giant impact.
38
134187
4077
ဧရာမ တိုက်မှု စိတ်ကူးကို ငြင်းပယ်လို
ကြတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။
ကြတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။
02:30
They didn't see any way for this theory
to explain the special relationship
to explain the special relationship
39
138288
4181
ကမ္ဘာကြီးနဲ့ လတို့အကြား အထူးဆက်စပ်မှုကို
အဲဒီသီအိုရီက ဘယ်လိုမှ ရှင်းမပြနိုင်ဘူးလို့
အဲဒီသီအိုရီက ဘယ်လိုမှ ရှင်းမပြနိုင်ဘူးလို့
02:34
between the Earth and the Moon.
40
142493
1736
သူတို့က ထောက်ပြခဲ့ကြပါတယ်။
02:36
We were all trying to think of new ideas.
41
144729
2554
ကျွန်မတို့ အားလုံးက စိတ်ကူးအသစ်ကို
ရှာကြံလိုခဲ့ကြတယ်။
ရှာကြံလိုခဲ့ကြတယ်။
02:40
The problem was,
there weren't any better ideas.
there weren't any better ideas.
42
148084
2980
ဒါပေမဲ့ ပြဿနာက ပိုကောင်းတဲ့
စိတ်ကူးရယ်လို့ မရှိခဲ့ခြင်းပါ။
စိတ်ကူးရယ်လို့ မရှိခဲ့ခြင်းပါ။
02:43
All of the other ideas
had even bigger flaws.
had even bigger flaws.
43
151768
3534
တွေးမိတဲ့ ဒီ့ပြင် စိတ်ကူးတွေးထဲမှာ ပိုလို့
ကြီးမားတဲ့ လွဲချော်ချက်တွေ ရှိနေခဲ့ကြတယ်။
ကြီးမားတဲ့ လွဲချော်ချက်တွေ ရှိနေခဲ့ကြတယ်။
02:48
So we were trying to rescue
the giant impact theory.
the giant impact theory.
44
156437
3622
အဲဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ ဧရာမ တိုက်မိမှု သိအိုရီ
ကို ကယ်တင်ဖို့ အားထုတ်ခဲ့ကြရတယ်။
ကို ကယ်တင်ဖို့ အားထုတ်ခဲ့ကြရတယ်။
02:53
A young scientist in my group suggested
that we try changing the spin
that we try changing the spin
45
161376
4881
ကျွန်မအုပ်စုထဲက လူငယ်သိပ္ပံပညာရှင် တစ်ဦးက
ဧရာမ တိုက်မိရဲ့ လည်ပတ်နှုန်းကို
ဧရာမ တိုက်မိရဲ့ လည်ပတ်နှုန်းကို
ပြောင်းစမ်းကြည့်ရန် အကြံပေးတယ်။
02:58
of the giant impact.
46
166281
1365
02:59
Maybe making the Earth spin faster
could mix more material
could mix more material
47
167670
4394
ကမ္ဘာကြီးကို ပိုမြန်စွာ လည်စေခဲ့ခြင်းက
ရာဝတ္ထုတွေကို ပိုရောယှက်နိုင်ခဲ့ပြီး
ရာဝတ္ထုတွေကို ပိုရောယှက်နိုင်ခဲ့ပြီး
03:04
and explain the Moon.
48
172088
1839
လဖြစ်ပေါ်ပုံကို ရှင်းပြနိုင်ပါတယ်။
03:06
The Mars-sized impactor had been chosen
49
174623
2683
အင်္ဂါဂြိုဟ် အရွယ်ရှိ တိုက်ခိုက်ခံရမှုကို
ရွေးခဲ့ကြတာက
ရွေးခဲ့ကြတာက
03:09
because it could make the Moon
50
177330
1743
အဲဒီကနေ လဟာ ပေါ်နိုင်ခဲ့ပြီး
03:11
and make the length of Earth's day.
51
179097
2941
ကမ္ဘာမြေရဲ့နေ့တာ အချိန်ကို
ဖန်တီးပေးနိုင်ခဲ့လို့ပါ။
ဖန်တီးပေးနိုင်ခဲ့လို့ပါ။
လူတွေက မော်ဒယ်ရဲ့ အဲဒီအပိုင်းကို
တကယ် နှစ်ခြိုက်ခဲ့ကြတယ်။
တကယ် နှစ်ခြိုက်ခဲ့ကြတယ်။
03:15
People really liked
that part of the model.
that part of the model.
52
183227
2202
အဲဒီလို မဟုတ်ဘဲ အခြားအရာက ကမ္ဘာကြီးရဲ့
နေ့တာ အရှည်ကို ဆုံးဖြတ်ပေးခဲ့ရင်ကော်။
နေ့တာ အရှည်ကို ဆုံးဖြတ်ပေးခဲ့ရင်ကော်။
03:18
But what if something else determined
the length of Earth's day?
the length of Earth's day?
53
186481
3417
03:22
Then there would be many more possible
giant impacts that could make the Moon.
giant impacts that could make the Moon.
54
190484
4722
အဲဒီလိုဆိုရင် လကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တဲ့ ဧရာမ
တိုက်ခိုက်မှုတွေ များစွာ ရှိနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
တိုက်ခိုက်မှုတွေ များစွာ ရှိနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ဘယ်လိုများ ဖြစ်လာနိုင်မလဲကို
ကျွန်မက သိချင်စိတ်ပြင်းပြစွာဖြင့်
ကျွန်မက သိချင်စိတ်ပြင်းပြစွာဖြင့်
03:28
I was curious about what could happen,
55
196444
2665
03:31
so I tried simulating
faster-spinning giant impacts,
faster-spinning giant impacts,
56
199133
4387
ကျွန်မဟာ လည်ပတ်နှုန်း ပိုမြန်စေမယ့် ဧရာမ
တိုက်မိမှုကို စမ်းကြည့်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့ရာ၊
တိုက်မိမှုကို စမ်းကြည့်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့ရာ၊
03:35
and I found that it is possible
57
203544
2484
ဂြိုဟ်ထဲ ပါဝင်ကြတဲ့ ပစ္စည်းများ
03:38
to make a disc out of the same
mixture of materials as the planet.
mixture of materials as the planet.
58
206052
3878
ရောယှက်မှု ကနေပြီး အချပ်ပြားကို
လုပ်ရနိုင်တာ တွေ့နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
လုပ်ရနိုင်တာ တွေ့နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ကျွန်မတို့ အတော်လေး
စိတ်လှုပ်ရှားနေခဲ့ကြတယ်။
စိတ်လှုပ်ရှားနေခဲ့ကြတယ်။
03:42
We were pretty excited.
59
210871
2010
03:44
Maybe this was the way
to explain the Moon.
to explain the Moon.
60
212905
2672
လကို ရှင်းပြဖို့ နည်းလမ်း
ဖြစ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ဖြစ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
03:48
The problem is, we also found
that that's just not very likely.
that that's just not very likely.
61
216950
5304
ပြဿနာက အဲဒီလို ဖြစ်နိုင်ဖို့ အလားအလာ
နည်းပါးလှတာကိုလည်း တွေ့ခဲ့ကြပါတယ်။
နည်းပါးလှတာကိုလည်း တွေ့ခဲ့ကြပါတယ်။
03:54
Most of the time, the disc
is different from the planet,
is different from the planet,
62
222278
3080
အချိန်အများစုမှာ ချပ်ပြားဟာ
ဂြိုဟ်နဲ့ မတူခြားနားပါတယ်၊
ဂြိုဟ်နဲ့ မတူခြားနားပါတယ်၊
03:57
and it looked like
making our Moon this way
making our Moon this way
63
225382
2837
လကို အဲဒီလိုနည်းဖြင့် ပေါ်ထွန်းစေမှုက
04:00
would be an astronomical coincidence,
64
228243
3157
နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ
တိုက်ဆိုင်မှု ဖြစ်ရပါမယ်၊
တိုက်ဆိုင်မှု ဖြစ်ရပါမယ်၊
04:04
and it was just hard
for everyone to accept the idea
for everyone to accept the idea
65
232243
2984
အဲဒါကြောင့်မို့လို့ လနဲ့ ကမ္ဘာအကြား
အထူး ဆက်နွှယ်မှုဟာ
အထူး ဆက်နွှယ်မှုဟာ
04:07
that the Moon's special connection
to Earth was an accident.
to Earth was an accident.
66
235251
3811
မတော်တဆ ဖြစ်လာခဲ့နိုင်တာကို
လက်ခံဖို့ ခဲယဉ်းခဲ့ပါတယ်။
လက်ခံဖို့ ခဲယဉ်းခဲ့ပါတယ်။
04:13
The giant impact theory
was still in trouble,
was still in trouble,
67
241220
2750
ဧရာမ တိုက်မိမှု သီအိုရီဟာ
အခက်အခဲ ကြုံနေရဆဲဖြစ်ခဲ့လို့
အခက်အခဲ ကြုံနေရဆဲဖြစ်ခဲ့လို့
04:16
and we were still trying to figure out
how to make the Moon.
how to make the Moon.
68
244911
3139
လကို ဘယ်လိုများ ဖန်တီးနိုင်မလဲ
ဆိုတာကို ကြံဆနေခဲ့ရတယ်။
ဆိုတာကို ကြံဆနေခဲ့ရတယ်။
04:21
Then came the day
when I realized my mistake.
when I realized my mistake.
69
249932
3964
ဒါနဲ့ ကျွန်မရဲ့ အမှားကို
နာလည်မိတဲ့ နေ့ ရောက်လာခဲ့တယ်။
နာလည်မိတဲ့ နေ့ ရောက်လာခဲ့တယ်။
04:27
My student and I were looking at the data
from these fast-spinning giant impacts.
from these fast-spinning giant impacts.
70
255471
4939
ကျောင်းသားတွေနဲ့အတူ လျင်မြန်စွာ လည်ပတ်စေ
တဲ့ ဧရာမတိုက်မိမှု ဒေတာကို ကြည့်နေခဲ့တယ်။
တဲ့ ဧရာမတိုက်မိမှု ဒေတာကို ကြည့်နေခဲ့တယ်။
04:32
On that day, we weren't actually
thinking about the Moon,
thinking about the Moon,
71
260434
2682
အဲဒီနေ့တွင် ကျွန်မတို့ လအကြောင်းကို
မစဉ်းစားခဲ့ကြဘဲ
မစဉ်းစားခဲ့ကြဘဲ
04:35
we were looking at the planet.
72
263140
1655
ဂြိုဟ်ကို ကြည့်ရှုနေခဲ့ကြတယ်။
04:36
The planet gets super-hot
and partially vaporized
and partially vaporized
73
264819
2539
ဂြိုဟ်ဟာ တိုက်မိမှုရဲ့ စွမ်းအင်ကြောင့်
အရမ်းကို ပူပြင်းလာပြီး
အရမ်းကို ပူပြင်းလာပြီး
04:39
from the energy of the impact.
74
267382
2166
တချို့အပိုင်းတွေ
အငွေ့ပျံလွင့်စင်သွားခဲ့ကြတယ်။
အငွေ့ပျံလွင့်စင်သွားခဲ့ကြတယ်။
04:43
But the data didn't look like a planet.
75
271479
1998
ဒါပေမဲ့ ဒေတာဟာ ဂြိုဟ်နဲ့မတူချင်ခဲ့ပါ။
04:45
It looked really strange.
76
273501
1423
၎င်းဟာ တကယ့်ကို ထူးဆန်းနေခဲ့ပါတယ်။
04:47
The planet was weirdly
connected to the disc.
connected to the disc.
77
275388
2397
ဂြိုဟ်ဟာ အချပ်ပြားနဲ့
နားလည်မရအောင် ချိတ်ဆက်လျက် ရှိနေခဲ့တယ်။
နားလည်မရအောင် ချိတ်ဆက်လျက် ရှိနေခဲ့တယ်။
04:51
I got that super-excited feeling
78
279433
2787
တကယ့်ကို အမှားလို ထင်ရတယ်
အရာတစ်ခုခုက
အရာတစ်ခုခုက
04:54
when something really wrong
might be something really interesting.
might be something really interesting.
79
282244
3701
တကယ့်ကို စိတ်ဝင်စားစရာ အရာဖြစ်လာလို့
ကျွန်မ သိပ်ကို စိတ်လှုပ်ရှားမိနေခဲ့တယ်။
ကျွန်မ သိပ်ကို စိတ်လှုပ်ရှားမိနေခဲ့တယ်။
ကျွန်မရဲ့ တွက်ချက်မှု အားလုံးတို့ထဲမှာ
05:00
In all of my calculations,
80
288011
1328
05:01
I had assumed there was a planet
with a separate disc around it.
with a separate disc around it.
81
289363
3260
ဂြိုလ်တစ်ခုနဲ့ သီးခြား အချပ်ပြား
ရှိနေခဲ့ကြောင်း ခံယူထားခဲ့ပါတယ်။
ရှိနေခဲ့ကြောင်း ခံယူထားခဲ့ပါတယ်။
05:04
Calculating what was in the disc
was how we tested
was how we tested
82
292647
2425
အချပ်ပြားထဲတွင် ဘာတွေ ရှိနိုင်ခဲ့ကြောင်း
တွက်ချက်မှုက
တွက်ချက်မှုက
05:07
whether an impact could make the Moon.
83
295096
2401
တိုက်မိမှုကြောင် လဖြစ်ပေါ်လာနိုင်လား
ဆိုတာကို စမ်းသပ်မှု ဖြစ်ခဲ့တယ်။
ဆိုတာကို စမ်းသပ်မှု ဖြစ်ခဲ့တယ်။
05:10
But it didn't look that simple anymore.
84
298828
2178
ဒါပေမဲ့ အရာတွေဟာ အဲဒီလို
ရိုးရှင်း မနေတော့ပါ။
ရိုးရှင်း မနေတော့ပါ။
05:15
We were making the mistake
85
303756
3083
ကျွန်မတို့ရဲ့ မှားခဲ့တဲ့ အချက်က
05:18
of thinking that a planet was always
going to look like a planet.
going to look like a planet.
86
306863
4281
ဂြိုဟ်တစ်ခုဟာ အစဉ်ပဲ ဂြိုဟ်ဖြစ်မယ်လို့
ထင်မှတ်ခဲ့ခြင်းပါပဲ။
ထင်မှတ်ခဲ့ခြင်းပါပဲ။
05:24
On that day, I knew that a giant impact
was making something completely new.
was making something completely new.
87
312190
6919
ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှုဟာ လုံးဝမတူတဲ့ အရာကို
ဖန်တီးနိုင်ခဲ့တာကို ကျွန်မ သိလိုက်တယ်။
ဖန်တီးနိုင်ခဲ့တာကို ကျွန်မ သိလိုက်တယ်။
ကျွန်မဘဝထဲမှာ
eureka တဒင်္ဂတွေ ရှိခဲ့ဘူးပါတယ်။
eureka တဒင်္ဂတွေ ရှိခဲ့ဘူးပါတယ်။
05:33
I've had eureka moments.
88
321133
1826
ဒါပေမဲ့ အခုဟာက အဲဒါမျိုး မဟုတ်ခဲ့ပါ။
05:35
This was not one of them.
89
323655
1619
05:37
(Laughter)
90
325298
1167
(ရယ်သံများ)
05:38
I really didn't know what was going on.
91
326489
2913
တကယ်ဖြစ်ပျက်နေတာကို
ကျွန်မ နားမလည်နိုင်ခဲ့ပါ။
ကျွန်မ နားမလည်နိုင်ခဲ့ပါ။
ကျွန်မရှေ့မှာ ထူးဆန်းတဲ့
အရာအသစ်ဟာ ရှိနေခဲ့ပြီး
အရာအသစ်ဟာ ရှိနေခဲ့ပြီး
05:42
I had this strange, new object
in front of me
in front of me
92
330062
2152
05:44
and the challenge
to try and figure it out.
to try and figure it out.
93
332238
2781
အဲဒါ ဘာလဲ ဆိုတာကို ခန့်မှန်းဖို့
စိန်ခေါ်မှုကို ရင်ဆိုင်နေရတယ်။
စိန်ခေါ်မှုကို ရင်ဆိုင်နေရတယ်။
မသိတဲ့ အရာတစ်ခုနဲ့ ရင်ဆိုင်ရတဲ့အခါ
ခင်ဗျားတို့ ဘာလုပ်လေ့ရှိကြလဲ။
ခင်ဗျားတို့ ဘာလုပ်လေ့ရှိကြလဲ။
05:48
What do you do when faced
with the unknown?
with the unknown?
94
336473
2914
05:52
How do you even start?
95
340054
1681
ဘာကနေပြီး စတင် လုပ်ကိုင်ရမှာလဲ။
ကျွန်မတို့ဟာ ဖြစ်နိုင်သမျှ
မေးခွန်းတွေကို ဆန်းစစ်ခဲ့ကြတယ်-
မေးခွန်းတွေကို ဆန်းစစ်ခဲ့ကြတယ်-
05:55
We questioned everything:
96
343058
1769
05:57
What is a planet?
97
345400
1195
ဂြိုဟ်ဆိုတာက ဘာလဲ?
05:58
When is a planet no longer
a planet anymore?
a planet anymore?
98
346619
2304
ဂြိုဟ်တစ်ခုဟာ ဘယ်အချိန်ကျရင်
ဆက်ပြီး ဂြိုဟ်မဟုတ်တော့တာလဲ။
ဆက်ပြီး ဂြိုဟ်မဟုတ်တော့တာလဲ။
06:01
We played with new ideas.
99
349320
2871
ကျွန်မတို့ဟာ စိတ်ကူး
အသစ်တွေကို ကြံဆကြည့်ခဲ့ကြတယ်။
အသစ်တွေကို ကြံဆကြည့်ခဲ့ကြတယ်။
ကျွန်မတို့ဟာ တွေးခေါ်ပုံ
အဟောင်းတွေကို ဖယ်ပစ်ရန် လိုခဲ့တယ်၊
အဟောင်းတွေကို ဖယ်ပစ်ရန် လိုခဲ့တယ်၊
06:04
We had to get rid
of our old way of thinking,
of our old way of thinking,
100
352969
2184
06:07
and by playing, I could
throw away all of the data,
throw away all of the data,
101
355177
3625
ကစားကြည့်ခြင်းဖြင့် ရှိသမျှ ဒေတာကို၊
လက်တွေ့ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ စည်းကမ်းချက်တွေကို
လက်တွေ့ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ စည်းကမ်းချက်တွေကို
06:10
all of the rules of the real world,
102
358826
1913
ကျွန်မ လွှင့်ပစ်နိုင်ခဲ့လျက်၊
06:12
and free my mind to explore.
103
360763
2285
လွတ်လပ်တဲ့ စိတ်ဖြင့် စူးစမ်းနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ကိုယ့်စိတ်ထဲမှာ အဲဒီလို နေရာလွတ်ကို
ဖန်တီးပေးပြီး
ဖန်တီးပေးပြီး
06:16
And by making a mental space
104
364711
1926
06:19
where I could try out outrageous ideas
105
367501
2576
ကျွန်မဟာ လက်ခံနိုင်ဖွယ်ရာ
မရှိတဲ့ စိတ်ကူးတွေကို
မရှိတဲ့ စိတ်ကူးတွေကို
06:23
and then bring them back
into the real world to test them,
into the real world to test them,
106
371233
3434
စမ်းသပ်ကြည့်လျက် လက်တွေ့ လောကဆီကို
ပြန်ယူလာကာ စမ်းကြည့်ခြင်းဖြင့်
ပြန်ယူလာကာ စမ်းကြည့်ခြင်းဖြင့်
06:27
I could learn.
107
375331
1354
ကျွန်မ နားလည်နိုင်ဖို့အတွက်ပါ။
အဲဒီလို ကစားကြည့်ရင်း ကျွန်မတို့
အများကြီး နားလည်လာနိုင်ခဲ့ကြတယ်။
အများကြီး နားလည်လာနိုင်ခဲ့ကြတယ်။
06:31
And by playing, we learned so much.
108
379423
2976
ကျွန်မဟာ ဓာတ်ခွဲခန်းစမ်းသပ်မှုတွေကို
ကွန်ပျူတာမော်ဒယ်တွေနဲ့ ပေါင်းစပ်ကြည့်တော့
ကွန်ပျူတာမော်ဒယ်တွေနဲ့ ပေါင်းစပ်ကြည့်တော့
06:34
I combined my lab experiments
with computer models
with computer models
109
382880
3458
06:38
and discovered that
after most giant impacts,
after most giant impacts,
110
386362
2582
ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှု အများစုရဲ့ နောက်မှာ
06:40
the Earth is so hot, there's no surface.
111
388968
2162
ကမ္ဘာကြီးဟာ သိပ်ကို ပူလွန်းလို့
မြေမျှမျက်နှာပြင်ရယ်လို့ မရှိခဲ့ပါ။
မြေမျှမျက်နှာပြင်ရယ်လို့ မရှိခဲ့ပါ။
06:43
There's just a deep layer of gas
that gets denser and denser with depth.
that gets denser and denser with depth.
112
391154
3590
အဲဒီမှာ ရှိတာက အနက်ပိုင်းတွင်
ပိုပိုသိပ်သည်းလာတဲ့ ဓာတ်ငွေ့အလွှာတွေပါ။
ပိုပိုသိပ်သည်းလာတဲ့ ဓာတ်ငွေ့အလွှာတွေပါ။
06:47
The Earth would have been like Jupiter.
113
395289
2003
ကမ္ဘာကြီးဟာ ဂျူပီတာနဲ့ တူခဲ့ပုံရပါတယ်။
06:49
There's nothing to stand on.
114
397316
1516
မတ်တပ်ရပ်စရာ နေရာရယ်လို့ မရှိပါ။
06:52
And that was just part of the problem.
115
400373
2872
ပြီးတော့ အဲဒါက ပြဿနာရဲ့
တစ်ပိုင်းမျှ ဖြစ်ခဲ့တယ်။
တစ်ပိုင်းမျှ ဖြစ်ခဲ့တယ်။
06:55
I wanted to understand the whole problem.
116
403269
2374
ကျွန်မဟာ ပြဿနာ တစ်ခုလုံးကို
သိနားလည်ချင်ခဲ့တယ်။
သိနားလည်ချင်ခဲ့တယ်။
06:58
I couldn't let go of the challenge
to figure out what was really going on
to figure out what was really going on
117
406242
3911
ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှု ဖြစ်တဲ့အခါမှာ ဘာတွေ
ဖြစ်ပျက်လာနိုင်ကြောင်း စိန်ခေါ်မှုကို
ဖြစ်ပျက်လာနိုင်ကြောင်း စိန်ခေါ်မှုကို
07:02
in giant impacts.
118
410177
1469
ကျွန်မ မစွန့်လွှတ်နိုင်ခဲ့ပါ။
ဒါနဲ့ ဒေတာကို ကျွန်မတို့ နားလည်နိုင်ရန်နဲ့
07:04
It took almost two years
119
412719
1591
လအတွက် အဲဒါရဲ့ အဓိပ္ပါယ်က ဘယ်လိုများလဲ
ဆိုတာ သိလာဖို့
ဆိုတာ သိလာဖို့
07:07
of throwing away old ideas
120
415191
1790
07:09
and building new ones
121
417733
1542
စိတ်ကူးဟောင်းတွေကို စွန့်ပစ်ရင်း
07:11
that we understood the data
122
419941
1884
စိတ်ကူး အသစ်တွေကို တည်ဆောက်ရင်း
07:14
and knew what it meant for the Moon.
123
422637
1809
နှစ်နှစ်အထိကို ကျွန်မတို့
အချိန်ယူခဲ့ကြရတယ်။
အချိန်ယူခဲ့ကြရတယ်။
07:17
I discovered a new type
of astronomical object.
of astronomical object.
124
425811
4363
ကျွန်မဟာ နက္ခတ္တဗေဒ အရာဝတ္ထု
အမျိုးအစားအသစ်ကို ရှာတွေ့ခဲ့တယ်။
အမျိုးအစားအသစ်ကို ရှာတွေ့ခဲ့တယ်။
07:23
It's not a planet.
125
431168
1419
အဲဒါဟာ ဂြိုဟ်မဟုတ်ခဲ့ပါဘူး။
07:25
It's made from planets.
126
433087
1495
အဲဒါကို ဂြိုဟ်မှ ပြုလုပ်ထားတာပါ။
07:27
A planet is a body whose self-gravity
127
435733
2518
ဂြိုဟ်ဆိုတာက
မိမိရဲ့ကိုယ်ပိုင် ဆွဲငင်အားကိုက
မိမိရဲ့ကိုယ်ပိုင် ဆွဲငင်အားကိုက
07:30
is strong enough to give it
its rounded shape.
its rounded shape.
128
438275
2570
၎င်းကို လုံးဝိုင်းနေတဲ့ ပုံစံမျိုး
ဖြစ်လာစေဖို့ လုံလောက်ပါတယ်။
ဖြစ်လာစေဖို့ လုံလောက်ပါတယ်။
07:32
It spins around all together.
129
440869
1794
၎င်းဟာ အားလုံးအတူတကွ
လည်ပတ်ပါတယ်။
လည်ပတ်ပါတယ်။
07:35
Make it hotter and spin it faster,
130
443415
2719
အဲဒါကို ပိုပူလာစေပြီး
ပိုမြန်အောင် လည်စေရင်
ပိုမြန်အောင် လည်စေရင်
07:38
the equator gets bigger and bigger
until it reaches a tipping point.
until it reaches a tipping point.
131
446158
3813
အီကွေတာဟာ အစွန်းဆုံးနေရာအထိ
ပိုပိုကြီးလာမှာပါ။
ပိုပိုကြီးလာမှာပါ။
အစွန်းဆုံးနေရာကို ကျော်လွန်သွားပါက၊
07:42
Push past the tipping point,
132
450629
1642
07:44
and the material at the equator
spreads into a disc.
spreads into a disc.
133
452295
4097
အီကွေတာ တဝိုပ်ကရှိ အရာများဟာ
အချပ်ပြား အဖြင့် ပြန့်ကာသွားပါမယ်။
အချပ်ပြား အဖြင့် ပြန့်ကာသွားပါမယ်။
အဲဒီလိုဆိုရင် ဂြိုဟ်ဖြစ်ရခြင်းဆိုင်ရာ စည်း
ကမ်းချက်တွေ အားလုံး ကျိုးပေါက်သွားပါပြီ။
ကမ်းချက်တွေ အားလုံး ကျိုးပေါက်သွားပါပြီ။
07:48
It's now broken all the rules
of being a planet.
of being a planet.
134
456953
2769
07:52
It can't spin around together anymore,
135
460215
2395
၎င်းဟာ အတူတကွ ဆက်ပြီး
မလည်ပတ်နိုင်တော့ပါ၊
မလည်ပတ်နိုင်တော့ပါ၊
07:54
its shape keeps changing
as it gets bigger and bigger;
as it gets bigger and bigger;
136
462634
2661
၎င်းရဲ့ အသွင်သဏ္ဌာန်ဟာ ပြောင်းလဲလျက်
ပိုပိုကြီးလာမှာပါ၊
ပိုပိုကြီးလာမှာပါ၊
07:57
the planet has become something new.
137
465319
1967
ဒီလိုနည်းဖြင့် ဂြိုဟ်ဟာ
ပုံစံအသစ် ဆောင်လာပါပြီ။
ပုံစံအသစ် ဆောင်လာပါပြီ။
08:00
We gave our discovery its name:
138
468771
2910
ကျွန်မတို့ဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့
တွေ့ရှိချက်ကို ပေးထားတဲ့ အမည်က-
တွေ့ရှိချက်ကို ပေးထားတဲ့ အမည်က-
08:04
synestia.
139
472610
1323
synestia ပါ။
နတ်ဘုရားမ Hestia ကို ဂုဏ်ပြု ပေးခဲ့ကြတာပါ၊
08:06
We named it after the goddess Hestia,
140
474402
2182
မီးလင်းဖိုနဲ့ နေအိမ်ဆိုင်ရာ
ဂရိနတ်ဘုရားမပါ၊
ဂရိနတ်ဘုရားမပါ၊
08:08
the Greek goddess of the hearth and home,
141
476608
2306
ကျွန်မတို့ရဲ့ ကမ္ဘာကြီးဟာ
အဲဒီလိုနေရာ ဖြစ်လာလို့ပါ။
အဲဒီလိုနေရာ ဖြစ်လာလို့ပါ။
08:10
because we think the Earth became one.
142
478938
2282
08:13
The prefix means "all together,"
143
481244
1551
အဲဒီထဲက ရှေ့ဆက်ပုဒ်က
"အားလုံးအတူတကွ" ကိုဆိုလိုတယ်၊
"အားလုံးအတူတကွ" ကိုဆိုလိုတယ်၊
08:14
to emphasize the connection
between all of the material.
between all of the material.
144
482819
2797
ရှိသမျှ ပစ္စည်းတွေ အားလုံးအကြား
ဆက်စပ်မှုကို အလေးပေးဖို့ အတွက်ပါ။
ဆက်စပ်မှုကို အလေးပေးဖို့ အတွက်ပါ။
08:18
A synestia is what a planet becomes
145
486640
3202
ဂြိုဟ်တစ်ခုက ပူပြင်းလာပြီး
လည်ပတ်မှုက လုံးဝိုင်းနေတဲ့
လည်ပတ်မှုက လုံးဝိုင်းနေတဲ့
08:21
when heat and spin push it over the limit
of a spheroidal shape.
of a spheroidal shape.
146
489866
4450
ပုံသဏ္ဍာန်ကို ကျော်လွန်သွားတဲ့အခါမှာ
synestia အဖြစ် ပြောင်းလဲလာပါတယ်။
synestia အဖြစ် ပြောင်းလဲလာပါတယ်။
08:27
Would you like to see a synestia?
147
495691
2490
ရှင်တို့ synestia ကြည့်ချင်ကြလား။
08:30
(Cheers)
148
498205
2039
(အားပေးသံများ)
08:33
In this visualization
of one of my simulations,
of one of my simulations,
149
501554
3932
ကျွန်မက စမ်းသပ်ပြုလုပ်ထားတဲ့
ပြသပေးမဲ့ ရှုခင်းထဲမှာ
ပြသပေးမဲ့ ရှုခင်းထဲမှာ
08:37
the young Earth is already spinning
quickly from a previous giant impact.
quickly from a previous giant impact.
150
505510
4294
ပေါ်ခါစ ကမ္ဘာကြီးဟာ ယခင်တုန်းက တိုက်မိ
မှုကြောင့် လျင်မြန်စွာ လည်ပတ်နေပါပြီ၊
မှုကြောင့် လျင်မြန်စွာ လည်ပတ်နေပါပြီ၊
08:42
Its shape is deformed, but our planet
would be recognizable
would be recognizable
151
510663
3236
၎င်းရဲ့ အသွင်ဟာ ပုံပျက်နေပေမဲ့
ကမ္ဘာဂြိုဟ်မှန်း မျက်နှာပြင်ပေါ်က
ကမ္ဘာဂြိုဟ်မှန်း မျက်နှာပြင်ပေါ်က
08:45
by the water on its surface.
152
513923
1906
ရေကြောင့် သိနိုင်ပါတယ်။
08:48
The energy from the impact
vaporizes the surface,
vaporizes the surface,
153
516692
3857
တိုက်ခိုက်မှုမှ ပေါ်ထွက်လာတဲ့ စွမ်းအင်က
မျက်နှာပြင်ကို အငွေ့ပျံစေပါတယ်၊
မျက်နှာပြင်ကို အငွေ့ပျံစေပါတယ်၊
08:52
the water, the atmosphere,
154
520573
1522
ရေထု၊ လေထုနဲ့
08:54
and mixes all of the gases together
in just a few hours.
in just a few hours.
155
522119
3923
ရှိခဲ့သမျှ ဓာတ်ငွေ့တွေကို နာရီအနည်းငယ်
အတွင်းမှာကို ရောနှောပစ်ပါတယ်။
အတွင်းမှာကို ရောနှောပစ်ပါတယ်။
08:59
We discovered that many
giant impacts make synestias,
giant impacts make synestias,
156
527414
3619
ဧရာမ တိုက်ခိုက်မှုတွေ အများအပြားတို့မှ
synestia တွေ ပေါ်ပေါက်လာတာ တွေ့ရပေမဲ့
synestia တွေ ပေါ်ပေါက်လာတာ တွေ့ရပေမဲ့
09:03
but these burning, bright objects
don't live very long.
don't live very long.
157
531566
2977
အဲဒီလို မီးတောက်လျက် တောက်ပကြတဲ့
အရာတွေ သက်တမ်း မရှည်ကြပါ။
အရာတွေ သက်တမ်း မရှည်ကြပါ။
09:06
They cool down, shrink
and turn back into planets.
and turn back into planets.
158
534567
3536
၎င်းတုို့ဟာ အေးလျာလျက်၊ ကျုံ့သွားလျက်
ပြန်ပြီး ဂြိုဟ်တွေ ဖြစ်လာကြပါတယ်။
ပြန်ပြီး ဂြိုဟ်တွေ ဖြစ်လာကြပါတယ်။
ကမ္ဘာကြီးလို ကျောက်ထူတဲ့ ဂြိုဟ်တွေ
ကြီးပြင်းလာနေချိန်မှာ
ကြီးပြင်းလာနေချိန်မှာ
09:11
While rocky planets
like Earth were growing,
like Earth were growing,
159
539266
2423
09:13
they probably turned into synestias
one or more times.
one or more times.
160
541713
3526
၎င်းတို့ဟာ synestia များအဖြစ်သို့
တစ်ကြိမ်မက ပြောင်းလဲခဲ့ကြပုံရပါတယ်။
တစ်ကြိမ်မက ပြောင်းလဲခဲ့ကြပုံရပါတယ်။
09:19
A synestia gives us a new way to solve
the problem of the origin of the Moon.
the problem of the origin of the Moon.
161
547338
5740
synestia ဟာ လရဲ့ မူလဇာစ်မြစ်ကို ဖြေရှင်း
ပေးနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းသစ်ကို ပြသပေးပါတယ်။
ပေးနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းသစ်ကို ပြသပေးပါတယ်။
09:26
We propose that the Moon formed
inside a huge, vaporous synestia.
inside a huge, vaporous synestia.
162
554821
6915
လဟာ အငွေ့ဖြစ်နေခဲ့တဲ့ ဧရာမ synestia အတွင်း
ပိုင်းတွင် ပေါ်လာခဲ့တယ် ကျွန်မတို့ ယူဆတယ်။
ပိုင်းတွင် ပေါ်လာခဲ့တယ် ကျွန်မတို့ ယူဆတယ်။
09:34
The Moon grew from magma rain
163
562285
3070
ကျောက်တွေ အငွေ့ပျံခဲ့မှုမှ ရွာကျလာတဲ့
09:37
that condensed out of the rock vapor.
164
565379
2415
ချော်ရည်များမှ လဟာ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့ပါတယ်။
09:41
The Moon's special connection to Earth
165
569198
2289
လရဲ့ ကမ္ဘာမြေနဲ့ အထူးရှိနေတဲ့
ဆက်နွှယ်မှုကတော့
ဆက်နွှယ်မှုကတော့
09:43
is because the Moon formed
inside the Earth
inside the Earth
166
571511
2766
လဟာ synestia အခြေအနေနှာ ရှိနေခဲ့တဲ့
ကမ္ဘာမြေကြီးရဲ့
ကမ္ဘာမြေကြီးရဲ့
09:46
when Earth was a synestia.
167
574301
1880
အတွင်းပိုင်းမှာ
ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ခြင်းကြောင့်ပါ။
ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ခြင်းကြောင့်ပါ။
09:49
The Moon could have orbited
inside the synestia for years,
inside the synestia for years,
168
577457
4286
လဟာ synestia အတွင်းမှာကို နှစ်ချီ
ကြာအောင် လည်ပတ်နေနိုင်ခဲ့ပြီး
ကြာအောင် လည်ပတ်နေနိုင်ခဲ့ပြီး
09:53
hidden from view.
169
581767
1617
အပြင်မှ မြင်မရခဲ့တာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
09:56
The Moon is revealed by the synestia
cooling and shrinking
cooling and shrinking
170
584622
4908
synestia က ၎င်းက ပတ်နေခဲ့တဲ့
လမ်းကြောင်းတွင် အေးလာပြီး ကျုံ့လာခဲ့လို့
လမ်းကြောင်းတွင် အေးလာပြီး ကျုံ့လာခဲ့လို့
10:01
inside of its orbit.
171
589554
1895
လကို ထုတ်ပစ်ပေးခဲ့တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။
10:06
The synestia turns into planet Earth
172
594652
2593
synestia ကိုယ၌ကျတော့
ကမ္ဘာဂြိုဟ် ဖြစ်လာတယ်။
ကမ္ဘာဂြိုဟ် ဖြစ်လာတယ်။
10:09
only after cooling
for hundreds of years longer.
for hundreds of years longer.
173
597269
3414
နှစ်ပေါင်း ရာချီ အေးလာခဲ့တဲ့
နောက်မှာ ဖြစ်ခဲ့မှာပါ။
နောက်မှာ ဖြစ်ခဲ့မှာပါ။
10:14
In our new theory,
174
602990
1804
ဒီတော့ ကျွန်မတို့ရဲ့သီအိုရီအသစ်အရ
10:16
the giant impact makes a synestia,
175
604818
2810
ဧရာမ တိုက်ခိုက်မိမှုက
synestia ကို ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်၊
synestia ကို ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်၊
10:19
and the synestia divides
into two new bodies,
into two new bodies,
176
607652
3645
synestia ဟာ အသစ်ဖြစ်ကြတဲ့
အရာနှစ်ခု အဖြစ် အသွင်ပြောင်းသွားခြင်းဖြင့်
အရာနှစ်ခု အဖြစ် အသွင်ပြောင်းသွားခြင်းဖြင့်
10:23
creating our isotopically
identical Earth and Moon.
identical Earth and Moon.
177
611321
4734
အိုင်ဆိုတုပ်အရ လုံးတူကြတဲ့ ကမ္ဘာဂြိုက်ဟနဲ့
လကို ဖန်ဆင်းပေးလိုက်တာပါ။
လကို ဖန်ဆင်းပေးလိုက်တာပါ။
10:29
Synestias have been created
throughout the universe.
throughout the universe.
178
617420
3717
Synestia တွေဟာ စကြာဝဠာ တစ်ဝမ်းမှာ
တချိန်လုံး ပေါ်ပေါက်လာနေကြတာပါ။
တချိန်လုံး ပေါ်ပေါက်လာနေကြတာပါ။
10:34
And we only just realized that
by finding them in our imagination:
by finding them in our imagination:
179
622574
5581
ကျွန်မတို့က အဲဒါကို နားလည်နိုင်ခဲ့တာက
စိတ်ကူးနဲ့ စဉ်းစားနိုင်ခဲ့လို့ပါ။
စိတ်ကူးနဲ့ စဉ်းစားနိုင်ခဲ့လို့ပါ။
10:40
What else am I missing
in the world around me?
in the world around me?
180
628179
4903
ကျွန်မတို့ကို ဝန်းရံနေတဲ့ လောကကြီးထဲမှာ
ဘာတွေကိုများ ကျွန်မတို့ မသိမြင်ကြသေးလဲ။
ဘာတွေကိုများ ကျွန်မတို့ မသိမြင်ကြသေးလဲ။
10:45
What is hidden from my view
by my own assumptions?
by my own assumptions?
181
633106
3772
ကျွန်မရဲ့ မြင်ကွင်းမှ၊ ခံယူချက်များထဲမှ
ပုန်းကွယ်နေကြတာ ဘာတွေများ ရှိသေးလဲ။
ပုန်းကွယ်နေကြတာ ဘာတွေများ ရှိသေးလဲ။
ခင်ဗျားတို့ နောက်တစ်ခါ
လဆီကို ရှုမျှော်ကြတဲ့ အခါမှာ၊
လဆီကို ရှုမျှော်ကြတဲ့ အခါမှာ၊
10:51
The next time you look at the Moon,
182
639371
2294
10:53
remember:
183
641689
1659
သတိရနေဖို့ လိုတာက-
10:55
the things you think you know
184
643372
1832
ခင်ဗျားတို့က သိပါတယ်လို့ ထင်တဲ့ အရာတွေဟာ
10:58
may be the opportunity to discover
something truly amazing.
something truly amazing.
185
646320
4459
တကယ့်ကို အံ့သြစရာတချို့ကို ရှာတွေ့ဖို့
အခွင့်အလမ်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
အခွင့်အလမ်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
11:05
(Applause)
186
653167
4380
(လက်ခုပ်သံများ)
ABOUT THE SPEAKER
Sarah T. Stewart - Planetary scientistSarah T. Stewart specializes in the study of collisions in the solar system.
Why you should listen
Sarah T. Stewart has been a Professor in the Department of Earth and Planetary Sciences at UC Davis since 2014, following 11 years as a Professor at Harvard University. A planetary scientist and MacArthur Fellow, she specializes in the study of collisions in the solar system and directs the Shock Compression Laboratory, which uses light gas guns to study shock waves in planetary materials. Stewart is best known for proposing a new model for the origin of the Moon, and she is dedicated to public outreach in the planetary sciences.
Sarah T. Stewart | Speaker | TED.com