TEDxVancouver
Jack Horner: Where are the baby dinosaurs?
Jack Horner: Dinozaury zmieniające kształt
Filmed:
Readability: 3.4
2,632,927 views
Gdzie są dzieci dinozaurów? W urzekającej pogadance z TEDxVancouver paleontolog Jack Horner opowiada o tym, jak rozcinanie czaszek skamienielin ukazało szokujący sekret dotyczący naszych najukochańszych dinozaurów.
Jack Horner - Dinosaur digger
Jack Horner and his dig teams have discovered the first evidence of parental care in dinosaurs, extensive nesting grounds, evidence of dinosaur herds, and the world’s first dinosaur embryos. He's now exploring how to build a dinosaur. Full bio
Jack Horner and his dig teams have discovered the first evidence of parental care in dinosaurs, extensive nesting grounds, evidence of dinosaur herds, and the world’s first dinosaur embryos. He's now exploring how to build a dinosaur. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Shall I ask for a show of hands
0
0
3000
Czy mogę poprosić, aby słuchacze z różnych pokoleń
00:18
or a clapping
1
3000
2000
podnieśli dłonie
00:20
of people in different generations?
2
5000
3000
lub zaczęli klaskać?
00:23
I'm interested in how many
3
8000
2000
Ciekawi mnie jak wiele jest osób
00:25
are three to 12 years old.
4
10000
2000
w wieku od trzech do 12 lat.
00:27
(Laughter)
5
12000
4000
(Śmiech)
00:31
None, huh?
6
16000
3000
Nie ma, co?
00:34
All right.
7
19000
2000
Dobra
00:36
I'm going to talk about dinosaurs.
8
21000
2000
Będę mówił o dinozaurach.
00:38
Do you remember dinosaurs when you were that age?
9
23000
3000
Pamiętacie dinozaury, jak byliście w tym wieku?
00:41
(Applause)
10
26000
5000
(Oklaski)
00:48
Dinosaurs are kind of funny, you know.
11
33000
3000
Dinozaury są w sumie śmieszne.
00:51
(Laughter)
12
36000
2000
(Śmiech)
00:53
We're going to kind of go in a different direction right now.
13
38000
2000
Pójdziemy teraz w trochę innym kierunku.
00:55
I hope you all realize that.
14
40000
3000
Mam nadzieję, że wszyscy sobie z tego zdajecie sprawę.
00:58
So I'll just give you my message up front:
15
43000
2000
Podam wam moje przesłanie wprost:
01:00
Try not to go extinct.
16
45000
2000
Postarajcie się nie wyginąć.
01:02
(Laughter)
17
47000
2000
(Śmiech)
01:04
That's it.
18
49000
2000
Ot co.
01:06
(Laughter)
19
51000
4000
(Śmiech)
01:10
People ask me a lot --
20
55000
2000
Ludzie często pytają mnie --
01:12
in fact, one of the most asked questions I get
21
57000
3000
w sumie jednym z najczęściej zadawanych mi pytań
01:15
is, why do children like dinosaurs so much?
22
60000
4000
jest to, dlaczego dzieci tak lubią dinozaury?
01:19
What's the fascination?
23
64000
2000
Co je tak fascynuje?
01:21
And I usually just say,
24
66000
3000
A ja zwykle po prostu mówię:
01:24
"Well dinosaurs were big,
25
69000
2000
„No, dinozaury były duże,
01:26
different and gone."
26
71000
3000
inne i ich nie ma.”
01:29
They're all gone.
27
74000
2000
Wszystkie wyginęły.
01:31
Well that's not true,
28
76000
2000
No, to nie prawda,
01:33
but we'll get to the goose in a minute.
29
78000
2000
ale za chwilę dojdziemy do tego problemu.
01:35
So that's sort of the theme:
30
80000
3000
Taki właśnie jest tu motyw:
01:38
big, different and gone.
31
83000
4000
duże, inne i ich nie ma.
01:42
The title of my talk:
32
87000
2000
Tytuł mojej pogadanki to:
01:44
Shape-shifting Dinosaurs:
33
89000
2000
Dinozaury zmieniające kształt:
01:46
The Cause of a Premature Extinction.
34
91000
2000
Przyczyna przedwczesnego wymarcia.
01:48
Now I assume that we remember dinosaurs.
35
93000
3000
Zakładam, że pamiętamy dinozaury.
01:51
And there's lots of different shapes.
36
96000
3000
Mają one wiele różnych kształtów.
01:54
Lots of different kinds.
37
99000
3000
Jest wiele odmiennych rodzajów.
01:57
A long time ago,
38
102000
2000
Dawno temu,
01:59
back in the early 1900s,
39
104000
2000
jeszcze na początku XX wieku,
02:01
museums were out looking for dinosaurs.
40
106000
3000
muzea szukały dinozaurów.
02:04
They went out and gathered them up.
41
109000
3000
Szukały i zbierały je.
02:07
And this is an interesting story.
42
112000
2000
A to jest ciekawa historia.
02:09
Every museum wanted a little bigger or better one
43
114000
3000
Każde muzeum chciało troszkę większego i lepszego
02:12
than anybody else had.
44
117000
2000
niż inni.
02:14
So if the museum in Toronto went out
45
119000
3000
Więc jak muzeum z Toronto szukało
02:17
and collected a Tyrannosaur, a big one,
46
122000
3000
i znalazło tyranozaura, takiego dużego,
02:20
then the museum in Ottawa wanted a bigger one
47
125000
3000
to muzeum z Ottawy chciało jeszcze większego
02:23
and a better one.
48
128000
2000
i lepszego.
02:25
And that happened for all museums.
49
130000
2000
Tak było ze wszystkimi muzeami.
02:27
So everyone was out looking
50
132000
2000
Więc wszyscy szukali
02:29
for all these bigger and better dinosaurs.
51
134000
3000
tych większych i lepszych dinozaurów.
02:32
And this was in the early 1900s.
52
137000
4000
Tak było na początku XX w.
02:36
By about 1970,
53
141000
3000
Około 1970 roku
02:39
some scientists were sitting around
54
144000
2000
część naukowców zadała sobie pytanie:
02:41
and they thought, "What in the world?
55
146000
3000
„Co u licha?
02:44
Look at these dinosaurs.
56
149000
2000
Popatrzcie na te dinozaury.
02:46
They're all big.
57
151000
2000
Wszystkie są duże.
02:48
Where are all the little ones?"
58
153000
3000
A gdzie są te małe?”
02:53
And they thought about it
59
158000
2000
Zaczęli się nad tym zastanawiać,
02:55
and they even wrote papers about it:
60
160000
2000
nawet pisali publikacje na ten temat:
02:57
"Where are the little dinosaurs?"
61
162000
2000
„Gdzie są małe dinozaury”?
02:59
(Laughter)
62
164000
5000
(Śmiech)
03:07
Well, go to a museum, you'll see,
63
172000
4000
No, pójdźcie do muzeum, a zobaczycie,
03:11
see how many baby dinosaurs there are.
64
176000
3000
ile dzieci dinozaurów tam jest.
03:14
People assumed -- and this was actually a problem --
65
179000
3000
Ludzie zakładali -- i był to rzeczywiście problem --
03:17
people assumed
66
182000
2000
ludzie zakładali,
03:19
that if they had little dinosaurs,
67
184000
2000
że jeśliby znaleźli małe dinozaury,
03:21
if they had juvenile dinosaurs,
68
186000
2000
jeśliby znaleźli młodociane dinozaury,
03:23
they'd be easy to identify.
69
188000
2000
to łatwo by było je rozpoznać.
03:25
You'd have a big dinosaur
70
190000
2000
Miałbyś dużego dinozaura
03:27
and a littler dinosaur.
71
192000
3000
i mniejszego dinozaura.
03:30
But all they had were big dinosaurs.
72
195000
3000
Ale oni mieli tylko duże dinozaury.
03:33
And it comes down to a couple of things.
73
198000
3000
A to się sprowadza do paru rzeczy.
03:36
First off, scientists have egos,
74
201000
4000
Po pierwsze naukowcy są próżni
03:40
and scientists like to name dinosaurs.
75
205000
4000
i naukowcy lubią nadawać nazwy dinozaurom.
03:44
They like to name anything.
76
209000
2000
Lubią nadawać nazwy wszystkiemu.
03:46
Everybody likes to have their own animal that they named.
77
211000
3000
Każdy chce, żeby było takie zwierzę, które sami nazwali.
03:49
(Laughter)
78
214000
3000
(Śmiech)
03:52
And so every time they found something that looked a little different,
79
217000
3000
Więc za każdym razem, jak znajdowali coś, co wygląda trochę inaczej,
03:55
they named it something different.
80
220000
3000
to nadawali temu inną nazwę.
03:58
And what happened, of course,
81
223000
2000
Doprowadziło to do tego,
04:00
is we ended up with a whole bunch of different dinosaurs.
82
225000
3000
że mamy całą masę różnych dinozaurów.
04:05
In 1975,
83
230000
3000
W 1975 roku
04:08
a light went on in somebody's head.
84
233000
3000
kogoś nareszcie olśniło.
04:11
Dr. Peter Dodson
85
236000
2000
Dr Peter Dodson
04:13
at the University of Pennsylvania
86
238000
2000
z Uniwersytetu Pensylwanii
04:15
actually realized
87
240000
3000
zdał sobie sprawę z tego,
04:18
that dinosaurs grew
88
243000
3000
że dinozaury rosły
04:21
kind of like birds do,
89
246000
2000
bardziej tak jak ptaki,
04:23
which is different
90
248000
2000
czyli inaczej
04:25
than the way reptiles grow.
91
250000
2000
niż gady.
04:27
And in fact,
92
252000
2000
Dr Dodson
04:29
he used the cassowary as an example.
93
254000
3000
posłużył się przykładem kazuara.
04:32
And it's kind of cool -- if you look at the cassowary,
94
257000
3000
A to w sumie fajne -- jak się przyjrzysz kazuarowi
04:35
or any of the birds that have crests on their heads,
95
260000
3000
czy też jakiemukolwiek ptakowi, co ma grzebień na głowie,
04:38
they actually grow
96
263000
2000
to one tak naprawdę osiągają
04:40
to about 80 percent adult size
97
265000
2000
około 80 procent dorosłego rozmiaru
04:42
before the crest starts to grow.
98
267000
3000
zanim grzebień zacznie rosnąć.
04:45
Now think about that.
99
270000
3000
No to sobie pomyślcie.
04:48
They're basically retaining their juvenile characteristics
100
273000
3000
One w zasadzie zachowują swoje młodociane cechy
04:51
very late in what we call ontogeny.
101
276000
3000
do bardzo późnego etapu swojej tzw. ontogenezy.
04:54
So allometric cranial ontogeny
102
279000
4000
Więc allometryczna ontogeneza czaszki
04:58
is relative skull growth.
103
283000
3000
to względny wzrost czaszki.
05:01
So you can see
104
286000
2000
Więc widzicie,
05:03
that if you actually found one
105
288000
2000
że jeślibyście znaleźli takiego,
05:05
that was 80 percent grown
106
290000
3000
co już osiągnął 80% dorosłego rozmiaru
05:08
and you didn't know that it was going to grow up to a cassowary,
107
293000
3000
a nie wiedzielibyście, że będzie to kazuar,
05:11
you would think they were two different animals.
108
296000
3000
to byście pomyśleli, że to dwa różne zwierzęta.
05:15
So this was a problem,
109
300000
3000
I to był problem,
05:18
and Peter Dodson pointed this out
110
303000
3000
a Peter Dodson wykazał to
05:21
using some duck-billed dinosaurs
111
306000
2000
za pomocą pewnego dinozaura o kaczym dziobie
05:23
then called Hypacrosaurus.
112
308000
2000
wtedy zwanego hipakrozaurem.
05:25
And he showed
113
310000
2000
Udowodnił on,
05:27
that if you were to take a baby and an adult
114
312000
3000
że gdyby zestawić młodego osobnika z dorosłym
05:30
and make an average of what it should look like,
115
315000
3000
i spróbować ustalić to, jak on powinien wyglądać
05:33
if it grew in sort of a linear fashion,
116
318000
3000
jeśliby rósł w taki liniowy sposób,
05:36
it would have a crest
117
321000
2000
to miałby on grzebień
05:38
about half the size of the adult.
118
323000
3000
o około połowę mniejszy niż dorosły osobnik.
05:41
But the actual sub-adult
119
326000
2000
Ale ten rzeczywisty młodzieńczy osobnik
05:43
at 65 percent
120
328000
2000
przy 65 procentach
05:45
had no crest at all.
121
330000
2000
w ogóle nie miał grzebienia.
05:47
So this was interesting.
122
332000
2000
Więc było to ciekawe.
05:49
So this is where
123
334000
3000
I tutaj właśnie
05:52
people went astray again.
124
337000
3000
ludzie znowu poszli na manowce.
05:55
I mean, if they'd have just taken that,
125
340000
2000
No bo, jeśliby po prostu przyjęli
05:57
taken Peter Dodson's work, and gone on with that,
126
342000
3000
pracę Petera Dodsona i poszli w tym kierunku,
06:00
then we would have a lot less dinosaurs
127
345000
2000
to mielibyśmy dużo mniej dinozaurów
06:02
than we have.
128
347000
2000
niż mamy obecnie.
06:04
But scientists have egos;
129
349000
2000
Ale naukowcy są próżni;
06:06
they like to name things.
130
351000
3000
lubią nadawać nazwy.
06:09
And so they went on naming dinosaurs
131
354000
3000
Nadal więc nadawali nazwy dinozaurom,
06:12
because they were different.
132
357000
3000
bo się różniły.
06:15
Now we have a way of actually testing
133
360000
2000
Teraz jednak mamy sposób, by sprawdzić,
06:17
to see whether a dinosaur, or any animal,
134
362000
3000
czy dany dinozaur czy jakiekolwiek inne zwierzę
06:20
is a young one or an older one.
135
365000
3000
to młody czy starszy osobnik.
06:23
And that's by actually cutting into their bones.
136
368000
3000
Robi się to poprzez rozcinanie ich kości.
06:26
But cutting into the bones of a dinosaur
137
371000
4000
Ale trudno jest rozciąć kości dinozaura,
06:30
is hard to do, as you can imagine,
138
375000
3000
jak sobie łatwo wyobrazić,
06:33
because in museums
139
378000
3000
bo w muzeach
06:36
bones are precious.
140
381000
4000
kości są cenne.
06:40
You go into a museum and they take really good care of them.
141
385000
3000
Idziesz do muzeum i oni się nimi naprawdę dobrze opiekują.
06:43
They put them in foam, little containers.
142
388000
3000
Umieszczają je w piance, w małych pojemnikach.
06:46
They're very well taken care of.
143
391000
3000
Bardzo dobrze się o nie dba.
06:50
They don't like it if you come in
144
395000
2000
Nie lubią, jak ktoś przychodzi
06:52
and want to saw them open and look inside.
145
397000
2000
i chce rozpiłować je, żeby zajrzeć do środka.
06:54
(Laughter)
146
399000
2000
(Śmiech)
06:56
So they don't normally let you do that.
147
401000
3000
Więc normalnie ci na to nie pozwolą.
06:59
But I have a museum
148
404000
3000
Ale ja mam muzeum,
07:02
and I collect dinosaurs
149
407000
2000
zbieram dinozaury
07:04
and I can saw mine open.
150
409000
2000
i mogę rozpiłować swoje.
07:06
So that's what I do.
151
411000
2000
I to właśnie robię.
07:08
(Applause)
152
413000
5000
(Oklaski)
07:13
So if you cut open a little dinosaur,
153
418000
5000
Więc jeśli rozetniesz młodego dinozaura,
07:18
it's very spongy inside like A.
154
423000
2000
to jest on bardzo gąbczasty w środku jak – A.
07:20
And if you cut into an older dinosaur,
155
425000
2000
A jeśli rozetniesz starszego dinozaura,
07:22
it's very massive.
156
427000
2000
to jest on bardzo masywny.
07:24
You can tell it's mature bone.
157
429000
2000
Widać, że to dojrzała kość.
07:26
So it's real easy to tell them apart.
158
431000
3000
Naprawdę łatwo jest je rozróżnić.
07:29
So what I want to do
159
434000
2000
Chcę teraz
07:31
is show you these.
160
436000
2000
wam je pokazać.
07:33
In North America in the Northern Plains of the United States
161
438000
4000
W Ameryce Północnej na obszarze Północnych Równin Stanów Zjednoczonych
07:37
and the Southern Plains of Alberta and Saskatchewan,
162
442000
4000
i Południowych Równin Alberty i Saskatchewan
07:41
there's this unit of rock called the Hell Creek Formation
163
446000
3000
jest jednostka skalna zwana formacją Hell Creek,
07:44
that produces the last dinosaurs that lived on Earth.
164
449000
3000
w której są ostatnie dinozaury, jakie żyły na Ziemi.
07:47
And there are 12 of them
165
452000
2000
Jest ich 12,
07:49
that everyone recognizes --
166
454000
2000
które wszyscy uznają --
07:51
I mean the 12 primary dinosaurs
167
456000
2000
Chodzi mi o 12 podstawowych dinozaurów,
07:53
that went extinct.
168
458000
2000
które wyginęły.
07:55
And so we will evaluate them.
169
460000
3000
No i ocenimy je sobie.
07:58
And that's sort of what I've been doing.
170
463000
2000
I to właśnie robiłem.
08:00
So my students, my staff,
171
465000
3000
Tak więc moi studenci, mój zespół,
08:03
we've been cutting them open.
172
468000
3000
rozcinaliśmy je.
08:06
Now as you can imagine,
173
471000
2000
Jak się pewnie domyślacie,
08:08
cutting open a leg bone is one thing,
174
473000
2000
rozcięcie kości nogi to jedno,
08:10
but when you go to a museum
175
475000
3000
ale jak idziesz to muzeum
08:13
and say, "You don't mind if I cut open
176
478000
2000
i mówisz: „Nie macie nic przeciwko temu,
08:15
your dinosaur's skull do you?"
177
480000
3000
że rozetnę czaszkę waszego dinozaura, nie?”,
08:18
they say, "Go away."
178
483000
3000
to oni powiedzą: „Idź stąd”.
08:21
(Laughter)
179
486000
5000
(Śmiech)
08:26
So here are 12 dinosaurs.
180
491000
4000
No to mamy tu 12 dinozaurów.
08:30
And we want to look at these three first.
181
495000
3000
I chcemy się najpierw przyjrzeć tym trzem.
08:33
So these are dinosaurs that are called Pachycephalosaurs.
182
498000
3000
To są dinozaury zwane pachycefalozaurami.
08:36
And everybody knows
183
501000
2000
Wszyscy wiedzą,
08:38
that these three animals are related.
184
503000
2000
że te trzy zwierzęta są spokrewnione.
08:40
And the assumption is
185
505000
2000
Założenie jest więc takie,
08:42
is that they're related
186
507000
2000
że są one spokrewnione
08:44
like cousins or whatever.
187
509000
3000
jak kuzyni czy coś podobnego.
08:47
But no one ever considered
188
512000
2000
Ale nikt nigdy nie wpadł na to,
08:49
that they might be more closely related.
189
514000
3000
że mogą być jeszcze bliżej spokrewnione.
08:52
In other words,
190
517000
2000
Innymi słowy
08:54
people looked at them and they saw the differences.
191
519000
3000
ludzie patrzeli na nie i widzieli różnice.
08:57
And you all know
192
522000
2000
A wszyscy wiecie,
08:59
that if you are going to determine
193
524000
2000
że jeśli chcecie ustalić,
09:01
whether you're related to your brother or your sister,
194
526000
2000
czy jesteście spokrewnieni ze swoim bratem czy siostrą,
09:03
you can't do it by looking at differences.
195
528000
4000
to nie możecie patrzeć na różnice.
09:07
You can only determine relatedness
196
532000
2000
Pokrewieństwo można ustalić
09:09
by looking for similarities.
197
534000
2000
szukając podobieństw.
09:11
So people were looking at these
198
536000
2000
Więc ludzie patrzeli na nie
09:13
and they were talking about how different they are.
199
538000
2000
i dyskutowali o tym, w jaki sposób się one różnią.
09:15
Pachycephalosaurus has a big, thick dome on its head,
200
540000
3000
Pachycefalozaur ma dużą, grubą kopułę na głowie,
09:18
and it's got some little bumps on the back of its head,
201
543000
3000
no i ma też takie małe guzki z tyłu głowy
09:21
and it's got a bunch of gnarly things on the end of its nose.
202
546000
4000
oraz masę sękatego czegoś na końcu nosa.
09:25
And then Stygimoloch, another dinosaur
203
550000
2000
Stygimoloch, inny dinozaur
09:27
from the same age, lived at the same time,
204
552000
4000
z tego samego okresu, żyjący w tym samym czasie,
09:31
has spikes sticking out the back of its head.
205
556000
2000
ma kolce wystające z tyłu głowy.
09:33
It's got a little, tiny dome,
206
558000
2000
Ma małą, malutką kopułę
09:35
and it's got a bunch of gnarly stuff on its nose.
207
560000
4000
i ma masę sękatego czegoś na nosie.
09:39
And then there's this thing called Dracorex,
208
564000
2000
No i jest też stwór zwany drakoreks,
09:41
Hogwart's Eye.
209
566000
2000
Oko Hogwartu.
09:43
Guess where that came from? Dragon.
210
568000
3000
Zgadnijcie skąd się to wzięło? Od smoka.
09:46
So here's a dinosaur
211
571000
2000
No to mamy dinozaura,
09:48
that has spikes sticking out of its head, no dome
212
573000
3000
który ma kolce wystające z głowy, bez kopuły,
09:51
and gnarly stuff on its nose.
213
576000
3000
i sękate coś na nosie.
09:54
Nobody noticed the gnarly stuff sort of looked alike.
214
579000
3000
Nikt nie zauważył, że to sękate coś wygląda jakby tak samo.
09:57
But they did look at these three
215
582000
2000
Ale popatrzeli na te trzy
09:59
and they said, "These are three different dinosaurs,
216
584000
2000
i powiedzieli: „To są trzy różne dinozaury,
10:01
and Dracorex is probably the most primitive of them.
217
586000
3000
a drakoreks jest prawdopodobnie z nich najprymitywniejszy.
10:04
And the other one is more primitive than the other.
218
589000
3000
A ten drugi jest bardziej prymitywny niż ten inny.
10:07
It's unclear to me
219
592000
3000
Nie jest dla mnie jasne,
10:10
how they actually sorted these three of them out.
220
595000
3000
jak oni właściwie to ustalili.
10:13
But if you line them up,
221
598000
2000
Ale jeśli się je uszereguje,
10:15
if you just take those three skulls and just line them up,
222
600000
3000
jeśli się weźmie te trzy czaszki i się je uszereguje,
10:18
they line up like this.
223
603000
2000
to one się układają w ten sposób.
10:20
Dracorex is the littlest one,
224
605000
2000
Drakoreks jest najmniejszy,
10:22
Stygimoloch is the middle size one,
225
607000
2000
stygimoloch jest średniego rozmiaru,
10:24
Pachycephalosaurus is the largest one.
226
609000
3000
a pachycefalozaur jest największy.
10:27
And one would think,
227
612000
2000
Ktoś mógłby pomyśleć,
10:29
that should give me a clue.
228
614000
2000
że to mi powinno coś podpowiedzieć.
10:31
(Laughter)
229
616000
2000
(Śmiech)
10:33
But it didn't give them a clue.
230
618000
3000
Ale nic im to nie podpowiedziało.
10:36
Because, well we know why.
231
621000
3000
Bo, no wszyscy wiemy czemu.
10:39
Scientists like to name things.
232
624000
3000
Naukowcy lubią nadawać nazwy.
10:42
So if we cut open
233
627000
2000
Więc jeśli rozetniemy
10:44
Dracorex --
234
629000
2000
drakoreksa --
10:46
I cut open our Dracorex --
235
631000
2000
ja rozciąłem naszego drakoreksa --
10:48
and look, it was spongy inside,
236
633000
2000
i zajrzymy do środka, on był naprawdę gąbczasty w środku,
10:50
really spongy inside.
237
635000
2000
naprawdę gąbczasty w środku.
10:52
I mean, it is a juvenile
238
637000
2000
Znaczy się, to jest osobnik młodociany
10:54
and it's growing really fast.
239
639000
2000
i rośnie bardzo szybko.
10:56
So it is going to get bigger.
240
641000
2000
Widać, że będzie coraz większy.
10:58
If you cut open Stygimoloch,
241
643000
2000
Jeśli rozetniesz stygimolocha,
11:00
it is doing the same thing.
242
645000
2000
to jest z nim to samo.
11:02
The dome, that little dome,
243
647000
2000
Ta kopuła, ta mała kopuła,
11:04
is growing really fast.
244
649000
2000
rośnie bardzo szybko.
11:06
It's inflating very fast.
245
651000
2000
Bardzo szybko się powiększa.
11:08
What's interesting is the spike on the back of the Dracorex
246
653000
3000
Co ciekawe, kolec z tyłu głowy drakoreksa
11:11
was growing very fast as well.
247
656000
2000
też bardzo szybko rósł.
11:13
The spikes on the back of the Stygimoloch
248
658000
2000
Kolce z tyłu głowy stygimolocha
11:15
are actually resorbing,
249
660000
2000
są w zasadzie resorbowane,
11:17
which means they're getting smaller
250
662000
2000
co znaczy, że się robią coraz mniejsze,
11:19
as that dome is getting bigger.
251
664000
2000
podczas gdy kopuła robi się coraz większa.
11:21
And if we look at Pachycephalosaurus,
252
666000
3000
A jak popatrzymy na pachycefalozaura,
11:24
Pachycephalosaurus has a solid dome
253
669000
3000
to ma on solidną kopułę,
11:27
and its little bumps on the back of its head
254
672000
3000
a jego małe guzki z tyłu głowy
11:30
were also resorbing.
255
675000
2000
też były resorbowane.
11:32
So just with these three dinosaurs,
256
677000
2000
Więc jeśli chodzi o te trzy dinozaury,
11:34
you can easily -- as a scientist --
257
679000
2000
to można łatwo -- będąc naukowcem --
11:36
we can easily hypothesize
258
681000
2000
możemy łatwo postawić hipotezę,
11:38
that it is just a growth series
259
683000
2000
że jest to po prostu cykl wzrostu
11:40
of the same animal.
260
685000
3000
tego samego zwierzęcia.
11:43
Which of course means
261
688000
3000
Co oczywiście oznacza,
11:46
that Stygimoloch and Dracorex
262
691000
4000
że stygimoloch i drakoreks
11:50
are extinct.
263
695000
2000
wymarły.
11:52
(Laughter)
264
697000
5000
(Śmiech)
11:57
Okay.
265
702000
2000
Dobra.
12:01
Which of course means
266
706000
3000
Co oczywiście oznacza,
12:04
we have 10 primary dinosaurs to deal with.
267
709000
4000
że mamy do czynienia z 10. dinozaurami.
12:08
So a colleague of mine at Berkley,
268
713000
2000
Tak więc mój kolega z Berkley,
12:10
he and I were looking at Triceratops.
269
715000
3000
on i ja przyglądaliśmy się triceratopsowi.
12:13
And before the year 2000 --
270
718000
2000
Przed rokiem 2000 --
12:15
now remember,
271
720000
2000
a pamiętajcie,
12:17
Triceratops was first found in the 1800s --
272
722000
2000
że triceratops został odkryty w XIX wieku --
12:19
before 2000, no one had ever seen
273
724000
3000
przed rokiem 2000 nikt nigdy nie widział
12:22
a juvenile Triceratops.
274
727000
3000
młodego triceratopsa.
12:25
There's a Triceratops in every museum in the world,
275
730000
3000
Jakiś triceratops jest w każdym muzeum na świecie,
12:28
but no one had ever collected a juvenile.
276
733000
4000
ale nikt nigdy nie miał w swoich zbiorach młodego.
12:32
And we know why, right?
277
737000
2000
Ale my wiemy dlaczego, prawda?
12:34
Because everybody wants to have a big one.
278
739000
3000
Bo wszyscy chcą mieć tego dużego.
12:37
So everyone had a big one.
279
742000
2000
No to wszyscy mieli dużego.
12:39
So we went out and collected a whole bunch of stuff
280
744000
2000
My zaczęliśmy szukać i zebraliśmy całą masę różnych rzeczy,
12:41
and we found a whole bunch of little ones.
281
746000
2000
i znaleźliśmy całą masę młodych.
12:43
They're everywhere. They're all over the place.
282
748000
4000
Są wszędzie. Wszędzie ich pełno.
12:47
So we have a whole bunch of them at our museum.
283
752000
2000
Tak więc mamy ich całą masę w naszym muzeum.
12:49
(Laughter)
284
754000
5000
(Śmiech)
12:54
And everybody says it's because I have a little museum.
285
759000
2000
Ale wszyscy mówią, że to dlatego, że mam małe muzeum.
12:56
When you have a little museum, you have little dinosaurs.
286
761000
3000
Jak masz małe muzeum, to masz małe dinozaury.
12:59
(Laughter)
287
764000
3000
(Śmiech)
13:02
If you look at the Triceratops,
288
767000
2000
Jeśli przyjrzysz się triceratopsowi,
13:04
you can see it's changing, it's shape-shifting.
289
769000
2000
to widać, jak się zmienia, zmienia swój kształt.
13:06
As the juveniles are growing up,
290
771000
2000
Jak młode rosną,
13:08
their horns actually curve backwards.
291
773000
2000
ich rogi się zakrzywiają do tyłu.
13:10
And then as they grow older,
292
775000
2000
A jak się starzeją,
13:12
the horns grow forward.
293
777000
2000
ich rogi rosną do przodu.
13:14
And that's pretty cool.
294
779000
2000
Jest to całkiem fajne.
13:16
If you look along the edge of the frill,
295
781000
2000
Jeśli się przyjrzysz brzegowi ich kołnierza,
13:18
they have these little triangular bones
296
783000
3000
to mają one takie małe trójkątne kostki,
13:21
that actually grow big as triangles
297
786000
2000
które później się robią duże jako trójkąty,
13:23
and then they flatten against the frill
298
788000
3000
a następnie spłaszczają się na kołnierzu
13:26
pretty much like the spikes do
299
791000
2000
całkiem jak kolce
13:28
on the Pachycephalosaurs.
300
793000
3000
u pachycefalozaurów.
13:31
And then, because the juveniles are in my collection,
301
796000
4000
No i wtedy, jako że te młode są w moich zbiorach,
13:35
I cut them open
302
800000
2000
rozciąłem je
13:37
and look inside.
303
802000
2000
i zajrzałem do środka.
13:39
And the little one is really spongy.
304
804000
3000
No i ten mały jest naprawdę gąbczasty.
13:42
And the middle size one is really spongy.
305
807000
3000
I ten średni jest naprawdę gąbczasty.
13:45
But what was interesting
306
810000
2000
Ale, co ciekawe,
13:47
was the adult Triceratops was also spongy.
307
812000
2000
dorosły triceratops też był gąbczasty.
13:49
And this is a skull that is two meters long.
308
814000
3000
A tu mamy czaszkę, która ma dwa metry długości.
13:52
It's a big skull.
309
817000
3000
To jest duża czaszka.
13:55
But there's another dinosaur
310
820000
2000
Ale jest jeszcze inny dinozaur,
13:57
that is found in this formation
311
822000
3000
którego można znaleźć w tej formacji,
14:00
that looks like a Triceratops, except it's bigger,
312
825000
3000
który wygląda jak triceratops, tylko większy,
14:03
and it's called Torosaurus.
313
828000
3000
i nazywa się torozaur.
14:06
And Torosaurus, when we cut into it,
314
831000
3000
A torozaur, jak go rozcięliśmy,
14:09
has mature bone.
315
834000
2000
ma dojrzałą kość.
14:11
But it's got these big holes in its shield.
316
836000
2000
Ale ma on takie duże dziury w swojej tarczy.
14:13
And everybody says, "A Triceratops and a Torosaurus
317
838000
3000
No i wszyscy mówią: „triceratops i torozaur
14:16
can't possibly be the same animal
318
841000
2000
nie mogą być tym samym zwierzęciem,
14:18
because one of them's bigger than the other one."
319
843000
2000
bo jeden jest większy od drugiego.”
14:20
(Laughter)
320
845000
5000
(Śmiech)
14:25
"And it has holes in its frill."
321
850000
2000
„No i ma dziury w kołnierzu.”
14:27
And I said, "Well do we have any juvenile Torosauruses?"
322
852000
3000
A ja odpowiedziałem: „A mamy jakieś młode torozaury?”.
14:30
And they said, "Well no,
323
855000
3000
Na to oni: „No nie,
14:33
but it has holes in its frill."
324
858000
3000
ale on ma dziury w kołnierzu”.
14:36
So one of my graduate students, John Scannella,
325
861000
3000
Więc jeden z moich magistrantów, John Scannella,
14:39
looked through our whole collection
326
864000
2000
przejrzał całe nasze zbiory
14:41
and he actually discovered
327
866000
2000
i zauważył,
14:43
that the hole starting to form
328
868000
2000
że ta dziura zaczyna się pojawiać
14:45
in Triceratops
329
870000
2000
u triceratopsa
14:47
and, of course it's open, in Torosaurus --
330
872000
3000
a jest już oczywiście uformowana u torozaura --
14:50
so he found the transitional ones
331
875000
3000
więc on znalazł te w stadium przejściowym
14:53
between Triceratops and Torosaurus,
332
878000
2000
między triceratopsem a torozaurem,
14:55
which was pretty cool.
333
880000
2000
co jest całkiem fajne.
14:57
So now we know
334
882000
2000
Tak więc już wiemy,
14:59
that Torosaurus
335
884000
2000
że torozaur
15:01
is actually a grownup Triceratops.
336
886000
3000
to tak naprawdę dorosły triceratops.
15:04
Now when we name dinosaurs,
337
889000
2000
A kiedy nadajemy nazwy dinozaurom
15:06
when we name anything,
338
891000
2000
kiedy nadajemy nazwy czemukolwiek,
15:08
the original name gets to stick
339
893000
2000
to oryginalna nazwa zostaje,
15:10
and the second name is thrown out.
340
895000
4000
a druga nazwa jest odrzucana.
15:14
So Torosaurus is extinct.
341
899000
3000
Więc torozaur jest wymarły.
15:17
Triceratops, if you've heard the news,
342
902000
3000
Triceratops, jeśli słyszeliście wiadomości,
15:20
a lot of the newscasters got it all wrong.
343
905000
2000
wielu prezenterów wiadomości wszystko pomieszało.
15:22
They thought Torosaurus should be kept and Triceratops thrown out,
344
907000
3000
Uważali, że torozaur powinien zostać, a triceratops ma być odrzucony,
15:25
but that's not going to happen.
345
910000
2000
ale tak się nie stanie.
15:27
(Laughter)
346
912000
5000
(Śmiech)
15:33
All right, so we can do this with a bunch of dinosaurs.
347
918000
3000
No dobra, tak więc możemy to zrobić z całą masą dinozaurów.
15:36
I mean, here's Edmontosaurus
348
921000
2000
Znaczy się, tu mamy edmontozaura
15:38
and Anatotitan.
349
923000
2000
i anatotytana.
15:40
Anatotitan: giant duck.
350
925000
3000
Anatotytan: olbrzymia kaczka.
15:43
It's a giant duck-bill dinosaur.
351
928000
2000
To jest olbrzymi dinozaur o kaczym dziobie.
15:45
Here's another one.
352
930000
2000
Tu mamy kolejnego.
15:47
So we look at the bone histology.
353
932000
2000
Więc badamy histologię kości.
15:49
The bone histology tells us
354
934000
3000
Histologia kości mówi nam,
15:52
that Edmontosaurus is a juvenile,
355
937000
2000
że edmontozaur jest młodociany
15:54
or at least a sub-adult,
356
939000
2000
albo najwyżej młodzieńczy,
15:56
and the other one is an adult
357
941000
3000
a ten drugi jest dorosły,
15:59
and we have an ontogeny.
358
944000
3000
więc mamy ontogenezę.
16:02
And we get rid of Anatotitan.
359
947000
3000
No to się pozbywamy anatotytana.
16:05
So we can just keep doing this.
360
950000
3000
I tak możemy ciągle.
16:08
And the last one
361
953000
2000
A ten ostatni
16:10
is T. Rex.
362
955000
2000
to tyranozaur.
16:12
So there's these two dinosaurs,
363
957000
2000
No to mamy te dwa dinozaury,
16:14
T. Rex and Nanotyrannus.
364
959000
3000
tyranozaura i nanotyrana.
16:17
(Laughter)
365
962000
2000
(Śmiech)
16:19
Again, makes you wonder.
366
964000
3000
Znowu, to daje do myślenia.
16:22
(Laughter)
367
967000
3000
(Śmiech)
16:25
But they had a good question.
368
970000
2000
Ale mieli dobre pytanie.
16:27
They were looking at them
369
972000
2000
Patrzeli się na nie
16:29
and they said, "One's got 17 teeth, and the biggest one's got 12 teeth.
370
974000
3000
i powiedzieli: „Jeden ma 17 zębów, a ten największy ma 12 zębów.
16:32
And that doesn't make any sense at all,
371
977000
2000
A to jest kompletnie bez sensu,
16:34
because we don't know of any dinosaurs
372
979000
2000
bo nic nie wiemy o żadnych dinozaurach,
16:36
that gain teeth as they get older.
373
981000
2000
które z wiekiem zyskują zęby.
16:38
So it must be true --
374
983000
2000
Więc to musi być prawda --
16:40
they must be different."
375
985000
3000
one muszą być inne”.
16:43
So we cut into them.
376
988000
2000
No to rozcinamy je.
16:45
And sure enough,
377
990000
2000
No i pewnie,
16:47
Nanotyrannus has juvenile bone
378
992000
3000
nanotyran ma młodą kość
16:50
and the bigger one has more mature bone.
379
995000
3000
a ten większy ma dojrzalszą kość.
16:53
It looks like it could still get bigger.
380
998000
3000
Wygląda na to, że mogłaby być jeszcze większa.
16:56
And at the Museum of the Rockies where we work,
381
1001000
2000
A w Muzeum Gór Skalistych, gdzie pracujemy,
16:58
I have four T. Rexes,
382
1003000
2000
mam cztery tyranozaury,
17:00
so I can cut a whole bunch of them.
383
1005000
2000
więc całą masę ich mogę porozcinać.
17:02
But I didn't have to cut any of them really,
384
1007000
3000
Ale tak naprawdę nie musiałem żadnego z nich rozcinać,
17:05
because I just lined up their jaws
385
1010000
3000
bo po prostu uszeregowałem ich szczęki
17:08
and it turned out the biggest one had 12 teeth
386
1013000
3000
i okazało się, że największy ma 12 zębów,
17:11
and the next smallest one had 13
387
1016000
2000
a ten trochę mniejszy miał 13,
17:13
and the next smallest had 14.
388
1018000
2000
a ten jeszcze mniejszy miał 14
17:15
And of course, Nano has 17.
389
1020000
2000
A oczywiście nano ma 17.
17:17
And we just went out and looked at other people's collections
390
1022000
3000
No i po prostu chodziliśmy i przypatrywaliśmy się innym zbiorom,
17:20
and we found one that has sort of 15 teeth.
391
1025000
4000
i znaleźliśmy jednego, co ma, jakby, 15 zębów.
17:24
So again, real easy to say
392
1029000
3000
Tak więc znowu bardzo łatwo stwierdzić,
17:27
that Tyrannosaurus ontogeny
393
1032000
2000
że ontogeneza tyranozaura
17:29
included Nanotyrannus,
394
1034000
3000
składała się z nanotyrana,
17:32
and therefore we can take out another dinosaur.
395
1037000
5000
a zatem możemy wykreślić kolejnego dinozaura.
17:37
(Laughter)
396
1042000
2000
(Śmiech)
17:39
So when it comes down
397
1044000
4000
Więc jeśli chodzi o nasze dinozaury
17:43
to our end cretaceous,
398
1048000
2000
z końca kredy,
17:45
we have seven left.
399
1050000
3000
to zostaje nam siedem.
17:48
And that's a good number.
400
1053000
3000
A to dobra liczba.
17:51
That's a good number to go extinct, I think.
401
1056000
3000
To dobra liczba do wymarcia, chyba.
17:54
Now as you can imagine,
402
1059000
2000
Jak sobie możecie wyobrazić,
17:56
this is not very popular with fourth-graders.
403
1061000
3000
czwartoklasiści nie są tym zachwyceni.
17:59
Fourth-graders love their dinosaurs,
404
1064000
2000
Czwartoklasiści uwielbiają swoje dinozaury,
18:01
they memorize them.
405
1066000
3000
uczą się ich na pamięć.
18:06
And they're not happy with this.
406
1071000
3000
Nie są więc tym zachwyceni.
18:09
(Laughter)
407
1074000
2000
(Śmiech)
18:11
Thank you very much.
408
1076000
2000
Bardzo dziękuję.
18:13
(Applause)
409
1078000
3000
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Jack Horner - Dinosaur diggerJack Horner and his dig teams have discovered the first evidence of parental care in dinosaurs, extensive nesting grounds, evidence of dinosaur herds, and the world’s first dinosaur embryos. He's now exploring how to build a dinosaur.
Why you should listen
Paleontologist Jack Horner discovered the first dinosaur eggs in the Western Hemisphere, the first evidence of dinosaur colonial nesting, the first evidence of parental care among dinosaurs, and the first dinosaur embryos.
Horner's research covers a wide range of topics about dinosaurs, including their behavior, physiology, ecology and evolution. Due to struggles with the learning disability, dyslexia, Horner does not hold a formal college degree but was awarded an Honorary Doctorate of Science from the University of Montana in 1986. Also in 1986 he was awarded a MacArthur Fellowship.
He's the Curator of Paleontology at the Museum of the Rockies in Bozeman, Montana, and is widely acknowledged to be the inspiration for the main character in the book and film Jurassic Park.
Jack Horner | Speaker | TED.com