TEDxVancouver
Jack Horner: Where are the baby dinosaurs?
Jack Horner: Khủng long biến đổi hình dạng
Filmed:
Readability: 3.4
2,632,927 views
Những con khủng long con thì ở đâu? Trong buổi nói chuyện đầy thú vị, nhà cổ sinh vật học của TEDxVancouver Jack Horner trình bày một bí mật gây sốc về một số loài khùng long yêu thích của chúng ta, phát hiện nhờ cưa xẻ sọ hóa thạch.
Jack Horner - Dinosaur digger
Jack Horner and his dig teams have discovered the first evidence of parental care in dinosaurs, extensive nesting grounds, evidence of dinosaur herds, and the world’s first dinosaur embryos. He's now exploring how to build a dinosaur. Full bio
Jack Horner and his dig teams have discovered the first evidence of parental care in dinosaurs, extensive nesting grounds, evidence of dinosaur herds, and the world’s first dinosaur embryos. He's now exploring how to build a dinosaur. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Shall I ask for a show of hands
0
0
3000
Tôi muốn các bạn giơ tay
00:18
or a clapping
1
3000
2000
hoặc vỗ tay
00:20
of people in different generations?
2
5000
3000
để xem ai thuộc thế hệ nào nhé?
00:23
I'm interested in how many
3
8000
2000
Tôi tò mò muốn biết bao nhiêu người
00:25
are three to 12 years old.
4
10000
2000
khoảng tầm từ 3 đến 12 tuổi.
00:27
(Laughter)
5
12000
4000
(Cười)
00:31
None, huh?
6
16000
3000
Không có à?
00:34
All right.
7
19000
2000
Được rồi.
00:36
I'm going to talk about dinosaurs.
8
21000
2000
Tôi sẽ nói về khủng long.
00:38
Do you remember dinosaurs when you were that age?
9
23000
3000
Bạn có nhớ được tên khủng long khi các bạn ở tầm tuổi đó không?
00:41
(Applause)
10
26000
5000
(Vỗ tay)
00:48
Dinosaurs are kind of funny, you know.
11
33000
3000
Khủng long cũng khá buồn cười, bạn biết không.
00:51
(Laughter)
12
36000
2000
(Cười)
00:53
We're going to kind of go in a different direction right now.
13
38000
2000
Bây giờ chúng ta sẽ đi theo một chiều hướng khá là khác biệt.
00:55
I hope you all realize that.
14
40000
3000
Tôi hy vọng các bạn đều nhận ra điều đó.
00:58
So I'll just give you my message up front:
15
43000
2000
Thế nên tôi chỉ muốn gửi cho các bạn một thông điệp:
01:00
Try not to go extinct.
16
45000
2000
Cố đừng có bị tuyệt chủng đấy.
01:02
(Laughter)
17
47000
2000
(Cười)
01:04
That's it.
18
49000
2000
Thế thôi.
01:06
(Laughter)
19
51000
4000
(Cười)
01:10
People ask me a lot --
20
55000
2000
Mọi người hỏi tôi rất nhiều --
01:12
in fact, one of the most asked questions I get
21
57000
3000
thực tế là, một trong những câu hỏi mà tôi hay nhận được nhất
01:15
is, why do children like dinosaurs so much?
22
60000
4000
là, tại sao trẻ em lại thích khủng long đến thế?
01:19
What's the fascination?
23
64000
2000
Có gì mà thích thú đến vậy?
01:21
And I usually just say,
24
66000
3000
Và tôi thường chỉ nói,
01:24
"Well dinosaurs were big,
25
69000
2000
"Ờ thì khủng long rất to,
01:26
different and gone."
26
71000
3000
khác biệt và đã biến mất."
01:29
They're all gone.
27
74000
2000
Chúng biến mất hết rồi.
01:31
Well that's not true,
28
76000
2000
Điều đó thì cũng đúng,
01:33
but we'll get to the goose in a minute.
29
78000
2000
nhưng ngay bây giờ chúng ta sẽ đi vào vấn đề chính.
01:35
So that's sort of the theme:
30
80000
3000
Rồi, chủ đề đại khái sẽ là:
01:38
big, different and gone.
31
83000
4000
to, khác biệt và biến mất.
01:42
The title of my talk:
32
87000
2000
Tựa đề của buổi nói chuyện của tôi:
01:44
Shape-shifting Dinosaurs:
33
89000
2000
Khủng long biến đổi hình dạng:
01:46
The Cause of a Premature Extinction.
34
91000
2000
Nguyên nhân của sự tuyệt chủng sớm.
01:48
Now I assume that we remember dinosaurs.
35
93000
3000
Giờ, tôi giả sử rằng chúng ta nhớ những con khủng long.
01:51
And there's lots of different shapes.
36
96000
3000
Và có rất nhiều hình dạng khác nhau.
01:54
Lots of different kinds.
37
99000
3000
Rất nhiều loại khác nhau.
01:57
A long time ago,
38
102000
2000
Rất lâu trước kia,
01:59
back in the early 1900s,
39
104000
2000
khoảng những năm 1900,
02:01
museums were out looking for dinosaurs.
40
106000
3000
bảo tàng đua nhau tìm kiếm khủng long.
02:04
They went out and gathered them up.
41
109000
3000
Họ ra ngoài và thu thập chúng.
02:07
And this is an interesting story.
42
112000
2000
Và đây là một câu chuyện thú vị.
02:09
Every museum wanted a little bigger or better one
43
114000
3000
Mỗi bảo tàng muốn có một con to hơn hoặc đẹp hơn
02:12
than anybody else had.
44
117000
2000
tất cả.
02:14
So if the museum in Toronto went out
45
119000
3000
Thế nên nếu bảo tàng Toronto đi
02:17
and collected a Tyrannosaur, a big one,
46
122000
3000
và kiếm được một con Tyrannosaur, một con to,
02:20
then the museum in Ottawa wanted a bigger one
47
125000
3000
thì bảo tàng Ottawa lại muốn một con to hơn nữa
02:23
and a better one.
48
128000
2000
và đẹp hơn nữa.
02:25
And that happened for all museums.
49
130000
2000
Và tất cả các bảo tàng đều như vậy.
02:27
So everyone was out looking
50
132000
2000
Tất cả mọi người ra ngoài tìm kiếm
02:29
for all these bigger and better dinosaurs.
51
134000
3000
những con khủng long to hơn và đẹp hơn.
02:32
And this was in the early 1900s.
52
137000
4000
Và đó là vào những năm 1900.
02:36
By about 1970,
53
141000
3000
Khoảng năm 1970,
02:39
some scientists were sitting around
54
144000
2000
một vài nhà khoa học ngồi lại với nhau
02:41
and they thought, "What in the world?
55
146000
3000
và họ nghĩ, "Thế quái nào nhỉ?
02:44
Look at these dinosaurs.
56
149000
2000
Nhìn những con khủng long xem.
02:46
They're all big.
57
151000
2000
Chúng đều rất to lớn.
02:48
Where are all the little ones?"
58
153000
3000
Thế thì những con nhỏ đâu?"
02:53
And they thought about it
59
158000
2000
Và họ suy nghĩ về điều đó
02:55
and they even wrote papers about it:
60
160000
2000
và họ thậm chí viết bài về nó:
02:57
"Where are the little dinosaurs?"
61
162000
2000
"Những con khủng long nhỏ ở đâu?"
02:59
(Laughter)
62
164000
5000
(Cười)
03:07
Well, go to a museum, you'll see,
63
172000
4000
Tốt thôi, bạn cứ đi tới một bảo tàng, bạn sẽ thấy,
03:11
see how many baby dinosaurs there are.
64
176000
3000
xem họ có bao nhiêu khủng long sơ sinh.
03:14
People assumed -- and this was actually a problem --
65
179000
3000
Mọi người ngộ nhận -- và đây mới chính là vấn đề --
03:17
people assumed
66
182000
2000
mọi người ngộ nhận
03:19
that if they had little dinosaurs,
67
184000
2000
rằng nếu họ có những con khủng long con,
03:21
if they had juvenile dinosaurs,
68
186000
2000
nếu họ có khủng long thiếu niên,
03:23
they'd be easy to identify.
69
188000
2000
thì nhận dạng chúng cũng dễ thôi.
03:25
You'd have a big dinosaur
70
190000
2000
Bạn có một con khủng long to,
03:27
and a littler dinosaur.
71
192000
3000
và một con khủng long nhỏ hơn.
03:30
But all they had were big dinosaurs.
72
195000
3000
Nhưng tất cả những gì họ có chỉ là khủng long to.
03:33
And it comes down to a couple of things.
73
198000
3000
Và thế là nảy sinh một vài vấn đề.
03:36
First off, scientists have egos,
74
201000
4000
Thứ nhất, các nhà khoa học có sĩ diện,
03:40
and scientists like to name dinosaurs.
75
205000
4000
và họ thích đặt tên cho khủng long.
03:44
They like to name anything.
76
209000
2000
Họ thích đặt tên cho tất cả mọi thứ.
03:46
Everybody likes to have their own animal that they named.
77
211000
3000
Mọi người đều thích có những con thú riêng mà họ đặt tên.
03:49
(Laughter)
78
214000
3000
(Cười)
03:52
And so every time they found something that looked a little different,
79
217000
3000
Và thế là mỗi lần họ tìm thấy cái gì đó mà trông khang khác,
03:55
they named it something different.
80
220000
3000
họ đặt cho nó một cái tên khác.
03:58
And what happened, of course,
81
223000
2000
Và thế là, tất nhiên,
04:00
is we ended up with a whole bunch of different dinosaurs.
82
225000
3000
chúng ta cuối cùng có một đống khủng long khác nhau.
04:05
In 1975,
83
230000
3000
Năm 1975,
04:08
a light went on in somebody's head.
84
233000
3000
một tia sáng lóe lên trong đầu một ai đó.
04:11
Dr. Peter Dodson
85
236000
2000
Tiến sĩ Peter Dodson
04:13
at the University of Pennsylvania
86
238000
2000
ở trường Đại học Pennsylvania
04:15
actually realized
87
240000
3000
nhận ra rằng thực ra
04:18
that dinosaurs grew
88
243000
3000
khủng long lớn lên
04:21
kind of like birds do,
89
246000
2000
khá giống như chim vậy,
04:23
which is different
90
248000
2000
và khác với
04:25
than the way reptiles grow.
91
250000
2000
cách mà động vật lưỡng cư phát triển.
04:27
And in fact,
92
252000
2000
Và trên thực tế,
04:29
he used the cassowary as an example.
93
254000
3000
ông đã lấy con đà điểu châu Úc làm ví dụ.
04:32
And it's kind of cool -- if you look at the cassowary,
94
257000
3000
Và khá là thú vị -- nếu chúng ta xem xét con đà điều này,
04:35
or any of the birds that have crests on their heads,
95
260000
3000
hay bất cứ loài chim nào có mào ở trên đầu,
04:38
they actually grow
96
263000
2000
thực chất chúng phát triển
04:40
to about 80 percent adult size
97
265000
2000
tới khoảng 80% cỡ con trưởng thành
04:42
before the crest starts to grow.
98
267000
3000
trước khi mào bắt đầu mọc.
04:45
Now think about that.
99
270000
3000
Giờ hãy nghĩ về điều đó.
04:48
They're basically retaining their juvenile characteristics
100
273000
3000
Chúng đơn giản là giữ lại những đặc điểm thiếu niên của chúng
04:51
very late in what we call ontogeny.
101
276000
3000
tới rất muộn trong quá trình mà ta gọi là sự phát triển cá thể.
04:54
So allometric cranial ontogeny
102
279000
4000
Thế nên sự phát triển tương quan sọ não
04:58
is relative skull growth.
103
283000
3000
tương đương với sự lớn lên của hộp sọ.
05:01
So you can see
104
286000
2000
Nên bạn có thể thấy
05:03
that if you actually found one
105
288000
2000
rằng nếu bạn tìm thấy được một con
05:05
that was 80 percent grown
106
290000
3000
mà trưởng thành khoảng 80%
05:08
and you didn't know that it was going to grow up to a cassowary,
107
293000
3000
và bạn không biết là nó sẽ lớn lên thành một con đà điểu châu Úc,
05:11
you would think they were two different animals.
108
296000
3000
bạn sẽ nghĩ đó là hai con vật khác nhau.
05:15
So this was a problem,
109
300000
3000
Thế nên đó chính là vấn đề,
05:18
and Peter Dodson pointed this out
110
303000
3000
và Peter Dodson đã chỉ ra điều này
05:21
using some duck-billed dinosaurs
111
306000
2000
sử dụng vài con khủng long mỏ vịt
05:23
then called Hypacrosaurus.
112
308000
2000
gọi là Hypacrosaurus.
05:25
And he showed
113
310000
2000
Và ông chỉ ra
05:27
that if you were to take a baby and an adult
114
312000
3000
rằng nếu bạn lấy một con nhỏ và một con trưởng thành
05:30
and make an average of what it should look like,
115
315000
3000
và tính trung bình xem nó sẽ trông thế nào,
05:33
if it grew in sort of a linear fashion,
116
318000
3000
nếu nó lớn lên gần như theo thức tỉ lệ thuận,
05:36
it would have a crest
117
321000
2000
nó sẽ có một cái mào
05:38
about half the size of the adult.
118
323000
3000
khoảng bằng một nửa cỡ con trưởng thành.
05:41
But the actual sub-adult
119
326000
2000
Thế nhưng thực chất một con trước khi trưởng thành
05:43
at 65 percent
120
328000
2000
khoảng 65%
05:45
had no crest at all.
121
330000
2000
chẳng có cái mào nào cả.
05:47
So this was interesting.
122
332000
2000
Nên điều này rất thú vị.
05:49
So this is where
123
334000
3000
Chính lúc này
05:52
people went astray again.
124
337000
3000
mọi người bắt đầu lại bị phân tâm.
05:55
I mean, if they'd have just taken that,
125
340000
2000
Ý tôi là, nếu họ cứ thuận theo
05:57
taken Peter Dodson's work, and gone on with that,
126
342000
3000
thuận theo nghiên cứu của Peter Dodson, và tiếp tục với nó,
06:00
then we would have a lot less dinosaurs
127
345000
2000
thì chúng ta sẽ có ít khủng long hơn nhiều
06:02
than we have.
128
347000
2000
so với bây giờ.
06:04
But scientists have egos;
129
349000
2000
Nhưng các nhà khoa học có sĩ diện;
06:06
they like to name things.
130
351000
3000
họ thích đặt tên các thứ.
06:09
And so they went on naming dinosaurs
131
354000
3000
Và họ tiếp tục đặt tên cho khủng long
06:12
because they were different.
132
357000
3000
bởi vì chúng khác nhau.
06:15
Now we have a way of actually testing
133
360000
2000
Giờ chúng ta có một cách để kiểm tra thực chất
06:17
to see whether a dinosaur, or any animal,
134
362000
3000
xem một con khủng long, hay bất cứ loài động vật nào,
06:20
is a young one or an older one.
135
365000
3000
là một con bé hay một con đã lớn.
06:23
And that's by actually cutting into their bones.
136
368000
3000
Và đó là bằng cách cắt xuyên qua xương của chúng.
06:26
But cutting into the bones of a dinosaur
137
371000
4000
Nhưng cắt vào xương của một con khủng long
06:30
is hard to do, as you can imagine,
138
375000
3000
thì khó làm lắm, bạn có thể tưởng tượng đấy,
06:33
because in museums
139
378000
3000
bởi vì trong các bảo tàng,
06:36
bones are precious.
140
381000
4000
xương rất quý hiếm.
06:40
You go into a museum and they take really good care of them.
141
385000
3000
Bạn tới một bảo tàng và họ chăm sóc xương rất cẩn thận.
06:43
They put them in foam, little containers.
142
388000
3000
Họ đặt chúng trong những cái hộp xốp nhỏ.
06:46
They're very well taken care of.
143
391000
3000
Chúng được chăm sóc rất kĩ.
06:50
They don't like it if you come in
144
395000
2000
Họ không thích tí nào nếu bạn đến
06:52
and want to saw them open and look inside.
145
397000
2000
với ý đồ cưa xương ra và nhìn vào bên trong.
06:54
(Laughter)
146
399000
2000
(Cười)
06:56
So they don't normally let you do that.
147
401000
3000
Thế nên họ thường không để bạn làm vậy đâu.
06:59
But I have a museum
148
404000
3000
Nhưng tôi có một bảo tàng
07:02
and I collect dinosaurs
149
407000
2000
và tôi thu thập khủng long
07:04
and I can saw mine open.
150
409000
2000
và tôi có thể cưa xương tôi có.
07:06
So that's what I do.
151
411000
2000
Và tôi làm đúng như thế.
07:08
(Applause)
152
413000
5000
(Vỗ tay)
07:13
So if you cut open a little dinosaur,
153
418000
5000
Thế, nếu bạn cắt một con khủng long con,
07:18
it's very spongy inside like A.
154
423000
2000
nó sẽ rất xốp bên trong như A.
07:20
And if you cut into an older dinosaur,
155
425000
2000
Và nếu bạn cắt một con khủng long lớn hơn,
07:22
it's very massive.
156
427000
2000
nó sẽ rất đặc.
07:24
You can tell it's mature bone.
157
429000
2000
Bạn có thể thấy rằng đó là một cái xương trưởng thành.
07:26
So it's real easy to tell them apart.
158
431000
3000
Nên rất dễ để phân biệt chúng.
07:29
So what I want to do
159
434000
2000
Nên những gì tôi muốn làm
07:31
is show you these.
160
436000
2000
là cho các bạn xem những cái này.
07:33
In North America in the Northern Plains of the United States
161
438000
4000
Ở Bắc Mỹ, vùng Đồng bằng Bắc bộ của nước Mỹ,
07:37
and the Southern Plains of Alberta and Saskatchewan,
162
442000
4000
và ở vùng Đồng bằng Nam bộ ở Alberta và Saskatchewan,
07:41
there's this unit of rock called the Hell Creek Formation
163
446000
3000
có một dãy đá lớn gọi là Hệ thống Khe Địa ngục
07:44
that produces the last dinosaurs that lived on Earth.
164
449000
3000
nơi có những chú khủng long cuối cùng sống sót trên Trái đất.
07:47
And there are 12 of them
165
452000
2000
Và có khoảng 12 con
07:49
that everyone recognizes --
166
454000
2000
và mọi người đều nhận ra --
07:51
I mean the 12 primary dinosaurs
167
456000
2000
Ý tôi là 12 khủng long cơ bản
07:53
that went extinct.
168
458000
2000
mà đã bị tuyệt chủng.
07:55
And so we will evaluate them.
169
460000
3000
Và thế là chúng tôi sẽ nghiên cứu chúng.
07:58
And that's sort of what I've been doing.
170
463000
2000
Và đó đại khái là những gì chúng tôi đã làm.
08:00
So my students, my staff,
171
465000
3000
Học sinh của tôi, nhân viên của tôi,
08:03
we've been cutting them open.
172
468000
3000
chúng tôi đã cắt chúng ra.
08:06
Now as you can imagine,
173
471000
2000
Giờ các bạn có thể tưởng tượng,
08:08
cutting open a leg bone is one thing,
174
473000
2000
cắt phanh một cái xương chân ra là một chuyện,
08:10
but when you go to a museum
175
475000
3000
nhưng khi bạn tới một bảo tàng
08:13
and say, "You don't mind if I cut open
176
478000
2000
và nói, "Ông có phiền không nếu tôi cắt phanh
08:15
your dinosaur's skull do you?"
177
480000
3000
cái sọ con khủng long của ông?"
08:18
they say, "Go away."
178
483000
3000
họ sẽ nói, "Biến."
08:21
(Laughter)
179
486000
5000
(Cười)
08:26
So here are 12 dinosaurs.
180
491000
4000
Đây là 12 loài khủng long.
08:30
And we want to look at these three first.
181
495000
3000
Và chúng tôi muốn xem xét 3 loài đầu tiên trước.
08:33
So these are dinosaurs that are called Pachycephalosaurs.
182
498000
3000
Đây là những loài khủng long được gọi là Pachycephalosaurs.
08:36
And everybody knows
183
501000
2000
Và mọi người đều biết
08:38
that these three animals are related.
184
503000
2000
rằng 3 loài này có liên quan tới nhau.
08:40
And the assumption is
185
505000
2000
Và giả thuyết của chúng ta
08:42
is that they're related
186
507000
2000
là chúng có quan hệ với nhau
08:44
like cousins or whatever.
187
509000
3000
như là anh em họ hay tương tự như vậy.
08:47
But no one ever considered
188
512000
2000
Nhưng không ai từng xem xét
08:49
that they might be more closely related.
189
514000
3000
rằng chúng có thể quan hệ với nhau mật thiết hơn nữa.
08:52
In other words,
190
517000
2000
Nói cách khác,
08:54
people looked at them and they saw the differences.
191
519000
3000
mọi người xem chúng và họ thấy sự khác biệt.
08:57
And you all know
192
522000
2000
Và các bạn đều biết
08:59
that if you are going to determine
193
524000
2000
là nếu bạn phải xác định
09:01
whether you're related to your brother or your sister,
194
526000
2000
xem bạn có liên quan tới anh trai hay chị gái của bạn hay không,
09:03
you can't do it by looking at differences.
195
528000
4000
bạn không thể làm điều đó chỉ bằng cách nhìn những điểm khác nhau.
09:07
You can only determine relatedness
196
532000
2000
Bạn chỉ có thể xác định được mối liên hệ
09:09
by looking for similarities.
197
534000
2000
bằng cách tìm điểm tương đồng.
09:11
So people were looking at these
198
536000
2000
Thế, người ta xem xét những con khủng long này
09:13
and they were talking about how different they are.
199
538000
2000
và nói về chúng khác nhau như thế nào.
09:15
Pachycephalosaurus has a big, thick dome on its head,
200
540000
3000
Con Pachycephalosaurus có một vòm trán lớn và dày trên đầu
09:18
and it's got some little bumps on the back of its head,
201
543000
3000
và nó có vài cái bướu nhỏ ở đằng sau đầu
09:21
and it's got a bunch of gnarly things on the end of its nose.
202
546000
4000
và nó có một đống những thứ xương xẩu ở đầu mũi.
09:25
And then Stygimoloch, another dinosaur
203
550000
2000
Và rồi Stygimoloch, một con khủng long khác
09:27
from the same age, lived at the same time,
204
552000
4000
từ cùng một kỉ, sống cùng một thời điểm,
09:31
has spikes sticking out the back of its head.
205
556000
2000
có gai nhọn trồi ra từ đằng sau đầu nó.
09:33
It's got a little, tiny dome,
206
558000
2000
Nó có vòm trán nhỏ xíu,
09:35
and it's got a bunch of gnarly stuff on its nose.
207
560000
4000
và nó có một đống những thứ xương xẩu trên mũi.
09:39
And then there's this thing called Dracorex,
208
564000
2000
Và sau đó có một con gọi là con Dracorex,
09:41
Hogwart's Eye.
209
566000
2000
Mắt kiểu Hogwart.
09:43
Guess where that came from? Dragon.
210
568000
3000
Đoán xem cái tên từ đâu ra? Rồng.
09:46
So here's a dinosaur
211
571000
2000
Vầ đây là một con khủng long
09:48
that has spikes sticking out of its head, no dome
212
573000
3000
mà có gai nhọn trồi ra từ đầu nó, không có vòm trán
09:51
and gnarly stuff on its nose.
213
576000
3000
và những thứ xương xẩu trên mũi.
09:54
Nobody noticed the gnarly stuff sort of looked alike.
214
579000
3000
Không ai để ý đến những thứ xương xẩu này nhìn khá là giống nhau.
09:57
But they did look at these three
215
582000
2000
Nhưng họ có xem xét ba con này
09:59
and they said, "These are three different dinosaurs,
216
584000
2000
và nói, "Đây là ba con khủng long khác nhau,
10:01
and Dracorex is probably the most primitive of them.
217
586000
3000
và Dracorex có thể là con nguyên thủy nhất trong bọn chúng.
10:04
And the other one is more primitive than the other.
218
589000
3000
Và con kia thì nguyên thủy hơn con còn lại.
10:07
It's unclear to me
219
592000
3000
Tôi không rõ
10:10
how they actually sorted these three of them out.
220
595000
3000
thực chất làm cách nào họ phân loại ba con này ra như vậy.
10:13
But if you line them up,
221
598000
2000
Nhưng nếu bạn đặt chúng cạnh nhau,
10:15
if you just take those three skulls and just line them up,
222
600000
3000
nếu bạn cứ lấy 3 cái hộp sọ này và đặt chúng cạnh nhau,
10:18
they line up like this.
223
603000
2000
nó trông như thế này.
10:20
Dracorex is the littlest one,
224
605000
2000
Dracorex là con nhỏ nhất,
10:22
Stygimoloch is the middle size one,
225
607000
2000
Stygimoloch là con lớn thứ nhì,
10:24
Pachycephalosaurus is the largest one.
226
609000
3000
Pachycephalosaurus là con lớn nhất.
10:27
And one would think,
227
612000
2000
Và một người sẽ nghĩ,
10:29
that should give me a clue.
228
614000
2000
có thể nó sẽ cho tôi một gợi ý.
10:31
(Laughter)
229
616000
2000
(Cười)
10:33
But it didn't give them a clue.
230
618000
3000
Nhưng nó chẳng gợi ý cho họ cái gì.
10:36
Because, well we know why.
231
621000
3000
Bởi vì, ồ chúng ta biết tại sao mà.
10:39
Scientists like to name things.
232
624000
3000
Các nhà khoa học thích đặt tên.
10:42
So if we cut open
233
627000
2000
Thế nên nếu ta cắt phanh
10:44
Dracorex --
234
629000
2000
con Dracorex --
10:46
I cut open our Dracorex --
235
631000
2000
Tôi cắt phanh con Dracorex của tôi --
10:48
and look, it was spongy inside,
236
633000
2000
và xem này, nó xốp bên trong,
10:50
really spongy inside.
237
635000
2000
thực sự rất xốp bên trong.
10:52
I mean, it is a juvenile
238
637000
2000
Ý tôi là, nó là một con chưa trưởng thành.
10:54
and it's growing really fast.
239
639000
2000
và nó đang lớn rất nhanh.
10:56
So it is going to get bigger.
240
641000
2000
Và nó sẽ lớn lên nữa.
10:58
If you cut open Stygimoloch,
241
643000
2000
Nếu bạn cắt con Stygimoloch,
11:00
it is doing the same thing.
242
645000
2000
nó cũng tương tự như vậy.
11:02
The dome, that little dome,
243
647000
2000
Cái vòm trán, cái vòm trán nhỏ đó,
11:04
is growing really fast.
244
649000
2000
đang phát triển rất nhanh.
11:06
It's inflating very fast.
245
651000
2000
Nó đang phồng lên rất nhanh.
11:08
What's interesting is the spike on the back of the Dracorex
246
653000
3000
Điều thú vị là cái gai ở trên lưng của con Dracorex
11:11
was growing very fast as well.
247
656000
2000
cũng đang lớn rất nhanh nữa.
11:13
The spikes on the back of the Stygimoloch
248
658000
2000
Cái gai trên lưng của con Stygimoloch
11:15
are actually resorbing,
249
660000
2000
thì thực ra đang thu hồi lại,
11:17
which means they're getting smaller
250
662000
2000
tức là chúng đang nhỏ dần đi
11:19
as that dome is getting bigger.
251
664000
2000
trong khi cái vòm trán thì đang lớn dần lên.
11:21
And if we look at Pachycephalosaurus,
252
666000
3000
Và nếu chúng ta xem xét con Pachycephalosaurus,
11:24
Pachycephalosaurus has a solid dome
253
669000
3000
Pachycephalosaurus có một cái vòm trán đặc
11:27
and its little bumps on the back of its head
254
672000
3000
và những cái bướu nhỏ phía sau đầu
11:30
were also resorbing.
255
675000
2000
cũng đang thu hồi lại.
11:32
So just with these three dinosaurs,
256
677000
2000
Thế với chỉ ba con khủng long này,
11:34
you can easily -- as a scientist --
257
679000
2000
là một nhà khoa học, bạn có thể dễ dàng
11:36
we can easily hypothesize
258
681000
2000
chúng ta có thể dễ dàng đặt ra giả thuyết
11:38
that it is just a growth series
259
683000
2000
rằng đó chỉ là quá trình phát triển
11:40
of the same animal.
260
685000
3000
của cùng một con vật.
11:43
Which of course means
261
688000
3000
Dĩ nhiên điều này có nghĩa là
11:46
that Stygimoloch and Dracorex
262
691000
4000
Stygimoloch và Dracorex
11:50
are extinct.
263
695000
2000
đã tuyệt chủng.
11:52
(Laughter)
264
697000
5000
(Cười)
11:57
Okay.
265
702000
2000
Được rồi.
12:01
Which of course means
266
706000
3000
Nó có nghĩa là
12:04
we have 10 primary dinosaurs to deal with.
267
709000
4000
chúng ta còn 10 con khủng long chính phải xử lí nữa.
12:08
So a colleague of mine at Berkley,
268
713000
2000
Một đồng nghiệp của tôi ở Berkley,
12:10
he and I were looking at Triceratops.
269
715000
3000
anh ấy và tôi đang xem xét con Triceratops.
12:13
And before the year 2000 --
270
718000
2000
Và trước năm 2000 --
12:15
now remember,
271
720000
2000
giờ nhớ lại,
12:17
Triceratops was first found in the 1800s --
272
722000
2000
Triceratops lần đầu tiên được tìm thấy những năm 1800 --
12:19
before 2000, no one had ever seen
273
724000
3000
trước năm 2000, chưa ai từng nhìn thấy
12:22
a juvenile Triceratops.
274
727000
3000
một con Triceratops thiếu niên.
12:25
There's a Triceratops in every museum in the world,
275
730000
3000
Có một con Triceratops trong mọi bảo tàng trên thế giới,
12:28
but no one had ever collected a juvenile.
276
733000
4000
nhưng chưa ai từng thu thập một con thiếu niên.
12:32
And we know why, right?
277
737000
2000
Và chúng ta biết tại sao đúng không?
12:34
Because everybody wants to have a big one.
278
739000
3000
Bởi vì ai cũng muốn có một con to.
12:37
So everyone had a big one.
279
742000
2000
Nên ai cũng có một con to.
12:39
So we went out and collected a whole bunch of stuff
280
744000
2000
Thế là chúng tôi ra ngoài và thu thập một đống các thứ
12:41
and we found a whole bunch of little ones.
281
746000
2000
và chúng tôi tìm thấy một đống những con nhỏ.
12:43
They're everywhere. They're all over the place.
282
748000
4000
Chúng ở khắp mọi nơi. Chúng chỗ nào cũng có.
12:47
So we have a whole bunch of them at our museum.
283
752000
2000
Thế nên chúng tôi có một đống ở bảo tàng của mình.
12:49
(Laughter)
284
754000
5000
(Cười)
12:54
And everybody says it's because I have a little museum.
285
759000
2000
Và mọi người nói đó là bởi tôi có một cái bảo tàng nhỏ.
12:56
When you have a little museum, you have little dinosaurs.
286
761000
3000
Khi anh có một cái bảo tàng nhỏ, anh chỉ có khủng long nhỏ thôi.
12:59
(Laughter)
287
764000
3000
(Cười)
13:02
If you look at the Triceratops,
288
767000
2000
Nếu bạn xem xét con Triceratops,
13:04
you can see it's changing, it's shape-shifting.
289
769000
2000
bạn có thể thấy rằng chúng đang biến đổi, đang thay đổi hình dạng.
13:06
As the juveniles are growing up,
290
771000
2000
Khi những con thiếu niên lớn lên,
13:08
their horns actually curve backwards.
291
773000
2000
sừng của chúng sẽ cong về đằng sau.
13:10
And then as they grow older,
292
775000
2000
Và rồi khi chúng già đi,
13:12
the horns grow forward.
293
777000
2000
những cái sừng mọc ra đằng trước.
13:14
And that's pretty cool.
294
779000
2000
Và nó khá là thú vị.
13:16
If you look along the edge of the frill,
295
781000
2000
Nếu bạn nhìn theo đường viền của vành sọ,
13:18
they have these little triangular bones
296
783000
3000
chúng có những cái xương nhỏ hình tam giác
13:21
that actually grow big as triangles
297
786000
2000
mà sẽ phát triển theo hình tam giác
13:23
and then they flatten against the frill
298
788000
3000
và chúng ép phẳng ra theo vành sọ
13:26
pretty much like the spikes do
299
791000
2000
khá là giống như những cái gai
13:28
on the Pachycephalosaurs.
300
793000
3000
trên con Pachycephalosaurs.
13:31
And then, because the juveniles are in my collection,
301
796000
4000
Và sau đó, bởi vì những con thiếu niên ở trong bộ sưu tập của tôi,
13:35
I cut them open
302
800000
2000
tôi cắt chúng ra
13:37
and look inside.
303
802000
2000
và xem xét bên trong.
13:39
And the little one is really spongy.
304
804000
3000
Và con nhỏ thì rất xốp.
13:42
And the middle size one is really spongy.
305
807000
3000
Và con cỡ trung bình cũng rất xốp.
13:45
But what was interesting
306
810000
2000
Nhưng điều thú vị là
13:47
was the adult Triceratops was also spongy.
307
812000
2000
con trưởng thành Triceratops cũng rất xốp.
13:49
And this is a skull that is two meters long.
308
814000
3000
Và đây là một cái sọ dài 2 mét.
13:52
It's a big skull.
309
817000
3000
Một cái sọ lớn.
13:55
But there's another dinosaur
310
820000
2000
Nhưng có một con khủng long khác
13:57
that is found in this formation
311
822000
3000
được tìm thấy trong đội hình này
14:00
that looks like a Triceratops, except it's bigger,
312
825000
3000
trông giống như Triceratops, chỉ khác là nó lớn hơn,
14:03
and it's called Torosaurus.
313
828000
3000
và nó gọi là con Torosaurus.
14:06
And Torosaurus, when we cut into it,
314
831000
3000
Và còn Torosaurus, khi chúng tôi cắt nó,
14:09
has mature bone.
315
834000
2000
nó có xương trưởng thành.
14:11
But it's got these big holes in its shield.
316
836000
2000
Nhưng nó có những cái lỗ lớn trong tấm vành chắn của nó.
14:13
And everybody says, "A Triceratops and a Torosaurus
317
838000
3000
Và mọi người đều nói, "Con Triceratops và con Torosaurus
14:16
can't possibly be the same animal
318
841000
2000
không thể nào là cùng một con vật
14:18
because one of them's bigger than the other one."
319
843000
2000
vì một con thì lớn hơn con kia."
14:20
(Laughter)
320
845000
5000
(Cười)
14:25
"And it has holes in its frill."
321
850000
2000
"Và nó có lỗ trong vành sọ."
14:27
And I said, "Well do we have any juvenile Torosauruses?"
322
852000
3000
Và tôi nói, "Thế thì chúng ta có con Torosaurus thiếu niên nào không?"
14:30
And they said, "Well no,
323
855000
3000
Và họ nói, "Ờ thì không,
14:33
but it has holes in its frill."
324
858000
3000
nhưng mà nó có lỗ trong vành sọ."
14:36
So one of my graduate students, John Scannella,
325
861000
3000
Thế là một trong những sinh viên cao học của tôi, John Scannella,
14:39
looked through our whole collection
326
864000
2000
xem qua cả bộ sưu tập của chúng tôi
14:41
and he actually discovered
327
866000
2000
và anh chàng phát hiện ra
14:43
that the hole starting to form
328
868000
2000
rằng cái lỗ bắt đầu hình thành
14:45
in Triceratops
329
870000
2000
ở con Triceratops
14:47
and, of course it's open, in Torosaurus --
330
872000
3000
và, dĩ nhiên là nó mở to ở con Torosaurus --
14:50
so he found the transitional ones
331
875000
3000
nên anh ấy tìm được những cái trung gian
14:53
between Triceratops and Torosaurus,
332
878000
2000
giữa con Triceratops và con Torosaurus,
14:55
which was pretty cool.
333
880000
2000
khá là hay đấy.
14:57
So now we know
334
882000
2000
Và giờ chúng ta biết rằng
14:59
that Torosaurus
335
884000
2000
Torosaurus
15:01
is actually a grownup Triceratops.
336
886000
3000
thực ra chính là một con Triceratops đã trưởng thành.
15:04
Now when we name dinosaurs,
337
889000
2000
Giờ khi chúng ta đặt tên cho khủng long,
15:06
when we name anything,
338
891000
2000
khi chúng ta đặt tên mọi thứ,
15:08
the original name gets to stick
339
893000
2000
cái tên ban đầu sẽ ở lại
15:10
and the second name is thrown out.
340
895000
4000
còn cái tên thứ 2 thì bị bỏ đi.
15:14
So Torosaurus is extinct.
341
899000
3000
Thế nên Torosaurus đã tuyệt chủng.
15:17
Triceratops, if you've heard the news,
342
902000
3000
Triceratops, nếu bạn theo dõi tin tức thời sự,
15:20
a lot of the newscasters got it all wrong.
343
905000
2000
rất nhiều phát thanh viên bị sai cả.
15:22
They thought Torosaurus should be kept and Triceratops thrown out,
344
907000
3000
Họ nghĩ rằng Torosaurus nên được giữ lại còn Triceratops thì bị bỏ đi,
15:25
but that's not going to happen.
345
910000
2000
nhưng điều đó sẽ không xảy ra đâu.
15:27
(Laughter)
346
912000
5000
(Cười)
15:33
All right, so we can do this with a bunch of dinosaurs.
347
918000
3000
Được rồi, chúng tôi có thể làm điều này với một đống khủng long nữa.
15:36
I mean, here's Edmontosaurus
348
921000
2000
Ý tôi là, đây là con Edmontosaurus
15:38
and Anatotitan.
349
923000
2000
và con Anatotitan.
15:40
Anatotitan: giant duck.
350
925000
3000
Anatotitan: một con vịt khổng lồ.
15:43
It's a giant duck-bill dinosaur.
351
928000
2000
Nó là một con khủng long mỏ vịt.
15:45
Here's another one.
352
930000
2000
Đây là một con khác.
15:47
So we look at the bone histology.
353
932000
2000
Thế là chúng tôi xem xét mô học của xương.
15:49
The bone histology tells us
354
934000
3000
Và mô học xương cho chúng ta biết
15:52
that Edmontosaurus is a juvenile,
355
937000
2000
rằng Edmontosaurus là một con thiếu niên,
15:54
or at least a sub-adult,
356
939000
2000
hoặc ít ra là một con tiền trưởng thành,
15:56
and the other one is an adult
357
941000
3000
và con kia là con trưởng thành
15:59
and we have an ontogeny.
358
944000
3000
và chúng ta có một sự phát triển cá thể.
16:02
And we get rid of Anatotitan.
359
947000
3000
Và chúng ta loại bỏ được con Anatotitan.
16:05
So we can just keep doing this.
360
950000
3000
Và chúng ta có thể cứ tiếp tục làm thế này.
16:08
And the last one
361
953000
2000
Và con cuối cùng
16:10
is T. Rex.
362
955000
2000
là con T.Rex.
16:12
So there's these two dinosaurs,
363
957000
2000
Và đây là 2 con khủng long,
16:14
T. Rex and Nanotyrannus.
364
959000
3000
T.Rex và con Nanotyrannus.
16:17
(Laughter)
365
962000
2000
(Cười)
16:19
Again, makes you wonder.
366
964000
3000
Lại một lần nữa, khiến bạn phải băn khoăn.
16:22
(Laughter)
367
967000
3000
(Cười)
16:25
But they had a good question.
368
970000
2000
Nhưng người ta có một câu hỏi hay.
16:27
They were looking at them
369
972000
2000
Họ xem xét chúng
16:29
and they said, "One's got 17 teeth, and the biggest one's got 12 teeth.
370
974000
3000
và nói, "Một con có 17 răng và con lớn nhất có 12 răng.
16:32
And that doesn't make any sense at all,
371
977000
2000
Và nó chẳng hợp lý chút nào,
16:34
because we don't know of any dinosaurs
372
979000
2000
vì chúng ta không biết con khủng long nào
16:36
that gain teeth as they get older.
373
981000
2000
mà có thể mọc thêm răng khi nó già đi.
16:38
So it must be true --
374
983000
2000
Thế nên phải đúng là --
16:40
they must be different."
375
985000
3000
chúng là 2 con khác nhau."
16:43
So we cut into them.
376
988000
2000
Nên chúng tôi cắt chúng ra.
16:45
And sure enough,
377
990000
2000
Và chắc chắn rồi,
16:47
Nanotyrannus has juvenile bone
378
992000
3000
Nanotyrannus có xương chưa trưởng thành
16:50
and the bigger one has more mature bone.
379
995000
3000
và con lớn hơn thì có xương trưởng thành hơn.
16:53
It looks like it could still get bigger.
380
998000
3000
Trông giống như nó sẽ còn lớn lên nữa.
16:56
And at the Museum of the Rockies where we work,
381
1001000
2000
Và ở Bảo tàng vùng Rockies mà chúng tôi làm việc,
16:58
I have four T. Rexes,
382
1003000
2000
tôi có 4 con T.Rex,
17:00
so I can cut a whole bunch of them.
383
1005000
2000
và tôi có thể cắt cả đống chúng.
17:02
But I didn't have to cut any of them really,
384
1007000
3000
Nhưng thực ra tôi không phải cắt con nào cả,
17:05
because I just lined up their jaws
385
1010000
3000
vì tôi chỉ việc đặt hàm của chúng cạnh nhau
17:08
and it turned out the biggest one had 12 teeth
386
1013000
3000
và thành ra là con lớn nhất có 12 răng
17:11
and the next smallest one had 13
387
1016000
2000
và con nhỏ nhất tiếp theo có 13
17:13
and the next smallest had 14.
388
1018000
2000
và con nhỏ nhất tiếp theo có 14.
17:15
And of course, Nano has 17.
389
1020000
2000
Và dĩ nhiên, con Nano có 17.
17:17
And we just went out and looked at other people's collections
390
1022000
3000
Và chúng tôi ra ngoài và xem những bộ sưu tập của người khác
17:20
and we found one that has sort of 15 teeth.
391
1025000
4000
và chúng tôi tìm thấy một con có khoảng 15 cái răng.
17:24
So again, real easy to say
392
1029000
3000
Thế nên một lần nữa, vẫn rất dễ để nói rằng
17:27
that Tyrannosaurus ontogeny
393
1032000
2000
sự phát triển cá thể của con Tyrannosaurus
17:29
included Nanotyrannus,
394
1034000
3000
có bao gồm con Nanotyrannus,
17:32
and therefore we can take out another dinosaur.
395
1037000
5000
và vì thế chúng ta có thể bỏ ra một con khủng long khác.
17:37
(Laughter)
396
1042000
2000
(Cười)
17:39
So when it comes down
397
1044000
4000
Thế nên khi nói về
17:43
to our end cretaceous,
398
1048000
2000
kết thức kỉ băng hà của chúng ta,
17:45
we have seven left.
399
1050000
3000
chúng ta còn 7 con.
17:48
And that's a good number.
400
1053000
3000
Và đó là một số đẹp.
17:51
That's a good number to go extinct, I think.
401
1056000
3000
Một số đẹp để tuyệt chủng, tôi nghĩ vậy.
17:54
Now as you can imagine,
402
1059000
2000
Giờ các bạn có thể tưởng tượng,
17:56
this is not very popular with fourth-graders.
403
1061000
3000
điều này không được học sinh lớp 4 hâm mộ cho lắm.
17:59
Fourth-graders love their dinosaurs,
404
1064000
2000
Học sinh lớp 4 yêu thích khủng long,
18:01
they memorize them.
405
1066000
3000
chúng ghi nhớ tên khủng long.
18:06
And they're not happy with this.
406
1071000
3000
Và chúng sẽ không vui vẻ vì điều này lắm đâu.
18:09
(Laughter)
407
1074000
2000
(Cười)
18:11
Thank you very much.
408
1076000
2000
Cám ơn rất nhiều.
18:13
(Applause)
409
1078000
3000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Jack Horner - Dinosaur diggerJack Horner and his dig teams have discovered the first evidence of parental care in dinosaurs, extensive nesting grounds, evidence of dinosaur herds, and the world’s first dinosaur embryos. He's now exploring how to build a dinosaur.
Why you should listen
Paleontologist Jack Horner discovered the first dinosaur eggs in the Western Hemisphere, the first evidence of dinosaur colonial nesting, the first evidence of parental care among dinosaurs, and the first dinosaur embryos.
Horner's research covers a wide range of topics about dinosaurs, including their behavior, physiology, ecology and evolution. Due to struggles with the learning disability, dyslexia, Horner does not hold a formal college degree but was awarded an Honorary Doctorate of Science from the University of Montana in 1986. Also in 1986 he was awarded a MacArthur Fellowship.
He's the Curator of Paleontology at the Museum of the Rockies in Bozeman, Montana, and is widely acknowledged to be the inspiration for the main character in the book and film Jurassic Park.
Jack Horner | Speaker | TED.com