TEDGlobal 2013
Elizabeth Loftus: How reliable is your memory?
Elizabeth Loftus: Fałszywe wspomnienia
Filmed:
Readability: 4.7
4,637,270 views
Psycholog Elizabeth Loftus bada fałszywe wspomnienia. Powstają one wtedy, gdy pamiętamy coś, co nie miało nigdy miejsca, lub pamiętamy coś zupełnie inaczej, niż
w rzeczywistości wyglądało. Jest to bardziej powszechne niż mogłoby się wydawać. Loftus dzieli się wstrząsającymi przykładami tego zjawiska oraz statystykami. Zadaje też ważne pytania etyczne, które należy wziąć pod uwagę.
Elizabeth Loftus - False memories scholar
Memory-manipulation expert Elizabeth Loftus explains how our memories might not be what they seem -- and how implanted memories can have real-life repercussions. Full bio
Memory-manipulation expert Elizabeth Loftus explains how our memories might not be what they seem -- and how implanted memories can have real-life repercussions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'd like to tell you about a legal case that I worked on
0
509
4332
Oto sprawa sądowa, nad którą pracowałam.
00:16
involving a man named Steve Titus.
1
4841
3563
Dotyczyła Steve'a Titusa.
00:20
Titus was a restaurant manager.
2
8404
3029
Był kierownikiem restauracji.
00:23
He was 31 years old, he lived in Seattle, Washington,
3
11433
4090
Miał 31 lat, mieszkał w Seattle
w Waszyngtonie.
w Waszyngtonie.
00:27
he was engaged to Gretchen,
4
15523
1895
Był zaręczony z Gretchen,
00:29
about to be married, she was the love of his life.
5
17418
2948
mieli właśnie wziąć ślub.
Była miłością jego życia.
Była miłością jego życia.
00:32
And one night, the couple went out
6
20366
2284
Pewnej nocy wybrali się do restauracji
00:34
for a romantic restaurant meal.
7
22650
3005
na romantyczną kolację.
00:37
They were on their way home,
8
25655
1648
Gdy wracali do domu,
00:39
and they were pulled over by a police officer.
9
27303
2950
zostali zatrzymani przez policjanta.
00:42
You see, Titus' car sort of resembled
10
30253
3317
Samochód Titusa przypominał samochód,
00:45
a car that was driven earlier in the evening
11
33570
3887
którym wcześniej jechał mężczyzna,
00:49
by a man who raped a female hitchhiker,
12
37457
3406
który zgwałcił autostopowiczkę.
00:52
and Titus kind of resembled that rapist.
13
40863
3594
Titus był do niego trochę podobny.
00:56
So the police took a picture of Titus,
14
44457
2578
Policja zrobiła Titusowi zdjęcie.
00:59
they put it in a photo lineup,
15
47035
2767
Ustawili je z innymi zdjęciami,
01:01
they later showed it to the victim,
16
49802
2160
pokazali ofierze,
01:03
and she pointed to Titus' photo.
17
51962
2160
a ona wskazała zdjęcie Titusa.
01:06
She said, "That one's the closest."
18
54122
3621
Powiedziała: "Ten go najbardziej przypomina".
01:09
The police and the prosecution proceeded with a trial,
19
57743
3888
Policja i prokuratura rozpoczęli proces.
01:13
and when Steve Titus was put on trial for rape,
20
61631
3341
Gdy Steve Titus został oskarżony o gwałt,
01:16
the rape victim got on the stand
21
64972
2096
ofiara zeznała:
01:19
and said, "I'm absolutely positive that's the man."
22
67068
4342
"Jestem pewna, że to ten człowiek".
01:23
And Titus was convicted.
23
71410
2926
Titus został skazany.
01:26
He proclaimed his innocence,
24
74336
1974
Nie przyznał się do winy.
01:28
his family screamed at the jury,
25
76310
2582
Jego rodzina krzyczała na ławę przysięgłych,
01:30
his fiancée collapsed on the floor sobbing,
26
78892
2871
narzeczona padła ze szlochem na podłogę,
01:33
and Titus is taken away to jail.
27
81763
3395
a Titus trafił do więzienia.
01:37
So what would you do at this point?
28
85158
3458
Co byście zrobili w takiej sytuacji?
01:40
What would you do?
29
88616
1636
Co byście zrobili?
01:42
Well, Titus lost complete faith in the legal system,
30
90252
3768
Titus stracił wiarę w system prawny,
01:46
and yet he got an idea.
31
94020
2032
ale miał pomysł.
01:48
He called up the local newspaper,
32
96052
2431
Zadzwonił do gazety,
01:50
he got the interest of an investigative journalist,
33
98483
3387
zainteresował dziennikarza śledczego,
01:53
and that journalist actually found the real rapist,
34
101870
4736
który znalazł prawdziwego gwałciciela.
01:58
a man who ultimately confessed to this rape,
35
106606
3353
Mężczyzna przyznał się,
02:01
a man who was thought to have committed 50 rapes
36
109959
3292
uważa się, że popełnił 50 gwałtów w okolicy.
02:05
in that area,
37
113251
1332
uważa się, że popełnił 50 gwałtów w okolicy.
02:06
and when this information was given to the judge,
38
114583
3174
Kiedy powiadomiono sędziego,
02:09
the judge set Titus free.
39
117757
2936
wypuścił Titusa na wolność.
02:12
And really, that's where this case should have ended.
40
120693
4031
Tutaj sprawa powinna się kończyć.
02:16
It should have been over.
41
124724
1123
Powinna mieć finał.
02:17
Titus should have thought of this as a horrible year,
42
125847
2520
Titus powinien uznać, że ten okropny rok,
02:20
a year of accusation and trial, but over.
43
128367
3836
oskarżenie i proces są już za nim.
02:24
It didn't end that way.
44
132203
2047
Ale tak nie było.
02:26
Titus was so bitter.
45
134250
2678
Titus był rozgoryczony.
02:28
He'd lost his job. He couldn't get it back.
46
136928
2580
Stracił pracę, nie mógł jej odzyskać.
02:31
He lost his fiancée.
47
139508
1843
Stracił narzeczoną.
02:33
She couldn't put up with his persistent anger.
48
141351
2906
Nie mógł poradzić sobie
z narastającą złością.
z narastającą złością.
02:36
He lost his entire savings,
49
144257
2146
Stracił całe oszczędności.
02:38
and so he decided to file a lawsuit
50
146403
2858
Postanowił oskarżyć
02:41
against the police and others whom he felt
51
149261
2281
policję i innych odpowiedzialnych
02:43
were responsible for his suffering.
52
151542
2319
za swoje cierpienie.
02:45
And that's when I really started working on this case,
53
153861
4713
Wtedy właśnie zaczęłam
pracować nad tą sprawą.
pracować nad tą sprawą.
02:50
trying to figure out
54
158574
1961
Próbowałam rozgryźć,
02:52
how did that victim go from
55
160535
2074
jak świadek przeszedł od:
02:54
"That one's the closest"
56
162609
1528
"Ten jest bardzo podobny"
02:56
to "I'm absolutely positive that's the guy."
57
164137
4750
do: "Jestem pewna, że to on".
03:00
Well, Titus was consumed with his civil case.
58
168887
3279
Proces cywilny pochłonął Titusa.
03:04
He spent every waking moment thinking about it,
59
172166
3034
Myślał o nim przez cały czas.
03:07
and just days before he was to have his day in court,
60
175200
4151
Kilka dni przez finałem w sądzie,
03:11
he woke up in the morning,
61
179351
2219
obudził się,
03:13
doubled over in pain,
62
181570
1808
zwijając się z bólu.
03:15
and died of a stress-related heart attack.
63
183378
2694
Zmarł na zawał w wyniku stresu.
03:18
He was 35 years old.
64
186072
3187
Miał 35 lat.
03:21
So I was asked to work on Titus' case
65
189259
4810
Poproszono mnie, bym przyjrzała się sprawie,
03:26
because I'm a psychological scientist.
66
194069
2515
bo jestem naukowcem psychologiem.
03:28
I study memory. I've studied memory for decades.
67
196584
3827
Od wielu lat badam wspomnienia.
03:32
And if I meet somebody on an airplane --
68
200411
3389
Kiedy spotykam kogoś w samolocie,
03:35
this happened on the way over to Scotland --
69
203800
2096
to zdarzyło się nad Szkocją,
03:37
if I meet somebody on an airplane,
70
205896
1830
kiedy spotykam kogoś w samolocie
03:39
and we ask each other, "What do you do? What do you do?"
71
207726
3045
i ktoś pyta: "Czym się pani zajmuje?",
03:42
and I say "I study memory,"
72
210771
1451
odpowiadam: "Badam wspomnienia".
03:44
they usually want to tell me how they have trouble remembering names,
73
212222
3380
Zwykle mówią o kłopotach
z pamiętaniem nazwisk
z pamiętaniem nazwisk
03:47
or they've got a relative who's got Alzheimer's
74
215602
2799
lub o krewnym z Alzheimerem
03:50
or some kind of memory problem,
75
218416
2065
czy jakimś podobnym schorzeniu.
03:52
but I have to tell them
76
220481
2216
Wtedy odpowiadam,
03:54
I don't study when people forget.
77
222697
3505
że nie badam zapominania.
03:58
I study the opposite: when they remember,
78
226202
3002
Wręcz przeciwnie: badam to, co pamiętają.
04:01
when they remember things that didn't happen
79
229204
2753
Kiedy pamiętają coś, co się nie zdarzyło,
04:03
or remember things that were different
80
231957
1965
lub pamiętają coś inaczej
04:05
from the way they really were.
81
233922
2025
niż rzeczywiście wyglądało.
04:07
I study false memories.
82
235947
4736
Badam fałszywe wspomnienia.
04:12
Unhappily, Steve Titus is not the only person
83
240683
4307
Niestety, Steve Titus to nie jedyna osoba
04:16
to be convicted based on somebody's false memory.
84
244990
4305
skazana przez czyjeś fałszywe wspomnienie.
04:21
In one project in the United States,
85
249295
3308
Pewien projekt w USA
04:24
information has been gathered
86
252603
2252
zebrał informacje
04:26
on 300 innocent people,
87
254855
3934
o 300 niewinnych osobach.
04:30
300 defendants who were convicted of crimes they didn't do.
88
258789
3895
300 pozwanych, skazanych za coś,
czego nie popełnili.
czego nie popełnili.
04:34
They spent 10, 20, 30 years in prison for these crimes,
89
262684
5300
Spędzili po 10, 20, 30 lat w więzieniu.
04:39
and now DNA testing has proven
90
267984
2427
Testy DNA dowiodły,
04:42
that they are actually innocent.
91
270411
2916
że naprawdę byli niewinni.
04:45
And when those cases have been analyzed,
92
273327
2521
Po zbadaniu okazało się,
04:47
three quarters of them
93
275848
2141
że 3/4 tych spraw oparto
04:49
are due to faulty memory, faulty eyewitness memory.
94
277989
5611
o fałszywe wspomnienia świadków.
04:55
Well, why?
95
283600
1263
Dlaczego?
04:56
Like the jurors who convicted those innocent people
96
284863
3451
Podobnie jak sędziowie, którzy ich skazali,
05:00
and the jurors who convicted Titus,
97
288314
2284
tak jak ci, którzy skazali Titusa,
05:02
many people believe that memory
98
290598
2241
wiele z nas wierzy, że wspomnienia
05:04
works like a recording device.
99
292839
1647
działają jak magnetowid.
05:06
You just record the information,
100
294486
2257
Zapisujemy informacje
05:08
then you call it up and play it back
101
296743
2647
i możemy je odtworzyć,
05:11
when you want to answer questions or identify images.
102
299390
3427
kiedy szukamy odpowiedzi
lub chcemy coś rozpoznać.
lub chcemy coś rozpoznać.
05:14
But decades of work in psychology
103
302817
2163
Lata pracy psychologów pokazały,
05:16
has shown that this just isn't true.
104
304980
3153
że to nieprawda.
05:20
Our memories are constructive.
105
308133
2430
Nasze wspomnienia to konstrukty.
05:22
They're reconstructive.
106
310563
1569
Rekonstrukcje.
05:24
Memory works a little bit more like a Wikipedia page:
107
312132
3481
Pamięć działa trochę jak Wikipedia.
05:27
You can go in there and change it, but so can other people.
108
315613
5113
Możemy ją edytować, ale inni także.
05:32
I first started studying this constructive memory process
109
320726
5249
Zaczęłam badać ten proces rekonstrukcji
05:37
in the 1970s.
110
325975
2415
w latach 70.
05:40
I did my experiments that involved showing people
111
328390
4423
Podczas eksperymentów pokazywałam
05:44
simulated crimes and accidents
112
332813
2505
pozorowane przestępstwa i wypadki.
05:47
and asking them questions about what they remember.
113
335318
3518
Pytałam badanych, co pamiętają.
05:50
In one study, we showed people a simulated accident
114
338836
3939
W jednym badaniu pozorowanego wypadku
05:54
and we asked people,
115
342775
1278
zapytaliśmy
05:56
how fast were the cars going when they hit each other?
116
344053
2864
jak szybko jechały auta przed kolizją.
05:58
And we asked other people,
117
346917
1634
Innych badanych spytaliśmy,
06:00
how fast were the cars going when they smashed into each other?
118
348551
3689
jak szybko jechały auta przed karambolem.
06:04
And if we asked the leading "smashed" question,
119
352240
3002
Przy pytaniu o "karambol",
06:07
the witnesses told us the cars were going faster,
120
355242
3285
świadkowie podawali wyższe prędkości,
06:10
and moreover, that leading "smashed" question
121
358527
3997
ponadto, przy tym sformułowaniu
06:14
caused people to be more likely to tell us
122
362524
2860
częściej mówili nam,
06:17
that they saw broken glass in the accident scene
123
365384
3067
że na miejscu widzieli rozbite szkło,
06:20
when there wasn't any broken glass at all.
124
368451
3779
choć go tam nie było.
06:24
In another study, we showed a simulated accident
125
372230
2889
W innym badaniu z pozorowanym wypadkiem
06:27
where a car went through an intersection with a stop sign,
126
375119
3660
auto przejechało znak stop na skrzyżowaniu.
06:30
and if we asked a question that insinuated it was a yield sign,
127
378779
4932
Sugerowaliśmy, że było to: "ustąp pierwszeństwa".
06:35
many witnesses told us they remember seeing a yield sign
128
383711
3849
Wielu świadków mówiło, że na skrzyżowaniu
06:39
at the intersection, not a stop sign.
129
387560
3457
widziało ten znak, a nie znak stopu.
06:43
And you might be thinking, well, you know,
130
391017
2189
Może myślicie,
06:45
these are filmed events,
131
393206
1323
że to tylko nagrania,
06:46
they are not particularly stressful.
132
394529
1928
nie są zbyt stresujące.
06:48
Would the same kind of mistakes be made
133
396457
2734
Czy takie same błędy
06:51
with a really stressful event?
134
399191
2951
powstałyby przy stresującym wydarzeniu?
06:54
In a study we published just a few months ago,
135
402142
3091
W badaniu opublikowanym
kilka miesięcy temu,
kilka miesięcy temu,
06:57
we have an answer to this question,
136
405233
2304
mamy odpowiedź na to pytanie.
06:59
because what was unusual about this study
137
407537
2764
Było to nietypowe badanie,
07:02
is we arranged for people to have a very stressful experience.
138
410301
5632
zaaranżowaliśmy stresujące doświadczenie.
07:07
The subjects in this study
139
415933
2229
Badani byli członkami armii USA,
07:10
were members of the U.S. military
140
418162
2510
Badani byli członkami armii USA,
07:12
who were undergoing a harrowing training exercise
141
420672
4425
przechodzącymi okropne szkolenie
07:17
to teach them what it's going to be like for them
142
425097
2782
przygotowujące ich
07:19
if they are ever captured as prisoners of war.
143
427879
3918
na ewentualne pojmanie jako jeńców.
07:23
And as part of this training exercise,
144
431797
2430
W tym ćwiczeniu
07:26
these soldiers are interrogated in an aggressive,
145
434227
3529
żołnierze byli agresywnie przesłuchiwani.
07:29
hostile, physically abusive fashion for 30 minutes
146
437756
5086
Znieważani i upokarzani fizycznie
przez 30 minut.
przez 30 minut.
07:34
and later on they have to try to identify
147
442842
2817
Później mieli zidentyfikować osobę,
07:37
the person who conducted that interrogation.
148
445659
3023
która prowadziła przesłuchanie.
07:40
And when we feed them suggestive information
149
448682
3823
Kiedy zaszczepiliśmy sugestię
07:44
that insinuates it's a different person,
150
452505
2778
że to inna osoba,
07:47
many of them misidentify their interrogator,
151
455283
4037
wielu z nich źle zidentyfikowało śledczego.
07:51
often identifying someone who doesn't even remotely
152
459320
3835
Często wskazywali osobę, która w żadnym stopniu
07:55
resemble the real interrogator.
153
463155
3104
go nie przypominała.
07:58
And so what these studies are showing
154
466259
2301
Te badania pokazują,
08:00
is that when you feed people misinformation
155
468560
3860
że zaszczepiając nieprawdziwe informacje
08:04
about some experience that they may have had,
156
472420
3380
na temat czyjegoś doświadczenia,
08:07
you can distort or contaminate or change their memory.
157
475800
5655
możemy zniekształcić
lub zmienić ich wspomnienia.
lub zmienić ich wspomnienia.
08:13
Well out there in the real world,
158
481455
2200
W prawdziwym świecie
08:15
misinformation is everywhere.
159
483655
2891
wszędzie są fałszywe informacje.
08:18
We get misinformation
160
486546
1360
Otrzymujemy je
08:19
not only if we're questioned in a leading way,
161
487906
2916
nie tylko, kiedy ktoś nam coś sugeruje,
08:22
but if we talk to other witnesses
162
490822
2447
ale też podczas rozmowy z innymi świadkami,
08:25
who might consciously or inadvertently feed us
163
493269
3033
którzy mogą celowo lub nieświadomie
08:28
some erroneous information,
164
496302
2137
podawać nam złe informacje.
08:30
or if we see media coverage about some event we might have experienced,
165
498439
4730
Także relacja mediów z wydarzenia,
na którym byliśmy,
na którym byliśmy,
08:35
all of these provide the opportunity
166
503169
2793
wszystko to może
08:37
for this kind of contamination of our memory.
167
505962
4350
zniekształcić naszą pamięć.
08:42
In the 1990s, we began to see
168
510312
3788
W latach 90. zauważyliśmy
08:46
an even more extreme kind of memory problem.
169
514100
4683
jeszcze bardziej ekstremalne zjawisko.
08:50
Some patients were going into therapy with one problem --
170
518783
3096
Pacjenci szli na terapię z problemem,
08:53
maybe they had depression, an eating disorder --
171
521879
2914
czasem z depresją, zaburzeniem odżywiania.
08:56
and they were coming out of therapy
172
524793
2753
Kiedy kończyli terapię,
08:59
with a different problem.
173
527546
2661
mieli zupełnie inny problem.
09:02
Extreme memories for horrific brutalizations,
174
530207
3701
Szokujące brutalne wspomnienia,
09:05
sometimes in satanic rituals,
175
533908
1983
czasem rytuały satanistyczne,
09:07
sometimes involving really bizarre and unusual elements.
176
535891
4697
zawierające naprawdę niesamowite elementy.
09:12
One woman came out of psychotherapy
177
540588
2554
Jedna kobieta zakończyła psychoterapię,
09:15
believing that she'd endured years
178
543142
2428
wierząc, że latami znosiła
09:17
of ritualistic abuse, where she was forced into a pregnancy
179
545570
3902
rytualistyczne tortury, że zaszła w ciążę,
09:21
and that the baby was cut from her belly.
180
549472
2566
a dziecko wycięto z jej brzucha.
09:24
But there were no physical scars
181
552038
2359
Ale nie miała żadnych blizn,
09:26
or any kind of physical evidence
182
554397
2026
żadnych śladów tortur,
09:28
that could have supported her story.
183
556423
2881
które potwierdzałyby tę historię.
09:31
And when I began looking into these cases,
184
559304
3008
Zaczęłam badać te sprawy.
09:34
I was wondering,
185
562312
1450
Zastanawiałam się,
09:35
where do these bizarre memories come from?
186
563762
2328
skąd wzięły się te niezwykłe wspomnienia.
09:38
And what I found is that most of these situations
187
566090
4387
Odkryłam, że w większości przypadków
09:42
involved some particular form of psychotherapy.
188
570477
5491
była stosowana pewna psychoterapia.
09:47
And so I asked,
189
575968
1599
Zapytałam,
09:49
were some of the things going on in this psychotherapy --
190
577567
3388
czy części z tej psychoterapii,
09:52
like the imagination exercises
191
580955
2884
takie jak ćwiczenia wyobraźni,
09:55
or dream interpretation,
192
583839
2057
interpretacja snów,
09:57
or in some cases hypnosis,
193
585896
2132
czasem hipnoza,
10:00
or in some cases exposure to false information --
194
588028
3818
w innych przypadkach
podawanie fałszywych informacji,
podawanie fałszywych informacji,
10:03
were these leading these patients
195
591846
2787
czy to wszystko doprowadziło pacjentów
10:06
to develop these very bizarre,
196
594633
2677
do wykształcenia tych dziwnych,
10:09
unlikely memories?
197
597310
2931
nieprawdopodobnych wspomnień?
10:12
And I designed some experiments
198
600241
2159
Wymyśliłam kilka eksperymentów,
10:14
to try to study the processes that were being used
199
602400
5025
by zbadać metody zastosowane
w tej psychoterapii,
w tej psychoterapii,
10:19
in this psychotherapy so I could study
200
607425
3073
aby zbadać genezę
tych złożonych fałszywych wspomnień.
tych złożonych fałszywych wspomnień.
10:22
the development of these very rich false memories.
201
610498
3551
aby zbadać genezę
tych złożonych fałszywych wspomnień.
tych złożonych fałszywych wspomnień.
10:26
In one of the first studies we did,
202
614049
2408
W pierwszym badaniu
10:28
we used suggestion,
203
616457
2353
zastosowaliśmy sugestię.
10:30
a method inspired by the psychotherapy we saw in these cases,
204
618810
4063
Metodę inspirowaną
wspomnianą psychoterapią.
wspomnianą psychoterapią.
10:34
we used this kind of suggestion
205
622873
2110
Za pomocą sugestii
10:36
and planted a false memory
206
624983
1852
wszczepiliśmy wspomnienie:
10:38
that when you were a kid, five or six years old,
207
626835
3077
w dzieciństwie, w wieku 6-7 lat,
10:41
you were lost in a shopping mall.
208
629912
2251
zgubiliście się w centrum handlowym.
10:44
You were frightened. You were crying.
209
632163
2500
Baliście się, płakaliście.
10:46
You were ultimately rescued by an elderly person
210
634663
2514
W końcu pomogła wam jakaś starsza osoba,
10:49
and reunited with the family.
211
637177
1852
zaprowadziła do rodziny.
10:51
And we succeeded in planting this memory
212
639029
2608
Odnieśliśmy sukces
10:53
in the minds of about a quarter of our subjects.
213
641637
4106
z 25% badanych.
10:57
And you might be thinking, well,
214
645743
2005
Możecie myśleć,
10:59
that's not particularly stressful.
215
647748
2346
że to niezbyt stresujące.
11:02
But we and other investigators have planted
216
650094
3369
Ale inni badacze zaszczepili
11:05
rich false memories of things that were
217
653463
2758
złożone fałszywe wspomnienia,
11:08
much more unusual and much more stressful.
218
656221
2915
znacznie bardziej stresujące i niezwykłe.
11:11
So in a study done in Tennessee,
219
659136
2539
W badaniu z Tennessee
11:13
researchers planted the false memory
220
661675
2416
naukowcy wszczepili fałszywe wspomnienie,
11:16
that when you were a kid, you nearly drowned
221
664091
2574
o tym, jak w dzieciństwie
omal nie utonęliście.
omal nie utonęliście.
11:18
and had to be rescued by a life guard.
222
666665
2507
Uratował was ratownik.
11:21
And in a study done in Canada,
223
669172
2303
W Kanadzie
11:23
researchers planted the false memory
224
671475
2524
naukowcy wszczepili wspomnienie,
11:25
that when you were a kid,
225
673999
1228
że w dzieciństwie zaatakowało was
jakieś wściekłe zwierzę.
jakieś wściekłe zwierzę.
11:27
something as awful as being attacked by a vicious animal
226
675227
3730
że w dzieciństwie zaatakowało was
jakieś wściekłe zwierzę.
jakieś wściekłe zwierzę.
11:30
happened to you,
227
678957
1382
że w dzieciństwie zaatakowało was
jakieś wściekłe zwierzę.
jakieś wściekłe zwierzę.
11:32
succeeding with about half of their subjects.
228
680339
3422
Odnieśli sukces w połowie przypadków.
11:35
And in a study done in Italy,
229
683761
2352
Badacze we Włoszech
11:38
researchers planted the false memory,
230
686113
2658
wszczepili wspomnienie,
11:40
when you were a kid, you witnessed demonic possession.
231
688771
5212
o tym, jak w dzieciństwie
widzieliście opętanie przez szatana.
widzieliście opętanie przez szatana.
11:45
I do want to add that it might seem
232
693983
2207
Może wam się wydawać,
11:48
like we are traumatizing these experimental subjects
233
696190
3739
że traumatyzujemy badanych
11:51
in the name of science,
234
699929
1600
w imię nauki,
11:53
but our studies have gone through thorough evaluation
235
701529
4638
ale badania te zostały skontrolowane
11:58
by research ethics boards
236
706167
1975
przez komisje do spraw etyki.
12:00
that have made the decision
237
708142
2342
Podjęły one decyzję,
12:02
that the temporary discomfort that some
238
710484
3073
że od chwilowego dyskomfortu,
12:05
of these subjects might experience in these studies
239
713557
3084
którego mogą doświadczyć badani,
12:08
is outweighed by the importance of this problem
240
716641
3900
ważniejsza jest istota zrozumienia
12:12
for understanding memory processes
241
720541
3107
procesu tworzenia wspomnień
12:15
and the abuse of memory that is going on
242
723648
3346
oraz przyczyna zniekształcania wspomnień
12:18
in some places in the world.
243
726994
3293
w różnych miejscach na świecie.
12:22
Well, to my surprise,
244
730287
3038
Ku mojemu zaskoczeniu,
12:25
when I published this work and began to speak out
245
733325
3429
po opublikowaniu badań
12:28
against this particular brand of psychotherapy,
246
736754
3895
i wystąpieniu przeciwko
tej gałęzi psychoterapii,
tej gałęzi psychoterapii,
12:32
it created some pretty bad problems for me:
247
740649
3980
zaczęłam odczuwać przykre konsekwencje.
12:36
hostilities, primarily from the repressed memory therapists,
248
744629
4901
Wrogość, początkowo ze strony
terapeutów wypartych wspomnień,
terapeutów wypartych wspomnień,
12:41
who felt under attack,
249
749530
1676
którzy poczuli się zaatakowani,
12:43
and by the patients whom they had influenced.
250
751206
3528
oraz ze strony pacjentów,
znajdujących się pod ich wpływem.
znajdujących się pod ich wpływem.
12:46
I had sometimes armed guards at speeches
251
754734
2937
Na niektórych wykładach
towarzyszyli mi uzbrojeni ochroniarze.
towarzyszyli mi uzbrojeni ochroniarze.
12:49
that I was invited to give,
252
757671
1905
Na niektórych wykładach
towarzyszyli mi uzbrojeni ochroniarze.
towarzyszyli mi uzbrojeni ochroniarze.
12:51
people trying to drum up letter-writing campaigns to get me fired.
253
759576
4217
Niektórzy starali się
doprowadzić do mojego zwolnienia.
doprowadzić do mojego zwolnienia.
12:55
But probably the worst
254
763793
1981
Chyba najgorsze było to.
12:57
was I suspected that a woman
255
765774
2767
Podejrzewałam, że pewna kobieta
13:00
was innocent of abuse
256
768541
2424
nie popełniła czynów,
13:02
that was being claimed by her grown daughter.
257
770965
2836
zarzucanych jej przez dorosłą córkę.
13:05
She accused her mother of sexual abuse
258
773801
3417
Oskarżyła ona matkę o molestowanie,
13:09
based on a repressed memory.
259
777218
1859
opierając się o wyparte wspomnienia.
13:11
And this accusing daughter had actually allowed her story
260
779077
2883
Córka pozwoliła, by jej historia
13:13
to be filmed and presented in public places.
261
781960
3434
została sfilmowana i prezentowana publicznie.
13:17
I was suspicious of this story,
262
785394
2509
Byłam podejrzliwa, co do tej historii,
13:19
and so I started to investigate,
263
787903
2300
zaczęłam śledztwo.
13:22
and eventually found information that convinced me
264
790203
4483
W końcu zebrałam przekonujące informacje,
13:26
that this mother was innocent.
265
794686
2289
że jej matka była niewinna.
13:28
I published an exposé on the case,
266
796975
2961
Opublikowałam demaskatorski artykuł.
13:31
and a little while later, the accusing daughter
267
799936
3444
Wkrótce córka podała mnie do sądu.
13:35
filed a lawsuit.
268
803380
1521
Wkrótce córka podała mnie do sądu.
13:36
Even though I'd never mentioned her name,
269
804901
2355
Mimo że nawet nie wymieniłam jej nazwiska.
13:39
she sued me for defamation and invasion of privacy.
270
807256
4362
Oskarżyła mnie o zniesławienie
i naruszenie prywatności.
i naruszenie prywatności.
13:43
And I went through nearly five years
271
811618
2723
Przez prawie pięć lat
13:46
of dealing with this messy, unpleasant litigation,
272
814341
6552
przechodziłam przez ten nieprzyjemny proces.
13:52
but finally, finally, it was over and I could really
273
820893
3674
W końcu się skończył
13:56
get back to my work.
274
824567
2424
i mogłam wrócić do pracy.
13:58
In the process, however, I became part
275
826991
2485
Podczas procesu stałam się niestety częścią
14:01
of a disturbing trend in America
276
829476
2654
niepokojącej tendencji w Ameryce,
14:04
where scientists are being sued
277
832130
2107
gdzie naukowcy są oskarżani
14:06
for simply speaking out on matters of great public controversy.
278
834237
4599
za mówienie głośno
o kontrowersyjnych sprawach.
o kontrowersyjnych sprawach.
14:10
When I got back to my work, I asked this question:
279
838836
3358
Po powrocie do pracy zadałam pytanie,
14:14
if I plant a false memory in your mind,
280
842194
2398
czy zaszczepienie wspomnienia
14:16
does it have repercussions?
281
844592
1844
ma jakieś konsekwencje?
14:18
Does it affect your later thoughts,
282
846436
1959
Czy wpływa na późniejsze myśli
14:20
your later behaviors?
283
848395
2101
czy zachowania?
14:22
Our first study planted a false memory
284
850496
2027
Pierwsze badanie dotyczyło wspomnienia,
14:24
that you got sick as a child eating certain foods:
285
852523
3326
że w dzieciństwie
chorowaliście od niektórych potraw:
chorowaliście od niektórych potraw:
14:27
hard-boiled eggs, dill pickles, strawberry ice cream.
286
855849
2999
jajek na twardo, ogórków kiszonych,
lodów truskawkowych.
lodów truskawkowych.
14:30
And we found that once we planted this false memory,
287
858848
3190
Odkryliśmy, że po wszczepieniu
tych wspomnień,
tych wspomnień,
14:34
people didn't want to eat the foods as much
288
862038
2451
ludzie nie jedzą ich już chętnie
14:36
at an outdoor picnic.
289
864489
2260
na pikniku w plenerze.
14:38
The false memories aren't necessarily bad or unpleasant.
290
866749
3873
Fałszywe wspomnienia nie są
koniecznie złe lub nieprzyjemne.
koniecznie złe lub nieprzyjemne.
14:42
If we planted a warm, fuzzy memory
291
870622
2358
Jeśli zaszczepimy ciepłe,
niewyraźne wspomnienia,
niewyraźne wspomnienia,
14:44
involving a healthy food like asparagus,
292
872980
3021
ze zdrowym jedzeniem, takim jak szparagi,
14:48
we could get people to want to eat asparagus more.
293
876001
3475
możemy zachęcić ludzi, by jedli ich więcej.
14:51
And so what these studies are showing
294
879476
2374
Badania te pokazują,
14:53
is that you can plant false memories
295
881850
2115
że fałszywe wspomnienia
14:55
and they have repercussions
296
883965
1413
mają swoje następstwa,
14:57
that affect behavior long after the memories take hold.
297
885378
5085
trwające długo po ich zaszczepieniu.
15:02
Well, along with this ability
298
890463
2424
Razem z możliwością
15:04
to plant memories and control behavior
299
892887
2923
zaszczepiania wspomnień i kontroli zachowania
15:07
obviously come some important ethical issues,
300
895810
4181
pojawiają się oczywiście kwestie etyczne.
15:11
like, when should we use this mind technology?
301
899991
3059
Kiedy można używać takich metod?
15:15
And should we ever ban its use?
302
903050
3680
Czy powinno się ich zakazać?
15:18
Therapists can't ethically plant false memories
303
906730
2783
Terapeuci nie mają podstaw etycznych,
15:21
in the mind of their patients
304
909513
1587
by to robić,
15:23
even if it would help the patient,
305
911100
2564
nawet jeśli ma to pomóc.
15:25
but there's nothing to stop a parent
306
913664
1622
Ale nie można powstrzymać rodziców
15:27
from trying this out on their overweight or obese teenager.
307
915286
4449
próbujących tego na otyłych nastolatkach.
15:31
And when I suggested this publicly,
308
919735
2605
Kiedy zasugerowałam to publicznie,
15:34
it created an outcry again.
309
922340
3346
znów pojawiły się głosy protestu.
15:37
"There she goes. She's advocating that parents lie to their children."
310
925686
4033
"Patrzcie ją. Popiera rodziców
okłamujących dzieci".
okłamujących dzieci".
15:41
Hello, Santa Claus. (Laughter)
311
929719
2245
Witaj Święty Mikołaju. (Śmiech)
15:43
I mean, another way to think about this is,
312
931964
9497
Można o tym myśleć inaczej,
15:53
which would you rather have,
313
941461
2033
co byście woleli:
15:55
a kid with obesity, diabetes, shortened lifespan,
314
943494
3029
dziecko z nadwagą, cukrzycą, krótszym życiem,
15:58
all the things that go with it,
315
946523
1532
wszystkimi konsekwencjami,
16:00
or a kid with one little extra bit of false memory?
316
948055
3016
czy dziecko z fragmentem
fałszywego wspomnienia.
fałszywego wspomnienia.
16:03
I know what I would choose for a kid of mine.
317
951071
3391
Wiem, co wybrałabym dla swojego.
16:06
But maybe my work has made me different from most people.
318
954462
3977
Ale może to skrzywienie zawodowe.
16:10
Most people cherish their memories,
319
958439
2079
Większość ludzi pielęgnuje wspomnienia.
16:12
know that they represent their identity,
320
960518
2154
Stanowią one ich tożsamość,
16:14
who they are, where they came from.
321
962672
2025
to, kim są, skąd pochodzą.
16:16
And I appreciate that. I feel that way too.
322
964697
2858
Doceniam to, myślę podobnie.
16:19
But I know from my work
323
967555
2205
Ale z badań wiem,
16:21
how much fiction is already in there.
324
969760
4481
ile w tym wszystkim jest fikcji.
16:26
If I've learned anything from these decades
325
974241
2732
Po latach pracy nad tymi problemami
16:28
of working on these problems, it's this:
326
976973
2410
nauczyłam się jednego:
16:31
just because somebody tells you something
327
979383
2211
to, że ktoś coś mówi,
16:33
and they say it with confidence,
328
981594
1575
jest o tym przekonany,
16:35
just because they say it with lots of detail,
329
983169
2680
opowiada ze szczegółami,
16:37
just because they express emotion when they say it,
330
985849
2759
wyraża przy tym wiele emocji,
16:40
it doesn't mean that it really happened.
331
988608
3202
nie znaczy, że zdarzyło się to naprawdę.
16:43
We can't reliably distinguish true memories from false memories.
332
991810
3865
Ciężko odróżnić prawdziwe wspomnienia
od tych fałszywych.
od tych fałszywych.
16:47
We need independent corroboration.
333
995675
3548
Potrzebne jest niezależne potwierdzenie.
16:51
Such a discovery has made me more tolerant
334
999223
3090
Odkrycie to sprawiło, że rozumiem
16:54
of the everyday memory mistakes
335
1002313
2139
pomyłki we wspomnieniach,
16:56
that my friends and family members make.
336
1004452
2914
popełniane przez przyjaciół i rodzinę.
16:59
Such a discovery might have saved Steve Titus,
337
1007366
4534
Takie odkrycie mogło ocalić Steve'a Titusa,
17:03
the man whose whole future was snatched away
338
1011900
3576
którego całą przyszłość przekreśliło
17:07
by a false memory.
339
1015476
2238
fałszywe wspomnienie.
17:09
But meanwhile, we should all keep in mind,
340
1017714
2816
Powinniśmy pamiętać o tym,
17:12
we'd do well to,
341
1020530
1636
że wspomnienia, tak jak wolność,
17:14
that memory, like liberty,
342
1022166
3871
że wspomnienia, tak jak wolność,
17:18
is a fragile thing.
343
1026037
3694
to bardzo delikatna sprawa.
17:21
Thank you. Thank you.
344
1029731
2938
Dziękuję.
17:24
Thank you. (Applause)
345
1032669
2728
Dziękuję. (Brawa)
17:27
Thanks very much. (Applause)
346
1035397
3719
Dziękuję bardzo. (Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Elizabeth Loftus - False memories scholarMemory-manipulation expert Elizabeth Loftus explains how our memories might not be what they seem -- and how implanted memories can have real-life repercussions.
Why you should listen
Elizabeth Loftus altered the course of legal history by revealing that memory is not only unreliable, but also mutable. Since the 1970s, Loftus has created an impressive body of scholarly work and has appeared as an expert witness in hundreds of courtrooms, bolstering the cases of defendants facing criminal charges based on eyewitness testimony, and debunking “recovered memory” theories popular at the time, as in her book The Myth of Repressed Memory: False Memories and Allegations of Sexual Abuse (with Katherine Ketcham).
Since then, Loftus has dedicated herself to discovering how false memories can affect our daily lives, leading her to surprising therapeutic applications for memory modification -- including controlling obesity by implanting patients with preferences for healthy foods.
Elizabeth Loftus | Speaker | TED.com