TED2014
Ed Yong: Zombie roaches and other parasite tales
Ed Yong: Świerszcze-samobójcy, karaluchy zombie i inne pasożytnicze historie
Filmed:
Readability: 4.9
1,829,488 views
My ludzie kładziemy ogromny nacisk na wolną wolę i niezależność... a jednak istnieje pewna podejrzana siła sprawcza, z której nawet możemy nie zdawać sobie sprawy. Pisarz naukowy Ed Young w swojej fascynującej, zabawnej i zarazem zatrważającej prelekcji opowiada, jak perfekcyjnie pasożyty opanowały sztukę manipulacji. Czy mają wpływ również na nas? Jest to bardziej niż prawdopodobne.
Ed Yong - Science writer
Ed Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background. Full bio
Ed Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Stado antylop gnu, ławica ryb,
00:12
A herd of wildebeests, a shoal of fish,
0
645
2551
00:15
a flock of birds.
1
3196
1629
stado ptaków.
00:16
Many animals gather in large groups
2
4825
2068
Wiele zwierząt formuje duże grupy,
00:18
that are among the most wonderful spectacles
3
6893
1986
które tworzą przepiękne
przyrodnicze widowiska.
przyrodnicze widowiska.
00:20
in the natural world.
4
8879
1718
00:22
But why do these groups form?
5
10597
2724
Po co formują grupy?
00:25
The common answers include things like
6
13321
1637
Pospolite odpowiedzi to
00:26
seeking safety in numbers or hunting in packs
7
14958
2966
większe bezpieczeństwo,
wspólne polowanie
wspólne polowanie
00:29
or gathering to mate or breed,
8
17924
2496
czy okres godowy.
00:32
and all of these explanations,
9
20420
1668
Wszystkie wyjaśnienia,
00:34
while often true,
10
22088
1237
choć zwykle słuszne,
00:35
make a huge assumption about animal behavior,
11
23325
3043
zakładają, że zwierzęta
00:38
that the animals are in control of their own actions,
12
26368
3177
kontrolują swoje zachowania,
00:41
that they are in charge of their bodies.
13
29545
2251
panują nad swoim ciałem.
00:43
And that is often not the case.
14
31796
3427
A to nie zawsze prawda.
00:47
This is Artemia, a brine shrimp.
15
35223
2924
To Artemia, słonowodny skorupiak
00:50
You probably know it better as a sea monkey.
16
38147
2764
zwany solowcem,
solankowcem czy słonaczkiem.
solankowcem czy słonaczkiem.
00:52
It's small, and it typically lives alone,
17
40911
1995
Są małe, zwykle żyją samotnie,
00:54
but it can gather in these large red swarms
18
42906
3077
ale czasem gromadzą się
w dużych rojach czerwonego koloru
w dużych rojach czerwonego koloru
00:57
that span for meters,
19
45983
2247
ciągnących się metrami,
01:00
and these form because of a parasite.
20
48230
3090
które formują z powodu pasożyta.
01:03
These shrimp are infected with a tapeworm.
21
51320
2686
Są zainfekowane tasiemcem,
01:06
A tapeworm is effectively a long, living gut
22
54006
2251
czyli długim,
żyjącym jelitem, posiadającym
żyjącym jelitem, posiadającym
01:08
with genitals at one end and
a hooked mouth at the other.
a hooked mouth at the other.
23
56257
2888
genitalia na jednym końcu
i otwór gębowy z haczykami na drugim.
i otwór gębowy z haczykami na drugim.
01:11
As a freelance journalist, I sympathize.
24
59145
2535
Będąc niezależnym dziennikarzem,
współczuję.
współczuję.
01:13
(Laughter)
25
61680
2155
(Śmiech)
01:15
The tapeworm drains nutrients from Artemia's body,
26
63835
2908
Tasiemiec wysysa
substancje odżywcze z solowców,
substancje odżywcze z solowców,
01:18
but it also does other things.
27
66743
2077
ale to nie wszystko.
01:20
It castrates them,
28
68820
1620
Kastruje je,
01:22
it changes their color from transparent to bright red,
29
70440
4718
zmienia ich kolor
z przezroczystego na jaskrawoczerwony,
z przezroczystego na jaskrawoczerwony,
01:27
it makes them live longer,
30
75158
1516
przez to żyją dłużej,
01:28
and as biologist Nicolas Rode has found,
31
76674
2357
i jak zauważył biolog Nicolas Rode,
01:31
it makes them swim in groups.
32
79031
3359
powoduje to, że pływają w grupach.
01:34
Why? Because the tapeworm,
like many other parasites,
like many other parasites,
33
82390
3452
Dlaczego? Ponieważ tasiemiec,
jak wiele innych pasożytów,
jak wiele innych pasożytów,
01:37
has a complicated life cycle
34
85842
1581
ma złożony cykl życiowy
01:39
involving many different hosts.
35
87423
2264
obejmujący różnych żywicieli.
01:41
The shrimp are just one step on its journey.
36
89687
2404
Solowiec to jeden
z przystanków na trasie.
z przystanków na trasie.
01:44
Its ultimate destination is this,
37
92091
2612
Celem ostatecznym
01:46
the greater flamingo.
38
94703
1947
jest flaming różowy.
01:48
Only in a flamingo can the tapeworm reproduce,
39
96650
3025
Tylko we flamingu
tasiemiec może się rozmnożyć,
tasiemiec może się rozmnożyć,
01:51
so to get there, it manipulates its shrimp hosts
40
99675
3289
żeby się tam dostać,
sprawia, że solowce
sprawia, że solowce
01:54
into forming these conspicuous colored swarms
41
102964
3091
formują kolorowy,
rzucający się w oczy rój,
rzucający się w oczy rój,
01:58
that are easier for a flamingo to spot
42
106055
2717
który flaming łatwo dostrzeże
02:00
and to devour,
43
108772
1559
i pożre.
02:02
and that is the secret of the Artemia swarm.
44
110331
2932
Oto sekret roju solowców.
02:05
They aren't sociable through their own volition,
45
113263
2163
Nie są towarzyskie
z ich własnej woli,
z ich własnej woli,
02:07
but because they are being controlled.
46
115426
2076
ale dlatego, że są kontrolowane.
02:09
It's not safety in numbers.
47
117502
1694
Grupa nie zapewnia bezpieczeństwa,
02:11
It's actually the exact opposite.
48
119196
1859
jest dokładnie odwrotnie.
02:13
The tapeworm hijacks their brains and their bodies,
49
121055
3041
Tasiemiec przejmuje kontrolę
nad ich mózgami i ciałami,
nad ich mózgami i ciałami,
02:16
turning them into vehicles
50
124096
1396
zamieniając je w pojazdy,
02:17
for getting itself into a flamingo.
51
125492
3967
którymi dotrze do flaminga.
02:21
And here is another example
52
129459
1430
Kolejny przykład
02:22
of a parasitic manipulation.
53
130889
2526
pasożytniczej manipulacji.
02:25
This is a suicidal cricket.
54
133415
2976
Świerszcz-samobójca.
02:28
This cricket swallowed the
larvae of a Gordian worm,
larvae of a Gordian worm,
55
136391
3304
Połknął on larwę drucieńca,
02:31
or horsehair worm.
56
139695
1893
należącego do nitnikowców.
02:33
The worm grew to adult size within it,
57
141588
2156
Larwa rośnie i osiąga dojrzałość,
02:35
but it needs to get into water in order to mate,
58
143744
3038
ale żeby się rozmnożyć
musi trafić do wody.
musi trafić do wody.
02:38
and it does that by releasing proteins
59
146782
2218
By to osiągnąć wydziela białko,
02:41
that addle the cricket's brain,
60
149000
2188
które ogłupia świerszcza
02:43
causing it to behave erratically.
61
151188
2164
i powoduje nieobliczalne zachowanie.
02:45
When the cricket nears a body of water,
62
153352
1955
Gdy świerszcz jest blisko wody,
02:47
such as this swimming pool,
63
155307
1619
na przykład basenu,
02:48
it jumps in and drowns,
64
156926
2257
wskakuje i topi się,
02:51
and the worm wriggles out
65
159183
1725
a pasożyt wywierca się
02:52
of its suicidal corpse.
66
160908
3856
ze zwłok samobójcy.
02:56
Crickets are really roomy. Who knew?
67
164764
3603
Kto by przypuszczał,
że świerszcze są tak pojemne?
że świerszcze są tak pojemne?
03:00
The tapeworm and the Gordian worm are not alone.
68
168367
3215
Tasiemiec i drucieniec
nie są wyjątkami.
nie są wyjątkami.
03:03
They are part of an entire cavalcade
69
171582
1720
Są częścią całej defilady
03:05
of mind-controlling parasites,
70
173302
2077
pasożytów kontrolujących umysły,
03:07
of fungi, viruses, and worms and insects and more
71
175379
3949
grzybów, wirusów,
robaków, owadów i tym podobnych,
robaków, owadów i tym podobnych,
03:11
that all specialize in subverting and overriding
72
179328
2573
które podporządkowują sobie żywicieli
03:13
the wills of their hosts.
73
181901
2209
i sterują ich wolą.
03:16
Now, I first learned about this way of life
74
184110
1737
Dowiedziałem się o tym
03:17
through David Attenborough's "Trials of Life"
75
185847
2493
z dokumentu Davida Attenborough
"Na ścieżkach życia"
"Na ścieżkach życia"
03:20
about 20 years ago,
76
188340
1722
jakieś 20 lat temu,
03:22
and then later through a wonderful book called
77
190062
1702
później ze wspaniałej książki
03:23
"Parasite Rex" by my friend Carl Zimmer.
78
191764
2674
"Król pasożyt" mojego przyjaciela
Carla Zimmera.
Carla Zimmera.
03:26
And I've been writing about
these creatures ever since.
these creatures ever since.
79
194438
2143
Odtąd piszę o tych stworzeniach.
03:28
Few topics in biology enthrall me more.
80
196581
2811
Niewiele tematów z biologii
bardziej mnie pasjonuje.
bardziej mnie pasjonuje.
03:31
It's like the parasites have subverted my own brain.
81
199392
3706
Pasożyty zawładnęły moim mózgiem.
03:35
Because after all, they are always compelling
82
203098
2611
W końcu są fascynujące
i zachwycająco makabryczne.
03:37
and they are delightfully macabre.
83
205709
1288
03:38
When you write about parasites,
84
206997
1392
Pisząc o pasożytach,
03:40
your lexicon swells with phrases like
85
208389
2084
wciąż używa się fraz, jak
03:42
"devoured alive" and "bursts out of its body."
86
210473
3046
"pożarty żywcem" czy
"wydostaje się, rozrywając ciało".
"wydostaje się, rozrywając ciało".
03:45
(Laughter)
87
213519
1237
(Śmiech)
03:46
But there's more to it than that.
88
214756
1540
To nie wszystko.
03:48
I'm a writer, and fellow writers in the audience
89
216296
2102
Jestem pisarzem, a wszyscy pisarze
03:50
will know that we love stories.
90
218398
2709
kochają opowieści.
03:53
Parasites invite us to resist the allure
91
221107
2393
Dzięki pasożytom
możemy oprzeć się pokusie
możemy oprzeć się pokusie
03:55
of obvious stories.
92
223500
1850
zbyt oczywistych historii.
03:57
Their world is one of plot twists
93
225350
2310
Ich świat jest pełny zwrotów akcji
03:59
and unexpected explanations.
94
227660
3607
i nieprzewidywalnych wyjaśnień.
04:03
Why, for example,
95
231267
1496
Dlaczego, na przykład,
04:04
does this caterpillar
96
232763
2178
ta gąsienica zaczyna
04:06
start violently thrashing about
97
234941
1974
gwałtownie rzucać się na boki,
04:08
when another insect gets close to it
98
236915
1668
gdy inny owad zbliża się do niej
04:10
and those white cocoons that it seems
99
238583
2257
i białych kokonów,
których zdaje się pilnować?
04:12
to be standing guard over?
100
240840
1438
04:14
Is it maybe protecting its siblings?
101
242278
3096
Może chroni swoje rodzeństwo?
04:17
No.
102
245374
1449
Nie.
04:18
This caterpillar was attacked
103
246823
1457
Gąsienicę zaatakowała
pasożytnicza osa,
pasożytnicza osa,
04:20
by a parasitic wasp which laid eggs inside it.
104
248280
3219
która złożyła w niej jaja.
Z jaj wykluły się młode osy
04:23
The eggs hatched and the young wasps
105
251499
1434
i pożarły gąsienicę żywcem
04:24
devoured the caterpillar alive
106
252933
1314
04:26
before bursting out of its body.
107
254247
1671
zanim wydostały się, rozrywając ciało.
04:27
See what I mean?
108
255918
2275
Wiecie już o czym mówię?
04:30
Now, the caterpillar didn't die.
109
258193
2838
Gąsienica nie umarła.
04:33
Some of the wasps seemed to stay behind
110
261031
2585
Niektóre osy zostały w środku
04:35
and controlled it into defending their siblings
111
263616
3337
i sterowały nią,
żeby broniła ich rodzeństwa,
żeby broniła ich rodzeństwa,
04:38
which are metamorphosing
112
266953
1634
które przeobraża się w kokonach
04:40
into adults within those cocoons.
113
268587
2020
w dorosłe osy.
04:42
This caterpillar is a head-banging
zombie bodyguard
zombie bodyguard
114
270607
3539
Gąsienica jest potrząsającym
głową ochroniarzem-zombie,
głową ochroniarzem-zombie,
04:46
defending the offspring
115
274146
1301
który broni potomstwa
04:47
of the creature that killed it.
116
275447
2222
swojego oprawcy.
04:49
(Applause)
117
277669
3866
(Brawa)
04:53
We have a lot to get through.
I only have 13 minutes. (Laughter)
I only have 13 minutes. (Laughter)
118
281535
4295
Wiele przed nami.
A mam tylko 13 minut. (Śmiech)
A mam tylko 13 minut. (Śmiech)
04:57
Now, some of you are probably just
119
285830
1811
Pewnie niektórzy z was
04:59
desperately clawing for some solace
120
287641
2218
desperacko pocieszają się,
05:01
in the idea that these things are oddities
121
289859
2260
że to są osobliwości natury,
05:04
of the natural world, that they are outliers,
122
292119
1931
odstające elementy,
05:06
and that point of view is understandable,
123
294050
1820
i jest to zrozumiałe,
05:07
because by their nature, parasites are quite small
124
295870
2378
bo pasożyty z natury są bardzo małe
05:10
and they spend a lot of their time
125
298248
1340
i spędzają większość czasu
05:11
inside the bodies of other things.
126
299588
2954
w czyichś ciałach.
05:14
They're easy to overlook,
127
302542
1771
Łatwo je przeoczyć,
05:16
but that doesn't mean that they aren't important.
128
304313
2585
co nie znaczy, że nie są ważne.
05:18
A few years back, a man called Kevin Lafferty
129
306898
2205
Kilka lat temu Kevin Lafferty
05:21
took a group of scientists
into three Californian estuaries
into three Californian estuaries
130
309103
3369
zbadał z grupą naukowców
trzy ujścia kalifornijskich rzek.
trzy ujścia kalifornijskich rzek.
05:24
and they pretty much weighed and dissected
131
312472
1748
Ważyli, preparowali
05:26
and recorded everything they could find,
132
314220
1995
i zapisywali wszystko, co znaleźli,
05:28
and what they found
133
316215
1228
a znaleźli
05:29
were parasites in extreme abundance.
134
317443
3216
całą masę pasożytów.
05:32
Especially common were trematodes,
135
320659
2044
Szczególnie pospolite były przywry,
05:34
tiny worms that specialize in castrating their hosts
136
322703
2650
małe płazińce,
kastrujące swoich żywicieli,
kastrujące swoich żywicieli,
05:37
like this unfortunate snail.
137
325353
2546
takich jak ten biedny ślimak.
05:39
Now, a single trematode is tiny, microscopic,
138
327899
2889
Jedna przywra jest
mała, mikroskopijna,
mała, mikroskopijna,
05:42
but collectively they weighed as much
139
330788
1799
ale wszystkie razem ważyły tyle samo,
05:44
as all the fish in the estuaries
140
332587
2186
co wszystkie ryby w ujściach rzek
05:46
and three to nine times more than all the birds.
141
334773
3707
i od trzech do dziewięciu
razy więcej, niż wszystkie ptaki.
razy więcej, niż wszystkie ptaki.
05:50
And remember the Gordian worm that I showed you,
142
338480
1994
Pamiętacie drucieńca,
tego od świerszcza?
05:52
the cricket thing?
143
340474
1388
05:53
One Japanese scientist called Takuya Sato
144
341862
2553
Japoński naukowiec, Takuya Sato,
05:56
found that in one stream,
145
344415
1696
odkrył strumień,
05:58
these things drive so many crickets
146
346111
1971
w którym ściągnięte do wody,
06:00
and grasshoppers into the water
147
348082
1299
utopione świerszcze i pasikoniki,
06:01
that the drowned insects
148
349381
1309
stanowiły 60 procent pożywienia
miejscowych pstrągów.
miejscowych pstrągów.
06:02
make up some 60 percent of the diet of local trout.
149
350690
4304
06:06
Manipulation is not an oddity.
150
354994
2934
Manipulacja nie jest osobliwością.
06:09
It is a critical and common part
151
357928
2120
Jest istotną i powszechną częścią
06:12
of the world around us,
152
360048
1891
otaczającego nas świata,
06:13
and scientists have now found
153
361939
1521
a naukowcy odkrywają
06:15
hundreds of examples of such manipulators,
154
363460
2482
setki takich manipulatorów,
06:17
and more excitingly, they're starting to understand
155
365942
2437
co więcej, zaczynają rozumieć,
06:20
exactly how these creatures control their hosts.
156
368379
4058
jak te stworzenia kontrolują żywicieli.
06:24
And this is one of my favorite examples.
157
372437
2524
To jeden z moich ulubionych przykładów.
06:26
This is Ampulex compressa,
158
374961
2457
Ampulex compressa,
06:29
the emerald cockroach wasp,
159
377418
2224
osa szmaragdowa.
06:31
and it is a truth universally acknowledged
160
379642
2294
Powszechnie wiadomo,
06:33
that an emerald cockroach wasp in possession
161
381936
1643
że osa szmaragdowa
06:35
of some fertilized eggs
162
383579
1796
z zapłodnionymi jajami,
06:37
must be in want of a cockroach.
163
385375
2466
szuka karalucha.
06:39
When she finds one,
164
387841
1200
Gdy go znajdzie,
06:41
she stabs it with a stinger
165
389041
2211
wbija w niego żądło,
które jest też
które jest też
06:43
that is also a sense organ.
166
391252
1449
organem czuciowym.
06:44
This discovery came out three weeks ago.
167
392701
2671
Odkryto to trzy tygodnie temu.
06:47
She stabs it with a stinger that is a sense organ
168
395372
2305
Żądło, jako organ czuciowy,
06:49
equipped with small sensory bumps
169
397677
1794
ma małe guzki czuciowe,
06:51
that allow her to feel the distinctive texture
170
399471
2555
pozwalające wyczuć
charakterystyczną fakturę
charakterystyczną fakturę
06:54
of a roach's brain.
171
402026
2107
mózgu karalucha.
06:56
So like a person blindly rooting about in a bag,
172
404133
3041
Niczym osoba
ślepo grzebiąca w torbie,
ślepo grzebiąca w torbie,
06:59
she finds the brain, and she injects it with venom
173
407174
2477
znajduje mózg i wstrzykuje jad
07:01
into two very specific clusters of neurons.
174
409651
4201
do dwóch konkretnych
zwojów nerwowych.
zwojów nerwowych.
07:05
Israeli scientists Frederic Libersat and Ram Gal
175
413852
3083
Izraelscy naukowcy,
Frederic Libersat i Ram Gal,
Frederic Libersat i Ram Gal,
07:08
found that the venom is a
very specific chemical weapon.
very specific chemical weapon.
176
416935
3725
odkryli, że jad to
szczególna broń chemiczna.
szczególna broń chemiczna.
07:12
It doesn't kill the roach, nor does it sedate it.
177
420660
2544
Nie zabija i nie otumania karalucha.
07:15
The roach could walk away
178
423204
2127
Karaluch mógłby odejść,
07:17
or fly or run if it chose to,
179
425331
3025
odlecieć lub uciec,
gdyby chciał,
gdyby chciał,
07:20
but it doesn't choose to,
180
428356
1875
ale nie chce,
07:22
because the venom nixes its motivation to walk,
181
430231
3380
bo jad odbiera mu
motywację, by się ruszyć
motywację, by się ruszyć
07:25
and only that.
182
433611
1114
i to wszystko.
07:26
The wasp basically un-checks
the escape-from-danger box
the escape-from-danger box
183
434725
3706
Osa eliminuje możliwość
"ucieczka przed niebezpieczeństwem"
"ucieczka przed niebezpieczeństwem"
07:30
in the roach's operating system,
184
438431
1840
w systemie operacyjnym karalucha
07:32
allowing her to lead her helpless victim
185
440271
3233
i, trzymając za czułek,
prowadzi bezsilną ofiarę
prowadzi bezsilną ofiarę
07:35
back to her lair by its antennae
186
443504
2111
do swojego gniazda,
07:37
like a person walking a dog.
187
445615
2639
jakby wyprowadzała psa.
07:40
And once there, she lays an egg on it,
188
448254
1677
W gnieździe następuje złożenie jaj,
07:41
egg hatches, devoured alive, bursts out of body,
189
449931
2276
wyklucie, pożarcie żywcem,
rozerwanie ciała,
rozerwanie ciała,
07:44
yadda yadda yadda, you know the drill.
190
452207
2189
i tak dalej, znacie schemat.
07:46
(Laughter) (Applause)
191
454396
3230
(Śmiech) (Brawa)
07:49
Now I would argue that, once stung,
192
457626
2880
Moim zdaniem, po użądleniu
07:52
the cockroach isn't a roach anymore.
193
460506
2005
karaluch nie jest już karaluchem.
07:54
It's more of an extension of the wasp,
194
462511
2350
Bardziej jest przedłużeniem osy,
07:56
just like the cricket was an
extension of the Gordian worm.
extension of the Gordian worm.
195
464861
2843
tak jak świerszcz
był przedłużeniem drucieńca.
był przedłużeniem drucieńca.
07:59
These hosts won't get to survive or reproduce.
196
467719
2800
Ci żywiciele
nie przeżyją, nie rozmnożą się.
nie przeżyją, nie rozmnożą się.
08:02
They have as much control over their own fates
197
470519
1799
Kontrolują swój los nie bardziej,
08:04
as my car.
198
472318
1784
niż mój samochód.
08:06
Once the parasites get in,
199
474102
1500
Gdy pasożyt jest w środku,
08:07
the hosts don't get a say.
200
475602
2565
żywiciel nie ma nic do powiedzenia.
08:10
Now humans, of course,
201
478167
1314
Oczywiście ludziom
08:11
are no stranger to manipulation.
202
479481
2032
manipulacja nie jest obca.
08:13
We take drugs to shift the chemistries of our brains
203
481513
2360
Używkami zmieniamy chemię mózgu
08:15
and to change our moods,
204
483873
1131
i nastroje
08:17
and what are arguments or advertising or big ideas
205
485004
4020
i czym są spory,
reklamy czy wielkie idee,
reklamy czy wielkie idee,
08:21
if not an attempt to influence someone else's mind?
206
489024
3703
jak nie próbą
wpłynięcia na czyjś umysł?
wpłynięcia na czyjś umysł?
08:24
But our attempts at doing this
207
492727
1527
Nasze próby manipulacji
08:26
are crude and blundering compared
208
494254
1778
są prymitywne i nieudolne
08:28
to the fine-grained specificity of the parasites.
209
496032
3095
w porównaniu z dopracowanymi
metodami pasożytów.
metodami pasożytów.
08:31
Don Draper only wishes he was as elegant
210
499127
2392
Don Draper chciałby być tak wytworny
08:33
and precise as the emerald cockroach wasp.
211
501519
4960
i dokładny jak osa szmaragdowa.
08:38
Now, I think this is part of what makes parasites
212
506479
3740
Właśnie to sprawia, że pasożyty
08:42
so sinister and so compelling.
213
510219
2786
są tak złowieszcze i fascynujące.
08:45
We place such a premium on our free will
214
513005
2622
Kładziemy tak duży nacisk
na wolną wolę i niezależność,
na wolną wolę i niezależność,
08:47
and our independence
215
515627
1261
08:48
that the prospect of losing those qualities
216
516888
1581
że odebranie ich przez niewidoczne siły
08:50
to forces unseen
217
518469
1278
08:51
informs many of our deepest societal fears.
218
519747
3168
budzi najgłębsze społeczne lęki.
08:54
Orwellian dystopias and shadowy cabals
219
522915
2453
Orwellowskie dystopie,
zagadkowe intrygi
zagadkowe intrygi
08:57
and mind-controlling supervillains --
220
525368
1854
i czarne charaktery
kontrolujące umysły,
kontrolujące umysły,
08:59
these are tropes that fill our darkest fiction,
221
527222
3028
pełno ich w mrocznej literaturze,
09:02
but in nature, they happen all the time.
222
530250
4798
ale w naturze zdarzają się cały czas.
09:07
Which leads me to an obvious
223
535048
2632
Co prowadzi do oczywistego
09:09
and disquieting question:
224
537680
2300
i niepokojącego pytania:
Czy istnieją mroczne,
09:11
Are there dark, sinister parasites
225
539980
1723
złowieszcze pasożyty, które wpływają
09:13
that are influencing our behavior
226
541703
1956
na nasze zachowania bez naszej wiedzy,
09:15
without us knowing about it,
227
543659
1575
09:17
besides the NSA?
228
545234
2819
poza NSA?
(Agencja Bezpieczeństwa Krajowego USA)
(Agencja Bezpieczeństwa Krajowego USA)
09:20
If there are any —
229
548053
1307
Jeśli są...
09:21
(Laughter) (Applause)
230
549360
3966
(Śmiech) (Brawa)
09:25
I've got a red dot on my forehead now, don't I?
231
553326
2322
Mam czerwoną kropkę
na czole, prawda?
na czole, prawda?
09:27
(Laughter)
232
555648
2527
(Śmiech)
09:30
If there are any, this is a good candidate for them.
233
558175
2954
Jeśli istnieją,
to jest ich kandydat.
to jest ich kandydat.
09:33
This is Toxoplasma gondii, or Toxo, for short,
234
561129
3278
Toxoplasma gondii, w skrócie "Toxo",
09:36
because the terrifying creature
235
564407
1589
bo przerażający stwór
09:37
always deserves a cute nickname.
236
565996
2210
zasługuje na słodkie przezwisko.
09:40
Toxo infects mammals,
237
568206
2282
Toxoplasma infekuje ssaki,
09:42
a wide variety of mammals,
238
570488
1478
z wielu gatunków,
09:43
but it can only sexually reproduce in a cat.
239
571966
3081
ale tylko w kotach
rozmnaża się płciowo.
rozmnaża się płciowo.
09:47
And scientists like Joanne Webster have shown that
240
575047
2761
Naukowcy, jak
Joanne Webster, wykazali,
Joanne Webster, wykazali,
09:49
if Toxo gets into a rat or a mouse,
241
577808
2193
że Toxoplasma infekuje szczura lub mysz
09:52
it turns the rodent into a cat-seeking missile.
242
580001
3472
i zmienia gryzonia
w rakietę wycelowaną w kota.
w rakietę wycelowaną w kota.
09:55
If the infected rat smells the delightful odor
243
583473
3076
Gdy zainfekowany szczur
poczuje urzekający zapach
poczuje urzekający zapach
09:58
of cat piss,
244
586549
1224
kocich sików,
09:59
it runs towards the source of the smell
245
587773
2720
idzie do źródła zapachu,
10:02
rather than the more sensible direction of away.
246
590493
3919
zamiast rozsądniej
w odwrotną stronę.
w odwrotną stronę.
10:06
The cat eats the rat. Toxo gets to have sex.
247
594412
2535
Kot je szczura.
Toxoplasma uprawia seks.
Toxoplasma uprawia seks.
10:08
It's a classic tale of Eat, Prey, Love.
248
596947
2872
Klasyczna opowieść
"Jedz, módl się, kochaj"
"Jedz, módl się, kochaj"
10:11
(Laughter) (Applause)
249
599819
4668
(Śmiech) (Brawa)
10:19
You're very charitable, generous people.
250
607512
3202
Jesteście hojni i życzliwi.
10:22
Hi, Elizabeth, I loved your talk.
251
610714
2585
Cześć Elizabeth, świetna prelekcja.
10:25
How does the parasite control its host
252
613299
3368
W jaki sposób pasożyt
kontroluje żywiciela?
kontroluje żywiciela?
10:28
in this way?
253
616667
1204
Nie wiemy dokładnie.
10:29
We don't really know.
254
617871
1326
10:31
We know that Toxo releases an enzyme
255
619197
1688
Toxoplasma wydziela enzym,
10:32
that makes dopamine, a substance involved
256
620885
1992
który produkuje dopaminę, substancję
10:34
in reward and motivation.
257
622877
1813
związaną z nagrodą i motywacją.
10:36
We know it targets certain parts of a rodent's brain,
258
624690
2431
Ta dociera do pewnych
części mózgu gryzonia,
części mózgu gryzonia,
10:39
including those involved in sexual arousal.
259
627121
2465
też do tych związanych z
seksualnym podnieceniem.
seksualnym podnieceniem.
10:41
But how those puzzle pieces fit together
260
629586
2201
Ale nadal nie jest jasne,
10:43
is not immediately clear.
261
631787
1844
jak dopasować fragmenty układanki.
10:45
What is clear is that this thing
262
633631
2296
Wiemy natomiast, że jest to
10:47
is a single cell.
263
635927
1392
pojedyncza komórka.
10:49
This has no nervous system.
264
637319
1370
Bez układu nerwowego.
10:50
It has no consciousness.
265
638689
1132
Bez świadomości.
10:51
It doesn't even have a body.
266
639821
1301
Nawet bez ciała.
10:53
But it's manipulating a mammal?
267
641122
2624
Ale potrafi manipulować ssakiem?
10:55
We are mammals.
268
643746
1426
My jesteśmy ssakami.
10:57
We are more intelligent than a mere rat, to be sure,
269
645172
2434
I to bardziej
inteligentnymi niż szczur,
inteligentnymi niż szczur,
10:59
but our brains have the same basic structure,
270
647606
2524
ale nasze mózgi mają tę samą strukturę,
11:02
the same types of cells,
271
650130
1393
identyczne typy komórek,
11:03
the same chemicals running through them,
272
651523
1588
te same związki chemiczne
11:05
and the same parasites.
273
653111
2319
i te same pasożyty.
11:07
Estimates vary a lot, but some figures suggest
274
655430
2348
Liczby są różne,
ale według niektórych,
ale według niektórych,
11:09
that one in three people around the world
275
657778
2360
co trzecia osoba na świecie
ma pierwotniaka Toxoplasma w mózgu.
11:12
have Toxo in their brains.
276
660138
1713
11:13
Now typically, this doesn't lead to any overt illness.
277
661851
3488
Zwykle nie prowadzi to
do wyraźnej choroby.
do wyraźnej choroby.
11:17
The parasite holds up in a dormant state
278
665339
1878
Pasożyt przez długi czas
11:19
for a long period of time.
279
667217
2183
jest uśpiony.
11:21
But there's some evidence that those people
280
669400
2039
Ale są pewne dowody,
11:23
who are carriers score slightly differently
281
671439
3034
że nosiciele uzyskują
nieco inne wyniki
nieco inne wyniki
11:26
on personality questionnaires than other people,
282
674473
2729
w testach osobowościowych,
niż pozostali,
niż pozostali,
11:29
that they have a slightly
higher risk of car accidents,
higher risk of car accidents,
283
677202
2484
że mają większe ryzyko
wypadku samochodowego
wypadku samochodowego
11:31
and there's some evidence
that people with schizophrenia
that people with schizophrenia
284
679686
2603
i że osoby cierpiące na schizofrenię
11:34
are more likely to be infected.
285
682289
2546
są bardziej narażone na zakażenie.
11:36
Now, I think this evidence is still inconclusive,
286
684835
2183
Dowody są nadal
nierozstrzygające,
nierozstrzygające,
11:39
and even among Toxo researchers,
287
687018
1911
nawet badacze pierwotniaka Toxoplasma
11:40
opinion is divided as to whether the parasite
288
688929
2440
są podzieleni w kwestii tego, czy pasożyt
11:43
is truly influencing our behavior.
289
691369
2385
faktycznie wpływa na nasze zachowania.
11:45
But given the widespread
nature of such manipulations,
nature of such manipulations,
290
693754
2659
Znając powszechność manipulacji,
11:48
it would be completely implausible
291
696413
1845
jest mało prawdopodobne,
11:50
for humans to be the only species
292
698258
1649
żeby ludzie byli
jedynym gatunkiem,
jedynym gatunkiem,
11:51
that weren't similarly affected.
293
699907
2946
który nie jest infekowany
w podobny sposób.
w podobny sposób.
11:54
And I think that this capacity to constantly
294
702853
4393
Ta zdolność do ciągłego weryfikowania
11:59
subvert our way of thinking about the world
295
707246
2867
naszego sposobu
myślenia o świecie
myślenia o świecie
sprawia, że pasożyty są niesamowite.
12:02
makes parasites amazing.
296
710113
1547
12:03
They're constantly inviting us to
look at the natural world sideways,
look at the natural world sideways,
297
711660
3209
Stale zachęcają nas do
patrzenia na świat z innej strony
patrzenia na świat z innej strony
12:06
and to ask if the behaviors we're seeing,
298
714869
2171
i pytania, czy zachowania,
które widzimy,
które widzimy,
12:09
whether they're simple and obvious
299
717040
1487
proste i oczywiste
12:10
or baffling and puzzling,
300
718527
1533
czy zaskakujące i niezrozumiałe,
12:12
are not the results of individuals
301
720060
2086
nie wynikają z działań jednostek
12:14
acting through their own accord
302
722146
1853
zgodnie z ich własną wolą,
12:15
but because they are being bent
303
723999
1809
ale z tego, że są przez coś kontrolowane.
12:17
to the control of something else.
304
725808
2670
12:20
And while that idea may be disquieting,
305
728478
2040
Chociaż sama myśl jest niepokojąca,
12:22
and while parasites' habits may be very grisly,
306
730518
2923
a zwyczaje pasożytów są dość makabryczne,
12:25
I think that ability to surprise us
307
733441
1792
sposób, w jaki nas zaskakują
12:27
makes them as wonderful and as charismatic
308
735233
3175
czyni je równie
wspaniałymi i charyzmatycznymi,
wspaniałymi i charyzmatycznymi,
12:30
as any panda or butterfly or dolphin.
309
738408
3364
co niejedna panda, motyl czy delfin.
12:33
At the end of "On the Origin of Species,"
310
741772
2219
Na końcu "O powstawaniu gatunków",
12:35
Charles Darwin writes about the grandeur of life,
311
743991
2989
Karol Darwin pisze
o majestatyczności życia,
o majestatyczności życia,
12:38
and of endless forms most beautiful
312
746980
2653
o niezliczonych
formach najpiękniejszych
formach najpiękniejszych
12:41
and most wonderful,
313
749633
1432
i najwspanialszych.
12:43
and I like to think he could easily have been talking
314
751065
2579
Lubię wyobrażać sobie,
że miał również na myśli
że miał również na myśli
12:45
about a tapeworm that makes shrimp sociable
315
753644
3180
tasiemca, który sprawia,
że solowce stają się towarzyskie,
że solowce stają się towarzyskie,
12:48
or a wasp that takes cockroaches for walks.
316
756824
3249
lub osy wyprowadzające
karaluchy na spacery.
karaluchy na spacery.
12:52
But perhaps, that's just a parasite talking.
317
760073
3149
Ale być może
przemawiają przeze mnie pasożyty.
przemawiają przeze mnie pasożyty.
12:55
Thank you.
318
763222
1731
Dziękuję.
12:56
(Applause)
319
764953
4000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Ed Yong - Science writerEd Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background.
Why you should listen
Whether he's exploring a possible resurrection for extinct mouth-birthing amphibians or skewering media misunderstandings of hyped hormones like oxytocin, Ed Yong has a gift for illuminating the beauty (or controversy) in difficult and complex topics.
The award-winning blog Not Exactly Rocket Science (hosted by National Geographic) is the epicenter of Yong’s formidable web and social media presence. In its posts, he tackles the hottest and most bizarre topics in science journalism. As he says, “The only one that matters to me, as far as my blog is concerned, is that something interests me. That is, excites or inspires or amuses me.” When not blogging, he also finds time to contribute to Nature, Wired, Scientific American and many other web and print outlets.
He is also the author of the book I Contain Multitudes: The Microbes Within Us and a Grander View of Life.
Ed Yong | Speaker | TED.com