TEDGlobal 2011
Ben Goldacre: Battling bad science
Ben Goldacre: Në luftë kundër shkencës së ligë
Filmed:
Readability: 4.3
2,713,579 views
Përditë dalin lajme të reja me receta të reja mbi shëndetin, por nga ta dini nëse janë të vërteta apo jo? Mjeku dhe epidemiologjisti Ben Goldacre na tregon, me shpejtësi të madhe, rrugët se si mund të shtrembërohen faktet, nga pretendimet mbi vlera ushqyese të mirënjohura që i sheh edhe bufi, deri te rrengjet shumë të stërholluara të industrisë farmaceutike.
Ben Goldacre - Debunker
Ben Goldacre unpicks dodgy scientific claims made by scaremongering journalists, dubious government reports, pharmaceutical corporations, PR companies and quacks. Full bio
Ben Goldacre unpicks dodgy scientific claims made by scaremongering journalists, dubious government reports, pharmaceutical corporations, PR companies and quacks. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
So I'm a doctor, but I kind of slipped sideways into research,
0
0
3000
Kështu pra, jam mjek, por u futa si shkarazi në fushën kërkimore,
00:18
and now I'm an epidemiologist.
1
3000
2000
dhe tani jam epidemiolog.
00:20
And nobody really knows what epidemiology is.
2
5000
2000
Dhe askush nuk e di vërtet se çfarë është epidemiologjia.
00:22
Epidemiology is the science of how we know in the real world
3
7000
3000
Epidemiologjia është shkenca se qysh e njohim ne botën reale,
00:25
if something is good for you or bad for you.
4
10000
2000
nëse diçka është e mirë apo e keqe për ju.
00:27
And it's best understood through example
5
12000
2000
Dhe, kuptohet më mirë përmes shembujsh
00:29
as the science of those crazy, wacky newspaper headlines.
6
14000
5000
si shkenca e atyre titujve të çmendur, të çuditshëm të gazetave.
00:34
And these are just some of the examples.
7
19000
2000
Dhe këto janë vetëm disa nga shembujt.
00:36
These are from the Daily Mail. Every country in the world has a newspaper like this.
8
21000
3000
Këto janë prej Daily Mail-it. Çdo vend i botës e ka një gazetë si kjo.
00:39
It has this bizarre, ongoing philosophical project
9
24000
3000
Ka këtë projekt të çuditshëm filozofik, në shtjellim e sipër,
00:42
of dividing all the inanimate objects in the world
10
27000
2000
të ndarjes së krejt objekteve jofrymore të botës
00:44
into the ones that either cause or prevent cancer.
11
29000
3000
në ato që ose e shkaktojnë, ose e parandalojnë kancerin.
00:47
So here are some of the things they said cause cancer recently:
12
32000
2000
Ja disa nga gjërat që kanë thënë tani se shkaktojnë kancer:
00:49
divorce, Wi-Fi, toiletries and coffee.
13
34000
2000
divorci, Wi-Fi, artikujt e higjienës dhe kafeja.
00:51
Here are some of the things they say prevents cancer:
14
36000
2000
Dhe ja disa nga gjërat që thonë se e parandalojnë kancerin:
00:53
crusts, red pepper, licorice and coffee.
15
38000
2000
koret, piperi i kuq, jamballi dhe kafeja.
00:55
So already you can see there are contradictions.
16
40000
2000
Pra, mund të shihni që tani se ka kundërthënie.
00:57
Coffee both causes and prevents cancer.
17
42000
2000
Kafeja i bën që të dyja, shkakton dhe parandalon kancerin.
00:59
And as you start to read on, you can see
18
44000
2000
Dhe kur vazhdoni e lexoni, mund të shihni
01:01
that maybe there's some kind of political valence behind some of this.
19
46000
3000
që ndoshta ka një lloj velloje politike pas disave prej këtyre.
01:04
So for women, housework prevents breast cancer,
20
49000
2000
Kështu për gratë, punët e shtëpisë e parandalojnë kancerin e gjirit,
01:06
but for men, shopping could make you impotent.
21
51000
3000
por për burrat, bërja e pazareve mund t'ju bëjë impotent.
01:09
So we know that we need to start
22
54000
3000
Kështu që e kuptojmë se na duhet të fillojmë
01:12
unpicking the science behind this.
23
57000
3000
të nxjerrim në shesh shkencën pas kësaj.
01:15
And what I hope to show
24
60000
2000
Dhe çfarë shpresoj të tregoj
01:17
is that unpicking dodgy claims,
25
62000
2000
është që nxjerrja zbuluar e pretendimeve dredharake,
01:19
unpicking the evidence behind dodgy claims,
26
64000
2000
nxjerrja në pah e fakteve pas pretendimeve dredharake,
01:21
isn't a kind of nasty carping activity;
27
66000
3000
nuk është rënie e pahijshme e fyellit në një vrimë;
01:24
it's socially useful,
28
69000
2000
është e dobishme për shoqërinë,
01:26
but it's also an extremely valuable
29
71000
2000
por është gjithashtu një mjet shpjegues
01:28
explanatory tool.
30
73000
2000
tejet i vlefshëm.
01:30
Because real science is all about
31
75000
2000
Sepse shkenca e vërtetë është e gjitha
01:32
critically appraising the evidence for somebody else's position.
32
77000
2000
vlerësim kritik i i fakteve për pozicionin e dikujt tjetër.
01:34
That's what happens in academic journals.
33
79000
2000
Kjo është ajo që ndodh në buletinet akademike.
01:36
That's what happens at academic conferences.
34
81000
2000
Kjo është çka ndodh në konferencat shkencore.
01:38
The Q&A session after a post-op presents data
35
83000
2000
Sesioni pyetje-përgjigje pas provave
01:40
is often a blood bath.
36
85000
2000
shpesh është një kasaphanë.
01:42
And nobody minds that. We actively welcome it.
37
87000
2000
Dhe askujt nuk i prish punë kjo. E mirëpresim aktivisht.
01:44
It's like a consenting intellectual S&M activity.
38
89000
3000
I ngjan një veprimtarie S&M intelektuale me pëlqimin e krejt palëve.
01:47
So what I'm going to show you
39
92000
2000
Pra, ajo që do t'ju tregoj
01:49
is all of the main things,
40
94000
2000
është krejt nga gjërat bazë,
01:51
all of the main features of my discipline --
41
96000
2000
krejt nga veçoritë kryesore të disiplinës sime --
01:53
evidence-based medicine.
42
98000
2000
mjekësi e bazuar në fakte.
01:55
And I will talk you through all of these
43
100000
2000
Dhe do t'ju flas për gjithë këtë
01:57
and demonstrate how they work,
44
102000
2000
dhe t'ju tregoj se si funksionon,
01:59
exclusively using examples of people getting stuff wrong.
45
104000
3000
duke përdorur përjashtimisht shembuj njerëzish që i ngatërrojnë gjërat.
02:02
So we'll start with the absolute weakest form of evidence known to man,
46
107000
3000
Pra, le ta nisim me formën më të dobët të evidencës që njeh njeriu,
02:05
and that is authority.
47
110000
2000
që është autoriteti.
02:07
In science, we don't care how many letters you have after your name.
48
112000
3000
Në shkencë, nuk e cajmë kokën se sa shkronja ka pas emrit tuaj.
02:10
In science, we want to know what your reasons are for believing something.
49
115000
3000
Në shkencë, duam të dimë se cilat janë arsyet për të besuar diçka.
02:13
How do you know that something is good for us
50
118000
2000
Nga ta dini se diçka na bën mirë
02:15
or bad for us?
51
120000
2000
ose është e dëmshme për ne?
02:17
But we're also unimpressed by authority,
52
122000
2000
Por, gjithashtu, nuk na bën përshtypje autoriteti,
02:19
because it's so easy to contrive.
53
124000
2000
ngaqë është kaq kollaj të projektohet.
02:21
This is somebody called Dr. Gillian McKeith Ph.D,
54
126000
2000
Ky është dikush i quajtur Dr. Gillian McKeith Ph.D,
02:23
or, to give her full medical title, Gillian McKeith.
55
128000
3000
ose, për të dhënë titullin e saj të plotë mjekësor, Gillian McKeith.
02:26
(Laughter)
56
131000
3000
(Të qeshura)
02:29
Again, every country has somebody like this.
57
134000
2000
Sërish, në çdo vend ka dikë si kjo.
02:31
She is our TV diet guru.
58
136000
2000
Ajo është expertja jonë e dietave në TV.
02:33
She has massive five series of prime-time television,
59
138000
3000
me pesë seri emisionesh televizive në kohën më me ndjekje,
02:36
giving out very lavish and exotic health advice.
60
141000
3000
për të dhënë këshilla të pakursyera dhe ekzotike mbi shëndetin.
02:39
She, it turns out, has a non-accredited correspondence course Ph.D.
61
144000
3000
Ajo, nga sa del, Ph.D-në e ka nga një shkollë me korrespondencë dhe jo e akredituar,
02:42
from somewhere in America.
62
147000
2000
prej diku në Amerikë.
02:44
She also boasts that she's a certified professional member
63
149000
2000
Ajo gjithashtu mburret se është anëtare profesioniste me dëshmi
02:46
of the American Association of Nutritional Consultants,
64
151000
2000
e Shoqatës Amerikane të Këshilltarëve të të Ushqyerit,
02:48
which sounds very glamorous and exciting.
65
153000
2000
çka dëgjohet si goxha e ndritshme dhe ngazëlluese.
02:50
You get a certificate and everything.
66
155000
2000
Dëshmi, e ç'të doni, merrni sa të duash.
02:52
This one belongs to my dead cat Hetti. She was a horrible cat.
67
157000
2000
Kjo këtu i përket maces sime të ngordhur, Hetit. Që qe një mace e tmerrshme.
02:54
You just go to the website, fill out the form,
68
159000
2000
Thjesht shkoni te site-i web, plotësoni formularin,
02:56
give them $60, and it arrives in the post.
69
161000
2000
u jepni 60 dollarë, dhe ju vjen me postë.
02:58
Now that's not the only reason that we think this person is an idiot.
70
163000
2000
Por kjo nuk është arsyeja e vetme që na bën të mendojmë se ky person është një idiot.
03:00
She also goes and says things like,
71
165000
2000
Ajo shkon më tej e thotë gjëra të tilla si,
03:02
you should eat lots of dark green leaves,
72
167000
2000
duhet të hani shumë gjethe me ngjyrë të gjelbër të errët,
03:04
because they contain lots of chlorophyll, and that will really oxygenate your blood.
73
169000
2000
sepse ato përmbajnë shumë klorofil, dhe kjo ju shton oksigjenin në gjak.
03:06
And anybody who's done school biology remembers
74
171000
2000
Dhe cilido që ka bërë biologji në shkollë, e mban mend
03:08
that chlorophyll and chloroplasts
75
173000
2000
që klorofili dhe kloroplastet
03:10
only make oxygen in sunlight,
76
175000
2000
prodhojnë oksigjen vetëm nën dritën diellore,
03:12
and it's quite dark in your bowels after you've eaten spinach.
77
177000
3000
kurse brenda zorrëve tuaja, pas një pjate me spinaq, është shumët errët.
03:15
Next, we need proper science, proper evidence.
78
180000
3000
Tjetra, na duhet shkencë e saktë, fakte të sakta.
03:18
So, "Red wine can help prevent breast cancer."
79
183000
2000
P.sh., "Vera e kuqe mund të ndihmoj në parandalimin e kancerit të gjirit."
03:20
This is a headline from the Daily Telegraph in the U.K.
80
185000
2000
Ky është një titull nga Daily Telegraph në Britaninë e Madhe.
03:22
"A glass of red wine a day could help prevent breast cancer."
81
187000
3000
"Një gotë verë e kuqe në ditë mund t'ju ndihmoj të parandaloni kancerin e gjirit."
03:25
So you go and find this paper, and what you find
82
190000
2000
Pra, ju bie kjo gazetë në dorë, dhe çka gjeni
03:27
is it is a real piece of science.
83
192000
2000
është se bëhet fjalë për copëz të vërtetë nga shkenca.
03:29
It is a description of the changes in one enzyme
84
194000
3000
Është një përshkrim i ndryshimeve në një tharm
03:32
when you drip a chemical extracted from some red grape skin
85
197000
3000
kur shtoni në disa qeliza kanceroze pika nga një kimikat
03:35
onto some cancer cells
86
200000
2000
i përftuar prej cipash rrushi të kuq
03:37
in a dish on a bench in a laboratory somewhere.
87
202000
3000
diku në një provëz, në një raft të një laboratori.
03:40
And that's a really useful thing to describe
88
205000
2000
Dhe kjo është vërtet gjë e dobishme për përshkrim
03:42
in a scientific paper,
89
207000
2000
në një artikull shkencor,
03:44
but on the question of your own personal risk
90
209000
2000
por lidhur me riskun tuaj vetjak
03:46
of getting breast cancer if you drink red wine,
91
211000
2000
për të pësuar kancer gjiri, nëse pini verë të kuqe,
03:48
it tells you absolutely bugger all.
92
213000
2000
s'ju tregon kokrrën e gjësë.
03:50
Actually, it turns out that your risk of breast cancer
93
215000
2000
Në të vërtetë, del se risku juaj për kancer gjiri
03:52
actually increases slightly
94
217000
2000
në fakt rritet pakëz
03:54
with every amount of alcohol that you drink.
95
219000
2000
pas çdo sasie alkooli që pini.
03:56
So what we want is studies in real human people.
96
221000
4000
Pra ajo çka na duhet janë studime mbi njerëz realë.
04:00
And here's another example.
97
225000
2000
Dhe ja edhe një shembull tjetër.
04:02
This is from Britain's leading diet and nutritionist in the Daily Mirror,
98
227000
3000
Ky vjen prej të parit të dietave dhe të të ushqyerit në Britani, nga Daily Mirror,
04:05
which is our second biggest selling newspaper.
99
230000
2000
që është gazeta jonë e dytë më e shitur.
04:07
"An Australian study in 2001
100
232000
2000
"Një studim australian më 2001
04:09
found that olive oil in combination with fruits, vegetables and pulses
101
234000
2000
tregoi se vaji i ullirit me fruta, perime dhe bishtaja
04:11
offers measurable protection against skin wrinklings."
102
236000
2000
ofron mbrojtje të matshme kundër rrudhave të lëkurës."
04:13
And then they give you advice:
103
238000
2000
Dhe mandej ju japin këshillën:
04:15
"If you eat olive oil and vegetables, you'll have fewer skin wrinkles."
104
240000
2000
Po të hani vaj ulliri dhe perime, do t'ju dalin më pak rrudha në lëkurë."
04:17
And they very helpfully tell you how to go and find the paper.
105
242000
2000
Dhe me shumë dashamirësi ju tregojnë se ku ta gjeni artikullin.
04:19
So you go and find the paper, and what you find is an observational study.
106
244000
3000
Kështu që e gjeni artikullin, dhe ajo që shihni është një studim vëzhgues.
04:22
Obviously nobody has been able
107
247000
2000
Kuptohet që askush s'ka qenë në gjendje
04:24
to go back to 1930,
108
249000
2000
t'u kthehet viteve '30,
04:26
get all the people born in one maternity unit,
109
251000
3000
të merrte krejt të lindurit e një materniteti,
04:29
and half of them eat lots of fruit and veg and olive oil,
110
254000
2000
dhe gjysmën ta ushqente me fruta, perime dhe vaj ulliri,
04:31
and then half of them eat McDonald's,
111
256000
2000
kurse gjysmën tjetër me McDonald's,
04:33
and then we see how many wrinkles you've got later.
112
258000
2000
e pastaj të shohim se sa rrudha i dolën secilit.
04:35
You have to take a snapshot of how people are now.
113
260000
2000
Doni, s'doni, duhet parë pamja se si janë njerëzit sot.
04:37
And what you find is, of course,
114
262000
2000
Dhe ajo çka ju del, është, sigurisht,
04:39
people who eat veg and olive oil have fewer skin wrinkles.
115
264000
3000
se njerëzit që hanë perime dhe vaj ulliri kanë më pak rrudha në lëkurë.
04:42
But that's because people who eat fruit and veg and olive oil,
116
267000
3000
Por kjo vjen ngaqë njerëzit që hanë fruta, perime dhe vaj ulliri,
04:45
they're freaks, they're not normal, they're like you;
117
270000
3000
janë të shkarë, nuk janë normalë, janë si ju;
04:48
they come to events like this.
118
273000
2000
vijnë për të parë gjëra si kjo e jona.
04:50
They are posh, they're wealthy, they're less likely to have outdoor jobs,
119
275000
3000
Janë nga sërë e lartë, pasanikë, zor se punojnë në punëra në qiell të hapur,
04:53
they're less likely to do manual labor,
120
278000
2000
zor se merren me punë krahu,
04:55
they have better social support, they're less likely to smoke --
121
280000
2000
kanë mbështetje shoqërore më të mirë, ka më pak gjasa të tymosin duhan --
04:57
so for a whole host of fascinating, interlocking
122
282000
2000
kështu pra, për një sërë arsyesh interesante, të gërshetuara,
04:59
social, political and cultural reasons,
123
284000
2000
shoqërore, politike dhe kulturore,
05:01
they are less likely to have skin wrinkles.
124
286000
2000
ka më pak gjasa të kenë rrudha në lëkurë.
05:03
That doesn't mean that it's the vegetables or the olive oil.
125
288000
2000
E jo për shkak të perimeve apo të vajit të ullirit.
05:05
(Laughter)
126
290000
2000
(Të qeshura)
05:07
So ideally what you want to do is a trial.
127
292000
3000
Pra, ajo që do të donit të bënit, në një botë ideale, janë provat.
05:10
And everybody thinks they're very familiar with the idea of a trial.
128
295000
2000
Gjithkush është i mendimit se ideja e provës është shumë familjare.
05:12
Trials are very old. The first trial was in the Bible -- Daniel 1:12.
129
297000
3000
Provat janë histori shumë e vjetër. Prova e parë gjendet në Bibël -- Danieli 1:12.
05:15
It's very straightforward -- you take a bunch of people, you split them in half,
130
300000
2000
Është fare e lehtë -- merrni një dorë personash, e ndani grupin më dysh,
05:17
you treat one group one way, you treat the other group the other way,
131
302000
2000
njërin grup e trajtoni sipas një mënyre, grupin tjetër sipas mënyrës tjetër,
05:19
and a little while later, you follow them up
132
304000
2000
dhe pas ca kohe, i vëzhgoni
05:21
and see what happened to each of them.
133
306000
2000
dhe shihni se ç'ka ndodhur me ta.
05:23
So I'm going to tell you about one trial,
134
308000
2000
Po ju tregoj për një provë,
05:25
which is probably the most well-reported trial
135
310000
2000
që ka gjasa të jetë prova e mbuluar më mirë
05:27
in the U.K. news media over the past decade.
136
312000
2000
nga lajmet e Britanisë së Madhe për dekadën e kaluar.
05:29
And this is the trial of fish oil pills.
137
314000
2000
Dhe kjo është prova me pilulat e vajit të peshkut.
05:31
And the claim was fish oil pills improve school performance and behavior
138
316000
2000
Pretendimi qe që pilulat e vajit të peshkut përmirësojnë
05:33
in mainstream children.
139
318000
2000
suksesin dhe sjelljen në shkollë të fëmijëve të zakonshëm.
05:35
And they said, "We've done a trial.
140
320000
2000
Dhe na thanë, "Kemi bërë një provë.
05:37
All the previous trials were positive, and we know this one's gonna be too."
141
322000
2000
Krejt provat e mëparshme qenë pozitive, dhe e dimë që
05:39
That should always ring alarm bells.
142
324000
2000
kështu do të jetë edhe kjo." Kaq mjafton për t'i rënë këmbanës së alarmit.
05:41
Because if you already know the answer to your trial, you shouldn't be doing one.
143
326000
3000
Pasi, nëse e dini tashmë përgjigjen e provës suaj, s'ka pse ta bëni.
05:44
Either you've rigged it by design,
144
329000
2000
Ose ka hile që në konceptim,
05:46
or you've got enough data so there's no need to randomize people anymore.
145
331000
3000
ose keni të dhëna të mjaftueshme, ndaj nuk ka më nevojë të pyeten njerëzit.
05:49
So this is what they were going to do in their trial.
146
334000
3000
Ja se ç'do të bënin në provën e tyre.
05:52
They were taking 3,000 children,
147
337000
2000
Do të merrnin 3000 fëmijë,
05:54
they were going to give them all these huge fish oil pills,
148
339000
2000
do t'u jepnin të gjithëve këto kokrra të mëdha vaji peshku,
05:56
six of them a day,
149
341000
2000
gjashtë copë në ditë,
05:58
and then a year later, they were going to measure their school exam performance
150
343000
3000
dhe mandej, pas një viti, do të shihnin përfundimet e tyre në provimet
06:01
and compare their school exam performance
151
346000
2000
dhe do t'i krahasonin arritjet e tyre në provimet e shkollës
06:03
against what they predicted their exam performance would have been
152
348000
2000
me ato që kishin parashikuar se do të qenë
06:05
if they hadn't had the pills.
153
350000
3000
po të mos kishin marrë kokrrat.
06:08
Now can anybody spot a flaw in this design?
154
353000
3000
A sheh njeri ndonjë të metë në këtë konceptim?
06:11
And no professors of clinical trial methodology
155
356000
3000
Nuk lejohet t'i përgjigjen kësaj pyetje
06:14
are allowed to answer this question.
156
359000
2000
profesorë të metodologjisë së provave klinike.
06:16
So there's no control; there's no control group.
157
361000
2000
Pra nuk ka kontroll; nuk ka grup kontrolli.
06:18
But that sounds really techie.
158
363000
2000
Por kjo tingëllon si tepër teknologjike.
06:20
That's a technical term.
159
365000
2000
Ky është term teknik.
06:22
The kids got the pills, and then their performance improved.
160
367000
2000
Fëmijët i morën kokrrat, dhe kështu arritjet e tyre u përmirësuan.
06:24
What else could it possibly be if it wasn't the pills?
161
369000
3000
Ç'tjetër mund të ishte, po të mos qenë kokrrat?
06:27
They got older. We all develop over time.
162
372000
3000
U rritën. Me kalimin e kohës, të gjithë ne zhvillohemi.
06:30
And of course, also there's the placebo effect.
163
375000
2000
Dhe sigurisht, luan rol edhe efekti placebo.
06:32
The placebo effect is one of the most fascinating things in the whole of medicine.
164
377000
2000
Efekti placebo është një nga gjërat më tërheqëse në krejt mjekësinë.
06:34
It's not just about taking a pill, and your performance and your pain getting better.
165
379000
3000
Nuk bëhet fjalë për të marrë kokrra, as për performancën tuaj apo lehtësimin e dhimbjeve.
06:37
It's about our beliefs and expectations.
166
382000
2000
Bëhet fjalë rreth besimeve dhe shpresave tona.
06:39
It's about the cultural meaning of a treatment.
167
384000
2000
Bëhet fjalë për anën kulturore të një trajtimi.
06:41
And this has been demonstrated in a whole raft of fascinating studies
168
386000
3000
Dhe këtë e tregojnë një numër i madh studimesh tërheqëse
06:44
comparing one kind of placebo against another.
169
389000
3000
ku krahasohet një lloj placeboje me një tjetër.
06:47
So we know, for example, that two sugar pills a day
170
392000
2000
Për shembull, ne e dimë që dy kokrra të sheqerosura në ditë
06:49
are a more effective treatment for getting rid of gastric ulcers
171
394000
2000
përbëjnë një trajtim më të efektshëm për t'u çliruar nga ulçera gastrike
06:51
than one sugar pill.
172
396000
2000
se sa një kokërr e sheqerosur.
06:53
Two sugar pills a day beats one sugar pill a day.
173
398000
2000
Dy kokrra të sheqerosura në ditë e mundin një kokërr të sheqerosur në ditë.
06:55
And that's an outrageous and ridiculous finding, but it's true.
174
400000
3000
Ky është zbulim tronditës dhe qesharak, por është i vërtetë.
06:58
We know from three different studies on three different types of pain
175
403000
2000
Nga tre studime të ndryshme, mbi tre lloje të ndryshme dhimbjeje, dimë
07:00
that a saltwater injection is a more effective treatment for pain
176
405000
3000
që një injeksion me ujë të kripur përbën një trajtim më të efektshëm të dhimbjeve
07:03
than taking a sugar pill, taking a dummy pill that has no medicine in it --
177
408000
4000
se sa marrja e një kokrre të sheqerosur, e një pilule të rreme, që nuk ka brenda mjekim --
07:07
not because the injection or the pills do anything physically to the body,
178
412000
3000
jo ngaqë injeksioni apo kokrrat i bëjnë gjë trupit fizikisht,
07:10
but because an injection feels like a much more dramatic intervention.
179
415000
3000
por ngaqë një injeksion përjetohet si një ndërhyrje shumë më dramatike.
07:13
So we know that our beliefs and expectations
180
418000
2000
Pra, e dimë që besimet tona dhe ajo çka presim
07:15
can be manipulated,
181
420000
2000
mund të manipulohen,
07:17
which is why we do trials
182
422000
2000
dhe kjo është arsyeja pse bëjmë prova
07:19
where we control against a placebo --
183
424000
2000
me të cilat kontrollojmë përkundër një placeboje --
07:21
where one half of the people get the real treatment
184
426000
2000
gjysma e personave merr trajtimin real
07:23
and the other half get placebo.
185
428000
2000
dhe gjysma tjetër merr placebo.
07:25
But that's not enough.
186
430000
3000
Por kaq nuk mjafton.
07:28
What I've just shown you are examples of the very simple and straightforward ways
187
433000
3000
Ajo që sapo ju tregova janë shembuj rrugësh shumë të thjeshta e të drejtpërdrejta
07:31
that journalists and food supplement pill peddlers
188
436000
2000
me të cilat gazetarët, ambulantët e kokrrave suplementare të ushqimit,
07:33
and naturopaths
189
438000
2000
dhe natyropatët
07:35
can distort evidence for their own purposes.
190
440000
3000
mund të shtrembërojnë faktet për qëllimet e tyre.
07:38
What I find really fascinating
191
443000
2000
Ajo që më duket vërtet mbresëlënëse
07:40
is that the pharmaceutical industry
192
445000
2000
është që industria farmaceutike
07:42
uses exactly the same kinds of tricks and devices,
193
447000
2000
përdor saktësisht të njëjtat lloje rrengjesh dhe rrugësh,
07:44
but slightly more sophisticated versions of them,
194
449000
3000
por në versione paksa më të sofistikuara,
07:47
in order to distort the evidence that they give to doctors and patients,
195
452000
3000
me qëllim që të shtrembërojë faktet që u jepen mjekëve dhe pacientëve,
07:50
and which we use to make vitally important decisions.
196
455000
3000
të cilat ne i përdorim për të marrë vendime të rëndësishme jetike.
07:53
So firstly, trials against placebo:
197
458000
2000
Pra, së pari, provat përkundrejt placebos:
07:55
everybody thinks they know that a trial should be
198
460000
2000
gjithkush mendon se dihet që një provë do të duhej të ishte
07:57
a comparison of your new drug against placebo.
199
462000
2000
një krahasim mes mjekimit tuaj të ri dhe efektit placebo.
07:59
But actually in a lot of situations that's wrong.
200
464000
2000
Por në fakt në mjaft raste kjo është gabim.
08:01
Because often we already have a very good treatment that is currently available,
201
466000
3000
Ngaqë, shpesh, e kemi tashmë një trajtim shumë të mirë në përdorim,
08:04
so we don't want to know that your alternative new treatment
202
469000
2000
kështu që nuk na duhet të dimë nëse alternativa e trajtimit
08:06
is better than nothing.
203
471000
2000
tuaj të ri është më mirë se hiç.
08:08
We want to know that it's better than the best currently available treatment that we have.
204
473000
3000
Duam të dimë nëse është më e mirë se sa trajtimi më i mirë që kemi tani.
08:11
And yet, repeatedly, you consistently see people doing trials
205
476000
3000
Por ja që, në mënyrë të përsëritur, vazhdimisht shihni njerëz
08:14
still against placebo.
206
479000
2000
që ende bëjnë prova përkundër placebos.
08:16
And you can get license to bring your drug to market
207
481000
2000
Dhe marrin leje për ta hedhur mjekimin në treg
08:18
with only data showing that it's better than nothing,
208
483000
2000
vetëm me të dhëna që tregojnë se është më i mirë se sa asgjëja,
08:20
which is useless for a doctor like me trying to make a decision.
209
485000
3000
çka është e padobishme për një mjek si unë, që i duhet të marrë një vendim.
08:23
But that's not the only way you can rig your data.
210
488000
2000
Por kjo nuk është mënyra e vetme me të cilën mund të bëhet hile me të dhënat.
08:25
You can also rig your data
211
490000
2000
Të dhënat mund të jenë me hile edhe
08:27
by making the thing you compare your new drug against
212
492000
2000
kur krahasoni ilaçin tuaj të ri
08:29
really rubbish.
213
494000
2000
me diçka krejt të pavlerë.
08:31
You can give the competing drug in too low a dose,
214
496000
2000
Mund ta aplikoni ilaçin konkurrues në një dozë kaq të ulët,
08:33
so that people aren't properly treated.
215
498000
2000
sa kështu pacientët nuk trajtohen si duhet.
08:35
You can give the competing drug in too high a dose,
216
500000
2000
Mund ta aplikoni ilaçin konkurrues në një dozë kaq të lartë,
08:37
so that people get side effects.
217
502000
2000
saqë pacientët të kenë efekte anësore.
08:39
And this is exactly what happened
218
504000
2000
Dhe kjo është saktësisht ajo që ndodhi
08:41
which antipsychotic medication for schizophrenia.
219
506000
2000
me mjekimin antipsikotik për skizofreninë.
08:43
20 years ago, a new generation of antipsychotic drugs were brought in
220
508000
3000
20 vjetë më parë, u pa një brez i ri barnash antipsikotike
08:46
and the promise was that they would have fewer side effects.
221
511000
3000
dhe premtimi qe që prej tyre do të kiheshin më pak efekte anësore.
08:49
So people set about doing trials of these new drugs
222
514000
2000
Dhe njerëzit i hynë provave për këto barna të reja
08:51
against the old drugs,
223
516000
2000
përkundër të vjetrave,
08:53
but they gave the old drugs in ridiculously high doses --
224
518000
2000
por, në mënyrë qesharake, barnat e vjetra i dhanë në doza të larta --
08:55
20 milligrams a day of haloperidol.
225
520000
2000
20 miligramë haloperidol në ditë.
08:57
And it's a foregone conclusion,
226
522000
2000
Dhe përfundimi është i pritshëm,
08:59
if you give a drug at that high a dose,
227
524000
2000
po e aplikuat një ilaç në doza të tilla të larta,
09:01
that it will have more side effects and that your new drug will look better.
228
526000
3000
ai do japë më tepër efekte anësore dhe ilaçi juaj i ri do të duket më i mirë.
09:04
10 years ago, history repeated itself, interestingly,
229
529000
2000
10 vjetë më parë, interesante, historia përsëriti veten,
09:06
when risperidone, which was the first of the new-generation antipscyhotic drugs,
230
531000
3000
me risperidonin, që qe i pari ndër ilaçet antipsikotike të brezit pasues,
09:09
came off copyright, so anybody could make copies.
231
534000
3000
që u la jashtë të drejtave të kopjimit, pra kushdo mund ta riprodhonte.
09:12
Everybody wanted to show that their drug was better than risperidone,
232
537000
2000
Gjithkush donte të tregonte se ilaçi i tyre qe më i mirë se risperidoni,
09:14
so you see a bunch of trials comparing new antipsychotic drugs
233
539000
3000
ndaj edhe shihni një dorë provash që krahasojnë barnat e reja antipsikotike
09:17
against risperidone at eight milligrams a day.
234
542000
2000
përkundër risperidonit me tetë miligramë në ditë.
09:19
Again, not an insane dose, not an illegal dose,
235
544000
2000
Sërish, jo një dozë e shkalluar, një dozë jo ilegale,
09:21
but very much at the high end of normal.
236
546000
2000
por shumë afër skajit të sipërm të normales.
09:23
And so you're bound to make your new drug look better.
237
548000
3000
Pra, bëhet çmos që të paraqitet një ilaç i ri si më të mirë.
09:26
And so it's no surprise that overall,
238
551000
3000
Ndaj nuk është çudi që, përgjithësisht,
09:29
industry-funded trials
239
554000
2000
provat e financuara nga industria
09:31
are four times more likely to give a positive result
240
556000
2000
kanë gjasë katër herë më të madhe të japin përfundim pozitiv
09:33
than independently sponsored trials.
241
558000
3000
se sa provat e sponsorizuara në mënyrë të pavarur.
09:36
But -- and it's a big but --
242
561000
3000
Por -- dhe ky është një por i madh --
09:39
(Laughter)
243
564000
2000
(Të qeshura)
09:41
it turns out,
244
566000
2000
del se,
09:43
when you look at the methods used by industry-funded trials,
245
568000
3000
kur vështroni metodat e përdorura në provat e financuara
09:46
that they're actually better
246
571000
2000
nga industria, ato janë më të mira
09:48
than independently sponsored trials.
247
573000
2000
se sa provat e sponsorizuara në mënyrë të pavarur.
09:50
And yet, they always manage to to get the result that they want.
248
575000
3000
E megjithatë, përherë ia dalin të marrin përfundimet që duan.
09:53
So how does this work?
249
578000
2000
Si ndodh kështu?
09:55
How can we explain this strange phenomenon?
250
580000
3000
Si ta shpjegojmë këtë dukuri të çuditshme?
09:58
Well it turns out that what happens
251
583000
2000
Me sa duket, ajo çka ndodh është
10:00
is the negative data goes missing in action;
252
585000
2000
që të dhënat negative humbin në rrugë e sipër;
10:02
it's withheld from doctors and patients.
253
587000
2000
ato nuk u jepen mjekëve dhe pacientëve.
10:04
And this is the most important aspect of the whole story.
254
589000
2000
Dhe kjo është ana më e rëndësishme në tërë këtë histori.
10:06
It's at the top of the pyramid of evidence.
255
591000
2000
Ajo qëndron në majë të piramidës së evidencave.
10:08
We need to have all of the data on a particular treatment
256
593000
3000
Për të ditur nëse është a jo vërtet i efektshëm,
10:11
to know whether or not it really is effective.
257
596000
2000
lypset të njohim krejt të dhënat mbi një trajtim të caktuar.
10:13
And there are two different ways that you can spot
258
598000
2000
Dhe ka dy rrugë të ndryshme për të dalluar
10:15
whether some data has gone missing in action.
259
600000
2000
nëse në rrugë e sipër kanë humbur ca të dhëna.
10:17
You can use statistics, or you can use stories.
260
602000
3000
Mund të përdorni statistikat, ose mund të përdorni historira.
10:20
I personally prefer statistics, so that's what I'm going to do first.
261
605000
2000
Personalisht parapëlqej statistikat, ndaj po merrem me to së pari.
10:22
This is something called funnel plot.
262
607000
2000
Ky është ai që quhet grafiku hinkë.
10:24
And a funnel plot is a very clever way of spotting
263
609000
2000
Dhe grafiku hinkë është një mënyrë shumë e mençur për të pikasur
10:26
if small negative trials have disappeared, have gone missing in action.
264
611000
3000
nëse janë zhdukur, kanë humbur gjatë rrugës, prova të vogla negative.
10:29
So this is a graph of all of the trials
265
614000
2000
Ky, pra, është një grafik i krejt provave
10:31
that have been done on a particular treatment.
266
616000
2000
që janë bërë mbi një trajtim të dhënë.
10:33
And as you go up towards the top of the graph,
267
618000
2000
Dhe, teksa i ngjiteni majës së grafikut,
10:35
what you see is each dot is a trial.
268
620000
2000
ajo që shihni si një pikë, është një provë.
10:37
And as you go up, those are the bigger trials, so they've got less error in them.
269
622000
3000
Dhe duke u ngjitur, këto janë provat më të mëdha, ndaj kanë më pak gabime.
10:40
So they're less likely to be randomly false positives, randomly false negatives.
270
625000
3000
Pra, ka më pak gjasa të jenë përfundime pozitive ose negative false të rastit.
10:43
So they all cluster together.
271
628000
2000
Pra, bëhen grumbull bashkë.
10:45
The big trials are closer to the true answer.
272
630000
2000
Provat e mëdha janë më afër përgjigjes së vërtetë.
10:47
Then as you go further down at the bottom,
273
632000
2000
Mandej, sa më shumë që i afroheni fundit,
10:49
what you can see is, over on this side, the spurious false negatives,
274
634000
3000
çka shihni, në këtë anë, janë negativet e rreme jo të mirëfillta,
10:52
and over on this side, the spurious false positives.
275
637000
2000
dhe në këtë anë, pozitivet e rreme jo të mirëfillta.
10:54
If there is publication bias,
276
639000
2000
Nëse ka anshmëri në botimin e përfundimeve,
10:56
if small negative trials have gone missing in action,
277
641000
3000
nëse gjatë rrugës kanë humbur prova të vogla negative,
10:59
you can see it on one of these graphs.
278
644000
2000
mund t'i shihni në një nga këta grafikë.
11:01
So you can see here that the small negative trials
279
646000
2000
Kështu, mund të shihni që provat e vogla negative
11:03
that should be on the bottom left have disappeared.
280
648000
2000
që do të duhej të ishin majtas poshtë, kanë avulluar.
11:05
This is a graph demonstrating the presence of publication bias
281
650000
3000
Ky është një grafik që dëshmon praninë e anshmërisë në publikim
11:08
in studies of publication bias.
282
653000
2000
në studime të anshmërisë në publikime.
11:10
And I think that's the funniest epidemiology joke
283
655000
2000
Dhe mendoj se është një nga shakatë më zbavitëse të epidemiologjisë
11:12
that you will ever hear.
284
657000
2000
që mund të dëgjonit ndonjëherë.
11:14
That's how you can prove it statistically,
285
659000
2000
Kjo është mënyra për ta provuar statistikisht,
11:16
but what about stories?
286
661000
2000
por, po sipas historive?
11:18
Well they're heinous, they really are.
287
663000
2000
Këto janë të urryera, vërtet.
11:20
This is a drug called reboxetine.
288
665000
2000
Ky është një ilaç i quajtur reboksetinë.
11:22
This is a drug that I myself have prescribed to patients.
289
667000
2000
Një ilaç që unë vetë ua kam dhënë pacientëve.
11:24
And I'm a very nerdy doctor.
290
669000
2000
Dhe jam ca mjek i zoti dhe i mbyllur.
11:26
I hope I try to go out of my way to try and read and understand all the literature.
291
671000
3000
Përpiqem të dal nga vetja dhe të provoj të lexoj dhe kuptoj krejt literaturën.
11:29
I read the trials on this. They were all positive. They were all well-conducted.
292
674000
3000
Lexova provat për të. Të tëra qenë pozitive. Të tëra qenë kryer mirë.
11:32
I found no flaw.
293
677000
2000
Nuk u gjeta të metë.
11:34
Unfortunately, it turned out,
294
679000
2000
Për fat të keq, doli që
11:36
that many of these trials were withheld.
295
681000
2000
shumë prej provave janë mbajtur fshehur.
11:38
In fact, 76 percent
296
683000
2000
Në fakt, 76 përqind
11:40
of all of the trials that were done on this drug
297
685000
2000
e krejt provave që qenë bërë për këtë ilaç
11:42
were withheld from doctors and patients.
298
687000
2000
nuk u janë dhënë mjekëve dhe pacientëve.
11:44
Now if you think about it,
299
689000
2000
Mendojeni një çast këtë,
11:46
if I tossed a coin a hundred times,
300
691000
2000
po të hedh një monedhë njëqind herë,
11:48
and I'm allowed to withhold from you
301
693000
2000
dhe më lejojnë t'ju fsheh
11:50
the answers half the times,
302
695000
2000
përfundimin për gjysmën e rasteve,
11:52
then I can convince you
303
697000
2000
atëherë mund t'ju bind
11:54
that I have a coin with two heads.
304
699000
2000
se kam një monedhë me dy anë të njëjta.
11:56
If we remove half of the data,
305
701000
2000
Nëse heqim gjysmën e të dhënave,
11:58
we can never know what the true effect size of these medicines is.
306
703000
3000
nuk mund ta dimë kurrë efektin e vërtetë të këtyre barnave.
12:01
And this is not an isolated story.
307
706000
2000
Dhe ky nuk është një rast i izoluar.
12:03
Around half of all of the trial data on antidepressants has been withheld,
308
708000
4000
Gati gjysma e krejt të dhënave nga provat mbi antidepresantët nuk jepen,
12:07
but it goes way beyond that.
309
712000
2000
por shkon më tej se kaq.
12:09
The Nordic Cochrane Group were trying to get a hold of the data on that
310
714000
2000
Nordic Cochrane Group po përpiqej të merrte një dorë të dhënash mbi këtë
12:11
to bring it all together.
311
716000
2000
to bring it all together.
12:13
The Cochrane Groups are an international nonprofit collaboration
312
718000
3000
Cochrane Groups janë një bashkëpunim ndërkombëtar jofitimprurës
12:16
that produce systematic reviews of all of the data that has ever been shown.
313
721000
3000
që prodhon shqyrtime sistematike të krejt të dhënave që jepen.
12:19
And they need to have access to all of the trial data.
314
724000
3000
Dhe u nevojitet të kenë hyrje në krejt të dhënat nga provat.
12:22
But the companies withheld that data from them,
315
727000
3000
Por kompanitë nuk ua dhanë të dhënat,
12:25
and so did the European Medicines Agency
316
730000
2000
dhe po kështu bëri edhe Agjencia Europiane e Mjekësisë
12:27
for three years.
317
732000
2000
për tre vjetë.
12:29
This is a problem that is currently lacking a solution.
318
734000
3000
Ky është një problem pa zgjidhje deri më sot.
12:32
And to show how big it goes, this is a drug called Tamiflu,
319
737000
3000
Dhe që të shihet se deri ku shkon, ja një ilaç që quhet Tamiflu,
12:35
which governments around the world
320
740000
2000
për të cilin, qeveri anembanë botës,
12:37
have spent billions and billions of dollars on.
321
742000
2000
kanë shpenzuar miliarda, miliarda dollarë.
12:39
And they spend that money on the promise
322
744000
2000
Dhe paratë i shpenzuan pas premtimit
12:41
that this is a drug which will reduce the rate
323
746000
2000
se ky do të ishte një ilaç që do të ulte shkallën
12:43
of complications with flu.
324
748000
2000
e ndërlikimeve nga gripi.
12:45
We already have the data
325
750000
2000
I kemi tashmë të dhënat
12:47
showing that it reduces the duration of your flu by a few hours.
326
752000
2000
që tregojnë se e ul me ca orë zgjatjen e gripit.
12:49
But I don't really care about that. Governments don't care about that.
327
754000
2000
Por nuk më intereson kjo kushedi. Qeverive nuk u intereson kjo.
12:51
I'm very sorry if you have the flu, I know it's horrible,
328
756000
3000
Më vjen shumë keq nëse jeni me grip, e di që është e shpifur,
12:54
but we're not going to spend billions of dollars
329
759000
2000
por nuk kemi ndër mend të shpenzojmë miliarda dollarë
12:56
trying to reduce the duration of your flu symptoms
330
761000
2000
në përpjekje për uljen e zgjatjes së simptomave tuaja
12:58
by half a day.
331
763000
2000
të gripit me gjysmë dite.
13:00
We prescribe these drugs, we stockpile them for emergencies
332
765000
2000
Shkruajmë receta për këto barna, mbushim raftet e urgjencës
13:02
on the understanding that they will reduce the number of complications,
333
767000
2000
duke menduar që do të ulin numrin e ndërlikimeve,
13:04
which means pneumonia and which means death.
334
769000
3000
të cilat përkthehen pneumoni dhe kjo nënkupton vdekje.
13:07
The infectious diseases Cochrane Group, which are based in Italy,
335
772000
3000
Grupi Cochrane për sëmundjet infektive, me bazë në Itali,
13:10
has been trying to get
336
775000
2000
është përpjekur të marrë
13:12
the full data in a usable form out of the drug companies
337
777000
3000
nga shoqëritë farmaceutike të dhënat e plota, në format të përdorshëm
13:15
so that they can make a full decision
338
780000
3000
që kështu të munden të japin një vendim
13:18
about whether this drug is effective or not,
339
783000
2000
lidhur me faktin nëse një ilaç është apo jo i efektshëm,
13:20
and they've not been able to get that information.
340
785000
3000
dhe nuk ka qenë në gjendje t'i marrin këto të dhëna.
13:23
This is undoubtedly
341
788000
2000
Ky është padyshim
13:25
the single biggest ethical problem
342
790000
3000
problemi më i madh etik
13:28
facing medicine today.
343
793000
2000
përballë mjekësisë së sotme.
13:30
We cannot make decisions
344
795000
3000
Nuk merren dot vendime
13:33
in the absence of all of the information.
345
798000
4000
nën mungesë të plotë të informacionit.
13:37
So it's a little bit difficult from there
346
802000
3000
Pra është paksa e vështirë që prej andej
13:40
to spin in some kind of positive conclusion.
347
805000
4000
të dalësh me ndonjë lloj vendimi pozitiv.
13:44
But I would say this:
348
809000
4000
Por mund të thosha se:
13:48
I think that sunlight
349
813000
3000
Mendoj se drita e Diellit
13:51
is the best disinfectant.
350
816000
2000
është dezinfektuesi më i mirë.
13:53
All of these things are happening in plain sight,
351
818000
3000
Gjithë këto gjëra ndodhin para syve tanë,
13:56
and they're all protected
352
821000
2000
dhe të tëra të mbrojtura nga
13:58
by a force field of tediousness.
353
823000
3000
një fushë forcash zakoni.
14:01
And I think, with all of the problems in science,
354
826000
2000
Dhe mendoj, si për krejt problemet në shkencë,
14:03
one of the best things that we can do
355
828000
2000
një nga gjërat më të mira që mund të bëjmë
14:05
is to lift up the lid,
356
830000
2000
është të ngremë kapakun,
14:07
finger around in the mechanics and peer in.
357
832000
2000
t'i bëjmë duart me vaj dhe të rrëmojmë vetë ne.
14:09
Thank you very much.
358
834000
2000
Ju falemnderit shumë.
14:11
(Applause)
359
836000
3000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Ben Goldacre - DebunkerBen Goldacre unpicks dodgy scientific claims made by scaremongering journalists, dubious government reports, pharmaceutical corporations, PR companies and quacks.
Why you should listen
"It was the MMR story that finally made me crack," begins the Bad Science manifesto, referring to the sensationalized -- and now-refuted -- link between vaccines and autism. With that sentence Ben Goldacre fired the starting shot of a crusade waged from the pages of The Guardian from 2003 to 2011, on an addicitve Twitter feed, and in bestselling books, including Bad Science and his latest, Bad Pharma, which puts the $600 billion global pharmaceutical industry under the microscope. What he reveals is a fascinating, terrifying mess.
Goldacre was trained in medicine at Oxford and London, and works as an academic in epidemiology. Helped along by this inexhaustible supply of material, he also travels the speaking circuit, promoting skepticism and nerdish curiosity with fire, wit, fast delivery and a lovable kind of exasperation. (He might even convince you that real science, sober reporting and reason are going to win in the end.)
As he writes, "If you're a journalist who misrepresents science for the sake of a headline, a politician more interested in spin than evidence, or an advertiser who loves pictures of molecules in little white coats, then beware: your days are numbered."
Ben Goldacre | Speaker | TED.com