TED2010
Temple Grandin: The world needs all kinds of minds
Temple Grandin: Botës i duhen te gjitha llojet e mendjeve
Filmed:
Readability: 3.4
5,588,848 views
Temple Grandin, e diagnostikuar me autisëm si fëmijë, flet për mendjen e saj dhe si punon -- duke treguar aftësinë e saj për të menduar përmes fotografive, që e ndihmon të zgjidhe probleme që truri normal mund të mos i shohe. Ajo thotë që botës i duhen njerëz që janë autistikë: ata me mendje pamore, ata që mendojnë sipas modeleve, ata qe mendojne përmes gjuhes, dhe shume lloje të tjera.
Temple Grandin - Livestock handling designer, autism activist
Through groundbreaking research and the lens of her own autism, Temple Grandin brings startling insight into two worlds. Full bio
Through groundbreaking research and the lens of her own autism, Temple Grandin brings startling insight into two worlds. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I think I'll start out and just talk a little bit about
0
0
2000
Mendoj që do filloj duke treguar
00:17
what exactly autism is.
1
2000
2000
se çfare është autismi.
00:19
Autism is a very big continuum
2
4000
3000
Autismi është një spektër
00:22
that goes from very severe -- the child remains non-verbal --
3
7000
3000
që shkon prej një gjëndjeje shumë të vështirë - fëmija nuk flet kurrë-
00:25
all the way up to brilliant scientists and engineers.
4
10000
3000
deri tek shkencëtarët dhe inxhinierët e mrekullueshëm.
00:28
And I actually feel at home here,
5
13000
2000
Unë ndihem rehat këtu
00:30
because there's a lot of autism genetics here.
6
15000
2000
sepse ka shumë gjene te autismit.
00:32
You wouldn't have any...
7
17000
2000
Ju nuk mund të keni ndonjë......
00:34
(Applause)
8
19000
4000
(Duartrokitje)
00:38
It's a continuum of traits.
9
23000
2000
Është një vazhdim e tipareve.
00:40
When does a nerd turn into
10
25000
3000
Kur kthehet një njeri që i kushtohet mësimit
00:43
Asperger, which is just mild autism?
11
28000
2000
në një njeri me Asperger, që është një formë e lehtë e autizmit?
00:45
I mean, Einstein and Mozart
12
30000
3000
Dua të them që Ajnshtajni, Mozarti
00:48
and Tesla would all be probably diagnosed
13
33000
2000
dhe Tesla do të diagnostikoheshin
00:50
as autistic spectrum today.
14
35000
2000
si spektër autistik në ditët e sotme.
00:52
And one of the things that is really going to concern me is
15
37000
3000
Gjëja e rradhës me të cilen preokupohem është
00:55
getting these kids to be the ones that are going to invent
16
40000
3000
se si ti ndihmoj këta fëmijë të zbulojnë
00:58
the next energy things,
17
43000
2000
gjërat e mrekullueshme energjetike të rradhës.
01:00
you know, that Bill Gates talked about this morning.
18
45000
4000
E dini, për ata të cilët Bill Gates foli sot në mëngjes.
01:04
OK. Now, if you want to understand
19
49000
2000
Në rregull. Nëse doni te kuptoni autismin
01:06
autism, animals.
20
51000
2000
mund të shikojmë kafshët.
01:08
And I want to talk to you now about different ways of thinking.
21
53000
2000
Dua të ju flas për mënyra të ndryshme të të menduarit.
01:10
You have to get away from verbal language.
22
55000
3000
Duhet të largoheni nga gjuha verbale.
01:13
I think in pictures,
23
58000
2000
Unë mendoj në fotografi,
01:15
I don't think in language.
24
60000
3000
nuk mendoj në gjuhë.
01:18
Now, the thing about the autistic mind
25
63000
2000
Gjëja speciale për mendjen autistike
01:20
is it attends to details.
26
65000
3000
është që i kushton shumë vëmendje detajeve.
01:23
OK, this is a test where you either have to
27
68000
2000
Në rregull. Ky është një test ku ti duhet
01:25
pick out the big letters, or pick out the little letters,
28
70000
2000
ose të zgjedhësh shkronjat e mëdha, ose ato të voglat.
01:27
and the autistic mind picks out the
29
72000
2000
Mendja autistike zgjedh shkronjat e vogla
01:29
little letters more quickly.
30
74000
2000
më shpejt.
01:31
And the thing is, the normal brain ignores the details.
31
76000
4000
Ajo që është interesante, është që truri normal i injoron detajet.
01:35
Well, if you're building a bridge, details are pretty important
32
80000
2000
Epo, nëse po ndërtoni një urë, detajet janë shumë me rëndësi
01:37
because it will fall down if you ignore the details.
33
82000
3000
sepse do të shembet nëse nuk i kushtohet vëmendje detajeve.
01:40
And one of my big concerns with a lot of policy things today
34
85000
3000
Unë brengosem që sot, rregulloret po bëhen
01:43
is things are getting too abstract.
35
88000
2000
shumë abstrakte.
01:45
People are getting away from doing
36
90000
2000
Njerëzit po largohen nga
01:47
hands-on stuff.
37
92000
2000
puna e dorës.
01:49
I'm really concerned that a lot of the schools have taken out
38
94000
2000
Brengosem se shumë shkolla i kane larguar
01:51
the hands-on classes,
39
96000
2000
lëndët praktike,
01:53
because art, and classes like that,
40
98000
2000
sepse arti, dhe lendë të tilla,
01:55
those are the classes where I excelled.
41
100000
2000
janë lendët në të cilat unë isha shembullore.
01:57
In my work with cattle,
42
102000
2000
Kur punoja me bagëti, kuptova shumë gjëra,
01:59
I noticed a lot of little things that most people don't notice
43
104000
3000
që i trembin ato, po që shumica e njerëzve
02:02
would make the cattle balk. Like, for example,
44
107000
2000
nuk i dinin. Për shembull, kur tundet
02:04
this flag waving, right in front of the veterinary facility.
45
109000
3000
flamuri në hyrje te klinikës veterinere.
02:07
This feed yard was going to tear down their whole veterinary facility;
46
112000
3000
Ky kope gati sa nuk e rrëzoi të gjithë klinikën.
02:10
all they needed to do was move the flag.
47
115000
2000
Ata vetëm se duhet te zhvendosnin flamurin.
02:12
Rapid movement, contrast.
48
117000
3000
Lëvizja e shpejtë dhe kontrasti.
02:15
In the early '70s when I started, I got right down
49
120000
2000
Kur fillova, në të 70-tat, hyra mu në govatë,
02:17
in the chutes to see what cattle were seeing.
50
122000
2000
për të parë se çfarë shihnin bagëtija.
02:19
People thought that was crazy. A coat on a fence would make them balk,
51
124000
3000
Njerëzit menduan që ajo ishte çmenduri. Një pallto në gardh,
02:22
shadows would make them balk, a hose on the floor ...
52
127000
3000
hijet, dhe një zorrë në tokë janë vetëm disa prej gjërave që i trembnin.
02:25
people weren't noticing these things --
53
130000
2000
Njerëzit nuk i vërenin këto gjëra --
02:27
a chain hanging down --
54
132000
2000
një zinxhir i varur --
02:29
and that's shown very, very nicely in the movie.
55
134000
2000
dhe kjo shihet shumë qartazi në film.
02:31
In fact, I loved the movie, how they
56
136000
2000
Më pëlqeu shumë filmi, dhe se si
02:33
duplicated all my projects. That's the geek side.
57
138000
2000
ata i kopjuan projektet e mia. Kjo është ana e mësimit.
02:35
My drawings got to star in the movie too.
58
140000
3000
Vizatimet e mia ishin aktore në film po ashtu.
02:38
And actually it's called "Temple Grandin,"
59
143000
2000
Quhet "Temple Grandin",
02:40
not "Thinking In Pictures."
60
145000
2000
jo "Mendimi përmes fotografive."
02:42
So, what is thinking in pictures? It's literally movies
61
147000
2000
Çfarë do të thotë të mendosh përmes fotografive?
02:44
in your head.
62
149000
2000
Ështe sikur të shikosh filma në kokën tënde.
02:46
My mind works like Google for images.
63
151000
2000
Mendja ime punon si Google për fotografi.
02:48
Now, when I was a young kid I didn't know my thinking was different.
64
153000
3000
Kur isha e re, nuk e dija që mënyra e të menduarit tim ishte ndryshe.
02:51
I thought everybody thought in pictures.
65
156000
2000
Mendoja që çdo njeri mendonte përmes fotografive.
02:53
And then when I did my book, "Thinking In Pictures,"
66
158000
2000
Por kur e shkrova librim ``Të Mendosh përmes Fotografive``,
02:55
I start interviewing people about how they think.
67
160000
3000
fillova te intervistoj njerëz e ti pyes se si mendojnë.
02:58
And I was shocked to find out that
68
163000
2000
Isha e shokuar kur e kuptova që
03:00
my thinking was quite different. Like if I say,
69
165000
2000
mënyra se si unë mendoj është shumë ndryshe. Për shembull
03:02
"Think about a church steeple"
70
167000
2000
nëse unë them "Mendo për një kambanore të kishës"
03:04
most people get this sort of generalized generic one.
71
169000
2000
shumica e njerëzve mendojnë një kambanore të zakonshme.
03:06
Now, maybe that's not true in this room,
72
171000
2000
Kjo mund të mos jetë e vërtet për këtë dhomë,
03:08
but it's going to be true in a lot of different places.
73
173000
4000
por është e vërtetë për shumë vende tjera.
03:12
I see only specific pictures.
74
177000
2000
Unë shoh vetëm fotografi specifike.
03:14
They flash up into my memory, just like Google for pictures.
75
179000
4000
Ato duken në kujtimet e mija, mu ashtu sikur fotografitë në Google.
03:18
And in the movie, they've got a great scene in there
76
183000
2000
Në këtë film është një skenë fantastike ku thuhet
03:20
where the word "shoe" is said, and a whole bunch of '50s and '60s shoes
77
185000
4000
fjala "këpucë", dhe disa këpuca nga te 50-tat dhe 60-tat
03:24
pop into my imagination.
78
189000
2000
shfaqen në imagjinatën time.
03:26
OK, there is my childhood church,
79
191000
2000
Kjo është kisha e fëmijërisë sime,
03:28
that's specific. There's some more, Fort Collins.
80
193000
3000
kaq specifike. Ka edhe të tjera, si Fort Collins.
03:31
OK, how about famous ones?
81
196000
2000
Po ato me famë?
03:33
And they just kind of come up, kind of like this.
82
198000
3000
Imazhet vazhdojnë të duken, si këtu.
03:36
Just really quickly, like Google for pictures.
83
201000
3000
Shumë shpejt, si Google.
03:39
And they come up one at a time,
84
204000
2000
Ato duken një nga një,
03:41
and then I think, "OK, well maybe we can have it snow,
85
206000
2000
dhe pastaj mendoj "Ndoshta mund të bjere borë,
03:43
or we can have a thunderstorm,"
86
208000
2000
apo mund të kemi një furtunë,"
03:45
and I can hold it there and turn them into videos.
87
210000
3000
dhe mund ta mbaj aty e ta shndëroj në një video.
03:48
Now, visual thinking was a tremendous asset
88
213000
3000
Mendimi pamor ishte nje pasuri e madhe
03:51
in my work designing cattle-handling facilities.
89
216000
3000
kur punoja për të krijuar objekte për mbajtjen e bagëtive.
03:54
And I've worked really hard on improving
90
219000
2000
Kam punuar shumë për të përmisuar
03:56
how cattle are treated at the slaughter plant.
91
221000
2000
se si bagëtija trajtohet tek dhoma e therrjes.
03:58
I'm not going to go into any gucky slaughter slides.
92
223000
3000
Nuk do ju tregoj fotografi të therrjes.
04:01
I've got that stuff up on YouTube if you want to look at it.
93
226000
2000
I kam vendosur ato në YouTube nëse keni dëshirë ti shihni.
04:03
But, one of the things that I was able to do in my design work
94
228000
4000
Njëra prej gjërave që mund të bëja me modelet e mija
04:07
is I could actually test run
95
232000
2000
është të testoja çdo pjesë
04:09
a piece of equipment in my mind,
96
234000
2000
të makinave në mendjen time,
04:11
just like a virtual reality computer system.
97
236000
3000
sikur të isha një sistem kompjuterik që krijon botë virtuale.
04:14
And this is an aerial view
98
239000
2000
Kjo është një pamje ajrore
04:16
of a recreation of one of my projects that was used in the movie.
99
241000
3000
e një duplikimi të një prej projekteve të mia.
04:19
That was like just so super cool.
100
244000
2000
Ishte me të vërtet fantastike.
04:21
And there were a lot of kind of Asperger types
101
246000
2000
Kishte shume mendje me Asperger dhe
04:23
and autism types working out there on the movie set too.
102
248000
3000
Autistë, që po punonin në këtë film.
04:26
(Laughter)
103
251000
2000
(Të qeshura)
04:28
But one of the things that really worries me
104
253000
2000
Një prej gjërave që më brengos është:
04:30
is: Where's the younger version of those kids going today?
105
255000
4000
Ku po shkon versioni më i ri i këtyre fëmijëve sot?
04:34
They're not ending up in Silicon Valley, where they belong.
106
259000
3000
Ata nuk përfundojnë në Silicon Valley, aty ky përkasin.
04:37
(Laughter)
107
262000
3000
(Të qeshura)
04:40
(Applause)
108
265000
5000
(Duartrokitje)
04:45
Now, one of the things I learned very early on because I wasn't that social,
109
270000
3000
Përshkak që nuk isha shumë e shoqërueshme, mësova,
04:48
is I had to sell my work, and not myself.
110
273000
4000
që e re, të shes punën time dhe jo veten.
04:52
And the way I sold livestock jobs
111
277000
2000
Kështu që shita punë me bagëti duke treguar
04:54
is I showed off my drawings, I showed off pictures of things.
112
279000
3000
fotografi dhe skicime të gjërave.
04:57
Another thing that helped me as a little kid
113
282000
2000
Një gjë tjetër që më ndihmoi është fakti që unë u rrita
04:59
is, boy, in the '50s, you were taught manners.
114
284000
2000
gjatë të 50-ve, kohë gjatë së cilës mësoje mirësjelljen.
05:01
You were taught you can't pull the merchandise off the shelves
115
286000
2000
Më mësonin që nuk duhej të merrja mall nga raftet
05:03
in the store and throw it around.
116
288000
2000
dhe ti hidhja rreth e rrotull neper dyqane.
05:05
Now, when kids get to be in third or fourth grade,
117
290000
3000
Tani mund të shihni që kur ky fëmije të jetë në klasën e tretë
05:08
you might see that this kid's going to be a visual thinker,
118
293000
3000
apo të katërt, ai do të jetë një mendues pamor - do të
05:11
drawing in perspective. Now, I want to
119
296000
2000
vizatoje pikëpamjen e tij. Duhet të theksoj
05:13
emphasize that not every autistic kid
120
298000
2000
që jo çdo fëmijë që ka autizëm do të
05:15
is going to be a visual thinker.
121
300000
2000
jetë mendues pamor.
05:17
Now, I had this brain scan done several years ago,
122
302000
4000
Unë bëra një skanim të trurit para disa vjeteve,
05:21
and I used to joke around about having a
123
306000
2000
dhe bëja shaka që kisha
05:23
gigantic Internet trunk line
124
308000
2000
një linjë të madhe të internetit
05:25
going deep into my visual cortex.
125
310000
2000
që përshkonte pjesën pamore të trurit.
05:27
This is tensor imaging.
126
312000
2000
Ky është imazhi tensor.
05:29
And my great big internet trunk line
127
314000
2000
Dhe lidhja ime e internetit është dy herë
05:31
is twice as big as the control's.
128
316000
2000
me e madhe se sa ajo e kontrollit.
05:33
The red lines there are me,
129
318000
2000
Linjat e kuqe më perfaqesojnë mua, kurse ato të
05:35
and the blue lines are the sex and age-matched control.
130
320000
4000
kaltërtat perfaqesojnë një njeri me moshë dhe gjini të njejtë.
05:39
And there I got a gigantic one,
131
324000
2000
Këtu unë kisha një shumë te madh
05:41
and the control over there, the blue one,
132
326000
2000
dhe kontrolli, i kaltërti,
05:43
has got a really small one.
133
328000
4000
ka një shumë të vogël.
05:47
And some of the research now is showing
134
332000
2000
Hulumtimet tani po tregojnë që njerëzit
05:49
is that people on the spectrum actually think with primary visual cortex.
135
334000
4000
në këtë spektër mendojne kryesisht me pjesën pamore të trurit.
05:53
Now, the thing is, the visual thinker's just one kind of mind.
136
338000
3000
Menduesit pamor kanë një mendje ndryshe prej të tjerëve.
05:56
You see, the autistic mind tends to be a specialist mind --
137
341000
3000
Mendja autistike tenton të jetë mendje specialiste --
05:59
good at one thing, bad at something else.
138
344000
4000
e mirë për një gjë, dhe e keqe tek një tjetër.
06:03
And where I was bad was algebra. And I was never allowed
139
348000
2000
Unë nuk kisha sukses me algjebren. Nuk isha e
06:05
to take geometry or trig.
140
350000
2000
lejuar të marr gjeometri apo trigonometri.
06:07
Gigantic mistake: I'm finding a lot of kids who need to skip algebra,
141
352000
3000
Gabime të mëdha: Unë po gjej shumë fëmijë që duhet të
06:10
go right to geometry and trig.
142
355000
2000
kapërcejnë algjebrën e të shkojnë drejt e në gjeometri apo trigonometri.
06:12
Now, another kind of mind is the pattern thinker.
143
357000
3000
Një lloj tjetër i mendjes është ajo që mendon nëpërmjet modeleve.
06:15
More abstract. These are your engineers,
144
360000
2000
Është më abstrakte. Njerëz me mendje të tillë zakonisht janë
06:17
your computer programmers.
145
362000
2000
inxhinierë dhe programues të kompjuterëve.
06:19
Now, this is pattern thinking. That praying mantis
146
364000
2000
Të mendosh nëpërmjet modeleve do të thotë të
06:21
is made from a single sheet of paper --
147
366000
2000
mendosh për një fletë --
06:23
no scotch tape, no cuts.
148
368000
2000
pa ngjitës dhe pa shkurtime.
06:25
And there in the background is the pattern for folding it.
149
370000
3000
Aty mbrapa është modeli i palosjes.
06:28
Here are the types of thinking:
150
373000
2000
Këto janë mënyrat e mendimit:
06:30
photo-realistic visual thinkers, like me;
151
375000
3000
menduesit pamor, sikur unë dhe
06:33
pattern thinkers, music and math minds.
152
378000
4000
menduesit modular, ata që kanë mendje të muzikës dhe matematikës.
06:37
Some of these oftentimes have problems with reading.
153
382000
2000
Disa prej këtyre njerëzve kane probleme me leximin.
06:39
You also will see these kind of problems
154
384000
2000
Do ti shihni të njejtat probleme tek
06:41
with kids that are dyslexic.
155
386000
3000
fëmijët që kanë çrregullime mendore që e bëjne leximin të vështirë për ta.
06:44
You'll see these different kinds of minds.
156
389000
2000
Do të hasni në të gjitha këto lloje të mendjeve.
06:46
And then there's a verbal mind, they know every fact about everything.
157
391000
3000
Kemi edhe mendjet verbale, të cilët dinë çdo fakt për çdo gjë.
06:49
Now, another thing is the sensory issues.
158
394000
2000
Një faktor tjetër ka të bëje me çështjet ndjesore.
06:51
I was really concerned about having to wear this gadget on my face.
159
396000
4000
Unë isha shume e preokupuar me faktin që duhet të vendos këtë mikrofon.
06:55
And I came in half an hour beforehand
160
400000
3000
Erdha këtu gjysëm ore më heret, në mënyrë
06:58
so I could have it put on and kind of get used to it,
161
403000
2000
që ta vendos më heret dhe të mësohem me të.
07:00
and they got it bent so it's not hitting my chin.
162
405000
3000
Punëtorët e rregulluan kështu që nuk e prek mjekrën time.
07:03
But sensory is an issue. Some kids are bothered by fluorescent lights;
163
408000
3000
Ndjesija është një problem. Disa njerëzve i bezdis drita e neonit;
07:06
others have problems with sound sensitivity.
164
411000
3000
të tjerët kanë probleme me ndjeshmëri ndaj zërit.
07:09
You know, it's going to be variable.
165
414000
3000
Do të jetë e ndryshueshme.
07:12
Now, visual thinking gave me a whole lot of insight
166
417000
4000
Mendimi pamor më lejoi të kuptoj mendjen
07:16
into the animal mind.
167
421000
2000
e kafshëve shumë më mirë.
07:18
Because think about it: An animal is a sensory-based thinker,
168
423000
3000
Nëse e mendoni: Një kafshë është një mendues
07:21
not verbal -- thinks in pictures,
169
426000
4000
që bazohet në ndjesi, jo në mendime verbale - mendon nëpërmejt
07:25
thinks in sounds, thinks in smells.
170
430000
3000
fotografive, zërave dhe erërave.
07:28
Think about how much information there is there on the local fire hydrant.
171
433000
3000
Mendo për të gjitha informatat që ndodhen tek pushuesi i zjarrit.
07:31
He knows who's been there, when they were there.
172
436000
3000
Ai e di se kush ishte aty, dhe në cilën kohë.
07:34
Are they friend or foe? Is there anybody he can go mate with?
173
439000
3000
A ishte një shok apo armik? A ishte dikush me të cilen mund të çiftohet?
07:37
There's a ton of information on that fire hydrant.
174
442000
3000
Ka shume informata tek pushuesi i zjarrit.
07:40
It's all very detailed information,
175
445000
4000
Janë informata detajore,
07:44
and, looking at these kind of details
176
449000
2000
dhe, kur po i studioja gjithë këto detaje
07:46
gave me a lot of insight into animals.
177
451000
2000
arrita të kuptoj mendjen e kafshëve më mirë.
07:48
Now, the animal mind, and also my mind,
178
453000
4000
Mendja e kafshës, dhe ajo e imja,
07:52
puts sensory-based information
179
457000
2000
i vendosin këto informata të ndijimit
07:54
into categories.
180
459000
2000
nëpër kategori.
07:56
Man on a horse
181
461000
2000
Njeriu mbi kale,
07:58
and a man on the ground --
182
463000
2000
dhe njeriu në tokë --
08:00
that is viewed as two totally different things.
183
465000
2000
këto shihen si dy gjëra krejtësisht të ndryshme.
08:02
You could have a horse that's been abused by a rider.
184
467000
3000
Mund të jetë një kalë që është abuzuar nga kalëruesi.
08:05
They'll be absolutely fine with the veterinarian
185
470000
2000
Ata do të sillen mirë me veterinarin
08:07
and with the horseshoer, but you can't ride him.
186
472000
3000
dhe me njeriun që vendos patkuaj, por nuk mund të kalëroni mbi të.
08:10
You have another horse, where maybe the horseshoer beat him up
187
475000
3000
Kali tjetër mund të jetë abuzuar nga njeriu që ia vendos patkuajt
08:13
and he'll be terrible for anything on the ground,
188
478000
2000
dhe ai nuk do sillet mirë me njerëz në tokë, sic është veterinari
08:15
with the veterinarian, but a person can ride him.
189
480000
3000
por një person mund ta kalëroje.
08:18
Cattle are the same way.
190
483000
2000
Bagëtite sillen në të njejtën mënyrë.
08:20
Man on a horse,
191
485000
2000
Njeriu mbi kalë dhe
08:22
a man on foot -- they're two different things.
192
487000
2000
ai në tokë janë dy gjëra krejt të ndryshme.
08:24
You see, it's a different picture.
193
489000
2000
E shihni,këto fotografi ndryshojnë shumë njëra nga tjetra.
08:26
See, I want you to think about just how specific this is.
194
491000
3000
Dua që ju të mendoni se sa specifike është kjo.
08:29
Now, this ability to put information into categories,
195
494000
4000
Shumë njerëz nuk e kanë
08:33
I find a lot of people are not very good at this.
196
498000
3000
aftësinë për të vendosur të dhëna nëpër kategori.
08:36
When I'm out troubleshooting equipment
197
501000
2000
Kur jam në teren duke rregulluar
08:38
or problems with something in a plant,
198
503000
2000
pajisje apo gjëra në fabrikë,
08:40
they don't seem to be able to figure out, "Do I have a training people issue?
199
505000
4000
ata nuk e dinë nëse ``Kam problem me njerëz,
08:44
Or do I have something wrong with the equipment?"
200
509000
2000
apo ka diçka që nuk shkon me pajisjet?``
08:46
In other words, categorize equipment problem
201
511000
2000
Me fjalë të tjera, ata nuk mund te kategorizojnë
08:48
from a people problem.
202
513000
2000
problemet me paisjet dhe ato me njerëz.
08:50
I find a lot of people have difficulty doing that.
203
515000
3000
Më duket që shumë njerëz e bëjnë këtë me vështirësi.
08:53
Now, let's say I figure out it's an equipment problem.
204
518000
3000
Le të themi që unë e kuptoj që ka probleme me paisje.
08:56
Is it a minor problem, with something simple I can fix?
205
521000
2000
A është një problem i vogël, që mund ta rregulloj shpejt?
08:58
Or is the whole design of the system wrong?
206
523000
3000
Apo mos modeli i sistemit nuk është në rregull?
09:01
People have a hard time figuring that out.
207
526000
3000
Njerëzit nuk mund të kuptojnë këtë.
09:04
Let's just look at something like, you know,
208
529000
2000
Le të studjojmë problemin që kemi
09:06
solving problems with making airlines safer.
209
531000
2000
për ti bërë aeroplanët më të sigurtë.
09:08
Yeah, I'm a million-mile flier.
210
533000
2000
Unë fluturoj shumë
09:10
I do lots and lots of flying,
211
535000
2000
me miliona milje,
09:12
and if I was at the FAA,
212
537000
3000
dhe po të isha në FAA
09:15
what would I be doing a lot of direct observation of?
213
540000
4000
çfarë do të studioja më së shumti?
09:19
It would be their airplane tails.
214
544000
2000
Do studjoja bishtin e aeroplanit.
09:21
You know, five fatal wrecks in the last 20 years,
215
546000
3000
5 aksidentet fatale në 20 vitet e fundit janë shkaktuar sepse
09:24
the tail either came off or steering stuff inside the tail broke
216
549000
4000
bishti doli nga vendi, ose pati probleme me drejtimin
09:28
in some way.
217
553000
2000
e bishtit.
09:30
It's tails, pure and simple.
218
555000
2000
Problemi është tek bishti i aeroplanit.
09:32
And when the pilots walk around the plane, guess what? They can't see
219
557000
2000
Kur pilotët ecin rreth aeroplanit, ata nuk mund të shohin
09:34
that stuff inside the tail.
220
559000
2000
se çfare ka brenda bishtit.
09:36
You know, now as I think about that,
221
561000
2000
Përderisa po mendoj për këtë,
09:38
I'm pulling up all of that specific information.
222
563000
3000
po i tërheq të gjitha informatat që kanë të bëjnë me këtë.
09:41
It's specific. See, my thinking's bottom-up.
223
566000
3000
Është specifike. Unë mendoj nga poshtë-lart.
09:44
I take all the little pieces and I put the pieces together like a puzzle.
224
569000
4000
I marr të gjitha pjesët e vogla dhe i vendos së bashku, sikur të ishte një gjezë.
09:48
Now, here is a horse that was deathly afraid
225
573000
2000
Këtu kemi një kalë që frikësohej shumë
09:50
of black cowboy hats.
226
575000
2000
prej kapeleve të zeza të kaubojve.
09:52
He'd been abused by somebody with a black cowboy hat.
227
577000
2000
Ai ishte abuzuar nga nje kauboj me kapele të zezë.
09:54
White cowboy hats, that was absolutely fine.
228
579000
3000
Kaubojët me kapelë të bardhë nuk ishin problematik.
09:57
Now, the thing is, the world is going to need
229
582000
3000
Puna është që botës i duhen mendje të ndryshme
10:00
all of the different kinds of minds
230
585000
2000
që mund të
10:02
to work together.
231
587000
2000
punojnë së bashku.
10:04
We've got to work on developing all these different kinds of minds.
232
589000
3000
Ne duhet të inkurajojmë zhvillimin e mendjeve të ndryshme.
10:07
And one of the things that is driving me really crazy,
233
592000
3000
Ajo që më pengon mua është fakti që
10:10
as I travel around and I do autism meetings,
234
595000
2000
unë udhëtoj shumë dhe organizoj mbledhje për autizëm,
10:12
is I'm seeing a lot of smart, geeky, nerdy kids,
235
597000
3000
dhe shoh shumë fëmijë të mencur që
10:15
and they just aren't very social,
236
600000
3000
nuk shoqërohen shumë,
10:18
and nobody's working on developing their interest
237
603000
2000
dhe askush nuk i ndihmon të zhvillojnë interes
10:20
in something like science.
238
605000
2000
në diçka si shkenca.
10:22
And this brings up the whole thing of my science teacher.
239
607000
3000
Kjo tregon shumë për arsimtarin tim të shkencës.
10:25
My science teacher is shown absolutely beautifully in the movie.
240
610000
3000
Ai tregohet për bukuri në film.
10:28
I was a goofball student. When I was in high school
241
613000
2000
Unë isha studente i painteresuar. Kur isha në shkolle të mesme,
10:30
I just didn't care at all about studying,
242
615000
3000
nuk isha i interesur në mësime,
10:33
until I had Mr. Carlock's science class.
243
618000
3000
deri atëherë kur Arsimtari Carlock na jepte lendën e shkences.
10:36
He was now Dr. Carlock in the movie.
244
621000
3000
Ai eshte Dr. Carlock në film.
10:39
And he got me challenged
245
624000
3000
Ai më sfidoi të kuptoja
10:42
to figure out an optical illusion room.
246
627000
3000
një dhomë me iluzione optike.
10:45
This brings up the whole thing of you've got to show kids
247
630000
2000
Kjo tregon që ju duheni ti tregoni fëmijëve
10:47
interesting stuff.
248
632000
2000
gjëra interesante.
10:49
You know, one of the things that I think maybe TED ought to do
249
634000
3000
Mendoj që TED duhet tu tregoje
10:52
is tell all the schools about all the great lectures that are on TED,
250
637000
3000
të gjitha shkollave për këto ligjerata të mrekullueshme
10:55
and there's all kinds of great stuff on the Internet
251
640000
2000
dhe tu tregoje për gjëra të mrekullueshme që do ti
10:57
to get these kids turned on.
252
642000
2000
bëjnë fëmijët të interesohen.
10:59
Because I'm seeing a lot of these geeky nerdy kids,
253
644000
3000
Po shoh që shumë arsimtare te Midwest,
11:02
and the teachers out in the Midwest, and the other parts of the country,
254
647000
3000
dhe të pjesëve të tjera të shtetit që jane
11:05
when you get away from these tech areas,
255
650000
2000
larg pjesëve që merren me teknologji,
11:07
they don't know what to do with these kids.
256
652000
2000
nuk duan të merrem me këta fëmijë.
11:09
And they're not going down the right path.
257
654000
2000
Kështu që fëmijët nuk e gjejnë rrugën e duhur.
11:11
The thing is, you can make a mind
258
656000
2000
Ju mund të ndihmoni një mendje të jetë
11:13
to be more of a thinking and cognitive mind,
259
658000
3000
një mendje që mendon më shumë,
11:16
or your mind can be wired to be more social.
260
661000
3000
ose një mendje që do të jetë më e shoqërueshme.
11:19
And what some of the research now has shown in autism
261
664000
2000
Disa hulumtime të autizmit tregojnë që
11:21
is there may by extra wiring back here,
262
666000
2000
ndoshta ka lidhje shtesë në këtë
11:23
in the really brilliant mind, and we lose a few social circuits here.
263
668000
3000
mendje të mahnitshme, dhe disa që mungojnë këtu.
11:26
It's kind of a trade-off between thinking and social.
264
671000
4000
Është një lloj pazari mes të menduarit dhe të qenit shoqëror.
11:30
And then you can get into the point where it's so severe
265
675000
2000
Ka raste kur këto lidhje janë aq të vështira sa që
11:32
you're going to have a person that's going to be non-verbal.
266
677000
3000
do keni një person që nuk flet fare.
11:35
In the normal human mind
267
680000
2000
Në mendjen njerëzore,
11:37
language covers up the visual thinking we share with animals.
268
682000
3000
gjuha mbulon mendimin pamor që e ndajmë me kafshët.
11:40
This is the work of Dr. Bruce Miller.
269
685000
3000
Kjo është punë e Dr. Bruce Miller.
11:43
And he studied Alzheimer's patients
270
688000
3000
Ai ka studiuar edhe pacienta me sklerozë,
11:46
that had frontal temporal lobe dementia.
271
691000
2000
të cilët kishin çrregullime të lobit frontal.
11:48
And the dementia ate out the language parts of the brain,
272
693000
3000
Ky çrregullim i konsumoi pjesët që kanë të bëjnë me gjuhën,
11:51
and then this artwork came out of somebody who used to install stereos in cars.
273
696000
5000
dhe ky punim artistik u krijua nga një njeri që instalonte radio.
11:56
Now, Van Gogh doesn't know anything about physics,
274
701000
4000
Van Gog nuk di gjë rreth fizikës, por mendoj që
12:00
but I think it's very interesting
275
705000
2000
është shume interesante
12:02
that there was some work done to show that
276
707000
2000
që disa studime tregojnë që ky
12:04
this eddy pattern in this painting
277
709000
2000
model i pikturimit
12:06
followed a statistical model of turbulence,
278
711000
3000
ndjek një model statistikor të valeve,
12:09
which brings up the whole interesting idea
279
714000
2000
që tregon për idenë interesante se
12:11
of maybe some of this mathematical patterns
280
716000
2000
ndoshta ne kemi modele matematikore
12:13
is in our own head.
281
718000
2000
në mendjet tona.
12:15
And the Wolfram stuff -- I was taking
282
720000
2000
Pastaj kemi web-faqen Wolfram -- unë po
12:17
notes and I was writing down all the
283
722000
2000
merrja shënime, dhe po shkruaja
12:19
search words I could use,
284
724000
2000
çdo fjalë që mund të përdorja,
12:21
because I think that's going to go on in my autism lectures.
285
726000
4000
sepse mendoj që do i përdor në ligjeratat e mija për autisëm.
12:25
We've got to show these kids interesting stuff.
286
730000
2000
Ju duheni ti tregoni fëmijëve gjëra interesante.
12:27
And they've taken out the autoshop class
287
732000
2000
Ne kemi hequr lendët e mekanikës,
12:29
and the drafting class and the art class.
288
734000
2000
vizatimin dhe artin.
12:31
I mean art was my best subject in school.
289
736000
3000
Arti ishte lënda ime e preferuar në shkollë.
12:34
We've got to think about all these different kinds of minds,
290
739000
2000
Duhet të mendojmë për te gjitha këto lloje të ndryshme të mendjeve
12:36
and we've got to absolutely work with these kind of minds,
291
741000
3000
dhe duhet të punojmë me këto mendje
12:39
because we absolutely are going to need
292
744000
3000
sepse do të na duhen
12:42
these kind of people in the future.
293
747000
3000
në të ardhmen.
12:45
And let's talk about jobs.
294
750000
2000
Të flasim pak për punët.
12:47
OK, my science teacher got me studying
295
752000
2000
Arsimtari im i shkencës me dha shtytje të mësoj sepse
12:49
because I was a goofball that didn't want to study.
296
754000
3000
unë nuk isha e interesuar në mësim.
12:52
But you know what? I was getting work experience.
297
757000
2000
E dini çfarë? Unë po fitoja përvojë pune.
12:54
I'm seeing too many of these smart kids who haven't learned basic things,
298
759000
2000
Po shoh shumë fëmijë të tillë që nuk i kane mësuar gjërat
12:56
like how to be on time.
299
761000
2000
elementare, siç ështe të mos vonohesh.
12:58
I was taught that when I was eight years old.
300
763000
2000
Unë mësova të jem precize kur isha 8 vjeqare.
13:00
You know, how to have table manners at granny's Sunday party.
301
765000
3000
Apo, mësimet se si të sillemi në tavolinë.
13:03
I was taught that when I was very, very young.
302
768000
3000
Unë i mësova këto rregulla kur isha shumë, shumë e re.
13:06
And when I was 13, I had a job at a dressmaker's shop
303
771000
3000
Kur mbusha 13 vjet, punoja tek një rrobaqepës dhe
13:09
sewing clothes.
304
774000
2000
qepja tesha.
13:11
I did internships in college,
305
776000
3000
Kisha praktika në fakultet,
13:14
I was building things,
306
779000
3000
po ndërtoja gjëra dhe duhet të mësoja
13:17
and I also had to learn how to do assignments.
307
782000
3000
si ti bëja detyrat.
13:20
You know, all I wanted to do was draw pictures of horses when I was little.
308
785000
4000
E gjitha që dëshiroja të bëja ishte të vizatoja kuaj kur isha i vogël.
13:24
My mother said, "Well let's do a picture of something else."
309
789000
2000
Nëna ime thoshte "Le të provojmë të vizatojmë diçka tjeter."
13:26
They've got to learn how to do something else.
310
791000
2000
Këta fëmijë duhet të mësojnë si të krijojnë diç ndryshe.
13:28
Let's say the kid is fixated on Legos.
311
793000
2000
Të themi që një fëmijë është obsesionuar me Lego.
13:30
Let's get him working on building different things.
312
795000
3000
Duhet ti japim shtytje të ndërtoje gjëra të ndryshme.
13:33
The thing about the autistic mind
313
798000
2000
Mendja autistike zakonisht
13:35
is it tends to be fixated.
314
800000
2000
fiksohet.
13:37
Like if a kid loves racecars,
315
802000
2000
Për shembull, nëse një fëmije pëlqen automobilet garuese,
13:39
let's use racecars for math.
316
804000
2000
mund të përdorim këta automobilë për matematikë.
13:41
Let's figure out how long it takes a racecar to go a certain distance.
317
806000
3000
Mund të kalkulojmë se sa kohë i duhet një automjeti për të përshkuar një distancë të caktuar.
13:44
In other words, use that fixation
318
809000
4000
Me fjalë të tjera, përdore këtë fiksim
13:48
in order to motivate that kid, that's one of the things we need to do.
319
813000
3000
për të motivuar fëmijen - kjo është një prej gjërave që duhet të bëjmë.
13:51
I really get fed up when they, you know, the teachers,
320
816000
3000
Unë nervozohem shumë kur mësuesit,
13:54
especially when you get away from this part of the country,
321
819000
3000
sidomos ata që janë më larg nga kjo pjesë e shtetit,
13:57
they don't know what to do with these smart kids.
322
822000
2000
nuk dijnë se çfarë të bëjnë me këta fëmijë të mencur.
13:59
It just drives me crazy.
323
824000
2000
Më nervozon jashtë mase.
14:01
What can visual thinkers do when they grow up?
324
826000
2000
Çfarë mund të bëjnë menduesit vizual kur të rriten?
14:03
They can do graphic design, all kinds of stuff with computers,
325
828000
3000
Ata mund të bëjnë modelim grafik, dhe shumë gjëra me kompjuterë,
14:06
photography, industrial design.
326
831000
5000
fotografi, dhe modelim industrial.
14:11
The pattern thinkers, they're the ones that are going to be
327
836000
2000
Ata që e mbështesin mendimin në modele, mund të
14:13
your mathematicians, your software engineers,
328
838000
3000
bëhen matematicienë, inxhinierë të programeve,
14:16
your computer programmers, all of those kinds of jobs.
329
841000
4000
programues kompjuterësh, dhe punë të tilla.
14:20
And then you've got the word minds. They make great journalists,
330
845000
3000
Pastaj kemi ata qe mendojnë me fjalë. Ata mund të bëhen gazetarë
14:23
and they also make really, really good stage actors.
331
848000
3000
të mëdhenj, dhe aktorë drame shumë shumë të mirë.
14:26
Because the thing about being autistic is,
332
851000
2000
Të jesh autistik do të thotë që unë duhesha
14:28
I had to learn social skills like being in a play.
333
853000
3000
të mësoja aftësi shoqërore si ato që më lejuan të jem pjesë e dramave.
14:31
It's just kind of -- you just have to learn it.
334
856000
3000
Këtë duhet ta mësosh,
14:34
And we need to be working with these students.
335
859000
3000
dhe duhet të punojmë me këta studentë.
14:37
And this brings up mentors.
336
862000
2000
Kjo na sjell deri tek këshillëtarët.
14:39
You know, my science teacher was not an accredited teacher.
337
864000
3000
Arsimtari im i shkencave nuk ishte i akredituar si arsimtar.
14:42
He was a NASA space scientist.
338
867000
2000
Ai ishte një specialist i hapësirës që punonte në NASA.
14:44
Now, some states now are getting it to where
339
869000
2000
Tani disa shkolla kanë rregulla që i lejojnë ata të cilët
14:46
if you have a degree in biology, or a degree in chemistry,
340
871000
2000
kanë studijuar biologji apo kimi të
14:48
you can come into the school and teach biology or chemistry.
341
873000
3000
japin mësim në shkolla.
14:51
We need to be doing that.
342
876000
2000
Ne duhet të bëjmë këtë, sepse
14:53
Because what I'm observing is
343
878000
2000
unë po shoh që arsimtarët e mirë,
14:55
the good teachers, for a lot of these kids,
344
880000
2000
që ju duhen këtyre fëmijëve,
14:57
are out in the community colleges,
345
882000
2000
janë duke dhënë mësim në shkolla të larta,
14:59
but we need to be getting some of these good teachers into the high schools.
346
884000
3000
por ata na duhen në shkolla të mesme.
15:02
Another thing that can be very, very, very successful is
347
887000
3000
Një gjë tjetër që mund të jetë shumë e suksesshme është
15:05
there is a lot of people that may have retired
348
890000
3000
nëse njerëzit të cilët kan dale në pension
15:08
from working in the software industry, and they can teach your kid.
349
893000
3000
nga industria e programeve, mund ti mësojnë këta fëmijë.
15:11
And it doesn't matter if what they teach them is old,
350
896000
3000
Nuk ka rëndësi nëse ata mësojne gjëra te vjetra,
15:14
because what you're doing is you're lighting the spark.
351
899000
3000
sepse ata vetëm duhet të krijojnë një interesim tek nxënësit.
15:17
You're getting that kid turned on.
352
902000
3000
Nëse krijoni interes tek një fëmije,
15:20
And you get him turned on, then he'll learn all the new stuff.
353
905000
3000
ai pastaj do i mësoje gjërat e reja.
15:23
Mentors are just essential.
354
908000
2000
Këshillëtarët janë thelbësore.
15:25
I cannot emphasize enough
355
910000
2000
Nuk mund të theksoj aq sa duhet se sa shumë
15:27
what my science teacher did for me.
356
912000
3000
ndikim kishte arsimtari i shkencës tek unë.
15:30
And we've got to mentor them, hire them.
357
915000
3000
Duhet ti udhëzojmë dhe ti punësojmë.
15:33
And if you bring them in for internships in your companies,
358
918000
2000
Nëse i punesoni njerëzit me autism ne kompanite tuaja,
15:35
the thing about the autism, Asperger-y kind of mind,
359
920000
3000
ata me Asperger, atëherë duhet tu japësh detaje.
15:38
you've got to give them a specific task. Don't just say, "Design new software."
360
923000
3000
Mos thuaj "Më krijo një program."
15:41
You've got to tell them something a lot more specific:
361
926000
2000
Duhet të jeni më specifik: "Po e krijojmë një program
15:43
"Well, we're designing a software for a phone
362
928000
3000
për telefona, dhe duhet të
15:46
and it has to do some specific thing.
363
931000
2000
bëjmë këtë gjë. Dhe duhet te perdore
15:48
And it can only use so much memory."
364
933000
2000
kaq memorje."
15:50
That's the kind of specificity you need.
365
935000
2000
Këto janë detajet që duhet tu ofrojmë.
15:52
Well, that's the end of my talk.
366
937000
2000
Ky është fundi i fjalimit tim.
15:54
And I just want to thank everybody for coming.
367
939000
2000
Dua të falenderoj të gjithë ju që erdhet.
15:56
It was great to be here.
368
941000
2000
Ishte kënaqësi te jem këtu.
15:58
(Applause)
369
943000
12000
(Duartrokotije)
16:10
Oh, you've got a question for me? OK.
370
955000
3000
Keni pyetje për mua? Në rregull.
16:13
(Applause)
371
958000
1000
(Duartrokitje)
16:14
Chris Anderson: Thank you so much for that.
372
959000
4000
Chris Anderson: Shumë faleminderit për këtë.
16:18
You know, you once wrote, I like this quote,
373
963000
2000
Ju keni shkruar diçka që më pëlqen shumë,
16:20
"If by some magic, autism had been
374
965000
2000
" Nëse, përmes ndonjë lloj magjije, autismi
16:22
eradicated from the face of the Earth,
375
967000
3000
është zhdukur nga faqja e Tokës,
16:25
then men would still be socializing in front of a wood fire
376
970000
3000
atëherë njerëzit ende do ishin rreth zjarrit,
16:28
at the entrance to a cave."
377
973000
2000
tek hyrja e shpellës."
16:30
Temple Grandin: Because who do you think made the first stone spears?
378
975000
2000
Temple Grandin: Po, sepse kush mendon që e ka bërë shtizën e
16:32
The Asperger guy. And if you were to get rid of all the autism genetics
379
977000
3000
parë? Ishte njeri me Asperger. Dhe nëse dëshironi të zhdukni
16:35
there would be no more Silicon Valley,
380
980000
2000
gjenet e autismit, nuk do kishim Silicon Valley,
16:37
and the energy crisis would not be solved.
381
982000
2000
dhe krizat e energjisë nuk do zgjidheshin.
16:39
(Applause)
382
984000
3000
(Duartrokitje)
16:42
CA: So, I want to ask you a couple other questions,
383
987000
2000
CA: Dua të ju bëj edhe disa pyetje,
16:44
and if any of these feel inappropriate,
384
989000
2000
dhe nëse të duken të pavend,
16:46
it's okay just to say, "Next question."
385
991000
2000
mund të thuash, "Pyetja tjetër."
16:48
But if there is someone here
386
993000
2000
Por nëse kemi dikënd këtu që ka fëmijë
16:50
who has an autistic child,
387
995000
2000
me autisëm,
16:52
or knows an autistic child
388
997000
2000
apo e njef një fëmijë me autizëm,
16:54
and feels kind of cut off from them,
389
999000
3000
dhe ndihet i ndarë prej tyre,
16:57
what advice would you give them?
390
1002000
2000
çfarë do ju thoje?
16:59
TG: Well, first of all, you've got to look at age.
391
1004000
2000
TG - Së pari duhet të merrni parasysh moshën.
17:01
If you have a two, three or four year old
392
1006000
2000
Nëse keni një dy, tre apo katër vjecare
17:03
you know, no speech, no social interaction,
393
1008000
2000
që nuk flet dhe nuk shoqërohet,
17:05
I can't emphasize enough:
394
1010000
2000
ju them:
17:07
Don't wait, you need at least 20 hours a week of one-to-one teaching.
395
1012000
4000
Mos prit. Ju duhen së paku 20 orë në javë për mësime private.
17:11
You know, the thing is, autism comes in different degrees.
396
1016000
3000
Autismi ka shkallë të ndryshme.
17:14
There's going to be about half the people on the spectrum
397
1019000
2000
Gjysma e njerëzve në këtë spektër nuk do mësojnë të
17:16
that are not going to learn to talk, and they're not going to be working
398
1021000
2000
flasin, dhe nuk do të punojne në Silicon Valley.
17:18
Silicon Valley, that would not be a reasonable thing for them to do.
399
1023000
3000
Por pastaj keni fëmijët e mencur,
17:21
But then you get the smart, geeky kids
400
1026000
2000
që mësojnë shumë,
17:23
that have a touch of autism,
401
1028000
2000
dhe kanë pak autisëm,
17:25
and that's where you've got to get them turned on
402
1030000
2000
dhe këta janë ata që duhet ti interesojmë
17:27
with doing interesting things.
403
1032000
2000
me gjëra interesante.
17:29
I got social interaction through shared interest.
404
1034000
3000
Unë mësova të shoqërohem për shkak të një interesi të përbashkët.
17:32
I rode horses with other kids, I made model rockets with other kids,
405
1037000
4000
Kalërova me fëmijë të tjerë, krijova modele me femijë të tjerë,
17:36
did electronics lab with other kids,
406
1041000
2000
isha në laborator elektronik me fëmijë të tjerë,
17:38
and in the '60s, it was gluing mirrors
407
1043000
2000
dhe gjatë të 60-ve ngjitja pasqyre
17:40
onto a rubber membrane on a speaker to make a light show.
408
1045000
3000
në gomë për të krijuar një shfaqje dritash.
17:43
That was like, we considered that super cool.
409
1048000
3000
Ne e konsideronim këtë shumë interesante.
17:46
CA: Is it unrealistic for them
410
1051000
2000
CA: A është jo realistike për prindërit
17:48
to hope or think that that child
411
1053000
2000
të shpresojnë apo mendojnë që ai fëmijë
17:50
loves them, as some might, as most, wish?
412
1055000
3000
i dashuron, sikur disa, siku shumica, shpresojnë?
17:53
TG: Well let me tell you, that child will be loyal,
413
1058000
2000
TG: Mund tju them që ai fëmijë është besnik,
17:55
and if your house is burning down, they're going to get you out of it.
414
1060000
2000
dhe nëse po ju digjet shtëpija, do t'ju nxjerre nga aty.
17:57
CA: Wow. So, most people, if you ask them
415
1062000
3000
CA: Shumica e njerëzve, kur i pyesim se cili është
18:00
what are they most passionate about, they'd say things like,
416
1065000
2000
pasioni i tyre, ata thonë
18:02
"My kids" or "My lover."
417
1067000
3000
"Fëmijët e mi" apo " I dashuri" im.
18:05
What are you most passionate about?
418
1070000
3000
Cili është pasioni yt?
18:08
TG: I'm passionate about that the things I do
419
1073000
2000
TG: Unë jam e pasionuar pas gjërave që bëj
18:10
are going to make the world a better place.
420
1075000
2000
dhe që do të bëjnë botën një vend më të mirë.
18:12
When I have a mother of an autistic child say,
421
1077000
2000
Kur nëna e një fëmije autistik thotë,
18:14
"My kid went to college because of your book,
422
1079000
2000
"Fëmija im shkoi ne fakultet për shkak të librit tënd,
18:16
or one of your lectures," that makes me happy.
423
1081000
2000
apo një prej ligjeratave tuaja," kjo më lumturon.
18:18
You know, the slaughter plants, I've worked with them
424
1083000
3000
Kasaphanat në të cilat punova gjatë të
18:21
in the '80s; they were absolutely awful.
425
1086000
2000
80-ve ishin të trishtueshme.
18:23
I developed a really simple scoring system for slaughter plants
426
1088000
4000
Unë krijova një sistem pikësh për këto kasaphana
18:27
where you just measure outcomes: How many cattle fell down?
427
1092000
2000
në mënyrë që të matja rezultatet: Sa lopë u rrëzuan?
18:29
How many cattle got poked with the prodder?
428
1094000
2000
Sa lopë u shpuan më hekur të nxehtë?
18:31
How many cattle are mooing their heads off?
429
1096000
2000
Sa kafshë po pellasin?
18:33
And it's very, very simple.
430
1098000
2000
Dhe ishte shume e thjeshtë.
18:35
You directly observe a few simple things.
431
1100000
2000
I shihni disa gjëra të thjeshta menjëherë.
18:37
It's worked really well. I get satisfaction out of
432
1102000
2000
Punoi shumë mirë. Unë kënaqem kur shoh
18:39
seeing stuff that makes real change
433
1104000
3000
se gjërat po krijojnë ndryshime të vërteta
18:42
in the real world. We need a lot more of that,
434
1107000
2000
në botë. Na duhet më shumë nga kjo,
18:44
and a lot less abstract stuff.
435
1109000
2000
dhe më pak gjëra abstrakte.
18:46
(Applause)
436
1111000
7000
(Duartrokitje)
18:53
CA: When we were talking on the phone, one of the things you said that
437
1118000
2000
CA: Kur po flisnim në telefon më tregove për serveret e fermave
18:55
really astonished me was you said one thing
438
1120000
2000
dhe unë isha i mahnitur nga ajo që tha.
18:57
you were passionate about was server farms. Tell me about that.
439
1122000
4000
Na trego më shumë për këtë.
19:01
TG: Well the reason why I got really excited when I read about that,
440
1126000
3000
TG: Arsyeja pse isha aq e gëzar për këtë është
19:04
it contains knowledge.
441
1129000
3000
sepse përmban dituri.
19:07
It's libraries.
442
1132000
2000
Këto janë bibloteka.
19:09
And to me, knowledge is something
443
1134000
2000
Për mua, diturija është diçka
19:11
that is extremely valuable. So, maybe, over 10 years ago
444
1136000
2000
që është shumë e vlefshme. Kështu që, para 10 viteve
19:13
now our library got flooded.
445
1138000
2000
bibloteka jone u përfshi nga vërshimet.
19:15
And this is before the Internet got really big.
446
1140000
2000
Kjo ishte para se interneti të ishte kaq i madh.
19:17
And I was really upset about all the books being wrecked,
447
1142000
2000
Isha shume e trishtuar për librat që po shkatroheshin
19:19
because it was knowledge being destroyed.
448
1144000
2000
sepse diturija po shkaterrohej.
19:21
And server farms, or data centers
449
1146000
2000
Dhe serverat e fermave, apo qendrat e të dhenave,
19:23
are great libraries of knowledge.
450
1148000
3000
janë bibloteka të diturisë.
19:26
CA: Temple, can I just say it's an absolute delight to have you at TED.
451
1151000
3000
CA: Ishte një kënaqësi e vecantë t'ju kemi në TED.
19:29
TG: Well thank you so much. Thank you.
452
1154000
3000
TG: Ju faleminderit. Faleminderit.
19:32
(Applause)
453
1157000
6000
(Duartrokitje).
ABOUT THE SPEAKER
Temple Grandin - Livestock handling designer, autism activistThrough groundbreaking research and the lens of her own autism, Temple Grandin brings startling insight into two worlds.
Why you should listen
An expert on animal behavior, Temple Grandin has designed humane handling systems for half the cattle-processing facilities in the US, and consults with the meat industry to develop animal welfare guidelines. As PETA wrote when awarding her a 2004 Proggy: “Dr. Grandin's improvements to animal-handling systems found in slaughterhouses have decreased the amount of fear and pain that animals experience in their final hours, and she is widely considered the world's leading expert on the welfare of cattle and pigs.” In 2010, Time Magazine listed her as one of its most Important People of the Year. She is also a member of the American Academy of Arts and Sciences.
Grandin’s books about her interior life as an autistic person have increased the world's understanding of the condition with personal immediacy -- and with import, as rates of autism diagnosis rise. She is revered by animal rights groups and members of autistic community, perhaps because in both regards she is a voice for those who are sometimes challenged to make themselves heard.
Temple Grandin | Speaker | TED.com