TEDxCaltech
Leonard Susskind: My friend Richard Feynman
Leonard Susskind: Arkadaşım Richard Feynman
Filmed:
Readability: 3.5
1,213,939 views
Bir dahinin dostu olmak nasıl bir şey? TEDxCaltech'te sahneye çıkan fizikçi Leonard Susskind efsanevi Richard Feynman ile ilgili birkaç hikaye anlatıyor, ve onun problemlere hem ciddi hem de pek de ciddi olmayan yaklaşımından bahsediyor.
Leonard Susskind - Physicist
Leonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford. Full bio
Leonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I decided when I was asked to do this
0
0
2000
Benden bunu yapmamı istediklerinde
00:17
that what I really wanted to talk about
1
2000
2000
aslında yapmak istediğim
00:19
was my friend Richard Feynman.
2
4000
2000
dostum Richard Feynman hakkında konuşmaktı.
00:21
I was one of the fortunate few
3
6000
2000
Ben onu yakından tanıma şansına sahip olan
00:23
that really did get to know him
4
8000
2000
ve varlığından keyif almış
00:25
and enjoyed his presence.
5
10000
2000
az sayıda insandan biriyim.
00:27
And I'm going to tell you the Richard Feynman that I knew.
6
12000
3000
Ve sizlere benim tanıdığım Richard Feynman'ı anlatacağım.
00:30
I'm sure there are other people here
7
15000
2000
Burada Rİchard Feynman'ı kendi bildikleri
00:32
who could tell you about the Richard Feynman they knew,
8
17000
2000
açılardan anlatacak başkaları da bulunduğundan eminim.
00:34
and it would probably be a different Richard Feynman.
9
19000
2000
ve anlatacakları muhtemelen bir başka Richard Feynman olacaktır.
00:36
Richard Feynman was a very complex man.
10
21000
3000
Richard Feynman çok karmaşık bir insandı.
00:39
He was a man of many, many parts.
11
24000
2000
Pek çok farklı bileşenlerden oluşuyordu.
00:41
He was, of course, foremost,
12
26000
2000
Ama elbette ki en başta
00:43
a very, very, very great scientist.
13
28000
3000
çok ama çok büyük bir bilim adamı idi.
00:46
He was an actor. You saw him act.
14
31000
3000
Bir aktördü, onu oynarken gördünüz.
00:49
I also had the good fortune to be in those lectures,
15
34000
3000
Ben, o konuşma yaparken onu yukarıdaki
00:52
up in the balcony.
16
37000
2000
balkonlardan izleme şansına sahip oldum.
00:54
They were fantastic.
17
39000
2000
Bu konuşmalar muhteşemdi.
00:56
He was a philosopher;
18
41000
2000
Bir filozoftu o.
00:58
he was a drum player;
19
43000
2000
bir davulcuydu.
01:00
he was a teacher par excellence.
20
45000
3000
müthiş bir öğretmendi.
01:03
Richard Feynman was also a showman,
21
48000
2000
Richard Feynman aynı zamanda bir şovmendi.
01:05
an enormous showman.
22
50000
2000
müthiş bir şovmen.
01:07
He was brash, irreverent --
23
52000
4000
Küstah, saygısız --
01:11
he was full of macho,
24
56000
2000
maço, bir nevi
01:13
a kind of macho one-upmanship.
25
58000
3000
tek kişilik maço gösteri gibi.
01:16
He loved intellectual battle.
26
61000
4000
Entellektüel tartışmaları çok severdi.
01:20
He had a gargantuan ego.
27
65000
4000
Devasa boyutta bir egosu vardı.
01:24
But the man had somehow
28
69000
3000
Ama içinde bir şekilde
01:27
a lot of room at the bottom.
29
72000
2000
kocaman bir yer de vardı.
01:29
And what I mean by that
30
74000
2000
Demek istediğim, en azından
01:31
is a lot of room, in my case --
31
76000
3000
benim için geçerli bu--
01:34
I can't speak for anybody else --
32
79000
2000
başkası adına konuşamam --
01:36
but in my case,
33
81000
2000
ama benim durumumda
01:38
a lot of room for another big ego.
34
83000
3000
bir başka egonun sığmasına yetecek kadar yer vardı içinde.
01:41
Well, not as big as his,
35
86000
2000
Belki kendi egosu kadar büyük değil,
01:43
but fairly big.
36
88000
2000
ama oldukça büyük.
01:45
I always felt good with Dick Feynman.
37
90000
3000
Ben Dick Feynman ile birlikte olmaktan her zaman hoşlandım.
01:48
It was always fun to be with him.
38
93000
2000
Onunla olmak çok eğlenceliydi.
01:50
He always made me feel smart.
39
95000
2000
Benim kendimi akıllı hissetmemi sağlıyordu.
01:52
How can somebody like that make you feel smart?
40
97000
2000
Böyle biri nasıl olur da insanın kendini akıllı hissetmesini sağlayabilir?
01:54
Somehow he did.
41
99000
2000
Bir şekilde yapıyordu bunu.
01:56
He made me feel smart. He made me feel he was smart.
42
101000
2000
Benim akıllı hissetmeme neden oluyordu. Benim onun akıllı olduğunu da
01:58
He made me feel we were both smart,
43
103000
2000
hissetmemi sağlıyordu. İkimizin de akıllı olduğunu
02:00
and the two of us could solve any problem whatever.
44
105000
4000
ve beraber her tür problemi çözebileceğimizi hissediyordum.
02:04
And in fact, we did sometimes do physics together.
45
109000
3000
Aslında, fizik alanında zaman zaman birlikte çalıştık.
02:07
We never published a paper together,
46
112000
2000
Birlikte bir yayın yapmadık, ama
02:09
but we did have a lot of fun.
47
114000
3000
çok eğlendik.
02:13
He loved to win.
48
118000
2000
Kazanmayı çok severdi.
02:15
With these little macho games we would sometimes play --
49
120000
3000
Bazen insanlara ufak maço oyunlar oynardı --
02:18
and he didn't only play them with me, he played them with all sorts of people --
50
123000
3000
sadece benimle değil, her tür insanla yapardı bunu --
02:21
he would almost always win.
51
126000
2000
ve hemen her zaman kazanırdı.
02:23
But when he didn't win, when he lost,
52
128000
3000
Ama kazanmadığı zamanlarda da, kaybettiğinde
02:26
he would laugh and seem to have just as much fun
53
131000
3000
gene de gülerdi, ve kazandığı zamanlardaki kadar
02:29
as if he had won.
54
134000
2000
eğleniyormuş gibi görünürdü.
02:31
I remember once he told me a story
55
136000
2000
Bir defasında bana kendi öğrencilerinin ona yaptığı
02:33
about a joke that the students played on him.
56
138000
3000
bir şakayla ilgili bir hikaye anlattığını anımsıyorum.
02:36
They took him -- I think it was for his birthday --
57
141000
2000
Onu dışarı çıkarmışlar -- yaşgünüymüş--
02:38
they took him for lunch.
58
143000
2000
ve onu dışarı öğle yemeğine çıkarmışlar.
02:40
They took him for lunch
59
145000
2000
Pasadena'da sandviç yapan
02:42
to a sandwich place in Pasadena.
60
147000
2000
bir yere götürmüşler.
02:44
It may still exist; I don't know.
61
149000
2000
Belki de hala oradadır, bilmiyorum.
02:46
Celebrity sandwiches was their thing.
62
151000
3000
Bu yerin özelliği ünlülere ilişkin sandviçler yapmasıymış.
02:49
You could get a Marilyn Monroe sandwich.
63
154000
2000
Mesela Marilyn Monroe Sandviçi ısmarlayabilirdiniz,
02:51
You could get a Humphrey Bogart sandwich.
64
156000
3000
ya da Humprey Bogard sandviçi.
02:54
The students went there in advance,
65
159000
2000
Öğrenciler, gelince Feynman sandviçi ısmarlayacaklarını
02:56
and they arranged that they would all order Feynman sandwiches.
66
161000
3000
söyleyerek önceden restoran sahibini ayarlamışlar.
02:59
One after another, they came in and ordered Feynman sandwiches.
67
164000
3000
Sonra teker teker içeri gelmişler ve Feynman Sandviçi istemişler.
03:02
Feynman loved this story.
68
167000
2000
Feynman bu hikayeye bayılırdı.
03:04
He told me this story, and he was really happy and laughing.
69
169000
4000
Bana bunu anlattı, ve anlatırken çok eğleniyor ve gülüyordu.
03:08
When he finished the story, I said to him,
70
173000
3000
Anlatması bitince ona sordum,
03:11
"Dick, I wonder what would be the difference
71
176000
2000
"Dick, acaba Feynman sandviçi ile Susskind sandviçi
03:13
between a Feynman sandwich and a Susskind sandwich."
72
178000
4000
arasındaki fark sence ne olabilir?" dedim.
03:17
And without skipping a beat at all,
73
182000
2000
Bir an bile düşünmeden,
03:19
he said, "Well, they'd be about the same.
74
184000
3000
"hemen hemen aynı olurlardı ama
03:22
The only difference is a Susskind sandwich would have a lot more ham,"
75
187000
3000
tek farkla, Susskind sandviçinde daha çok jambon (ham) olurdu" dedi.
03:25
ham, as in bad actor.
76
190000
2000
ham, argoda kötü rol yapan aktör demek.
03:27
(Laughter)
77
192000
2000
(Gülüşmeler)
03:29
Well, I happened to have been very quick that day,
78
194000
3000
O gün benim de hazırcevaplığım tuttu. Dedim ki,
03:32
and I said, "Yeah, but a lot less baloney."
79
197000
3000
"ama içinde çok az baloney (salam) olurdu." dedim.
03:35
(Laughter)
80
200000
3000
(baloney:argoda zırva, palavra) (Gülüşmeler)
03:38
The truth of the matter
81
203000
4000
Ama aslında bakacak olursanız
03:42
is that a Feynman sandwich
82
207000
2000
Feynman sandviçi tıka basa jambon (kötü rol yapma)
03:44
had a load of ham,
83
209000
2000
dolu olurdu ama
03:46
but absolutely no baloney.
84
211000
3000
içinde hiç baloney (palavra) olmazdı.
03:50
What Feynman hated worse than anything else
85
215000
2000
Feynman'ın en nefret ettiği şey
03:52
was intellectual pretense --
86
217000
2000
entellektüel rol yapma, --
03:54
phoniness,
87
219000
2000
sahte oyunculuk,
03:56
false sophistication, jargon.
88
221000
3000
sahte bilim adamlığı idi.
03:59
I remember sometime during the '80s,
89
224000
3000
80'lerin ortalarında bir zamanlarda
04:02
the mid-'80s,
90
227000
2000
Dick, ben ve
04:04
Dick and I and Sidney Coleman
91
229000
2000
Sidney Coleman birkaç kez
04:06
would meet a couple of times
92
231000
2000
San Francisco'da buluştuk.
04:08
up in San Francisco at some very rich guy's house --
93
233000
3000
San Francisco'daki oldukça zengin birinin
04:11
up in San Francisco for dinner.
94
236000
2000
evinde akşam yemeğine davetliydik.
04:13
And the last time the rich guy invited us,
95
238000
3000
Ev sahibi bizi en son davet ettiğinde
04:16
he also invited a couple of philosophers.
96
241000
2000
aynı zamanda birkaç felsefeciyi de davet etmişti.
04:18
These guys were philosophers of mind.
97
243000
3000
Bu kişiler bilişsel felsefecilerdi.
04:21
Their specialty was the philosophy of consciousness.
98
246000
3000
Esas alanları bilinçle ilgili felsefi konulardı.
04:24
And they were full of all kinds of jargon.
99
249000
2000
Sürekli ağır bir jargon kullanıyorlardı.
04:26
I'm trying to remember the words --
100
251000
3000
Kullandıkları kelimeleri anımsamaya çalışıyorum --
04:29
"monism," "dualism," categories all over the place.
101
254000
3000
"monizm", "dualizm" gibi kelimelşer havalarda uçuşuyordu.
04:32
I didn't know what those things meant, neither did Dick --
102
257000
2000
Tam olarak ne anlama geldiklerini bilmiyordum, Dick de öyle --
04:34
neither did Sydney for that matter.
103
259000
2000
hatta Syndey de bilmiyordu.
04:36
And what did we talk about?
104
261000
2000
Peki ne hakkında konuştuk?
04:38
Well, what do you talk about when you talk about minds?
105
263000
3000
Zihinlerden bahsediyorsanız ne hakkında konuşursunuz?
04:41
One thing, there's one obvious thing to talk about --
106
266000
2000
Bir tek şey, konuşacak konu çok barizdi --
04:43
can a machine become a mind?
107
268000
2000
bir makine bilinçli bir zihin olabilir mi?
04:45
Can you build a machine
108
270000
2000
İnsan gibi düşünme yetisi olan
04:47
that thinks like a human being,
109
272000
2000
bilinçli bir makine imal
04:49
that is conscious?
110
274000
2000
edilebilir mi?
04:51
We sat around and we talked about this -- we of course never resolved it.
111
276000
3000
Otruduk ve saatlerce bu konu hakkında konuştuk -- elbette bir sonuca varamadık.
04:54
But the trouble with the philosophers
112
279000
2000
Ama felsefecilerin sorunu şuydu ki
04:56
is that they were philosophizing
113
281000
2000
bilim hakkında konuşmaları gerekirken
04:58
when they should have been science-iphizing.
114
283000
2000
felsefe yapmaya devam ediyorlardı.
05:00
It's a scientific question after all.
115
285000
3000
Aslında soru son derece bilimsel bir soru.
05:03
And this was a very, very dangerous thing to do
116
288000
2000
Ve bu yaptıkları Dick Feynman'ın yanında
05:05
around Dick Feynman.
117
290000
3000
en yapılmayacak şeydi.
05:10
Feynman let them have it -- both barrels, right between the eyes.
118
295000
3000
Feynman onlara bütün gücüyle girişti, tam ortadan
05:13
It was brutal; it was funny -- ooh, it was funny.
119
298000
3000
gerçekten çok vahşice idi -- ama çok da komikti.
05:16
But it was really brutal.
120
301000
2000
Gerçekten çok acımasızcaydı ama.
05:18
He really popped their balloon.
121
303000
2000
Balonlarını söndürdü.
05:20
But the amazing thing was --
122
305000
2000
Ama esas inanılmaz olanı şu --
05:22
Feynman had to leave a little early.
123
307000
2000
Feynamn'ın erken gitmesi gerekti.
05:24
He wasn't feeling too well, so he left a little bit early.
124
309000
3000
Biraz hasta hissediyordu, onun için erken kalktı.
05:27
And Sidney and I were left there with the two philosophers.
125
312000
3000
Ben de Sidney ve iki felsefeci ile kaldık.
05:30
And the amazing thing is these guys were flying.
126
315000
3000
Ve bu iki adam mutluluktan havalara uçuyorlardı.
05:33
They were so happy.
127
318000
2000
O kadar mutluydular ki.
05:35
They had met the great man;
128
320000
3000
Müthiş adamın ta kendisi ile tanışmışlardı,
05:38
they had been instructed by the great man;
129
323000
2000
onun tarafından verilen konuşmayı dinlemişlerdi;
05:40
they had an enormous amount of fun
130
325000
2000
o suratlarını çamura bularken
05:42
having their faces shoved in the mud,
131
327000
3000
çok ama çok eğlenmişlerdi,
05:45
and it was something special.
132
330000
3000
ve bu çok özel bir şeydi.
05:48
I realized there was something just extraordinary about Feynman,
133
333000
3000
Feynman'da bu felsefecileri bozum ederken bile çok özel
05:51
even when he did what he did.
134
336000
3000
bir şey olduğunu fark ettim.
05:58
Dick, he was my friend. I did call him Dick.
135
343000
3000
Dick, benim arkadaşımdı, ben ona Dick derdim.
06:01
Dick and I had a certain, a little bit of a rapport.
136
346000
2000
Dick ve benim ortak epey noktamız vardı.
06:03
I think it may have been a special rapport that he and I had.
137
348000
3000
sanırım bizim aramızdaki özel bir ortaklıktı.
06:06
We liked each other; we liked the same kind of things.
138
351000
3000
Birbirimizi severdik, aynı şeylerden hoşlanırdık.
06:09
I also liked the kind of intellectual macho games.
139
354000
4000
Ben de entellektüel maço oyunları severdim.
06:13
Sometimes I would win, mostly he would win,
140
358000
2000
Bazen ben kazanırdım, ama çoğunlukla o kazanırdı,
06:15
but we both enjoyed them.
141
360000
2000
ikimiz de bunlardan hoşlanırdık.
06:17
And Dick became convinced at some point
142
362000
2000
Dick bir noktada, ikimizin kişiliklerinin
06:19
that he and I had some kind of similarity of personality.
143
364000
4000
epey benzer olduğu sonucuna vardı.
06:23
I don't think he was right.
144
368000
2000
Bence bu konuda haklı değildi.
06:25
I think the only point of similarity between us
145
370000
2000
Bence ikimiz arasındaki tek benzer nokta
06:27
is we both like to talk about ourselves.
146
372000
3000
ikimizin de kendimizden bahsetmekten hoşlanıyor olmamızdı.
06:30
But he was convinced of this.
147
375000
2000
Ama o buna ikna olmuştu.
06:32
And he was curious.
148
377000
2000
Ve bu konuyu merak ediyordu.
06:34
The man was incredibly curious.
149
379000
2000
Bu adam inanılmaz derecede meraklıydı.
06:36
And he wanted to understand what it was and why it was
150
381000
3000
Bu komik bağlantının nasıl ve neden olduğunu
06:39
that there was this funny connection.
151
384000
4000
anlamak istiyordu.
06:43
And one day we were walking. We were in France.
152
388000
2000
Bir gün yanyana yürüyorduk. Fransa'daydık.
06:45
We were in La Zouche.
153
390000
2000
La Zouche'da.
06:47
We were up in the mountains, 1976.
154
392000
2000
Sene 1976, ve dağlardaydık.
06:49
We were up in the mountains, and Feynman said to me,
155
394000
3000
Dağlardaydık ve Feynman bana dedi ki,
06:52
he said, "Leonardo."
156
397000
2000
"Leonardo"
06:54
The reason he called me Leonardo
157
399000
2000
Bana Leonardo derdi çünkü
06:56
is because we were in Europe
158
401000
2000
Avrupa'daydık ve Fransızcasını
06:58
and he was practicing his French.
159
403000
3000
ilerletmeye çalışıyordu.
07:01
And he said, "Leonardo,
160
406000
3000
Bana dedi ki, "Leonardo.
07:04
were you closer to your mother or to you father
161
409000
3000
çocukken annene mi babana mı
07:07
when you were a kid?"
162
412000
2000
daha yakındın?"
07:09
And I said, "Well, my real hero was my father.
163
414000
3000
"Benim esas kahramanım babamdı" diye cevap verdim.
07:12
He was a working man,
164
417000
2000
"beşinci sınıfa kadar okumuş
07:14
had a fifth grade education.
165
419000
3000
bir işçiydi. Bir mekanik ustasıydı,
07:17
He was a master mechanic, and he taught me how to use tools.
166
422000
3000
bana alet kullanmayı o öğretti.
07:20
He taught me all sorts of things about mechanical things.
167
425000
4000
Bana mekanik şeyler haklkında bir sürü şey öğretti.
07:24
He even taught me the Pythagorean theorem.
168
429000
2000
Hatta Pisagor teorisini de.
07:26
He didn't call it the hypotenuse,
169
431000
2000
Ama hipotenüs nedir bilmiyordu,
07:28
he called it the shortcut distance."
170
433000
3000
ona kestirme mesafe diyordu." dedim.
07:31
And Feynman's eyes just opened up.
171
436000
2000
Feynman'ın gözleri fal taşı gibi açıldı.
07:33
He went off like a light bulb.
172
438000
2000
Bır anda yüzü aydınlandı.
07:35
And he said he had had
173
440000
3000
Ve bana kendisinin babası ile olan
07:38
basically exactly the same relationship
174
443000
2000
ilişkisinin de tamamen aynı
07:40
with his father.
175
445000
2000
olduğunu söyledi.
07:42
In fact, he had been convinced at one time
176
447000
3000
Hatta bir ara, iyi bir fizikçi olmak için
07:45
that, to be a good physicist,
177
450000
3000
insanın babası ile yakın olmasınının
07:48
that it was very important
178
453000
2000
çok önemli olduğun konusunda
07:50
to have had that kind of relationship with your father.
179
455000
3000
kendini ikna etmişti.
07:53
I apologize for the sexist conversation here,
180
458000
3000
Buradaki cinsiyet ayrımcılığı için özür dilerim sizden,
07:56
but this is the way it really happened.
181
461000
2000
ama aynen bu şekilde gerşekleşti bu konuşma.
07:58
He said that he had been absolutely convinced that this was necessary --
182
463000
4000
Dedi ki, genç bir fizikçi yetiştirmek için bu durumun
08:02
the necessary part of the growing up of a young physicist.
183
467000
4000
kesinlikle şart olduğuna inanmış.
08:06
Being Dick, he, of course, wanted to check this.
184
471000
3000
Ve Dick olduğu için de bunu test etmek istemiş.
08:09
He wanted to go out and do an experiment.
185
474000
2000
Çıkıp bunu bir deneyle sınamak istemiş.
08:11
So, well he did.
186
476000
2000
Öyle de yaptı.
08:13
He went out and did an experiment.
187
478000
2000
Çıkıp bir deney yaptı.
08:15
He asked all his friends that he thought were good physicists,
188
480000
3000
İyi birer fizikçi olduğunu düşündüğü tüm arkadaşlarına sordu.
08:18
"Was it your mom or your pop that influenced you?"
189
483000
3000
"Sizi en çok etkileyen kişi anneniz mi babanız mı oldu?" diye sordu.
08:21
And to a man -- they were all men --
190
486000
2000
Sorduklarının hepsi erkekti-hepsi erkek-
08:23
to a man, every single one of them
191
488000
2000
tüm bu erkeklere teker teker sordu ve her biri cevap verdi
08:25
said, "My mother."
192
490000
2000
"Annem" dediler.
08:27
(Laughter)
193
492000
3000
(Gülüşmeler)
08:30
There went that theory down the trashcan of history.
194
495000
4000
Bu da teorinin tarihin çöp kutusuna gitmesini sağladı tabi.
08:35
But he was very excited that he had finally met somebody
195
500000
3000
Ama aslında sonunda babası ile kendisinin kendi babası ile
08:38
who had the same experience with my father
196
503000
3000
olan ilişkisine benzer bir ilişkisi olan biriyle
08:41
as he had with his father.
197
506000
2000
tanışmaktan çok heyecan duymuştu.
08:43
And for some time, he was convinced
198
508000
2000
Ve bür süre çok iyi anlaşmamızın nedeninin
08:45
this was the reason we got along so well.
199
510000
2000
bu olduğu konusunda ikna olmuştu.
08:47
I don't know. Maybe. Who knows?
200
512000
2000
Bilmiyorum, belki de öyledir. Kim bilir?
08:49
But let me tell you a little bit
201
514000
2000
Ama izin verin size Fizikçi Feynman'ı
08:51
about Feynman the physicist.
202
516000
3000
biraz daha anlatayım.
08:55
Feynman's style --
203
520000
2000
Feynman'ın tarzı --
08:57
no, style is not the right word.
204
522000
2000
yok, tarz doğru bir kelime değil.
08:59
Style makes you think of the bow tie he might have worn
205
524000
2000
tarz değince insanın aklına taktığı papyon ya da
09:01
or the suit he was wearing.
206
526000
2000
giydiği takım elbise geliyor.
09:03
There's something much deeper than that,
207
528000
2000
Aslında konu bundan çok daha derin.
09:05
but I can't think of another word for it.
208
530000
2000
ama tanımlayacak bir başka kelime gelmiyor aklıma.
09:07
Feynman's scientific style
209
532000
3000
Feynman'ın bilimsel tarzı
09:10
was always to look for the simplest,
210
535000
2000
bir sorunun çözümünde her zaman
09:12
most elementary solution to a problem that was possible.
211
537000
5000
en basit, en temel cevaı aramaktı.
09:17
If it wasn't possible, you had to use something fancier.
212
542000
3000
Eğer bu mümkün değilse o zaman daha karmaşık bir şeye yöneliyordu.
09:20
But no doubt part of this
213
545000
3000
Ama şüphe yok ki
09:23
was his great joy and pleasure
214
548000
3000
insanlara onlardan çok daha basit düşünebildiğini
09:26
in showing people that he could think more simply than they could.
215
551000
4000
göstermekten çok büyük bir haz duyuyordu.
09:30
But he also deeply believed, he truly believed,
216
555000
3000
Aynı zamanda şuna inanıyordu ki,
09:33
that if you couldn't explain something simply
217
558000
2000
eğer bir şeyi çok basit bir şekilde anlatamıyorsanız
09:35
you didn't understand it.
218
560000
3000
onu anlamamışsınız demektir.
09:38
In the 1950s, people were trying to figure out
219
563000
3000
1950'lerde insanlar süper sıvı helyum'un
09:41
how superfluid helium worked.
220
566000
2000
nasıl çalıştığını anlamaya çalışıyorlardı.
09:43
There was a theory.
221
568000
2000
Bir teori vardı.
09:45
It was due to a Russian mathematical physicist,
222
570000
2000
Rus bir matematiksel fizikçinin teorisi,
09:47
and it was a complicated theory.
223
572000
2000
ve çok karmaşıktı.
09:49
I'll tell you what that theory was soon enough.
224
574000
2000
Birazdan size o teorinin ne olduğunu anlatacağım.
09:51
It was a terribly complicated theory
225
576000
2000
Berbat derecede karmaşık bir teoriydi,
09:53
full of very difficult integrals and formulas
226
578000
3000
bir sürü integral ve formül, hesapla
09:56
and mathematics and so forth.
227
581000
2000
dolu bir şeydi.
09:58
And it sort of worked, but it didn't work very well.
228
583000
3000
Çalışmasına çalışıyordu, ama çok da iyi çalışmıyordu aslında.
10:01
The only way it worked
229
586000
2000
Sadece helyum atomları
10:03
is when the helium atoms were very, very far apart.
230
588000
3000
birbirinden çok ama çok uzakken çalışıyordu.
10:06
The helium atoms had to be very far apart.
231
591000
2000
Helyum atomlarının birbirinden çok uzak olması gerekliydi.
10:08
And unfortunately, the helium atoms in liquid helium
232
593000
2000
Ama ne yazık ki sıvı helyumda, helyum atomları
10:10
are right on top of each other.
233
595000
2000
birbirlerinin üzerine binmiş halededirler.
10:12
Feynman decided, as a sort of amateur helium physicist,
234
597000
3000
Feynman, bir nevi amatör helyum fizikçisi gibi,
10:15
that he would try to figure it out.
235
600000
3000
bunu çözmeye karar verdi.
10:18
He had an idea, a very clear idea.
236
603000
2000
Aklında bir fikir vardı, çok net bir fikir.
10:20
He would try to figure out
237
605000
2000
Bu çok sayıdaki atomların
10:22
what the quantum wave function
238
607000
2000
kauntum dalga fonksiyonlarının
10:24
of this huge number of atoms looked like.
239
609000
2000
ne olduğunu bulmaya çalışacaktı.
10:26
He would try to visualize it,
240
611000
2000
Birkaç basit prensibin ışığında
10:28
guided by a small number of simple principles.
241
613000
3000
bunu gözünün önüne getirmeye çalışacaktı.
10:31
The small number of simple principles were very, very simple.
242
616000
3000
Az sayıda çok basit birkaç prensip ile, çok çok basit.
10:34
The first one was
243
619000
2000
İlki şuydu
10:36
that when helium atoms touch each other, they repel.
244
621000
3000
helyum atomları birbirlerine değdikleri zaman, birbirlerini iterler.
10:39
The implication of that is that the wave function has to go to zero,
245
624000
3000
Bunu sonucunda oluşan dalga fonksiyonu sıfıra gitmek zorundadır,
10:42
it has to vanish when the helium atoms touch each other.
246
627000
3000
helyum atomları birbirlerine dokunduklar anda yok olması gerekir.
10:45
The other fact
247
630000
2000
Diğeri ise şu,
10:47
is that the ground state, the lowest energy state of a quantum system,
248
632000
3000
taban durumunda, bir kuantum sisteminin en düşük enerjili halinde,
10:50
the wave function is always very smooth --
249
635000
4000
dalga fonksiyonu her zaman son derece düzenlidir --
10:54
has the minimum number of wiggles.
250
639000
2000
dalgalanma sayısı minimumdur.
10:56
So he sat down --
251
641000
2000
Böylece oturdu ve
10:58
and I imagine he had nothing more
252
643000
2000
ve kanımca eline sadece
11:00
than a simple piece of paper and a pencil --
253
645000
2000
bir kalem ve kağıt aldı --
11:02
and he tried to write down, and did write down,
254
647000
2000
ve aklına gelen en basit fonksiyonu yazmaya çalıştı
11:04
the simplest function that he could think of
255
649000
3000
ve içindekiler birbirine dokunduğunda
11:07
which had the boundary conditions
256
652000
2000
ortadan kalkan, bunun dışında son derece düzenli
11:09
that the wave function vanish when things touch
257
654000
2000
seyreden, aklına gelen en basit
11:11
and is smooth in between.
258
656000
2000
dalga fonksiyonunu yazdı.
11:13
He wrote down a simple thing.
259
658000
2000
Çok basit bir şey yazdı.
11:15
It was so simple, in fact,
260
660000
2000
Öylesine basitti ki, aslında
11:17
that I suspect a really smart high school student,
261
662000
2000
sanırım gerçekten akıllı bir lise öğrencisi
11:19
who didn't even have calculus,
262
664000
2000
heniz Kalkülüs okumamış olsa bile
11:21
could understand what he wrote down.
263
666000
3000
yazdıklarını anlayabilirdi.
11:24
The thing was that that simple thing that he wrote down
264
669000
3000
O yazmış olduğu çok basit şey, o zaman
11:27
explained everything that was known at the time about liquid helium
265
672000
3000
helyum hakkında bilinen her şeyi açıklıyordu,
11:30
and then some.
266
675000
2000
hatta fazlasını da.
11:32
I've always wondered
267
677000
2000
Her zaman merak etmişimdir, acaba
11:34
whether the professionals, the real professional helium physicists,
268
679000
3000
profesyoneller, profesyonel olarak helyum ile uğraşan kimseler
11:37
were just a little bit embarrassed by this.
269
682000
3000
bu nedenle biraz utanmışlar mıdır acaba?
11:40
They had their super-powerful technique,
270
685000
2000
Ellerinde süper-güçlü bir başka teknik vardı,
11:42
and they couldn't do as well.
271
687000
2000
ama bu kadar iyi çalışmıyordu.
11:44
Incidentally, I'll tell you what that super-powerful technique was.
272
689000
4000
Bu arada ellerindeki bu süper güçlü tekniğin ne olduğunu da size söyleyeyim.
11:48
It was the technique of Feynman diagrams.
273
693000
3000
Bu tekniğer Feynman Diyagramları deniyor.
11:51
(Laughter)
274
696000
2000
(Gülüşmeler)
11:53
He did it again in 1968.
275
698000
3000
1968'de benzer bir şeyi yine yaptı.
11:56
In 1968, in my own university --
276
701000
2000
1968 yılında, benim üniversitemde --
11:58
I wasn't there at the time -- but in 1968,
277
703000
3000
ben o zaman orada değildim -- ama 1968'te
12:01
they were exploring the structure of the proton.
278
706000
3000
protonun yapısını inceliyorlardı.
12:04
The proton is obviously made
279
709000
2000
Proton elbette ki bir küme daha ufak
12:06
of a whole bunch of little particles.
280
711000
2000
parçacıktan oluşur.
12:08
This was more or less known.
281
713000
2000
Bu o zaman az çok biliniyordu.
12:10
And the way to analyze it was, of course, Feynman diagrams.
282
715000
3000
Ve bunu analiz etmenin yolu da elbette Feynman Diyagramları idi.
12:13
That's what Feynman diagrams were constructed for --
283
718000
3000
Feynman Diaygramları'nın esas kurgulanmasının nedeni budur --
12:16
to understand particles.
284
721000
2000
partikülleri anlamak.
12:18
The experiments that were going on were very simple.
285
723000
2000
Yapılan deney çok basitti.
12:20
You simply take the proton,
286
725000
2000
Basitçe bir protonu alırsınız,
12:22
and you hit it really sharply with an electron.
287
727000
2000
ve ona hızla bir elektron çarptırırsınız.
12:24
This was the thing the Feynman diagrams were for.
288
729000
3000
Feynman Diaygarmlarının kullanıldığı şeyler bunlardır.
12:27
The only problem
289
732000
2000
Ama tek sorun
12:29
was that Feynman diagrams are complicated.
290
734000
2000
Feynman Diyagramları oldukça karmaşıktır.
12:31
They're difficult integrals.
291
736000
2000
Zor ıntegrallerdır.
12:33
If you could do all of them, you would have a very precise theory.
292
738000
3000
Eğer hepsini yapabilseniz, çok hassas bir teoriye sahip olabilirsiniz.
12:36
But you couldn't; they were just too complicated.
293
741000
3000
Ama bunu yapamazsınız, çünkü çok fazla karmaşıklar.
12:39
People were trying to do them.
294
744000
2000
İnsanlar bunu yapmaya çalışıyor.
12:41
You could do a one loop diagram. Don't worry about one loop.
295
746000
3000
Bir döngü diyagramı yapabilirsiniz. Bir döngü için üzülmeyin.
12:44
One loop, two loops -- maybe you could do a three loop diagram,
296
749000
3000
Bir döngü, ikincisi -- belki üç döngülü bir diyagram da yapabilirsiniz.
12:47
but beyond that, you couldn't do anything.
297
752000
2000
ama bunun ötesinde pek birşey yapamazsınız.
12:49
Feynman said, "Forget all of that.
298
754000
2000
Feynman dedi ki: " Bunu boşverin.
12:51
Just think of the proton
299
756000
2000
Sadece protonu düşünün
12:53
as an assemblage of little particles --
300
758000
2000
ufak partiküllerin bir araya gelmiş hali --
12:55
a swarm of little particles."
301
760000
2000
bir küme ufak partiküller."
12:57
He called them partons. He called them partons.
302
762000
3000
Onlara parton adını verdi. Parton dedi.
13:00
He said, "Just think of it as a swarm of partons
303
765000
2000
Dedi ki "bunun çok hızla hareket eden bir küme
13:02
moving real fast."
304
767000
2000
parton olduğunu varsayın."
13:04
Because they're moving real fast,
305
769000
4000
Çok hızlı hareket ettiklerine göre
13:08
relativity says the internal motions go very slow.
306
773000
4000
relativite der ki, kendi iç hızları çok yavaş olmalıdır.
13:12
The electron hits it suddenly.
307
777000
2000
Elektron hızla buna çarpar.
13:14
It's like taking a very sudden snapshot of the proton.
308
779000
3000
Çarptığında adete protonun bir anlık resmini çeker.
13:17
What do you see?
309
782000
2000
Burada ne görülür?
13:19
You see a frozen bunch of partons.
310
784000
5000
Bir grup hareketsiz parton.
13:24
They don't move, and because they don't move
311
789000
2000
Hareket etmiyorlar çünkü
13:26
during the course of the experiment,
312
791000
2000
deney süresince nasıl hareket ettiklerini
13:28
you don't have to worry about how they're moving.
313
793000
2000
düşünmenize gerek yok.
13:30
You don't have to worry about the forces between them.
314
795000
2000
Aralarındaki güçleri düşünmenize de gerek yok.
13:32
You just get to think of it
315
797000
2000
Onları sadece hareketsiz bir grup
13:34
as a population
316
799000
2000
parton kümesi
13:36
of frozen partons.
317
801000
3000
gibi düşünün.
13:39
This was the key to analyzing these experiments.
318
804000
3000
Bu, bu deneyleri analiz etmede kullanılan anahtar oldu.
13:42
Extremely effective, it really did --
319
807000
3000
Çok etkiliydi, tam olarak --
13:45
somebody said the word revolution is a bad word.
320
810000
2000
birisi devrim kelimesinin kötü olduğunu söylemişti.
13:47
I suppose it is, so I won't say revolution --
321
812000
3000
Belki de öyledir, bu nedenle onu kullanmayacağım. --
13:50
but it certainly evolved very, very deeply
322
815000
3000
ama protonu ve diğer partikülleri
13:53
our understanding of the proton,
323
818000
3000
anlamamız konusunda çok önemli oldu,
13:56
and of particles beyond that.
324
821000
2000
evrim yarattı.
13:58
Well, I had some more that I was going to tell you
325
823000
2000
Aslında size Feynman ile olan bağlantım ve
14:00
about my connection with Feynman,
326
825000
2000
onun nasıl biri olduğu hakkında anlatacağım
14:02
what he was like,
327
827000
2000
başke şeyler de vardı,
14:04
but I see I have exactly half a minute.
328
829000
2000
ama görüyorum ki sadece bir dakikam kalmış.
14:06
So I think I'll just finish up
329
831000
2000
Bu nedenle Feynman'ın
14:08
by saying I actually don't think Feynman would have liked this event.
330
833000
4000
bu etkinliği sevmeyeceğini düşündüğümü söyleyerek bitireceğim.
14:12
I think he would have said,
331
837000
3000
Bence şöyle derdi,
14:15
"I don't need this."
332
840000
3000
" Benim buna ihtiyacım yok."
14:18
But how should we honor Feynman?
333
843000
3000
Peki Feynman'ı nasıl onurlandırmalıyız?
14:21
How should we really honor Feynman?
334
846000
2000
Onu gerçekten nasıl onurlandırabiliriz?
14:23
I think the answer is we should honor Feynman
335
848000
3000
Bence Feynman'ı onurlandırmanın en iyi yolu
14:26
by getting as much baloney
336
851000
2000
sandviçlerimizdeki baloneyleri (palavraları)
14:28
out of our own sandwiches as we can.
337
853000
3000
çıkarıp atmak.
14:31
Thank you.
338
856000
2000
Teşekkürler.
14:33
(Applause)
339
858000
3000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Leonard Susskind - PhysicistLeonard Susskind works on string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics and quantum cosmology at Stanford.
Why you should listen
Leonard Susskind is the Felix Bloch Professor of Physics at Stanford University. His research interests include string theory, quantum field theory, quantum statistical mechanics, and quantum cosmology. He received the Pregel Award from the New York Academy of Science (1975), and the J. J. Sakurai Prize of the American Physical Society (1998) "for his pioneering contributions to hadronic string models, lattice gauge theories, quantum chromodynamics, and dynamical symmetry breaking." He is a member of the National Academy of Sciences and the American Academy of Arts and Sciences and, since 2009, has been serving as Director of the Stanford Institute for Theoretical Physics.
He is a recent recipient of the Los Angeles Times Book Award in Science and Technology for The Black Hole War: My Battle with Stephen Hawking to Make the World Safe for Quantum Mechanics.
Leonard Susskind | Speaker | TED.com