TED2011
Rajesh Rao: A Rosetta Stone for a lost language
Rajesh Rao: İndus Yazısı'nı çözecek Rosetta Taşı
Filmed:
Readability: 4.2
2,103,451 views
Rajesh Rao "bir bulmaca" tarafından büyülenmiştir: 4000 yıllık İndus yazısının nasıl çözüleceği. TED 2011 dahilindeki konuşmasında, Rajesh Rao bu antik uygarlığı anlamada kilit role sahip, Indus dilini okuyabilme sürecine, günümüz bilgisayar tekniklerini nasıl dahil ettiğini anlatacak.
Rajesh Rao - Computational neuroscientist
Rajesh Rao seeks to understand the human brain through computational modeling, on two fronts: developing computer models of our minds, and using tech to decipher the 4,000-year-old lost script of the Indus Valley civilization. Full bio
Rajesh Rao seeks to understand the human brain through computational modeling, on two fronts: developing computer models of our minds, and using tech to decipher the 4,000-year-old lost script of the Indus Valley civilization. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I'd like to begin with a thought experiment.
0
0
3000
Bir düşünce oyunu ile başlamak istiyorum.
00:19
Imagine that it's 4,000 years into the future.
1
4000
3000
Hayal edin 4,000 yıl sonrasına gitmişiz.
00:22
Civilization as we know it
2
7000
2000
Bildiğimiz anlamda medeniyet,
00:24
has ceased to exist --
3
9000
2000
yok olmuş.
00:26
no books,
4
11000
2000
Kitap yok,
00:28
no electronic devices,
5
13000
3000
elektronik cihaz yok,
00:31
no Facebook or Twitter.
6
16000
3000
Facebook veya Twitter yok.
00:34
All knowledge of the English language and the English alphabet
7
19000
3000
Tüm İngilizce bilgi birikimi ve
00:37
has been lost.
8
22000
2000
İngiliz alfabesi yitirilmiş.
00:39
Now imagine archeologists
9
24000
2000
Şimdi düşünün ki arkeologlar
bizden kalma bir şehrin harabelerini kazıyorlar.
00:41
digging through the rubble of one of our cities.
10
26000
2000
00:43
What might they find?
11
28000
2000
Ne bulurlardı?
00:45
Well perhaps some rectangular pieces of plastic
12
30000
3000
Belki birtakım dikdörtgen plastik parçaları,
00:48
with strange symbols on them.
13
33000
3000
üstlerinde tuhaf sembollerle.
00:51
Perhaps some circular pieces of metal.
14
36000
3000
Belki yuvarlak metal parçaları.
00:54
Maybe some cylindrical containers
15
39000
2000
Silindir şeklinde kutular da olabilir,
00:56
with some symbols on them.
16
41000
2000
üstlerinde bazı simgelerle.
00:58
And perhaps one archeologist becomes an instant celebrity
17
43000
3000
Belki arkeologlardan biri Kuzey Amerika'da
01:01
when she discovers --
18
46000
2000
tepelik bir alanda gömülü,
01:03
buried in the hills somewhere in North America --
19
48000
2000
benzer işaretlerin devasa halini
01:05
massive versions of these same symbols.
20
50000
3000
keşfettiği için ani bir şöhret yakalardı.
01:10
Now let's ask ourselves,
21
55000
2000
Öyleyse kendimize şunu soralım,
01:12
what could such artifacts say about us
22
57000
3000
bu tarz kalıntılar 4.000 yıl sonrasının halkına,
01:15
to people 4,000 years into the future?
23
60000
3000
bizim hakkımızda ne anlatırdı?
01:18
This is no hypothetical question.
24
63000
2000
Bu varsayımsal bir soru değil.
01:20
In fact, this is exactly the kind of question we're faced with
25
65000
3000
Aslında bu soru 4.000 yıl önce var olan,
01:23
when we try to understand the Indus Valley civilization,
26
68000
3000
İndus Vadisi Uygarlığı'nı anlamaya çalışırken,
karşılaştığımız sorunun birebir kopyası.
01:26
which existed 4,000 years ago.
27
71000
2000
01:28
The Indus civilization was roughly contemporaneous
28
73000
3000
İndus Uygarlığı, kendisinden daha iyi bilinen
01:31
with the much better known Egyptian and the Mesopotamian civilizations,
29
76000
3000
Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarının çağdaşı sayılabilir.
01:34
but it was actually much larger than either of these two civilizations.
30
79000
3000
Aslında bu uygarlıkların her ikisinden de daha büyüktür.
01:37
It occupied the area
31
82000
2000
Kapladığı alan yaklaşık
01:39
of approximately one million square kilometers,
32
84000
2000
bir milyon kilometrekaredir.
01:41
covering what is now Pakistan,
33
86000
2000
Şimdiki Pakistan'ı,
01:43
Northwestern India
34
88000
2000
Kuzeybatı Hindistan'ı,
Afganistan ve İran'ın bazı alanlarını kapsar.
01:45
and parts of Afghanistan and Iran.
35
90000
2000
01:47
Given that it was such a vast civilization,
36
92000
2000
Böylesine muazzam bir uygarlığı göz önüne alınca,
01:49
you might expect to find really powerful rulers, kings,
37
94000
4000
çok güçlü hükümdarlar, krallar ve onları yücelten anıtlar
01:53
and huge monuments glorifying these powerful kings.
38
98000
3000
görmeyi bekleyebilirsiniz.
01:56
In fact,
39
101000
2000
İşin aslı, arkeologların buldukları
01:58
what archeologists have found is none of that.
40
103000
2000
bunlardan hiçbiri değildi.
02:00
They've found small objects such as these.
41
105000
3000
Bunlar gibi küçük nesneler buldular.
02:03
Here's an example of one of these objects.
42
108000
3000
İşte o nesnelere bir örnek.
02:06
Well obviously this is a replica.
43
111000
2000
Tabi bu replikası.
02:08
But who is this person?
44
113000
3000
Peki kim bu?
02:11
A king? A god?
45
116000
2000
Bir kral? Bir tanrı?
02:13
A priest?
46
118000
2000
Bir rahip?
02:15
Or perhaps an ordinary person
47
120000
2000
Ya da belki benim gibi, sizin gibi
02:17
like you or me?
48
122000
2000
sıradan biri?
02:19
We don't know.
49
124000
2000
Bilmiyoruz.
02:21
But the Indus people also left behind artifacts with writing on them.
50
126000
3000
Fakat İndus halkı üstünde yazılar olan kalıntılar da bıraktılar.
02:24
Well no, not pieces of plastic,
51
129000
2000
Hayır, onlarınki plastikten değil.
02:26
but stone seals, copper tablets,
52
131000
3000
Daha çok taştan damgalar, bakır tabletler, çanak çömlek ve
02:29
pottery and, surprisingly,
53
134000
2000
şaşırtıcı gelecek ama kocaman bir işaret levhası.
02:31
one large sign board,
54
136000
2000
02:33
which was found buried near the gate of a city.
55
138000
2000
Bir kentin kapısının yakınında gömülü bulundu.
02:35
Now we don't know if it says Hollywood,
56
140000
2000
Burada Hollywood ya da Bollywood yazıp yazmadığını bilmiyoruz.
02:37
or even Bollywood for that matter.
57
142000
2000
02:39
In fact, we don't even know
58
144000
2000
Aslında, bu nesnelerin bir tekinin bile
02:41
what any of these objects say,
59
146000
2000
bize ne anlattığını bilmiyoruz.
02:43
and that's because the Indus script is undeciphered.
60
148000
3000
Bunun nedeni, İndus yazısının çözülememiş olması.
02:46
We don't know what any of these symbols mean.
61
151000
2000
Bu simgelerden hiçbirinin anlamını bilmiyoruz.
02:48
The symbols are most commonly found on seals.
62
153000
3000
Simgelere, çoğunlukla damgalarda rastlanıyor.
02:51
So you see up there one such object.
63
156000
2000
Burada böyle bir nesne görüyorsunuz.
02:53
It's the square object with the unicorn-like animal on it.
64
158000
3000
Üzerinde boynuzlu at benzeri bir hayvan olan kare bir nesne.
02:56
Now that's a magnificent piece of art.
65
161000
2000
Muhteşem bir sanat eseri.
02:58
So how big do you think that is?
66
163000
2000
Sizce ne büyüklüktedir?
03:00
Perhaps that big?
67
165000
2000
Şu büyüklükte?
03:02
Or maybe that big?
68
167000
2000
Belki bu kadar?
03:04
Well let me show you.
69
169000
2000
Durun size göstereyim.
03:07
Here's a replica of one such seal.
70
172000
3000
İşte bu damganın bir replikası.
03:10
It's only about one inch by one inch in size --
71
175000
2000
Kenarları sadece 2.5 santim civarında.
03:12
pretty tiny.
72
177000
2000
Oldukça ufak.
03:14
So what were these used for?
73
179000
2000
Peki bunlar ne işe yarıyordu?
03:16
We know that these were used for stamping clay tags
74
181000
3000
Bir yerden başka yere gönderilen eşya bohçalarına iliştirilen
03:19
that were attached to bundles of goods that were sent from one place to the other.
75
184000
3000
kilden etiketlerin damgalanmasında kullanıldıklarını biliyoruz.
03:22
So you know those packing slips you get on your FedEx boxes?
76
187000
3000
Kargo kutularının üstündeki paketleme dökümünü biliyorsunuz değil mi?
03:25
These were used to make those kinds of packing slips.
77
190000
3000
Bunlar da o tür paketleme dökümleri yapmak için kullanılırdı.
03:28
You might wonder what these objects contain
78
193000
3000
Bu nesnelerin üzerindeki yazıların içeriğini
03:31
in terms of their text.
79
196000
2000
merak ediyor olabilirsiniz.
03:33
Perhaps they're the name of the sender
80
198000
2000
Belki göndericinin adı yazıyordur,
03:35
or some information about the goods
81
200000
2000
belki bir yerden başka bir yere yollanan
03:37
that are being sent from one place to the other -- we don't know.
82
202000
3000
eşyalarla ilgili bilgi vardır. Bilmiyoruz.
03:40
We need to decipher the script to answer that question.
83
205000
2000
Bu soruyu cevaplamak için yazıyı çözmeliyiz.
03:42
Deciphering the script
84
207000
2000
Yazıyı çözmek,
03:44
is not just an intellectual puzzle;
85
209000
2000
zihinsel bir bulmacadan ibaret olmayıp,
03:46
it's actually become a question
86
211000
2000
Güney Asya'nın siyasi ve kültürel geçmişi ile
03:48
that's become deeply intertwined
87
213000
2000
derin bağlantıları olan bir soru
03:50
with the politics and the cultural history of South Asia.
88
215000
3000
durumuna gelmiştir.
03:53
In fact, the script has become a battleground of sorts
89
218000
3000
Aslına bakarsanız yazı, üç ayrı grup insan arasında
03:56
between three different groups of people.
90
221000
2000
bir çeşit savaş alanına dönüştü.
03:58
First, there's a group of people
91
223000
2000
İlk olarak, bir grup insan
04:00
who are very passionate in their belief
92
225000
2000
Indus yazısının kesinlikle
04:02
that the Indus script
93
227000
2000
bir dili temsil etmediğine dair
04:04
does not represent a language at all.
94
229000
2000
ateşli bir inanca sahip.
04:06
These people believe that the symbols
95
231000
2000
Bu insanlar, simgelerin
04:08
are very similar to the kind of symbols you find on traffic signs
96
233000
3000
trafik işaretleri veya armalarda rastlayabileceğiniz
04:11
or the emblems you find on shields.
97
236000
3000
amblem türü simgelere benzer olduklarını düşünüyorlar.
04:14
There's a second group of people
98
239000
2000
İkinci bir grup insan ise Indus yazısının,
04:16
who believe that the Indus script represents an Indo-European language.
99
241000
3000
bir Hint-Avrupa dilini temsil ettiğine inanıyor.
04:19
If you look at a map of India today,
100
244000
2000
Bugün, Hindistan haritasına bakarsanız,
04:21
you'll see that most of the languages spoken in North India
101
246000
3000
Kuzey Hindistan'da konuşulan çoğu dilin,
04:24
belong to the Indo-European language family.
102
249000
3000
Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne ait olduğunu görürsünüz.
04:27
So some people believe that the Indus script
103
252000
2000
Dolayısıyla, bazı insanlara göre Indus yazısı,
04:29
represents an ancient Indo-European language such as Sanskrit.
104
254000
3000
Sanskritçe benzeri antik bir Hint-Avrupa dilini temsil ediyor.
04:32
There's a last group of people
105
257000
2000
Son bir grup daha var ki,
04:34
who believe that the Indus people
106
259000
3000
Indus halkının, bugün Güney Hindistan'da yaşayan
04:37
were the ancestors of people living in South India today.
107
262000
3000
insanların ataları olduğu kanısındalar.
04:40
These people believe that the Indus script
108
265000
2000
Bu insanlar Indus yazısının,
04:42
represents an ancient form
109
267000
2000
günümüzde Güney Hindistan'da çoğunluğun konuştuğu
04:44
of the Dravidian language family,
110
269000
2000
dil ailesi olan Dravid Dil Ailesi'nin
04:46
which is the language family spoken in much of South India today.
111
271000
3000
antik bir biçimini temsil ettiğine inanıyor.
04:49
And the proponents of this theory
112
274000
2000
Bu düşüncenin savunucuları,
04:51
point to that small pocket of Dravidian-speaking people in the North,
113
276000
3000
kuzeyde, Afganistan yakınlarında Dravid dili konuşan
04:54
actually near Afghanistan,
114
279000
2000
küçük bir topluluğa işaret ederek,
04:56
and they say that perhaps, sometime in the past,
115
281000
3000
Dravid dillerinin bir zamanlar
tüm Hindistan'da konuşuluyor olabileceğini,
04:59
Dravidian languages were spoken all over India
116
284000
3000
dolayısıyla belki de Indus uygarlığının
05:02
and that this suggests
117
287000
2000
05:04
that the Indus civilization is perhaps also Dravidian.
118
289000
3000
Dravid kökenli olabileceğini ileri sürerler.
05:07
Which of these hypotheses can be true?
119
292000
3000
Bu hipotezlerden hangisi doğru olabilir?
Bunu billmiyoruz ama yazılar deşifre edilirse,
05:10
We don't know, but perhaps if you deciphered the script,
120
295000
2000
05:12
you would be able to answer this question.
121
297000
2000
belki bu sorunun yanıtını verebiliriz.
05:14
But deciphering the script is a very challenging task.
122
299000
2000
Fakat yazıyı deşifre etmek çok zorlu bir görev.
05:16
First, there's no Rosetta Stone.
123
301000
2000
Öncelikle bu sefer Rosetta Taşı yok.
05:18
I don't mean the software;
124
303000
2000
Bilgisayar yazılımı olandan bahsetmiyorum;
05:20
I mean an ancient artifact
125
305000
2000
Aynı metni, hem bilinen
05:22
that contains in the same text
126
307000
2000
hem de bilinmeyen yazıyla
05:24
both a known text and an unknown text.
127
309000
3000
içeren tarihi eserden bahsediyorum.
05:27
We don't have such an artifact for the Indus script.
128
312000
3000
Indus yazısı için, böyle bir kalıntı yok.
Üstelik hangi dili konuştukları hakkında da bir fikrimiz yok.
05:30
And furthermore, we don't even know what language they spoke.
129
315000
3000
05:33
And to make matters even worse,
130
318000
2000
Durumu daha da kötüleştiren ise
05:35
most of the text that we have are extremely short.
131
320000
2000
elimizdeki metinlerin çoğunun aşırı kısa olması.
05:37
So as I showed you, they're usually found on these seals
132
322000
2000
Size gösterdiğim gibi, genellikle çok çok minik olan
05:39
that are very, very tiny.
133
324000
2000
o mühürlerde bulunuyorlar.
05:41
And so given these formidable obstacles,
134
326000
2000
Tüm bu bariz zorluklardan bahsedince,
05:43
one might wonder and worry
135
328000
2000
birileri endişelenip merak etmiş olabilir,
05:45
whether one will ever be able to decipher the Indus script.
136
330000
3000
İndus yazısının çözülme ihtimali var mı?
05:48
In the rest of my talk,
137
333000
2000
Konuşmamın devamında,
05:50
I'd like to tell you about how I learned to stop worrying
138
335000
2000
İndus yazısı hakkında endişelenmeyi nasıl bıraktığımı
05:52
and love the challenge posed by the Indus script.
139
337000
2000
ve onu çözme mücadelesini nasıl sevdiğimi anlatmak istiyorum.
05:54
I've always been fascinated by the Indus script
140
339000
3000
İndus yazısı, ortaokul kitaplarımda
karşılaştığımdan beri beni büyülerdi.
05:57
ever since I read about it in a middle school textbook.
141
342000
2000
05:59
And why was I fascinated?
142
344000
2000
Neden bu kadar etkilenmiştim?
06:01
Well it's the last major undeciphered script in the ancient world.
143
346000
4000
Çünkü, antik dünyanın çözülememiş son önemli alfabesiydi.
06:05
My career path led me to become a computational neuroscientist,
144
350000
3000
Seçimlerim beni hesaplamalı sinirbilim üzerine çalışmaya itti.
06:08
so in my day job,
145
353000
2000
Yani bir iş günümde,
06:10
I create computer models of the brain
146
355000
2000
beynin tahmin ve öngörü mekanizmalarını,
06:12
to try to understand how the brain makes predictions,
147
357000
3000
beynin nasıl öğrendiğini ve nasıl karar aldığını,
06:15
how the brain makes decisions,
148
360000
2000
anlayabilmek adına, bilgisayarla
06:17
how the brain learns and so on.
149
362000
2000
beyin modelleri oluşturuyorum.
06:19
But in 2007, my path crossed again with the Indus script.
150
364000
3000
Fakat 2007 yılında, İndus yazısıyla yolum yine kesişti.
06:22
That's when I was in India,
151
367000
2000
O zamanlar Hindistan'da,
06:24
and I had the wonderful opportunity
152
369000
2000
harika bir fırsat yakalamıştım.
06:26
to meet with some Indian scientists
153
371000
2000
İndus yazısını bilgisayarla analiz etmeye çalışan,
06:28
who were using computer models to try to analyze the script.
154
373000
3000
Hint bilim insanlarıyla tanışma fırsatıydı bu.
06:31
And so it was then that I realized
155
376000
2000
İşte o an fark ettim ki,
06:33
there was an opportunity for me to collaborate with these scientists,
156
378000
3000
bu bilim insanlarıyla çalışabilme imkanım vardı.
06:36
and so I jumped at that opportunity.
157
381000
2000
Böylesi bir fırsata hemen atlayıverdim.
06:38
And I'd like to describe some of the results that we have found.
158
383000
2000
Bazı sonuçları paylaşmak istiyorum.
06:40
Or better yet, let's all collectively decipher.
159
385000
3000
Hatta daha iyisi, gelin hep beraber çözelim.
06:43
Are you ready?
160
388000
2000
Hazır mısınız?
06:45
The first thing that you need to do when you have an undeciphered script
161
390000
3000
Elinizde çözülmemiş bir yazı varsa, yapmanız gereken
06:48
is try to figure out the direction of writing.
162
393000
2000
ilk şey yazma yönünü bulmaktır.
06:50
Here are two texts that contain some symbols on them.
163
395000
3000
Üzerinde bazı semboller olan iki metin görüyoruz.
06:53
Can you tell me
164
398000
2000
Yazım yönünün sağdan sola mı,
06:55
if the direction of writing is right to left or left to right?
165
400000
3000
yoksa soldan sağa mı olduğunu bana söyleyebilir misiniz?
06:58
I'll give you a couple of seconds.
166
403000
3000
Size birkaç saniye veriyorum.
07:01
Okay. Right to left, how many? Okay.
167
406000
3000
Pekala. Sağdan sola diyenler? Tamam.
07:04
Okay. Left to right?
168
409000
2000
Peki. Soldan sağa diyenler?
07:06
Oh, it's almost 50/50. Okay.
169
411000
2000
Oh, neredeyse yarı yarıya. Pekala.
07:08
The answer is:
170
413000
2000
Cevap geliyor:
07:10
if you look at the left-hand side of the two texts,
171
415000
2000
eğer iki metnin de soluna bakarsanız,
07:12
you'll notice that there's a cramping of signs,
172
417000
3000
daralmış işaretlerin varlığını fark edersiniz,
görünen o ki 4,000 yıl öncesinde,
07:15
and it seems like 4,000 years ago,
173
420000
2000
yazmanlarımız sağdan sola yazarlarken,
07:17
when the scribe was writing from right to left,
174
422000
2000
yazacak yer kalmamış.
07:19
they ran out of space.
175
424000
2000
Onlar da işareti sıkıştırmak zorunda kalmışlar.
07:21
And so they had to cram the sign.
176
426000
2000
07:23
One of the signs is also below the text on the top.
177
428000
2000
İşaretlerden biri de üstteki metnin altında.
07:25
This suggests the direction of writing
178
430000
2000
Bu bize yazma yönü hakkında,
07:27
was probably from right to left,
179
432000
2000
sağdan sola olduğu fikrini veriyor.
07:29
and so that's one of the first things we know,
180
434000
2000
Şimdi, bildiğimiz başlıca şeylerden biri şu ki,
07:31
that directionality is a very key aspect of linguistic scripts.
181
436000
3000
yönlülük, bir metnin dil yansıttığına inanmada kilit noktalardan biridir.
07:34
And the Indus script now has
182
439000
2000
Ve görüyoruz ki İndus yazısı
07:36
this particular property.
183
441000
2000
bu özelliğe sahip.
Yazı, dilin başka hangi özelliklerini gösterir?
07:38
What other properties of language does the script show?
184
443000
2000
07:40
Languages contain patterns.
185
445000
2000
Dillerin belirli örüntüleri vardır.
07:42
If I give you the letter Q
186
447000
2000
Size Q harfi verirsem,
07:44
and ask you to predict the next letter, what do you think that would be?
187
449000
3000
ve bir sonraki harfi tahmin edin dersem, ne düşünürdünüz?
07:47
Most of you said U, which is right.
188
452000
2000
Çoğunuz haklı bir şekilde U dediniz.
07:49
Now if I asked you to predict one more letter,
189
454000
2000
Peki bir harf daha tahmin edin deseydim,
07:51
what do you think that would be?
190
456000
2000
hangi harfi söylerdiniz?
07:53
Now there's several thoughts. There's E. It could be I. It could be A,
191
458000
3000
Şimdi birkaç farklı yol var. E malum. I olabilir. A da olabilir.
07:56
but certainly not B, C or D, right?
192
461000
3000
Ama kesinlikle B, C veya D olamaz, değil mi?
07:59
The Indus script also exhibits similar kinds of patterns.
193
464000
3000
İndus yazısı da benzer davranışlar ortaya koyuyor.
08:02
There's a lot of text that start with this diamond-shaped symbol.
194
467000
3000
Bu baklava gibi olan sembolle başlayan birçok metin var.
08:05
And this in turn tends to be followed
195
470000
2000
Ve kendisi tırnak işaretine benzeyen,
08:07
by this quotation marks-like symbol.
196
472000
2000
şu sembolle devam ettirilme eğiliminde.
08:09
And this is very similar to a Q and U example.
197
474000
2000
Bu az önceki Q ve U örneğimizi andıran bir durum.
08:11
This symbol can in turn be followed
198
476000
2000
Bu sembol de yine,
08:13
by these fish-like symbols and some other signs,
199
478000
3000
bu balık benzeri sembollerce takip edilme eğiliminde.
08:16
but never by these other signs at the bottom.
200
481000
2000
Fakat alttakiler için aynısını söyleyemeyiz.
08:18
And furthermore, there's some signs
201
483000
2000
Dahası da var, bazı işaretler
08:20
that really prefer the end of texts,
202
485000
2000
metinlerin sonuna gelmeye meyilliler,
08:22
such as this jar-shaped sign,
203
487000
2000
bu kavanoz şeklindeki işaret gibi
08:24
and this sign, in fact, happens to be
204
489000
2000
ve bu işaret, yeri gelmişken
08:26
the most frequently occurring sign in the script.
205
491000
2000
metinlerde en sık gözüken işaret.
08:28
Given such patterns, here was our idea.
206
493000
3000
Böyle özellikleri göz önüne alarak, bir fikir geliştirdik.
08:31
The idea was to use a computer
207
496000
2000
Fikir, bu özellikleri anlayabilmek
08:33
to learn these patterns,
208
498000
2000
adına bilgisayarları kullanmak.
08:35
and so we gave the computer the existing texts.
209
500000
3000
Mevcut metinleri bilgisayarlara aktardık.
08:38
And the computer learned a statistical model
210
503000
2000
Bilgisayarlarımız hangi işaretlerin beraber,
08:40
of which symbols tend to occur together
211
505000
2000
hangi işaretlerin arka arkaya kullanıldığının,
08:42
and which symbols tend to follow each other.
212
507000
2000
istatistiksel modelini kavradılar.
08:44
Given the computer model,
213
509000
2000
Elimizdeki bilgisayar modelini,
08:46
we can test the model by essentially quizzing it.
214
511000
3000
bazı küçük sorgularla sınayabiliyoruz.
Yani bazı simgeleri bilerek silip,
08:49
So we could deliberately erase some symbols,
215
514000
2000
08:51
and we can ask it to predict the missing symbols.
216
516000
3000
bilgisayardan eksik simgeyi öngörmesini istiyoruz.
08:54
Here are some examples.
217
519000
3000
Burada bazı örnekler var.
09:00
You may regard this
218
525000
2000
Bu arada bunu,
09:02
as perhaps the most ancient game
219
527000
2000
en eski Çarkıfelek
09:04
of Wheel of Fortune.
220
529000
3000
oyunu kabul edebilirsiniz. (Gülüşmeler)
09:08
What we found
221
533000
2000
Gördük ki, bilgisayar
doğru simgeyi öngörme denemelerinin
09:10
was that the computer was successful in 75 percent of the cases
222
535000
2000
09:12
in predicting the correct symbol.
223
537000
2000
yüzde 75'inde başarılı.
09:14
In the rest of the cases,
224
539000
2000
Geriye kalan denemelerde ise
09:16
typically the second best guess or third best guess was the right answer.
225
541000
3000
tipik olarak ikinci veya üçüncü öngörüleri doğru yanıttı.
09:19
There's also practical use
226
544000
2000
Bu yöntemi,
09:21
for this particular procedure.
227
546000
2000
uygulamaya da döktük.
09:23
There's a lot of these texts that are damaged.
228
548000
2000
Hasarlı metinlerden çok fazla var.
09:25
Here's an example of one such text.
229
550000
2000
İşte onlardan biri.
09:27
And we can use the computer model now to try to complete this text
230
552000
3000
Bilgisayar modellemesini hemen şimdi, metni tamamlayacak
09:30
and make a best guess prediction.
231
555000
2000
tahmini yapmada kullanabiliriz.
09:32
Here's an example of a symbol that was predicted.
232
557000
3000
İşte öngörülen simge.
09:35
And this could be really useful as we try to decipher the script
233
560000
2000
İşleyebileceğimiz daha fazla veri üreterek,
09:37
by generating more data that we can analyze.
234
562000
3000
yazıyı çözmemizde çok faydalı olabilir.
09:40
Now here's one other thing you can do with the computer model.
235
565000
3000
Bilgisayar modellemesiyle yapabildiğimiz başka bir şey daha var.
09:43
So imagine a monkey
236
568000
2000
Klavye başında oturmuş,
09:45
sitting at a keyboard.
237
570000
2000
bir maymun hayal edin.
09:47
I think you might get a random jumble of letters that looks like this.
238
572000
3000
Herhalde karmakarışık, şöylesi bir harfler dizimiz olurdu.
09:50
Such a random jumble of letters
239
575000
2000
Böyle rastgele karışmış harflerin
09:52
is said to have a very high entropy.
240
577000
2000
entropisinin yüksek olduğu söylenir.
09:54
This is a physics and information theory term.
241
579000
2000
Entropi, fizik ve enformasyon teorilerinden bir kavramdır.
09:56
But just imagine it's a really random jumble of letters.
242
581000
3000
Siz sadece gelişigüzel harfler hayal edin.
09:59
How many of you have ever spilled coffee on a keyboard?
243
584000
4000
Kaçınızın klavyesine daha önce kahve döküldü?
10:03
You might have encountered the stuck-key problem --
244
588000
2000
Takılıp kalmış tuşlarla karşılaşmışsınızdır.
10:05
so basically the same symbol being repeated over and over again.
245
590000
3000
Bu durumda aynı işaret tekrar eder durur.
10:08
This kind of a sequence is said to have a very low entropy
246
593000
3000
Böyle bir sıralanımda entropi düşüktür.
Çünkü hiç çeşitlilik yoktur.
10:11
because there's no variation at all.
247
596000
2000
10:13
Language, on the other hand, has an intermediate level of entropy;
248
598000
3000
Diller ise orta düzeyde entropiye sahiptirler.
10:16
it's neither too rigid,
249
601000
2000
Ne bütünüyle tekdüze,
10:18
nor is it too random.
250
603000
2000
ne de gelişigüzeldirler.
10:20
What about the Indus script?
251
605000
2000
İndus yazısı nasıldı dersiniz?
10:22
Here's a graph that plots the entropies of a whole bunch of sequences.
252
607000
4000
Bir grup sıralanımın entropilerini ortaya koyan bir grafiğimiz var.
10:26
At the very top you find the uniformly random sequence,
253
611000
2000
En üstte tamamıyla rastgele harflerin
10:28
which is a random jumble of letters --
254
613000
2000
oluşturduğu gelişigüzel bir sıralama var.
10:30
and interestingly, we also find
255
615000
2000
Ve ilginçtir ki, insan genomunun
10:32
the DNA sequence from the human genome and instrumental music.
256
617000
3000
DNA dizilimi ve enstrümantal müzik de bu bölgedeler.
10:35
And both of these are very, very flexible,
257
620000
2000
Her ikisi de fazlasıyla esnek,
10:37
which is why you find them in the very high range.
258
622000
2000
bu sebeple ikisi de üst sıralardalar.
10:39
At the lower end of the scale,
259
624000
2000
Aşağılara bakarsak,
10:41
you find a rigid sequence, a sequence of all A's,
260
626000
2000
A harfinin tekdüze tekrarını ve
bir bilgisayar programını görüyorsunuz.
10:43
and you also find a computer program,
261
628000
2000
10:45
in this case in the language Fortran,
262
630000
2000
Fortran dilinde yazılmış,
10:47
which obeys really strict rules.
263
632000
2000
yani çok katı kurallara göre.
10:49
Linguistic scripts
264
634000
2000
Dil yansıtan metinler ise,
10:51
occupy the middle range.
265
636000
2000
ortaları işgal ediyorlar.
10:53
Now what about the Indus script?
266
638000
2000
Peki Indus yazısı?
10:55
We found that the Indus script
267
640000
2000
Keşfettik ki Indus yazısı
tam olarak dil yansıtan ölçekte.
10:57
actually falls within the range of the linguistic scripts.
268
642000
2000
10:59
When this result was first published,
269
644000
2000
Bu netice ilk yayınlandığında,
11:01
it was highly controversial.
270
646000
3000
birçok ihtilafı da beraberinde getirdi.
11:04
There were people who raised a hue and cry,
271
649000
3000
Bazı insanlar feryat figan oldular.
11:07
and these people were the ones who believed
272
652000
2000
Bu insanlar, İndus yazısının
11:09
that the Indus script does not represent language.
273
654000
3000
bir dili yansıtmadığına inananlardı.
11:12
I even started to get some hate mail.
274
657000
2000
Hatta nefret mesajları almaya başlamıştım.
11:14
My students said
275
659000
2000
Öğrencilerim ciddi ciddi,
11:16
that I should really seriously consider getting some protection.
276
661000
3000
koruma bulmamı önerir olmuştu.
11:19
Who'd have thought
277
664000
2000
Yazı çözmenin tehlikeli olabileceği,
11:21
that deciphering could be a dangerous profession?
278
666000
2000
hanginizin aklına gelirdi?
11:23
What does this result really show?
279
668000
2000
Bu sonuç gerçekten neyi gösteriyor?
11:25
It shows that the Indus script
280
670000
2000
İndus yazısının önemli bir
11:27
shares an important property of language.
281
672000
2000
dil mahiyeti taşıdığını gösteriyor.
11:29
So, as the old saying goes,
282
674000
2000
Tekrar edecek olursak,
11:31
if it looks like a linguistic script
283
676000
2000
dilsel bir yazı gibi gözüküyorsa,
11:33
and it acts like a linguistic script,
284
678000
2000
dilsel bir yazı gibi davranıyorsa,
11:35
then perhaps we may have a linguistic script on our hands.
285
680000
3000
öyleyse elimizde dilsel bir yazı olma ihtimali var.
11:38
What other evidence is there
286
683000
2000
Bir başka delil ise,
11:40
that the script could actually encode language?
287
685000
2000
yazının bir dili kodlayabilmesiydi.
11:42
Well linguistic scripts can actually encode multiple languages.
288
687000
3000
Dilsel yazılar birden fazla dili kodlayabilirler.
11:45
So for example, here's the same sentence written in English
289
690000
3000
İşte burada İngilizce bir cümle,
11:48
and the same sentence written in Dutch
290
693000
2000
ve aynı cümlenin Flemenkçe hali,
11:50
using the same letters of the alphabet.
291
695000
2000
alfabedeki aynı harflerle oluşturuldular.
11:52
If you don't know Dutch and you only know English
292
697000
3000
Eğer sadece İngilizce biliyorsanız,
11:55
and I give you some words in Dutch,
293
700000
2000
size verdiğim Flemenkçe sözcükler için,
11:57
you'll tell me that these words contain
294
702000
2000
örüntülerinin çok tuhaf
11:59
some very unusual patterns.
295
704000
2000
olduğunu söylersiniz.
12:01
Some things are not right,
296
706000
2000
Bir şeyler sanki yanlıştır.
12:03
and you'll say these words are probably not English words.
297
708000
3000
Ve bu kelimeler muhtemelen İngilizce değildir.
Aynı durumla İndus yazısında da karşılaştık.
12:06
The same thing happens in the case of the Indus script.
298
711000
2000
12:08
The computer found several texts --
299
713000
2000
Bilgisayar, iki örneğini burada gördüğümüz
12:10
two of them are shown here --
300
715000
2000
bazı metinlerin örüntülerinin
12:12
that have very unusual patterns.
301
717000
2000
oldukça sıradışı olduğunu buldu.
12:14
So for example the first text:
302
719000
2000
Örneğin ilk metinde,
12:16
there's a doubling of this jar-shaped sign.
303
721000
3000
kavanoz şeklindeki işaret ardı ardına kullanılmış.
12:19
This sign is the most frequently-occurring sign
304
724000
2000
Bu işaret İndus yazısında,
12:21
in the Indus script,
305
726000
2000
en çok tekrar eden işaret.
12:23
and it's only in this text
306
728000
2000
Ne var ki sadece bu metinde
12:25
that it occurs as a doubling pair.
307
730000
2000
peş peşe kullanılmış.
12:27
Why is that the case?
308
732000
2000
Neden böyle?
Biz de geriye dönüp bu metinlerin nerede bulunduğuna baktık.
12:29
We went back and looked at where these particular texts were found,
309
734000
3000
12:32
and it turns out that they were found
310
737000
2000
Onları ortaya çıkardığımız yer,
12:34
very, very far away from the Indus Valley.
311
739000
2000
İndus Vadisi'nden çok ama çok uzaktı.
12:36
They were found in present day Iraq and Iran.
312
741000
3000
Günümüz Irak ve İran'ında bulunmuşlardı.
12:39
And why were they found there?
313
744000
2000
Peki neden bu bölge?
12:41
What I haven't told you is that
314
746000
2000
İndus halkının çok ama çok girişken
12:43
the Indus people were very, very enterprising.
315
748000
2000
olduğunu söylemiş miydim?
12:45
They used to trade with people pretty far away from where they lived,
316
750000
3000
Onlardan çok ama çok uzaktaki insanlarla ticari ilişkiler kuruyorlardı.
12:48
and so in this case, they were traveling by sea
317
753000
3000
Bu durumda Mezopotamya'ya, yani günümüz Irak'ına
12:51
all the way to Mesopotamia, present-day Iraq.
318
756000
3000
giden yolu, deniz yolculuğuyla aşıyorlardı.
12:54
And what seems to have happened here
319
759000
2000
Ve görünen o ki,
12:56
is that the Indus traders, the merchants,
320
761000
3000
İndus tüccarları, bezirganları
yabancı bir dili yazmak için de İndus yazısını kullanıyorlardı.
12:59
were using this script to write a foreign language.
321
764000
3000
13:02
It's just like our English and Dutch example.
322
767000
2000
İngilizce ve Flemenkçe örneğimiz gibi.
13:04
And that would explain why we have these strange patterns
323
769000
2000
İşte bu İndus Vadisi'nde bulunan
13:06
that are very different from the kinds of patterns you see in the text
324
771000
3000
metinlere kıyasla tuhaf gözüken,
13:09
that are found within the Indus Valley.
325
774000
3000
örüntüleri açıklar.
13:12
This suggests that the same script, the Indus script,
326
777000
2000
Bu aynı yazının, İndus yazısının
13:14
could be used to write different languages.
327
779000
3000
başka dilleri yazmada da kullanılabildiğini gösterir.
13:17
The results we have so far seem to point to the conclusion
328
782000
3000
Şu ana kadarki bulgularımız, bizi
13:20
that the Indus script probably does represent language.
329
785000
3000
İndus yazısının bir dili yansıttığı sonucuna götürüyor.
13:23
If it does represent language,
330
788000
2000
Peki bir dili yansıtıyorsa,
13:25
then how do we read the symbols?
331
790000
2000
bu işaretleri nasıl okumalıyız?
13:27
That's our next big challenge.
332
792000
2000
Sıradaki iddialaşmamız işte bu.
13:29
So you'll notice that many of the symbols
333
794000
2000
Çoğu işaretin insan, böcek
13:31
look like pictures of humans, of insects,
334
796000
2000
balık, kuş resimlerini
13:33
of fishes, of birds.
335
798000
3000
andırdığını fark edeceksiniz.
13:36
Most ancient scripts
336
801000
2000
Çoğu antik yazı,
13:38
use the rebus principle,
337
803000
2000
Rebus İlkesi'ni baz alır.
13:40
which is, using pictures to represent words.
338
805000
3000
Yani, sözcükleri temsil etmek için resim kullanmak.
13:43
So as an example, here's a word.
339
808000
3000
Örnek bir sözcük alalım.
Bunu resimler kullanarak yazabilir misiniz?
13:46
Can you write it using pictures?
340
811000
2000
13:48
I'll give you a couple seconds.
341
813000
2000
Size birkaç saniye vereceğim.
13:50
Got it?
342
815000
2000
Tamam mıdır?
13:52
Okay. Great.
343
817000
2000
Pekala. Harika.
13:54
Here's my solution.
344
819000
2000
İşte benim çözümüm.
Arı (bee) resmi ve ardından yaprak (leaf) resmi
13:56
You could use the picture of a bee followed by a picture of a leaf --
345
821000
2000
13:58
and that's "belief," right.
346
823000
2000
"belief" okunuşunu verir.
14:00
There could be other solutions.
347
825000
2000
Başka çözümler de olabilirdi.
14:02
In the case of the Indus script,
348
827000
2000
Söz konusu İndus yazısı olduğunda,
14:04
the problem is the reverse.
349
829000
2000
sorunumuz tam tersi.
14:06
You have to figure out the sounds of each of these pictures
350
831000
3000
Tüm bu dizilişi anlamlı kılmak adına,
14:09
such that the entire sequence makes sense.
351
834000
2000
resimlerin hangi sesi temsil ettiğini bulmalıyız.
14:11
So this is just like a crossword puzzle,
352
836000
3000
Yani bir nevi çapraz bulmaca.
14:14
except that this is the mother of all crossword puzzles
353
839000
3000
Fakat çapraz bulmacaların en iddialısı.
14:17
because the stakes are so high if you solve it.
354
842000
4000
Bahis oranları çözecek kişinin bir hayli lehine.
Çalışma arkadaşlarım, Iravatham Mahadevan ve Asko Parpola,
14:21
My colleagues, Iravatham Mahadevan and Asko Parpola,
355
846000
3000
14:24
have been making some headway on this particular problem.
356
849000
2000
bu sorunu çözmede biraz yol kat edebildiler.
14:26
And I'd like to give you a quick example of Parpola's work.
357
851000
2000
Parpola'nın çalışmalarından kısa bir örnek vermek istiyorum.
14:28
Here's a really short text.
358
853000
2000
İşte gerçekten kısa bir metin.
14:30
It contains seven vertical strokes followed by this fish-like sign.
359
855000
3000
Yedi dikey çizgi ve sonrasında balık benzeri bir işaret.
14:33
And I want to mention that these seals were used
360
858000
2000
Şunu vurguluyorum ki bu damgalar,
14:35
for stamping clay tags
361
860000
2000
ürün demetlerine iliştirilmiş,
14:37
that were attached to bundles of goods,
362
862000
2000
kilden etiketleri mühürlemede kullanılıyordu.
14:39
so it's quite likely that these tags, at least some of them,
363
864000
3000
Yani büyük olasılıkla bu etiketler, en azından birkaçı
14:42
contain names of merchants.
364
867000
2000
tüccarların adını da içermeli.
14:44
And it turns out that in India
365
869000
2000
Hindistan'da, yeni doğanlara ad koymada,
14:46
there's a long tradition
366
871000
2000
çok eski bir gelenek vardır.
14:48
of names being based on horoscopes
367
873000
2000
Doğum anında takımyıldızların bulunduğu konuma
14:50
and star constellations present at the time of birth.
368
875000
3000
ve burçlara göre ad verilir.
14:53
In Dravidian languages,
369
878000
2000
Dravid dillerinde "meen" sözcüğü,
14:55
the word for fish is "meen"
370
880000
2000
balık için kullanılır.
14:57
which happens to sound just like the word for star.
371
882000
3000
Okunuşu yıldız kelimesinin okunuşuna benzerdir.
15:00
And so seven stars
372
885000
2000
Özetle yedi yıldız simgesi,
15:02
would stand for "elu meen,"
373
887000
2000
"elu meen" demektir.
15:04
which is the Dravidian word
374
889000
2000
Bu Dravidçe sözcük,
15:06
for the Big Dipper star constellation.
375
891000
2000
Büyük Ayı Takımyıldızı için kullanılır.
15:08
Similarly, there's another sequence of six stars,
376
893000
3000
Benzer bir durum altı yıldız simgesindedir.
15:11
and that translates to "aru meen,"
377
896000
2000
"Aru meen" sözcüklerine işaret eder.
15:13
which is the old Dravidian name
378
898000
2000
Bu eski Dravidçe sözcük de
15:15
for the star constellation Pleiades.
379
900000
2000
Ülker Takımyıldızı'nı belirtir.
15:17
And finally, there's other combinations,
380
902000
3000
Ve son olarak bazı kombinasyonlar var.
15:20
such as this fish sign with something that looks like a roof on top of it.
381
905000
3000
Üstünde çatısı varmış gibi duran şu balık işareti gibi.
15:23
And that could be translated into "mey meen,"
382
908000
3000
Bu da "mey meen" olarak çevrilebilir, (çatı+balık)
15:26
which is the old Dravidian name for the planet Saturn.
383
911000
3000
yani Satürn gezegeninin eski Dravidçe adı.
15:29
So that was pretty exciting.
384
914000
2000
Bu gerçekten heyecan verici.
15:31
It looks like we're getting somewhere.
385
916000
2000
Görünüşe göre bir yerlere varıyoruz.
15:33
But does this prove
386
918000
2000
Yine de bu damgaların üstünde,
15:35
that these seals contain Dravidian names
387
920000
2000
gezegenler ve takımyıldızlar baz alınarak,
15:37
based on planets and star constellations?
388
922000
2000
konulmuş Dravidçe adlar olduğunu kesin mi?
15:39
Well not yet.
389
924000
2000
Açıkçası henüz değil.
15:41
So we have no way of validating
390
926000
2000
Yani bu okunuşları
15:43
these particular readings,
391
928000
2000
sınamanın bir yolu yok.
15:45
but if more and more of these readings start making sense,
392
930000
3000
Lakin bu okuma biçimimiz,
15:48
and if longer and longer sequences
393
933000
2000
bizi yarı yolda bırakmazsa
15:50
appear to be correct,
394
935000
2000
ve git gide daha doğru bir hal alırsa,
15:52
then we know that we are on the right track.
395
937000
2000
o zaman diyebiliriz ki doğru yoldayız.
15:54
Today,
396
939000
2000
Günümüzde,
15:56
we can write a word such as TED
397
941000
3000
TED gibisinden bir sözcüğü
15:59
in Egyptian hieroglyphics and in cuneiform script,
398
944000
3000
Mısır hiyeroglifleri ve çivi yazısı ile yazabiliyoruz.
16:02
because both of these were deciphered
399
947000
2000
Çünkü her ikisi de 19. yüzyılda
16:04
in the 19th century.
400
949000
2000
çözüldüler.
16:06
The decipherment of these two scripts
401
951000
2000
Bu iki yazının çözülmesi doğrudan
16:08
enabled these civilizations to speak to us again directly.
402
953000
3000
bu medeniyetlerin bizle tekrar konuşabilmesiydi.
16:11
The Mayans
403
956000
2000
Mayalar ise,
16:13
started speaking to us in the 20th century,
404
958000
2000
bizimle konuşmaya 20. yüzyılda başladılar.
16:15
but the Indus civilization remains silent.
405
960000
3000
Gelgelelim İndus Uygarlığı suskunluğunu koruyor.
16:18
Why should we care?
406
963000
2000
Peki bu niye umrumuzda olmalı?
16:20
The Indus civilization does not belong
407
965000
2000
İndus Uygarlığı sadece Güney yahut
16:22
to just the South Indians or the North Indians
408
967000
2000
Kuzey Hintliler'e ait değildir.
16:24
or the Pakistanis;
409
969000
2000
Yahut Pakistan halkına.
16:26
it belongs to all of us.
410
971000
2000
İndus hepimizin mirasıdır.
16:28
These are our ancestors --
411
973000
2000
Onlar bizim atalarımızdı.
16:30
yours and mine.
412
975000
2000
Sizin ve benim.
16:32
They were silenced
413
977000
2000
Tarihin cilvesi,
16:34
by an unfortunate accident of history.
414
979000
2000
onları sessizliğe gömdü.
16:36
If we decipher the script,
415
981000
2000
Eğer yazıyı çözebilirsek,
16:38
we would enable them to speak to us again.
416
983000
2000
bizimle tekrar konuşabilmelerini sağlayacağız.
16:40
What would they tell us?
417
985000
3000
Bize ne söyleyebilirler?
16:43
What would we find out about them? About us?
418
988000
3000
Onlar hakkında ne keşfedeceğiz? Kendimiz hakkında?
16:46
I can't wait to find out.
419
991000
3000
Öğrenmek için sabırsızlanıyorum.
16:49
Thank you.
420
994000
2000
Teşekkür ederim.
16:51
(Applause)
421
996000
4000
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Rajesh Rao - Computational neuroscientistRajesh Rao seeks to understand the human brain through computational modeling, on two fronts: developing computer models of our minds, and using tech to decipher the 4,000-year-old lost script of the Indus Valley civilization.
Why you should listen
Rajesh Rao is looking for the computational principles underlying the brain's remarkable ability to learn, process and store information -- hoping to apply this knowledge to the task of building adaptive robotic systems and artificially intelligent agents.
Some of the questions that motivate his research include: How does the brain learn efficient representations of novel objects and events occurring in the natural environment? What are the algorithms that allow useful sensorimotor routines and behaviors to be learned? What computational mechanisms allow the brain to adapt to changing circumstances and remain fault-tolerant and robust?
By investigating these questions within a computational and probabilistic framework, it is often possible to derive algorithms that not only provide functional interpretations of neurobiological properties but also suggest solutions to difficult problems in computer vision, speech, robotics and artificial intelligence.
Rajesh Rao | Speaker | TED.com