TED2013
Rose George: Let's talk crap. Seriously.
Rose George: Pis şeylerden bahsedelim. Gerçekten pis şeylerden.
Filmed:
Readability: 3.7
1,753,944 views
2013 yılındayız; ancak dünyada 2.5 milyar insan temel steril tuvaletten yoksun. Tuvalet yoksa tuvaletinizi nereye yaparsınız? Sokağa, büyük bir ihtimalle su ve yiyecek kaynaklarınıza yakın bir yere, kirlenmenin yol açtığı sayısız ölüm ve hastalık vakalarına davetiye çıkarma pahasına. Gazeteci Rose George'un bir zamanlar konuşulması tabu olan mesele hakkındaki bu cesur, eğlenceli ve etkili konuşmasına kulak verin.
Rose George - Curious journalist
Rose George looks deeply into topics that are unseen but fundamental, whether that's sewers or latrines or massive container ships or pirate hostages or menstrual hygiene. Full bio
Rose George looks deeply into topics that are unseen but fundamental, whether that's sewers or latrines or massive container ships or pirate hostages or menstrual hygiene. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Let's talk dirty.
0
532
4112
Biraz da ayıp şeylerden bahsedelim.
00:16
A few years ago, oddly enough,
1
4644
2736
Birkaç yıl önce, tuhaftır,
00:19
I needed the bathroom,
2
7380
2734
tuvalete gitmem gerekti.
00:22
and I found one, a public bathroom,
3
10114
3350
Umumi bir tuvalet buldum,
00:25
and I went into the stall,
4
13464
2364
kabine girdim ve
00:27
and I prepared to do what I'd done most of my life:
5
15828
3297
her zaman yaptığım şeyi yapacaktım:
00:31
use the toilet, flush the toilet, forget about the toilet.
6
19125
4542
tuvaleti kullanacak, sifonu çekecek ve unutup gidecektim.
00:35
And for some reason that day, instead,
7
23667
2081
Ama o gün her nedense
00:37
I asked myself a question,
8
25748
2184
kendime bir soru sordum.
00:39
and it was, where does this stuff go?
9
27932
3876
O da şuydu: Bu şey nereye gidiyor?
00:43
And with that question, I found myself plunged
10
31808
3892
Ve bu soruyla beraber dalıp gittim ve kendimi
00:47
into the world of sanitation --
11
35700
4024
sağlık koruma hizmetlerinde buldum --
00:51
there's more coming -- (Laughter) —
12
39724
1565
dahası var -- (Gülüşmeler) -
00:53
sanitation, toilets and poop,
13
41289
4569
sağlık koruma hizmetleri, tuvaletler ve kaka
00:57
and I have yet to emerge.
14
45858
3073
ve henüz yüzeye çıkabilmiş değilim;
01:00
And that's because it's such an enraging,
15
48931
2305
çünkü burası insanın içine eden bir yer
01:03
yet engaging place to be.
16
51236
3216
fakat bir o kadar da içine çeken.
01:06
To go back to that toilet,
17
54452
3256
O tuvalete dönecek olursak,
01:09
it wasn't a particularly fancy toilet,
18
57708
2794
özelliği olan bir tuvalet değildi,
01:12
it wasn't as nice as this one
19
60502
1435
Dünya Tuvalet Örgütü'ne (DTÖ) ait
01:13
from the World Toilet Organization.
20
61937
2931
bu tuvalet kadar iyi görünmüyordu.
01:16
That's the other WTO. (Laughter)
21
64868
4267
Dünya Ticaret Örgütü'ne değil. (Gülüşmeler)
01:21
But it had a lockable door, it had privacy, it had water,
22
69135
3614
Yine de kilitlenebilir bir kapısı, özel alanı, suyu vardı,
01:24
it had soap so I could wash my hands,
23
72749
2264
ellerimi yıkayabileceğim sabun da vardı,
01:27
and I did because I'm a woman, and we do that.
24
75013
3064
ellerimi yıkadım; çünkü biz kadınlar ellerimizi yıkarız.
01:30
(Laughter) (Applause)
25
78077
5608
(Gülüşmeler) (Alkış)
01:35
But that day, when I asked that question,
26
83685
2411
Ama o gün, o soruyu sorduğum anda
01:38
I learned something, and that was that I'd grown up thinking
27
86096
2733
bir şey keşfettim: böylesi bir tuvaletin
01:40
that a toilet like that was my right,
28
88829
2215
benim hakkım olduğuna inanarak yetiştiğimi.
01:43
when in fact it's a privilege.
29
91044
3178
Oysa, aslında bu bir ayrıcalıktı.
01:46
2.5 billion people worldwide have no adequate toilet.
30
94222
5259
Dünyada 2.5 milyar insan donanımlı bir tuvaletten yoksun.
01:51
They don't have a bucket or a box.
31
99481
3940
Kova ya da kutuları yok.
01:55
Forty percent of the world with no adequate toilet.
32
103421
4208
Dünyanın yüzde kırkı donanımlı bir tuvaletten yoksun.
01:59
And they have to do what this little boy is doing
33
107629
2497
Bu kişiler, Mumbai Havalimanı ekspres yolu kenarında
02:02
by the side of the Mumbai Airport expressway,
34
110126
2935
bu çocuğun yaptığı şeyi yapmak zorunda kalıyorlar.
02:05
which is called open defecation,
35
113061
2648
Buna "açık alanda tuvaletini yapmak" ya da
02:07
or poo-pooing in the open.
36
115709
3355
"açık alanda kakasını yapmak" deniyor.
02:11
And he does that every day,
37
119064
2234
Ve o bunu her gün yapıyor.
02:13
and every day, probably, that guy in the picture
38
121298
2499
Fotoğraftaki bu adam da büyük bir ihtimalle her seferinde
02:15
walks on by,
39
123797
1854
yanından yürüyüp gidiyor;
02:17
because he sees that little boy, but he doesn't see him.
40
125651
3458
çünkü çocuğu görmesine rağmen onu görmüyor.
02:21
But he should, because the problem
41
129109
2120
Fakat aslında görmeli, çünkü etrafa saçılmış
02:23
with all that poop lying around
42
131229
2360
bunca dışkının yarattığı bir sıkıntı var:
02:25
is that poop carries passengers.
43
133589
3008
içinde barındırdığı yolcular.
02:28
Fifty communicable diseases like to travel in human shit.
44
136597
4299
Bulaşıcı hastalıklardan ellisi, insan dışkısıyla taşınıyor.
02:32
All those things, the eggs, the cysts,
45
140896
2421
Bütün o yumurtalar, kistler, bakteriler,
02:35
the bacteria, the viruses, all those can travel
46
143317
2776
virüsler... Hepsi bir gram insan dışkısı içinde
02:38
in one gram of human feces.
47
146093
3408
bir yerden bir yere taşınabilirler.
02:41
How? Well, that little boy will not have washed his hands.
48
149501
3712
Nasıl mı? Az önceki çocuk ellerini yıkamış olamaz
02:45
He's barefoot. He'll run back into his house,
49
153213
2496
ve ayakları çıplak. Evine gidip, içtiği suyu,
02:47
and he will contaminate his drinking water and his food
50
155709
3655
yiyeceklerini ve elbette içinde bulunduğu
02:51
and his environment
51
159364
1404
çevreyi kirletecek
02:52
with whatever diseases he may be carrying
52
160768
2397
el ve ayaklarındaki
02:55
by fecal particles that are on his fingers and feet.
53
163165
5749
dışkı kalıntılarından kaptığı hastalıklar yüzünden.
03:00
In what I call the flushed-and-plumbed world
54
168914
2272
Sifonlu-tesisatlı dünya olarak adlandırdığım dünyada-
03:03
that most of us in this room are lucky to live in,
55
171186
2627
ki bu salondaki çoğu kişi böyle bir dünyada yaşama ayrıcalığına sahip-
03:05
the most common symptoms associated with those diseases,
56
173813
3049
bu hastalıkların en yaygın semptomu olan
03:08
diarrhea, is now a bit of a joke.
57
176862
2826
"diyare" şaka gibi kalıyor.
03:11
It's the runs, the Hershey squirts, the squits.
58
179688
3691
İshal olmak, motoru bozmak...
03:15
Where I come from, we call it Delhi belly,
59
183379
1850
Benim geldiğim yerde "Delhi göbeği" olarak biliniyor;
03:17
as a legacy of empire.
60
185229
2608
"imparatorluk mirası".
03:19
But if you search for a stock photo of diarrhea
61
187837
3740
Tanınmış bir foto görüntü ajansının arşivinde
03:23
in a leading photo image agency,
62
191577
2791
ishalle ilgili görselleri aratacak olursanız
03:26
this is the picture that you come up with.
63
194368
2020
karşınıza çıkan fotoğraf bu.
03:28
(Laughter)
64
196388
1865
(Gülüşmeler)
03:30
Still not sure about the bikini.
65
198253
5179
"Bikiniden hala emin değilim".
03:35
And here's another image of diarrhea.
66
203432
2496
İshalle ilgili bir başka görsel:
03:37
This is Marie Saylee, nine months old.
67
205928
3112
Marie Saylee, dokuz aylık.
03:41
You can't see her, because she's buried
68
209040
1799
Onu göremezsiniz; çünkü Liber'yada
03:42
under that green grass in a little village in Liberia,
69
210839
3283
küçük bir köydeki bu yeşil alana gömülü.
03:46
because she died in three days from diarrhea --
70
214122
3562
Üç yıl önce diyareden
03:49
the Hershey squirts, the runs, a joke.
71
217684
3629
-ishalden, şakadan öldü.
03:53
And that's her dad.
72
221313
2479
Bu da onun babası.
03:55
But she wasn't alone that day,
73
223792
1562
Ama o gün Marie yalnız değildi,
03:57
because 4,000 other children died of diarrhea,
74
225354
3800
4,000 çocuk daha ishalden öldü,
04:01
and they do every day.
75
229154
2670
ve ölmeye devam ediyor.
04:03
Diarrhea is the second biggest killer of children worldwide,
76
231824
4999
İshal, dünya genelinde çocuk ölümleri arasında en büyük ikinci neden.
04:08
and you've probably been asked to care about things
77
236823
2672
Şimdiye kadar HIV/AIDS, Tüberküloz veya kızamık gibi
04:11
like HIV/AIDS or T.B. or measles,
78
239495
3161
hastalıkları ihmal etmemeniz gerektiğini duymuşsunuzdur.
04:14
but diarrhea kills more children
79
242656
1344
Ancak ishal,
04:16
than all those three things put together.
80
244000
3712
bu üç hastalığın toplamından daha fazla çocuğun ölümüne yol açıyor.
04:19
It's a very potent weapon of mass destruction.
81
247712
4342
Gerçekten de çok etkili bir kitle imha silahı.
04:24
And the cost to the world is immense:
82
252054
3148
Bu durumun dünyaya maliyeti ise muazzam:
04:27
260 billion dollars lost every year
83
255202
2489
yetersiz sağlık koruma hizmetlerinin yol açtığı
04:29
on the losses to poor sanitation.
84
257691
2993
zararın bedeli her yıl 260 milyar dolar.
04:32
These are cholera beds in Haiti.
85
260684
1681
Bunlar, Haiti'deki kolera yatakları.
04:34
You'll have heard of cholera, but we don't hear about diarrhea.
86
262365
3499
Koleradan kesinlikle haberimiz olurdu; ancak ishalden haberimiz olmuyor.
04:37
It gets a fraction of the attention and funding
87
265864
2184
Diğer hastalıklara gösterilen ilginin ve ayrılan paranın
04:40
given to any of those other diseases.
88
268048
3716
yok denecek kadar azını görüyor.
04:43
But we know how to fix this.
89
271764
2412
Yine de bu sorunu nasıl çözeceğimizi biliyoruz.
04:46
We know, because in the mid-19th century,
90
274176
3520
Biliyoruz; çünkü 19. yüzyılın yarısında,
04:49
wonderful Victorian engineers
91
277696
2389
Viktorya döneminde yaşamış başarılı mühendisler
04:52
installed systems of sewers and wastewater treatment
92
280085
2803
kanalizasyon, atık su arıtım ve sifonlu tuvalet sistemi kurdular
04:54
and the flush toilet, and disease dropped dramatically.
93
282888
4711
ve bu sayede hastalık vakaları büyük ölçüde azaldı.
04:59
Child mortality dropped by the most
94
287599
1909
Çocuk ölümleri tarihin en düşük
05:01
it had ever dropped in history.
95
289508
2190
seviyelerine geriledi.
05:03
The flush toilet was voted the best medical advance
96
291698
2946
Sifonlu tuvalet, İngiliz Tıp Dergisi okuyucuları tarafından
05:06
of the last 200 years by the readers of the British Medical Journal,
97
294644
3180
son 200 yılın en önemli tıbbi gelişimi olarak seçildi,
05:09
and they were choosing over the Pill, anesthesia,
98
297824
2843
hap, anestezi ve cerrahiyi
05:12
and surgery.
99
300667
1408
geride bırakarak.
05:14
It's a wonderful waste disposal device.
100
302075
2721
Mükemmel bir atık bertaraf tesisatı.
05:16
But I think that it's so good — it doesn't smell,
101
304796
3618
Bence harika. Kokusunu duymuyoruz,
05:20
we can put it in our house, we can lock it behind a door —
102
308414
2779
evimize koyabiliyoruz ve üstüne kapımızı kapatabiliyoruz.
05:23
and I think we've locked it out of conversation too.
103
311193
3004
Günlük konuşmalarımızın kapılarını da bu konuya kapatıyoruz.
05:26
We don't have a neutral word for it.
104
314197
1655
Bu durumu tam olarak ifade eden bir sözcüğümüz yok.
05:27
Poop's not particularly adequate.
105
315852
1943
Kaka, tam olarak karşılamıyor.
05:29
Shit offends people. Feces is too medical.
106
317795
4125
Bok, insanı rahatsız ediyor. Dışkı, aşırı tıbbi kalıyor.
05:33
Because I can't explain otherwise,
107
321920
2192
Başka türlü açıklayamıyorum,
05:36
when I look at the figures, what's going on.
108
324112
3568
istatistiksel verilere ve konunun özüne baktığımda.
05:39
We know how to solve diarrhea and sanitation,
109
327680
2574
İshal ve sağlık koruma sorununu nasıl çözeceğimizi biliyoruz;
05:42
but if you look at the budgets of countries,
110
330254
2330
fakat gelişmiş ya da gelişmekte olan
05:44
developing and developed,
111
332584
2321
ülkelerin bütçelerine bakarsanız,
05:46
you'll think there's something wrong with the math,
112
334905
2551
hesaplamada bir hata olduğunu düşünebilirsiniz;
05:49
because you'll expect absurdities like
113
337456
2826
çünkü şöyle tuhaflıklarla karşılaşacaksınız:
05:52
Pakistan spending 47 times more on its military
114
340282
2882
Pakistan'da her yıl 150.000 çocuk ishalden öldüğü halde,
05:55
than it does on water and sanitation,
115
343164
2281
orduya harcanan paranın,
05:57
even though 150,000 children die of diarrhea
116
345445
2808
su ve sağlık koruma hizmetlerine harcanan paradan
06:00
in Pakistan every year.
117
348253
2099
47 kat fazla olduğu gibi tuhaflıklar...
06:02
But then you look at that already minuscule
118
350352
1960
Sonra yine su ve sağlık koruma hizmetlerine
06:04
water and sanitation budget,
119
352312
1894
ayrılan minicik bütçeye bakıyorsunuz
06:06
and 75 to 90 percent of it will go on clean water supply,
120
354206
3484
ve yüzde 75 ila 90'ının temiz su kaynağına ayrıldığını görüyorsunuz,
06:09
which is great; we all need water.
121
357690
1953
ki bu harika; hepimiz suya muhtacız.
06:11
No one's going to refuse clean water.
122
359643
2307
Kimse temiz suya hayır demez.
06:13
But the humble latrine, or flush toilet,
123
361950
2951
Ancak, hela ya da sifonlu tuvaletler, hastalıkları
06:16
reduces disease by twice as much
124
364901
2109
sadece temiz su kaynağı kullanmaya göre
06:19
as just putting in clean water.
125
367010
2424
iki kat fazla azaltıyor.
06:21
Think about it. That little boy
126
369434
1311
Bir düşünün. Koşarak evine giden
06:22
who's running back into his house,
127
370745
1855
bir küçük çocuğu düşünün.
06:24
he may have a nice, clean fresh water supply,
128
372600
2110
Onun da düzgün ve temiz su kaynağı olabilir,
06:26
but he's got dirty hands that he's going to contaminate his water supply with.
129
374710
4460
ama elleri kirli ve bu ellerle kendi su kaynağını da kirletecek.
06:31
And I think that the real waste of human waste
130
379170
3504
Bence asıl israf, bir kaynak ve inanılmaz bir kalkınma
06:34
is that we are wasting it as a resource
131
382674
2768
tetikleyicisi olarak insan atığını
06:37
and as an incredible trigger for development,
132
385442
3760
boşa harcamamızdır.
06:41
because these are a few things that toilets
133
389202
2150
Tuvaletlerin ve kakanın sadece kendisinin bile
06:43
and poop itself can do for us.
134
391352
2930
bize kazandırabileceği şeylerden birkaç örnek bunlar.
06:46
So a toilet can put a girl back in school.
135
394282
3176
Bir tuvalet bir kız çocuğunu okuluna geri gönderebilir.
06:49
Twenty-five percent of girls in India drop out of school
136
397458
2832
Hindistan'da kız çocuklarının yüzde yirmibeşi,
06:52
because they have no adequate sanitation.
137
400290
3518
yetersiz sağlık koruma hizmetleri yüzünden okulu bırakıyor.
06:55
They've been used to sitting through lessons
138
403808
1765
Yıllardır, derslerde tuvaletlerini tutarak
06:57
for years and years holding it in.
139
405573
2917
oturmaya alışmışlar.
07:00
We've all done that, but they do it every day,
140
408490
2760
Elbette hepimiz tutmuşuzdur, ama onlar her gün tutuyor.
07:03
and when they hit puberty and they start menstruating,
141
411250
2556
Ergenlik çağında adet görmeye başladıklarında
07:05
it just gets too much.
142
413806
2343
artık pes ediyorlar.
07:08
And I understand that. Who can blame them?
143
416149
3541
Anlayabiliyorum. Onları kim suçlayabilir?
07:11
So if you met an educationalist and said,
144
419690
1926
Bir eğitimciyle karşılaşıp ona:
07:13
"I can improve education attendance rates by 25 percent
145
421616
2874
"Çok basit birşey yaparak eğitime katılımı
07:16
with just one simple thing,"
146
424490
2198
yüzde 25 artıracağınızı" söylerseniz,
07:18
you'd make a lot of friends in education.
147
426688
2813
eğitim camiasında epey popüler olursunuz.
07:21
That's not the only thing it can do for you.
148
429501
2535
Kakanın yapabilecekleri bununla da sınırlı değil.
07:24
Poop can cook your dinner.
149
432036
3060
Yemeğinizi de pişirebilir.
07:27
It's got nutrients in it.
150
435096
1694
İçinde besin maddeleri var.
07:28
We ingest nutrients. We excrete nutrients as well.
151
436790
2461
Besin maddelerini vücudumuza alıyoruz. Aynı zamanda dışkıyla atıyoruz.
07:31
We don't keep them all.
152
439251
1852
Hepsini vücudumuzda tutmuyoruz.
07:33
In Rwanda, they are now getting
153
441103
2627
Ruanda'da hapishanelerdeki
07:35
75 percent of their cooking fuel in their prison system
154
443730
2844
mutfak yakıtının yüzde 75'i
07:38
from the contents of prisoners' bowels.
155
446574
3362
mahkumların dışkılarından elde ediliyor.
07:41
So these are a bunch of inmates in a prison in Butare.
156
449936
3786
Bunlar, Butare'de bir hapishanedeki mahkumlar
07:45
They're genocidal inmates, most of them,
157
453722
2152
Çoğunluğu soykırım suçundan hükümlü,
07:47
and they're stirring the contents of their own latrines,
158
455874
3648
tuvaletlerinin içlerini karıştırıyorlar;
07:51
because if you put poop in a sealed environment, in a tank,
159
459522
3311
çünkü dışkı tıpkı mide gibi kapalı bir ortamda kalırsa,
07:54
pretty much like a stomach,
160
462833
1756
bir tankta tutulursa,
07:56
then, pretty much like a stomach, it gives off gas,
161
464589
2813
aynı mide gibi gaz çıkarmaya başlar
07:59
and you can cook with it.
162
467402
2025
ve bu gazla yemek pişirilebilir.
08:01
And you might think it's just good karma
163
469427
2143
Bu adamların kendi pisliklerini karıştırdığını gördüğünüzde
08:03
to see these guys stirring shit,
164
471570
2472
eden bulur diye düşünebilirsiniz;
08:06
but it's also good economic sense,
165
474042
2300
ama bu aynı zamanda ekonomik olarak çok mantıklı;
08:08
because they're saving a million dollars a year.
166
476342
2066
çünkü bu sayede yılda bir milyon dolar tasarruf ediliyor.
08:10
They're cutting down on deforestation,
167
478408
2006
Ağaç kıyımlarını azaltmakla kalmayıp,
08:12
and they've found a fuel supply that is inexhaustible,
168
480414
2903
bitmez tükenmez ve ücretiz bir yakıt kaynağını da
08:15
infinite and free at the point of production.
169
483317
4742
üretim anında elde etmiş oluyorlar.
08:20
It's not just in the poor world that poop can save lives.
170
488059
3348
Kakanın hayat kurtardığı tek yer dünyanın yoksul kesimleri değil.
08:23
Here's a woman who's about to get a dose
171
491407
2152
Bu gördüğümüz kadın,
08:25
of the brown stuff in those syringes,
172
493559
1753
şırıngayla koyu bir madde enjekte edilmek üzere.
08:27
which is what you think it is,
173
495312
1936
Öyle olduğunu sanıyorsunuz,
08:29
except not quite, because it's actually donated.
174
497248
3044
ama değil; çünkü aslında bağışlanmış.
08:32
There is now a new career path called stool donor.
175
500292
2882
Dışkı donörü adı verilen yeni bir kariyer türü var.
08:35
It's like the new sperm donor.
176
503174
1820
Sperm donörü gibi.
08:36
Because she has been suffering from a superbug called C. diff,
177
504994
2993
C. diff diye bilinen ve antibiyotiklere direnç gösteren
08:39
and it's resistant to antibiotics in many cases.
178
507987
3444
bir bakteri nedeniyle hasta.
08:43
She's been suffering for years.
179
511431
1512
Hastalığı yıllardır sürüyor.
08:44
She gets a dose of healthy human feces,
180
512943
3092
Bir doz sağlıklı insan dışkısı enjekte ediliyor.
08:48
and the cure rate for this procedure is 94 percent.
181
516035
4481
Bu işlem sonucu iyileşme oranı yüzde 94.
08:52
It's astonishing, but hardly anyone is still doing it.
182
520516
4398
Hayret verici ama bunu artık neredeyse kimse yapmıyor.
08:56
Maybe it's the ick factor.
183
524914
2022
Belki iğrenç bulunduğundan.
08:58
That's okay, because there's a team of research scientists
184
526936
2870
Neyse ki Kanadalı bir grup biliminsanı
09:01
in Canada who have now created a stool sample,
185
529806
2977
RePOOPulate adı verilen
09:04
a fake stool sample which is called RePOOPulate.
186
532783
2784
sahte dışkı örneği oluşturmayı başardı.
09:07
So you'd be thinking by now, okay, the solution's simple,
187
535567
2288
Çözümün çok basit olduğunu düşünüyor olabilirsiniz:
09:09
we give everyone a toilet.
188
537855
1885
herkesin bir tuvaleti olsun.
09:11
And this is where it gets really interesting,
189
539740
2153
İşler tam bu noktada oldukça ilginç bir hal alıyor;
09:13
because it's not that simple, because we are not simple.
190
541893
2925
çünkü bu o kadar basit değil, zira bizler basit değiliz.
09:16
So the really interesting, exciting work --
191
544818
4093
Sağlık koruma çalışmalarının ilginç ve heyecanlı kısmı-
09:20
this is the engaging bit -- in sanitation is that
192
548911
2936
içine çeken kısmı- şurası ki;
09:23
we need to understand human psychology.
193
551847
2328
İnsan psikolojisini anlamamız gerekiyor.
09:26
We need to understand software
194
554175
2376
Birilerinin eline donanımı tutuşturmaktansa
09:28
as well as just giving someone hardware.
195
556551
2352
yazılımı anlamamız gerekiyor.
09:30
They've found in many developing countries that
196
558903
1782
Pek çok gelişmekte olan ülkede hükümet yetkililerinin
09:32
governments have gone in and given out free latrines
197
560685
2722
gidip, ücretsiz tuvaletler yaptırdığını ve birkaç yıl sonra
09:35
and gone back a few years later and found that they've
198
563407
2156
geri döndüklerinde ise bunların ahırlara
09:37
got lots of new goat sheds or temples or spare rooms
199
565563
4123
ibadethanelere ve barınaklara dönüştürüldüğünü,
09:41
with their owners happily walking past them
200
569686
2367
tuvalet sahiplerinin ise hallerinden memnun bir şekilde
09:44
and going over to the open defecating ground.
201
572053
3810
tuvaletlerini açık alanlara yapmaya devam ettiklerini gördüler.
09:47
So the idea is to manipulate human emotion.
202
575863
3024
Esas fikir: insan duygularını manipüle etmek.
09:50
It's been done for decades. The soap companies did it
203
578887
2501
Onlarca yıldır yapılan bir uygulama. Sabun şirketleri
09:53
in the early 20th century.
204
581388
1939
20. yüzyılın başında bu yönteme başvurdular.
09:55
They tried selling soap as healthy. No one bought it.
205
583327
2759
Sabunu sağlıklı bir şey olarak sunmaya çalıştılar. Alan olmadı.
09:58
They tried selling it as sexy. Everyone bought it.
206
586086
4167
Seksi birşey olarak sundular. Herkes hücum etti.
10:02
In India now there's a campaign
207
590253
1355
Şimdilerde Hindistan'da bir kampanya yürütülüyor.
10:03
which persuades young brides
208
591608
2546
Evlenme çağındaki genç kızları tuvaleti olmayan bir aileye
10:06
not to marry into families that don't have a toilet.
209
594154
3098
gelin gitmemeleri konusunda iknaya çalışıyor.
10:09
It's called "No Loo, No I Do."
210
597252
2668
Kampanyanın adı "No Loo, No I Do" (Tuvalet yoksa Hayır)
10:11
(Laughter)
211
599920
2347
(Gülüşmeler)
10:14
And in case you think that poster's just propaganda,
212
602267
1975
Eğer bu posterin yalnızca bir propaganda olduğunu sanıyorsanız,
10:16
here's Priyanka, 23 years old.
213
604242
2100
işte Priyanka, 23 yaşında.
10:18
I met her last October in India,
214
606342
2121
Geçtiğimiz Ekim ayında Hinistan'da tanıştık.
10:20
and she grew up in a conservative environment.
215
608463
3057
Muhafazakar bir çevrede yetişmiş.
10:23
She grew up in a rural village in a poor area of India,
216
611520
3096
Hindistan'ın yoksul kesimindeki kırsal alanda büyümüş.
10:26
and she was engaged at 14, and then at 21 or so,
217
614616
4166
14 yaşındayken nişanlanmış ve yaklaşık 21 yaşındayken
10:30
she moved into her in-law's house.
218
618782
1771
Kayınvalidesinin evine taşınmış.
10:32
And she was horrified to get there and find
219
620553
2035
Oraya vardığında tuvaletlerinin olmadığını görünce
10:34
that they didn't have a toilet.
220
622588
1292
dehşete kapılmış.
10:35
She'd grown up with a latrine.
221
623880
1367
Oysa kendisi tuvaletli bir evde yetişmiş.
10:37
It was no big deal, but it was a latrine.
222
625247
1954
Öyle gösterişli değil sıradan bir tuvalet.
10:39
And the first night she was there, she was told
223
627201
2023
Orada kaldığı iik gece
10:41
that at 4 o'clock in the morning --
224
629224
1207
saat 4'te kayınvalidesi onu uyandırmış
10:42
her mother-in-law got her up, told her to go outside
225
630431
2839
ve dışarı çıkmasını ve ihtiyacını dışarıda,
10:45
and go and do it in the dark in the open.
226
633270
2820
karanlıkta görmesini söylemiş.
10:48
And she was scared. She was scared of drunks hanging around.
227
636090
2070
Çok korkmuş. Etraftaki sarhoşlardan korkuyormuş.
10:50
She was scared of snakes. She was scared of rape.
228
638160
2874
Yılanlardan korkuyormuş. Tecavüze uğramaktan korkuyormuş.
10:53
After three days, she did an unthinkable thing.
229
641034
2482
Üç gün sonra akla hayale gelmeyen birşey yapmış.
10:55
She left.
230
643516
1740
Orayı terk etmiş.
10:57
And if you know anything about rural India,
231
645256
1585
Hindistan'ın kırsal alanlarını az çok biliyorsanız,
10:58
you'll know that's an unspeakably courageous thing to do.
232
646841
3478
bu hareketin ne kadar cesur olduğunu biliyorsunuz demektir.
11:02
But not just that.
233
650319
1057
Bununla da kalmamış.
11:03
She got her toilet, and now she goes around
234
651376
2412
Kendisi de tuvalet edinmiş. Şimdilerde
11:05
all the other villages in India
235
653788
1598
Hindistan'ın dört bir yerindeki köyleri gezerek
11:07
persuading other women to do the same thing.
236
655386
1753
diğer kadınları da aynı şeyi yapmaya ikna ediyor.
11:09
It's what I call social contagion, and it's really powerful
237
657139
3461
İşte ben buna sosyal bulaşma derim. Gerçekten de çok etkili
11:12
and really exciting.
238
660600
2175
ve aynı zamanda heyecan verici.
11:14
Another version of this, another village in India
239
662775
2089
Bu hikayenin bir başka versiyonu, Priyanka'nın
11:16
near where Priyanka lives
240
664864
1997
yaşadığı yere yakın bir başka köyde geçiyor.
11:18
is this village, called Lakara, and about a year ago,
241
666861
3875
Lakara adındaki bu köyde yaklaşık bir yıl önce
11:22
it had no toilets whatsoever.
242
670736
1451
herhangi bir tuvalet yoktu.
11:24
Kids were dying of diarrhea and cholera.
243
672187
2294
Çocuklar ishal ve koleradan ölüyordu.
11:26
Some visitors came, using various behavioral change tricks
244
674481
4342
Dışarıdan gelen birtakım uzmanlar, davranış değiştirme metodları uygulamaya çalıştılar:
11:30
like putting out a plate of food and a plate of shit
245
678823
2794
masaya bir tabak yemek ve bir tabak kaka koyup
11:33
and watching the flies go one to the other.
246
681617
2217
sineklerin ikisi arsında mekik dokumalarını seyretmek gibi.
11:35
Somehow, people who'd been thinking
247
683834
2567
Yaptıkları şeyi kesinlikle iğrenç bulmayan kişiler,
11:38
that what they were doing was not disgusting at all
248
686401
1529
nasıl olduysa birdenbire
11:39
suddenly thought, "Oops."
249
687930
1872
"Aaaa" dediler.
11:41
Not only that, but they were ingesting their neighbors' shit.
250
689802
2327
Yalnızca kendilerinin değil komşularının kakalarını da vücutlarına alıyorlardı.
11:44
That's what really made them change their behavior.
251
692129
3128
Davranışlarını değiştirmelerinin asıl nedeni buydu.
11:47
So this woman, this boy's mother
252
695257
2536
Böylece, çocuğun annesi olan bu kadın
11:49
installed this latrine in a few hours.
253
697793
2485
tuvaletini birkaç saat içerisinde kurdu.
11:52
Her entire life, she'd been using the banana field behind,
254
700278
2383
O güne kadar, arka taraftaki muz tarlasını kullanmıştı
11:54
but she installed the latrine in a few hours.
255
702661
1568
ama tuvaletini kurması yalnızca birkaç saatini adlı.
11:56
It cost nothing. It's going to save that boy's life.
256
704229
3673
Masrafı sıfır. Kazancı, çocuğun yaşamı.
11:59
So when I get despondent about the state of sanitation,
257
707902
3191
Ne zaman sağlık koruma hizmetleri konusunda ümitsizliğe kapılsam
12:03
even though these are pretty exciting times
258
711093
2196
bütün bunlar çok heyecan veriyor;
12:05
because we've got the Bill and Melinda Gates Foundation
259
713289
2578
çünkü Bill ve Melinda Gates Vakfı var,
12:07
reinventing the toilet, which is great,
260
715867
2062
tuvaleti yeniden icat etmek harika,
12:09
we've got Matt Damon going on bathroom strike,
261
717929
2554
Matt Damon'ın tuvalet grevine girmesi
12:12
which is great for humanity, very bad for his colon.
262
720483
3735
insanlık için büyük, kalın bağırsağı için zararlı bir adım.
12:16
But there are things to worry about.
263
724218
1714
Kaygı durulması gereken meseleler var.
12:17
It's the most off-track Millennium Development Goal.
264
725932
2758
En çok ihmal edilen Milenyum Kalkınma Hedefi.
12:20
It's about 50 or so years off track.
265
728690
2346
Yaklaşık 50 yıllık bir ihmal.
12:23
We're not going to meet targets,
266
731036
1336
İnsanlara sağlık koruma hizmetleri bu oranda
12:24
providing people with sanitation at this rate.
267
732372
3285
ulaştırıldığı sürece, hedeflere ulaşamayız.
12:27
So when I get sad about sanitation,
268
735657
3481
Bu konuda ümitsizliğe kapıldığımda
12:31
I think of Japan, because Japan 70 years ago
269
739138
3319
Japonya'yı düşünürüm. 70 yıl önce
12:34
was a nation of people who used pit latrines
270
742457
2589
çukur tuvaletler kullanan ve tuvalet kağıdı olarak
12:37
and wiped with sticks,
271
745046
2132
çubuk kullanan bir milletti.
12:39
and now it's a nation of what are called Woshurettos,
272
747178
3327
Bugünse Woshurettos, yani
12:42
washlet toilets.
273
750505
1480
washlet tuvaletlerle anılan bir millet.
12:43
They have in-built bidet nozzles for a lovely,
274
751985
2344
Bu tuvaletler, elle dokunmaya gerek kalmadan güzel bir temizlik hissi sunan
12:46
hands-free cleaning experience,
275
754329
2745
kendi içinde taharet musluğu başlığı bulunan tuvaletler.
12:49
and they have various other features
276
757074
2172
Daha pek çok özelliği bulunuyor:
12:51
like a heated seat and an automatic lid-raising device
277
759246
2975
ısıtmalı oturak ya da otomatik kapak kaldırma aparatı da var.
12:54
which is known as the "marriage-saver."
278
762221
2341
bu aparata "evlilik kurtaran" da deniyor.
12:56
(Laughter)
279
764562
1456
(Gülüşmeler)
12:58
But most importantly, what they have done in Japan,
280
766018
2405
En önemlisi, Japonya'daki rolleri
13:00
which I find so inspirational,
281
768423
1500
ki bence çok ilham verici,
13:01
is they've brought the toilet out from behind the locked door.
282
769923
2564
tuvaleti, kilitli kapıların ardından çıkarmış olmaları
13:04
They've made it conversational.
283
772487
1501
ve konuşulabilir hale getirmeleri.
13:05
People go out and upgrade their toilet.
284
773988
3402
İnsanlar gidip tuvaletlerini yeniliyorlar.
13:09
They talk about it. They've sanitized it.
285
777390
4408
Bu konuda konuşuyorlar. Sterilize ediyorlar.
13:13
I hope that we can do that. It's not a difficult thing to do.
286
781798
4480
Umarım bunları biz de yapabiliriz. Yapması zor değil.
13:18
All we really need to do
287
786278
2270
tek yapmamız gereken
13:20
is look at this issue
288
788548
1842
bu konuyu acil ve
13:22
as the urgent, shameful issue that it is.
289
790390
4312
utanç durulması gereken bir konu olarak görmek.
13:26
And don't think that it's just in the poor world that things are wrong.
290
794702
2773
Yanlışlıkların dünyanın yoksul yerlerine özgü olduğunu sanmayın.
13:29
Our sewers are crumbling.
291
797475
2164
Bizdeki kanalizasyon sistemleri çatırdıyor.
13:31
Things are going wrong here too.
292
799639
2167
Bizde de yolunda gitmeyen şeyler var.
13:33
The solution to all of this is pretty easy.
293
801806
2899
Bütün bunların çözümü çok kolay.
13:36
I'm going to make your lives easy this afternoon
294
804705
1721
Bugün yaşamınızı kolaylaştıracağım.
13:38
and just ask you to do one thing,
295
806426
2353
Sizden tek birşey rica ediyorum:
13:40
and that's to go out, protest,
296
808779
3076
Dışarı çıkın, protesto edin,
13:43
speak about the unspeakable,
297
811855
2238
konuşulmayanı konuşun,
13:46
and talk shit.
298
814093
1539
pis konuşun.
13:47
Thank you.
299
815632
1954
Teşekkürler.
13:49
(Applause)
300
817586
5324
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Rose George - Curious journalistRose George looks deeply into topics that are unseen but fundamental, whether that's sewers or latrines or massive container ships or pirate hostages or menstrual hygiene.
Why you should listen
Rose George thinks, researches, writes and talks about the hidden, the undiscussed. Among the everyone-does-it-no-one-talks-about-it issues she's explored in books and articles: sanitation (and poop in general). Diarrhea is a weapon of mass destruction, says the UK-based journalist and author, and a lack of access to toilets is at the root of our biggest public health crisis. In 2012, two out of five of the world’s population had nowhere sanitary to go.
The key to turning around this problem, says George: Let’s drop the pretense of “water-related diseases” and call out the cause of myriad afflictions around the world as what they are -- “poop-related diseases” that are preventable with a basic toilet. George explores the problem in her book The Big Necessity: The Unmentionable World of Human Waste and Why It Matters and in a fabulous special issue of Colors magazine called "Shit: A Survival Guide." Read a sample chapter of The Big Necessity >>
Her latest book, on an equally hidden world that touches almost everything we do, is Ninety Percent of Everything: Inside Shipping, the Invisible Industry That Puts Clothes on Your Back, Gas in Your Car, Food on Your Plate. Read a review >>
In the UK and elsewhere, you'll find the book titled Deep Sea and Foreign Going: Inside Shipping, the Invisible Industry the Brings You 90% of Everything.
Rose George | Speaker | TED.com