TED2013
Rose George: Let's talk crap. Seriously.
Rose George: Hãy nói chuyện tào lao một cách nghiêm túc.
Filmed:
Readability: 3.7
1,753,944 views
Đây là năm 2013, nhưng 2.5 tỉ người trên thế giới không được sử dụng một nhà vệ sinh cơ bản. Và khi không có nhà vệ sinh, thì bạn "đi" đâu? Trên đường phố, có thể gần nguồn nước và thực phẩm của bạn - gây ra cái chết không kể xiết và bệnh lây nhiễm. Hãy sẵn sàng nghe cuộc nói chuyện cùn, hài hước và mạnh mẽ của nhà báo Rose Geogre về một vấn đề từng được xem là không-nên-nói-ra.
Rose George - Curious journalist
Rose George looks deeply into topics that are unseen but fundamental, whether that's sewers or latrines or massive container ships or pirate hostages or menstrual hygiene. Full bio
Rose George looks deeply into topics that are unseen but fundamental, whether that's sewers or latrines or massive container ships or pirate hostages or menstrual hygiene. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Let's talk dirty.
0
532
4112
Nào, chúng ta sẽ nói đến chuyện có vẻ dơ bẩn.
00:16
A few years ago, oddly enough,
1
4644
2736
Mấy năm trước, nghe cũng kỳ quặc,
00:19
I needed the bathroom,
2
7380
2734
tôi cần phải đi vệ sinh
00:22
and I found one, a public bathroom,
3
10114
3350
và tôi tìm thấy nó, một nhà vệ sinh công cộng
00:25
and I went into the stall,
4
13464
2364
Và tôi đi vào đó
00:27
and I prepared to do what I'd done most of my life:
5
15828
3297
và tôi chuẩn bị để làm những điều
mà tôi đã làm gần như suốt cuộc đời
mà tôi đã làm gần như suốt cuộc đời
00:31
use the toilet, flush the toilet, forget about the toilet.
6
19125
4542
ngồi xuống, xả nước, rồi quên hẳn nó đi
00:35
And for some reason that day, instead,
7
23667
2081
Nhưng, vì một số lý do, ngày hôm đó
00:37
I asked myself a question,
8
25748
2184
Tôi tự hỏi mình
00:39
and it was, where does this stuff go?
9
27932
3876
Tất cả những thứ đó rồi sẽ đi đâu?
00:43
And with that question, I found myself plunged
10
31808
3892
Và từ câu hỏi đó, tôi cảm thấy mình như đi lạc
00:47
into the world of sanitation --
11
35700
4024
vào thế giới của việc vệ sinh
00:51
there's more coming -- (Laughter) —
12
39724
1565
và còn nhiều hơn thế -- (cười)--
00:53
sanitation, toilets and poop,
13
41289
4569
hệ thống vệ sinh, nhà vệ sinh và chất thải,
00:57
and I have yet to emerge.
14
45858
3073
chưa nhắc đến tôi đâu nhé
01:00
And that's because it's such an enraging,
15
48931
2305
Và đây hẳn là một nơi điên khùng
01:03
yet engaging place to be.
16
51236
3216
nhưng cũng đầy hấp dẫn.
01:06
To go back to that toilet,
17
54452
3256
Quay lại chuyện cái nhà vệ sinh đó,
01:09
it wasn't a particularly fancy toilet,
18
57708
2794
nó hẳn không phải là một nơi đẹp đẽ lý tưởng
01:12
it wasn't as nice as this one
19
60502
1435
không được tuyệt vời như nhà vệ sinh
01:13
from the World Toilet Organization.
20
61937
2931
theo Tổ chức Nhà vệ sinh Thế giới
01:16
That's the other WTO. (Laughter)
21
64868
4267
Có lẽ là một tổ chức WTO nào khác (cười)
01:21
But it had a lockable door, it had privacy, it had water,
22
69135
3614
Nó có cửa khóa được, có sự riêng tư, và có nước
01:24
it had soap so I could wash my hands,
23
72749
2264
có cả xà phòng, cho nên tôi có thể rửa tay,
01:27
and I did because I'm a woman, and we do that.
24
75013
3064
và tôi làm thế là vì tôi là một phụ nữ, và đó là chuyện thường.
01:30
(Laughter) (Applause)
25
78077
5608
(cười) (vỗ tay)
01:35
But that day, when I asked that question,
26
83685
2411
Nhưng hôm ấy, khi tôi hỏi mình câu hỏi đó,
01:38
I learned something, and that was that I'd grown up thinking
27
86096
2733
Tôi học được một số điều, trước nay tôi cứ nghĩ
01:40
that a toilet like that was my right,
28
88829
2215
rằng được dùng một cái toilet như thế là quyền của tôi,
01:43
when in fact it's a privilege.
29
91044
3178
nhưng thực tế, thì nó lại là một đặc quyền.
01:46
2.5 billion people worldwide have no adequate toilet.
30
94222
5259
2.5 tỉ người trên thế giới
không được dùng nhà vệ sinh đầy đủ tiện nghi
không được dùng nhà vệ sinh đầy đủ tiện nghi
01:51
They don't have a bucket or a box.
31
99481
3940
Không có gàu múc nước, không có két nước
01:55
Forty percent of the world with no adequate toilet.
32
103421
4208
40 phần trăm dân số thế giới
không có đủ nhà vệ sinh.
không có đủ nhà vệ sinh.
01:59
And they have to do what this little boy is doing
33
107629
2497
Và họ phải làm những gì mà cậu bé này đang làm
02:02
by the side of the Mumbai Airport expressway,
34
110126
2935
ngay cạnh đường cao tốc đến Sân bay Mumbai
02:05
which is called open defecation,
35
113061
2648
cái này được gọi là vệ sinh mở
02:07
or poo-pooing in the open.
36
115709
3355
hay đi ị trong không gian mở.
02:11
And he does that every day,
37
119064
2234
Và cậu bé này làm thế
mỗi ngày,
mỗi ngày,
02:13
and every day, probably, that guy in the picture
38
121298
2499
và mỗi ngày,
có lẽ, anh chàng trong hình
có lẽ, anh chàng trong hình
02:15
walks on by,
39
123797
1854
bước đi,
02:17
because he sees that little boy, but he doesn't see him.
40
125651
3458
vì anh ta nhìn mà như không thấy cậu bé.
02:21
But he should, because the problem
41
129109
2120
Nhưng đáng lẽ anh ta nên thấy, vì vấn đề là
02:23
with all that poop lying around
42
131229
2360
đi cùng với tất cả số chất thải nằm ngổn ngang kia
02:25
is that poop carries passengers.
43
133589
3008
là những vị khách mà ta không muốn.
02:28
Fifty communicable diseases like to travel in human shit.
44
136597
4299
Năm mươi thứ bệnh truyền nhiễm thích "đi du lịch" cùng phân người.
02:32
All those things, the eggs, the cysts,
45
140896
2421
Và tất cả chúng, trứng, nang sán,
02:35
the bacteria, the viruses, all those can travel
46
143317
2776
vi khuẩn, vi rút, tất cả chúng có thể nằm trong
02:38
in one gram of human feces.
47
146093
3408
1 gram chất thải con người
02:41
How? Well, that little boy will not have washed his hands.
48
149501
3712
Có lẽ nào?
Đúng thế, câu bé này chắc hẳn đã không rửa tay.
Đúng thế, câu bé này chắc hẳn đã không rửa tay.
02:45
He's barefoot. He'll run back into his house,
49
153213
2496
Cậu đi chân trần. Cậu sẽ chạy về nhà,
02:47
and he will contaminate his drinking water and his food
50
155709
3655
rồi làm dây lên nước uống, thức ăn của mình
02:51
and his environment
51
159364
1404
và cả môi trường xung quanh
02:52
with whatever diseases he may be carrying
52
160768
2397
với bất kỳ thứ bệnh tật nào mà cậu bé vô tình mang theo
02:55
by fecal particles that are on his fingers and feet.
53
163165
5749
bằng những mẩu phân mắc trong ngón tay và chân cậu bé.
03:00
In what I call the flushed-and-plumbed world
54
168914
2272
Với cái thế giới mà tôi gọi là xả-và-truyền đi theo đường ống
03:03
that most of us in this room are lucky to live in,
55
171186
2627
thứ mà phần lớn mọi người trong phòng này may mắn sống trong đó
03:05
the most common symptoms associated with those diseases,
56
173813
3049
các triệu chứng phổ biến nhất liên quan đến các bệnh đó là tiêu chảy
03:08
diarrhea, is now a bit of a joke.
57
176862
2826
nghe có vẻ như trò đùa
03:11
It's the runs, the Hershey squirts, the squits.
58
179688
3691
Đó là chạy, thải ra thứ trông như socola Hershey
03:15
Where I come from, we call it Delhi belly,
59
183379
1850
Ở chỗ tôi, giữa Delhi,
03:17
as a legacy of empire.
60
185229
2608
như một di sản về đế chế.
03:19
But if you search for a stock photo of diarrhea
61
187837
3740
Nhưng nếu bạn muốn tìm hình ảnh lưu trữ về bệnh tiêu chảy
03:23
in a leading photo image agency,
62
191577
2791
trong một hãng lưu trữ hình ảnh hàng đầu
03:26
this is the picture that you come up with.
63
194368
2020
thì đây là thứ mà bạn có thể thấy
03:28
(Laughter)
64
196388
1865
(Cười)
03:30
Still not sure about the bikini.
65
198253
5179
Tôi không dám chắc về bộ bikini đâu.
03:35
And here's another image of diarrhea.
66
203432
2496
Và đây là một bức ảnh khác về tiêu chảy.
03:37
This is Marie Saylee, nine months old.
67
205928
3112
Đây là Marie Saylee, chín tháng tuổi.
03:41
You can't see her, because she's buried
68
209040
1799
Bạn không thể thấy cô bé, vì cô bé đã được chôn
03:42
under that green grass in a little village in Liberia,
69
210839
3283
dưới lớp cỏ xanh trong một ngôi làng nhỏ ở Liberia,
03:46
because she died in three days from diarrhea --
70
214122
3562
cô bé mất sau 3 ngày mắc chứng tiêu chảy
03:49
the Hershey squirts, the runs, a joke.
71
217684
3629
những thứ mà ta vẫn tưởng chỉ là đùa.
03:53
And that's her dad.
72
221313
2479
Và đây là bố cô bé.
03:55
But she wasn't alone that day,
73
223792
1562
Nhưng cô bé không cô đơn trong những ngày đó,
03:57
because 4,000 other children died of diarrhea,
74
225354
3800
bởi 4000 đứa trẻ khác cũng chết vì tiêu chảy,
04:01
and they do every day.
75
229154
2670
hàng ngày.
04:03
Diarrhea is the second biggest killer of children worldwide,
76
231824
4999
Tiêu chảy là kẻ diết chóc lớn thứ hai đối với trẻ em trên thế giới,
04:08
and you've probably been asked to care about things
77
236823
2672
Bạn có thể được kêu gọi quan tâm đến những thứ
04:11
like HIV/AIDS or T.B. or measles,
78
239495
3161
như HIV/AIDS, lao hay sởi,
04:14
but diarrhea kills more children
79
242656
1344
nhưng tiêu chảy còn giết chết nhiều trẻ em
04:16
than all those three things put together.
80
244000
3712
hơn cả ba căn bệnh trên cộng lại.
04:19
It's a very potent weapon of mass destruction.
81
247712
4342
Đó là một vũ khí hủy diệt hàng loạt cực mạnh.
04:24
And the cost to the world is immense:
82
252054
3148
Và cái giá mà thế giới phải trả cũng vô cùng lớn:
04:27
260 billion dollars lost every year
83
255202
2489
260 tỉ dollars mỗi ngày
04:29
on the losses to poor sanitation.
84
257691
2993
cho các thiệt hại do vệ sinh kém.
04:32
These are cholera beds in Haiti.
85
260684
1681
Đây là chiếc giường dành cho người mắc bệnh tả ở Haiti.
04:34
You'll have heard of cholera, but we don't hear about diarrhea.
86
262365
3499
Bạn chắc đã nghe đến dịch tả,
nhưng chúng ta không được nghe về tiêu chảy.
nhưng chúng ta không được nghe về tiêu chảy.
04:37
It gets a fraction of the attention and funding
87
265864
2184
Nó chỉ nhận được một phần nhỏ
của sự quan tâm và vốn tài trợ
của sự quan tâm và vốn tài trợ
04:40
given to any of those other diseases.
88
268048
3716
so với nhiều thứ bệnh khác.
04:43
But we know how to fix this.
89
271764
2412
Nhưng chúng ta biết cách để thay đổi điều này.
04:46
We know, because in the mid-19th century,
90
274176
3520
Chúng ta biết chứ,
bởi từ giữa thế kỉ 19
bởi từ giữa thế kỉ 19
04:49
wonderful Victorian engineers
91
277696
2389
một kĩ sư VIctorian
04:52
installed systems of sewers and wastewater treatment
92
280085
2803
đã lắp đặt một hệ thống cống rãnh và xử lý nước thải
04:54
and the flush toilet, and disease dropped dramatically.
93
282888
4711
và nhà vệ sinh xả nước tự động,
căn bệnh này từ đó đã giảm đi đáng kể
căn bệnh này từ đó đã giảm đi đáng kể
04:59
Child mortality dropped by the most
94
287599
1909
Tử vong trẻ em giảm nhiều nhất
05:01
it had ever dropped in history.
95
289508
2190
so với lịch sử ghi nhận được.
05:03
The flush toilet was voted the best medical advance
96
291698
2946
Nhà vệ sinh xả nước
được bình chọn là tiến bộ y tế tốt nhất trong 200 năm
được bình chọn là tiến bộ y tế tốt nhất trong 200 năm
05:06
of the last 200 years by the readers of the British Medical Journal,
97
294644
3180
bởi một độc giả tạp chí Y học của Anh,
05:09
and they were choosing over the Pill, anesthesia,
98
297824
2843
vượt qua cả thuốc, gây mê,
05:12
and surgery.
99
300667
1408
và phẫu thuật.
05:14
It's a wonderful waste disposal device.
100
302075
2721
Đó là một thiết bị xử lý chất thải tuyệt vời.
05:16
But I think that it's so good — it doesn't smell,
101
304796
3618
Tôi nghĩ là quá tuyệt vời
-- nó không gây mùi--
-- nó không gây mùi--
05:20
we can put it in our house, we can lock it behind a door —
102
308414
2779
ta có thể để nó trong nhà,
khóa nó sau một cánh cừa
khóa nó sau một cánh cừa
05:23
and I think we've locked it out of conversation too.
103
311193
3004
và tôi nghĩ chúng ta cũng khóa chặt nó
khỏi những cuộc trò chuyện luôn.
khỏi những cuộc trò chuyện luôn.
05:26
We don't have a neutral word for it.
104
314197
1655
Chúng ta không có những từ ngữ chuẩn hóa cho nó.
05:27
Poop's not particularly adequate.
105
315852
1943
"Đi ị" hẳn không phải là một từ chuẩn.
05:29
Shit offends people. Feces is too medical.
106
317795
4125
"C#t" thì nghe như xúc phạm.
"Chất thải" thì lại quá y học.
"Chất thải" thì lại quá y học.
05:33
Because I can't explain otherwise,
107
321920
2192
Bởi vì tôi không thể giải thích,
05:36
when I look at the figures, what's going on.
108
324112
3568
khi tôi nhìn vào những con số và những gì đang xảy ra.
05:39
We know how to solve diarrhea and sanitation,
109
327680
2574
Chúng ta biết cách để giải quyết bệnh tiêu chảy
và vệ sinh môi trường
và vệ sinh môi trường
05:42
but if you look at the budgets of countries,
110
330254
2330
nhưng nếu bạn nhìn vào ngân sách của những quốc gia,
05:44
developing and developed,
111
332584
2321
đang phát triển và đã phát triển,
05:46
you'll think there's something wrong with the math,
112
334905
2551
bạn sẽ thấy một vài vấn đề về toán,
05:49
because you'll expect absurdities like
113
337456
2826
bởi bạn sẽ chờ đợi những điều vô lý kiểu
05:52
Pakistan spending 47 times more on its military
114
340282
2882
Pakistan đầu tư vào quân đội hơn gấp 47 lần
05:55
than it does on water and sanitation,
115
343164
2281
so với viêc đầu tư cho nước và vệ sinh,
05:57
even though 150,000 children die of diarrhea
116
345445
2808
mặc dù 150,000 trẻ em phải chết vì tiêu chảy
06:00
in Pakistan every year.
117
348253
2099
ở Pakistan mỗi năm.
06:02
But then you look at that already minuscule
118
350352
1960
Nhưng sau đó bạn phân tích
ngân sách vốn dĩ đã rất nhỏ
ngân sách vốn dĩ đã rất nhỏ
06:04
water and sanitation budget,
119
352312
1894
nước và vệ sinh
06:06
and 75 to 90 percent of it will go on clean water supply,
120
354206
3484
và 75 đến 90 phần trăm sẽ dành cho cung cấp nước sạch,
06:09
which is great; we all need water.
121
357690
1953
cũng tốt, chúng ta đều cần nước.
06:11
No one's going to refuse clean water.
122
359643
2307
Không ai lại đi từ chối nước sạch cả.
06:13
But the humble latrine, or flush toilet,
123
361950
2951
Nhưng nhà vệ sinh ngầm, hoặc nhà vệ sinh xả nước,
06:16
reduces disease by twice as much
124
364901
2109
lại giảm thiểu bệnh dịch gấp đôi
06:19
as just putting in clean water.
125
367010
2424
so với việc đầu tư vào nước sạch.
06:21
Think about it. That little boy
126
369434
1311
Nghĩ đến nó.
Cậu bé đó
Cậu bé đó
06:22
who's running back into his house,
127
370745
1855
người chạy thẳng vào nhà,
06:24
he may have a nice, clean fresh water supply,
128
372600
2110
cậu bé có thể có một nguồn nước sạch mát lành,
06:26
but he's got dirty hands that he's going to contaminate his water supply with.
129
374710
4460
nhưng cậu có đôi tay bẩn
cậu sẽ làm ô nhiễm nguồn nước của mình.
cậu sẽ làm ô nhiễm nguồn nước của mình.
06:31
And I think that the real waste of human waste
130
379170
3504
Và tôi nghĩ rằng thật phí phạm chất thải
06:34
is that we are wasting it as a resource
131
382674
2768
nếu ta không coi nó như một nguồn tài nguyên
06:37
and as an incredible trigger for development,
132
385442
3760
và như một phát súng kich hoạt cho sự phát triển,
06:41
because these are a few things that toilets
133
389202
2150
bởi vì có một số thứ mà nhà vệ sinh
06:43
and poop itself can do for us.
134
391352
2930
và chất thải có thể đem đến cho chúng ta.
06:46
So a toilet can put a girl back in school.
135
394282
3176
Vậy một cái toilet có thể giúp một bé gái được đến trường.
06:49
Twenty-five percent of girls in India drop out of school
136
397458
2832
25% bé gái ở Ấn độ bỏ học
06:52
because they have no adequate sanitation.
137
400290
3518
bởi chúng không có một hệ thống vệ sinh đầy đủ tiện nghi.
06:55
They've been used to sitting through lessons
138
403808
1765
Chúng đã quen với việc "ngồi" qua những bài học
06:57
for years and years holding it in.
139
405573
2917
từ rất nhiều năm.
07:00
We've all done that, but they do it every day,
140
408490
2760
Chúng ta đã qua cái thời đó từ lâu rồi,
nhưng họ thì vẫn làm thế hàng ngày
nhưng họ thì vẫn làm thế hàng ngày
07:03
and when they hit puberty and they start menstruating,
141
411250
2556
và khi họ dậy thì
và họ bắt đầu có kinh nguyệt,
và họ bắt đầu có kinh nguyệt,
07:05
it just gets too much.
142
413806
2343
nó trở nên quá nhiều.
07:08
And I understand that. Who can blame them?
143
416149
3541
Và tôi hiểu điều đó.
Ai có thể trách họ?
Ai có thể trách họ?
07:11
So if you met an educationalist and said,
144
419690
1926
Nên khi các bạn gặp một nhà giáo dục và nói
07:13
"I can improve education attendance rates by 25 percent
145
421616
2874
"Tôi có thể cải thiện tỉ lệ đi học lên 25%
07:16
with just one simple thing,"
146
424490
2198
chỉ bằng một điều đơn giản."
07:18
you'd make a lot of friends in education.
147
426688
2813
bạn sẽ có rất nhiều bạn bè trong ngành giáo dục.
07:21
That's not the only thing it can do for you.
148
429501
2535
Đây không phải là điều duy nhất nó có thể làm cho bạn.
07:24
Poop can cook your dinner.
149
432036
3060
Phân có thể nấu được bữa ăn.
07:27
It's got nutrients in it.
150
435096
1694
Nó chứa chất dinh dưỡng trong đó
07:28
We ingest nutrients. We excrete nutrients as well.
151
436790
2461
Chúng ta ăn các chất dinh dưỡng.
Chúng ta cũng bài tiết các chất dinh dưỡng.
Chúng ta cũng bài tiết các chất dinh dưỡng.
07:31
We don't keep them all.
152
439251
1852
Chúng ta không hấp thụ tất cả.
07:33
In Rwanda, they are now getting
153
441103
2627
ở Rwanda,
07:35
75 percent of their cooking fuel in their prison system
154
443730
2844
75% nhiên liệu nấu nướng trong hộ thống trại giam
07:38
from the contents of prisoners' bowels.
155
446574
3362
là những sản phẩm từ hệ tiêu hóa của tù nhân.
07:41
So these are a bunch of inmates in a prison in Butare.
156
449936
3786
Vậy là có khá nhiều tù nhân ở Butare.
07:45
They're genocidal inmates, most of them,
157
453722
2152
Phần lớn họ là những tù nhân tội diệt chủng,
07:47
and they're stirring the contents of their own latrines,
158
455874
3648
và họ đang khuấy các thứ trong nhà vệ sinh của mình,
07:51
because if you put poop in a sealed environment, in a tank,
159
459522
3311
bởi vì nếu bạn đặt phân trong một môi trường kín, trong một bồn chứa,
07:54
pretty much like a stomach,
160
462833
1756
gần giống như dạ dày,
07:56
then, pretty much like a stomach, it gives off gas,
161
464589
2813
thì, cũng như dạ dày, chúng tạo ra khí gas
07:59
and you can cook with it.
162
467402
2025
Và bạn có thể dùng nó để nấu nướng
08:01
And you might think it's just good karma
163
469427
2143
Và bạn có thể nghĩ nó như một sự trừng phạt thích đáng
08:03
to see these guys stirring shit,
164
471570
2472
khi nhìn thấy những người này khuấy phân,
08:06
but it's also good economic sense,
165
474042
2300
nhưng nó còn có ý nghĩa về kinh tế,
08:08
because they're saving a million dollars a year.
166
476342
2066
bởi họ đang tiết kiện hàng triệu dollar mỗi năm.
08:10
They're cutting down on deforestation,
167
478408
2006
Họ còn giảm thiểu sự mất rừng,
08:12
and they've found a fuel supply that is inexhaustible,
168
480414
2903
và họ còn tìm ra nguồn nhiên liệu vô hạn,
08:15
infinite and free at the point of production.
169
483317
4742
vô tận và miễn phí
trên phương diện sản xuất.
trên phương diện sản xuất.
08:20
It's not just in the poor world that poop can save lives.
170
488059
3348
Không chỉ ở thế giới của người nghèo
mà phân mới cứu được cuộc sống.
mà phân mới cứu được cuộc sống.
08:23
Here's a woman who's about to get a dose
171
491407
2152
Đây là người phụ nữ đang nhận một liều thuốc
08:25
of the brown stuff in those syringes,
172
493559
1753
thứ màu nâu chứa trong ống tiêm,
08:27
which is what you think it is,
173
495312
1936
có thể bạn đang nghĩ vậy,
08:29
except not quite, because it's actually donated.
174
497248
3044
thực ra cũng không hẳn,
bởi nó thực ra là được quyên góp.
bởi nó thực ra là được quyên góp.
08:32
There is now a new career path called stool donor.
175
500292
2882
Hiện tại có một nghề mới
gọi là quyên góp phân.
gọi là quyên góp phân.
08:35
It's like the new sperm donor.
176
503174
1820
Cũng gần như quyên góp tinh trùng.
08:36
Because she has been suffering from a superbug called C. diff,
177
504994
2993
Bởi vì cô ấy đang mắc phải một loại siêu vi gọi là C. diff,
08:39
and it's resistant to antibiotics in many cases.
178
507987
3444
và nó có khả năng kháng thuốc kháng sinh trong nhiều trường hợp.
08:43
She's been suffering for years.
179
511431
1512
Cô ấy phải chịu đựng căn bệnh này trong nhiều năm.
08:44
She gets a dose of healthy human feces,
180
512943
3092
Cô ấy tiêm một liều phân từ một người khỏe mạnh,
08:48
and the cure rate for this procedure is 94 percent.
181
516035
4481
khả năng chữa khỏi là 94 phần trăm.
08:52
It's astonishing, but hardly anyone is still doing it.
182
520516
4398
Nó rất đáng kinh ngạc, nhưng rất ít người sử dụng.
08:56
Maybe it's the ick factor.
183
524914
2022
Có lẽ là do yếu tố ink.
08:58
That's okay, because there's a team of research scientists
184
526936
2870
Nó rất ổn,
vì có một nhóm nhà nghiên cứu khoa học
vì có một nhóm nhà nghiên cứu khoa học
09:01
in Canada who have now created a stool sample,
185
529806
2977
ở Canada
họ đang tạo ra một mẫu phân thử,
họ đang tạo ra một mẫu phân thử,
09:04
a fake stool sample which is called RePOOPulate.
186
532783
2784
một mẫu phân mô phỏng,
được gọi là RePOOPulate.
được gọi là RePOOPulate.
09:07
So you'd be thinking by now, okay, the solution's simple,
187
535567
2288
Bạn có thể nghĩ ngay từ bây giờ,
rằng câu trả lời thật đơn giản,
rằng câu trả lời thật đơn giản,
09:09
we give everyone a toilet.
188
537855
1885
chúng ta cho mọi người một cái nhà vệ sinh.
09:11
And this is where it gets really interesting,
189
539740
2153
Và đấy chính là nơi mọi thứ trở nên thú vị,
09:13
because it's not that simple, because we are not simple.
190
541893
2925
vì nó không đơn giản thế,
vì chúng ta đều không đơn giản
vì chúng ta đều không đơn giản
09:16
So the really interesting, exciting work --
191
544818
4093
Vậy công việc thật sự thú vị --
09:20
this is the engaging bit -- in sanitation is that
192
548911
2936
có chút hấp dẫn - trong vệ sinh
09:23
we need to understand human psychology.
193
551847
2328
chúng ta cần phải hiểu tâm lý con người.
09:26
We need to understand software
194
554175
2376
Chúng ta cần phải hiểu "phần mềm"
09:28
as well as just giving someone hardware.
195
556551
2352
cũng như cho một người nào đó phần cứng.
09:30
They've found in many developing countries that
196
558903
1782
Họ nhận ra trong nhiều quốc gia đang phát triển
09:32
governments have gone in and given out free latrines
197
560685
2722
rằng chính phủ đã quyết định
xây dựng nhà vệ sinh miễn phí
xây dựng nhà vệ sinh miễn phí
09:35
and gone back a few years later and found that they've
198
563407
2156
và vài năm sau
họ nhận ra
họ nhận ra
09:37
got lots of new goat sheds or temples or spare rooms
199
565563
4123
họ có nhiều chuồng dê mới
hoặc đền thờ, hoặc phòng dư
hoặc đền thờ, hoặc phòng dư
09:41
with their owners happily walking past them
200
569686
2367
với những chủ sở hữu vui vẻ bỏ qua chúng
09:44
and going over to the open defecating ground.
201
572053
3810
để rồi lại đi đại tiện ngoài đường.
09:47
So the idea is to manipulate human emotion.
202
575863
3024
Vấn đề là phải tác động được vào cảm xúc của con người.
09:50
It's been done for decades. The soap companies did it
203
578887
2501
Nó đã được dùng cho nhiều thập kỉ.
Công ty sản xuất xà phòng đã làm điều này
Công ty sản xuất xà phòng đã làm điều này
09:53
in the early 20th century.
204
581388
1939
vào đầu thế kỉ 20.
09:55
They tried selling soap as healthy. No one bought it.
205
583327
2759
Họ cố rao bán xà phòng trên phương diện sức khỏe.
Chẳng ai mua.
Chẳng ai mua.
09:58
They tried selling it as sexy. Everyone bought it.
206
586086
4167
Họ rao bán trên phương diện sexy.
Ai cũng mua nó.
Ai cũng mua nó.
10:02
In India now there's a campaign
207
590253
1355
Ở Ấn Độ đang có một chiến dịch
10:03
which persuades young brides
208
591608
2546
thuyết phụ những cô dâu trẻ
10:06
not to marry into families that don't have a toilet.
209
594154
3098
không cưới vào gia đình không có nhà vệ sinh.
10:09
It's called "No Loo, No I Do."
210
597252
2668
Nó có tên
"Không có nhà xí, tôi không đồng ý."
"Không có nhà xí, tôi không đồng ý."
10:11
(Laughter)
211
599920
2347
(Cười)
10:14
And in case you think that poster's just propaganda,
212
602267
1975
Và trong trường hợp bạn nghĩ rằng
tấm poster chỉ để tuyên truyền
tấm poster chỉ để tuyên truyền
10:16
here's Priyanka, 23 years old.
213
604242
2100
thì đây là Priyanka, 23 tuổi.
10:18
I met her last October in India,
214
606342
2121
Tôi gặp cô ấy tháng Mười vừa rồi
ở Ấn Độ
ở Ấn Độ
10:20
and she grew up in a conservative environment.
215
608463
3057
cô ấy lớn lên trong một môi trường bảo thủ.
10:23
She grew up in a rural village in a poor area of India,
216
611520
3096
Cô sinh ra trong một khu nông thôn
ở một vùng quê nghèo Ấn Độ,
ở một vùng quê nghèo Ấn Độ,
10:26
and she was engaged at 14, and then at 21 or so,
217
614616
4166
cô ấy đính hôn ở tuổi 14,
và bây giờ cô ấy đang tầm tuổi 21,
và bây giờ cô ấy đang tầm tuổi 21,
10:30
she moved into her in-law's house.
218
618782
1771
cô chuyển đến ở với gia đình nhà chồng.
10:32
And she was horrified to get there and find
219
620553
2035
Và cô ấy rất kinh hãi khi đến đó và thấy
10:34
that they didn't have a toilet.
220
622588
1292
ở đó không có nhà vệ sinh.
10:35
She'd grown up with a latrine.
221
623880
1367
Cô lớn lên với một cái nhà vệ sinh.
10:37
It was no big deal, but it was a latrine.
222
625247
1954
Cũng không hẳn là ghê gớm,
nhưng ít nhất cũng có một nhà vệ sinh.
nhưng ít nhất cũng có một nhà vệ sinh.
10:39
And the first night she was there, she was told
223
627201
2023
Và trong đên đầu tiên ở đó,
cô nghe nói
cô nghe nói
10:41
that at 4 o'clock in the morning --
224
629224
1207
rằng khoảng 4 giờ sáng
10:42
her mother-in-law got her up, told her to go outside
225
630431
2839
mẹ chồng gọi cô ấy dậy,
bảo cô ra ngoài
bảo cô ra ngoài
10:45
and go and do it in the dark in the open.
226
633270
2820
và "đi ngoài" trong buổi đêm, ở ngoài trời.
10:48
And she was scared. She was scared of drunks hanging around.
227
636090
2070
Và cô ấy sợ.
Sợ những kẻ say xỉn đi lại quanh đó.
Sợ những kẻ say xỉn đi lại quanh đó.
10:50
She was scared of snakes. She was scared of rape.
228
638160
2874
Sợ rắn.
Sợ bị hiếp.
Sợ bị hiếp.
10:53
After three days, she did an unthinkable thing.
229
641034
2482
Và sau 3 ngày,
cô làm một việc không thể tưởng tượng được
cô làm một việc không thể tưởng tượng được
10:55
She left.
230
643516
1740
Cô bỏ đi.
10:57
And if you know anything about rural India,
231
645256
1585
Và nếu như bạn biết điều gì đó về nông thôn ở Ấn Độ,
10:58
you'll know that's an unspeakably courageous thing to do.
232
646841
3478
thì bạn sẽ biết rằng đây là một sự can đảm khôn tả.
11:02
But not just that.
233
650319
1057
Nhưng không chỉ thế.
11:03
She got her toilet, and now she goes around
234
651376
2412
Cô ấy có nhà vệ sinh,
và bây giờ cô đi khắp nơi
và bây giờ cô đi khắp nơi
11:05
all the other villages in India
235
653788
1598
tất cả các làng quê Ấn Độ
11:07
persuading other women to do the same thing.
236
655386
1753
thuyết phục những người phụ nữ khác làm như thế.
11:09
It's what I call social contagion, and it's really powerful
237
657139
3461
Đó gọi là tuyên tuyền xã hội,
và nó thật sự rất mạnh mẽ
và nó thật sự rất mạnh mẽ
11:12
and really exciting.
238
660600
2175
và rất thú vị.
11:14
Another version of this, another village in India
239
662775
2089
Một phiên bản khác,
tại một ngôi làng khác của Ấn Độ
tại một ngôi làng khác của Ấn Độ
11:16
near where Priyanka lives
240
664864
1997
gần nơi Priyanka sống
11:18
is this village, called Lakara, and about a year ago,
241
666861
3875
là ngôi làng này, Lakara,
một năm về trước,
một năm về trước,
11:22
it had no toilets whatsoever.
242
670736
1451
nó không hề có nhà vệ sinh.
11:24
Kids were dying of diarrhea and cholera.
243
672187
2294
Trẻ em chết vì tiêu chảy và dịch tả.
11:26
Some visitors came, using various behavioral change tricks
244
674481
4342
Vài người khách tới,
dùng rất nhiều kĩ thuật thay đổi hành vi
dùng rất nhiều kĩ thuật thay đổi hành vi
11:30
like putting out a plate of food and a plate of shit
245
678823
2794
ví dụ như đặt ra một đĩa thức ăn và một đĩa phân
11:33
and watching the flies go one to the other.
246
681617
2217
và chứng kiến ruồi bay từ đĩa này sang đĩa kia.
11:35
Somehow, people who'd been thinking
247
683834
2567
Một cách nào đó, những người đã từng nghĩ rằng
11:38
that what they were doing was not disgusting at all
248
686401
1529
những gì họ làm chẳng có gì đáng kinh tởm,
11:39
suddenly thought, "Oops."
249
687930
1872
thì bỗng giật mình,
"Oops."
"Oops."
11:41
Not only that, but they were ingesting their neighbors' shit.
250
689802
2327
Không chỉ thế,
họ còn có thể đã ăn phải phân nhà hàng xóm.
họ còn có thể đã ăn phải phân nhà hàng xóm.
11:44
That's what really made them change their behavior.
251
692129
3128
Điều này thực sự làm thay đổi hành vi của họ.
11:47
So this woman, this boy's mother
252
695257
2536
Vậy người phụ nữ này, người mẹ của cậu bé này
11:49
installed this latrine in a few hours.
253
697793
2485
đã lắp đặt một nhà vệ sinh
vài giờ sau đó.
vài giờ sau đó.
11:52
Her entire life, she'd been using the banana field behind,
254
700278
2383
Trong suốt cuộc đời mình,
bà đã dùng lá chuối
bà đã dùng lá chuối
11:54
but she installed the latrine in a few hours.
255
702661
1568
nhưng chỉ trong vài giờ,
bà đã lắp một nhà vệ sinh
bà đã lắp một nhà vệ sinh
11:56
It cost nothing. It's going to save that boy's life.
256
704229
3673
Không mất gì cả.
Nhưng nó lại đang cứu mạng sống con trai bà.
Nhưng nó lại đang cứu mạng sống con trai bà.
11:59
So when I get despondent about the state of sanitation,
257
707902
3191
Vậy khi tôi trở nên tuyệt vọng về tình trạng vệ sinh,
12:03
even though these are pretty exciting times
258
711093
2196
mặc dù đây là thời gian khá thú vị
12:05
because we've got the Bill and Melinda Gates Foundation
259
713289
2578
Bởi vì chúng ta đã có Tổ chức Bill và Melinda Gates
12:07
reinventing the toilet, which is great,
260
715867
2062
tái phát minh nhà vệ sinh,
điều này rất tốt,
điều này rất tốt,
12:09
we've got Matt Damon going on bathroom strike,
261
717929
2554
chúng ta có Matt Damon
tạo nên một cuộc "biểu tình nhà tắm"
tạo nên một cuộc "biểu tình nhà tắm"
12:12
which is great for humanity, very bad for his colon.
262
720483
3735
điều này rất tốt cho loài người,
rất hại đối với ruột kết của ông ấy.
rất hại đối với ruột kết của ông ấy.
12:16
But there are things to worry about.
263
724218
1714
Nhưng có những điều mà ta phải lo lắng.
12:17
It's the most off-track Millennium Development Goal.
264
725932
2758
Nó nằm ngoài mục tiêu phát triển thiên niên kỷ.
12:20
It's about 50 or so years off track.
265
728690
2346
Nó đã bị đẩy ra ngoài khoảng 50 năm.
12:23
We're not going to meet targets,
266
731036
1336
Chúng ta sẽ không hoàn thành được mục tiêu,
12:24
providing people with sanitation at this rate.
267
732372
3285
đưa vệ sinh công cộng đến với mọi người.
12:27
So when I get sad about sanitation,
268
735657
3481
Vậy khi tôi buồn về vấn đề vệ sinh,
12:31
I think of Japan, because Japan 70 years ago
269
739138
3319
tôi nghĩ đến Nhật Bản,
vì Nhật Bản 70 năm trước
vì Nhật Bản 70 năm trước
12:34
was a nation of people who used pit latrines
270
742457
2589
là đất nước có mọi người đều sử dụng nhà tiêu chìm
12:37
and wiped with sticks,
271
745046
2132
và lau bằng gậy,
12:39
and now it's a nation of what are called Woshurettos,
272
747178
3327
và bây giờ là một quốc gia của những gì được gọi là Woshurettos,
12:42
washlet toilets.
273
750505
1480
nhà vệ sinh xả nước.
12:43
They have in-built bidet nozzles for a lovely,
274
751985
2344
Họ có vòi chậu vệ sinh
12:46
hands-free cleaning experience,
275
754329
2745
cho một thí nghiệm đáng yêu về
kinh nghiệm làm sạch rảnh tay,
kinh nghiệm làm sạch rảnh tay,
12:49
and they have various other features
276
757074
2172
và họ có rất nhiều tính năng khác
12:51
like a heated seat and an automatic lid-raising device
277
759246
2975
như ghế sưởi
và nắp bật lên tự động
và nắp bật lên tự động
12:54
which is known as the "marriage-saver."
278
762221
2341
thứ mà chúng ta đã biết là đã "cứu lấy hôn nhân"
12:56
(Laughter)
279
764562
1456
(cười)
12:58
But most importantly, what they have done in Japan,
280
766018
2405
Nhưng quan trọng nhất,
nhưng gì họ đã làm ở Nhật Bản,
nhưng gì họ đã làm ở Nhật Bản,
13:00
which I find so inspirational,
281
768423
1500
mà tôi thấy thật truyền cảm hứng,
13:01
is they've brought the toilet out from behind the locked door.
282
769923
2564
là họ đã đưa nhà vệ sinh ra khỏi cánh cửa bị khóa.
13:04
They've made it conversational.
283
772487
1501
Họ đã đưa nó vào những cuộc nói chuyện.
13:05
People go out and upgrade their toilet.
284
773988
3402
Người người nâng cấp nhà vệ sinh của mình.
13:09
They talk about it. They've sanitized it.
285
777390
4408
Họ nói về nó.
Họ đã làm vệ sinh nó.
Họ đã làm vệ sinh nó.
13:13
I hope that we can do that. It's not a difficult thing to do.
286
781798
4480
Tôi hi vọng chúng ta có thể làm thế.
Cũng không phải là điều gì khó khăn.
Cũng không phải là điều gì khó khăn.
13:18
All we really need to do
287
786278
2270
Và điều mà tất cả chúng ta cần làm
13:20
is look at this issue
288
788548
1842
là nhìn vào vấn đề này
13:22
as the urgent, shameful issue that it is.
289
790390
4312
như một vấn đề cấp bách và đáng hổ thẹn.
13:26
And don't think that it's just in the poor world that things are wrong.
290
794702
2773
Và đừng nghĩ rằng
chỉ trong thế giới nghèo mà điều này là sai.
chỉ trong thế giới nghèo mà điều này là sai.
13:29
Our sewers are crumbling.
291
797475
2164
Cống thoát nước của chúng ra đang đổ nát.
13:31
Things are going wrong here too.
292
799639
2167
Mọi thứ cũng đang diễn ra sai hướng ở nơi này.
13:33
The solution to all of this is pretty easy.
293
801806
2899
Câu trả lời cho tất cả cũng rất dễ.
13:36
I'm going to make your lives easy this afternoon
294
804705
1721
Tôi sẽ làm cho cuộc sống của chúng ta dễ dàng hơn trong chiều nay
13:38
and just ask you to do one thing,
295
806426
2353
và chỉ yêu cầu bạn làm một điều,
13:40
and that's to go out, protest,
296
808779
3076
và đó là đi ra ngoài, kháng nghị,
13:43
speak about the unspeakable,
297
811855
2238
nói về điều không thể nói,
13:46
and talk shit.
298
814093
1539
và nói những thứ về c#t.
13:47
Thank you.
299
815632
1954
Cảm ơn.
13:49
(Applause)
300
817586
5324
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Rose George - Curious journalistRose George looks deeply into topics that are unseen but fundamental, whether that's sewers or latrines or massive container ships or pirate hostages or menstrual hygiene.
Why you should listen
Rose George thinks, researches, writes and talks about the hidden, the undiscussed. Among the everyone-does-it-no-one-talks-about-it issues she's explored in books and articles: sanitation (and poop in general). Diarrhea is a weapon of mass destruction, says the UK-based journalist and author, and a lack of access to toilets is at the root of our biggest public health crisis. In 2012, two out of five of the world’s population had nowhere sanitary to go.
The key to turning around this problem, says George: Let’s drop the pretense of “water-related diseases” and call out the cause of myriad afflictions around the world as what they are -- “poop-related diseases” that are preventable with a basic toilet. George explores the problem in her book The Big Necessity: The Unmentionable World of Human Waste and Why It Matters and in a fabulous special issue of Colors magazine called "Shit: A Survival Guide." Read a sample chapter of The Big Necessity >>
Her latest book, on an equally hidden world that touches almost everything we do, is Ninety Percent of Everything: Inside Shipping, the Invisible Industry That Puts Clothes on Your Back, Gas in Your Car, Food on Your Plate. Read a review >>
In the UK and elsewhere, you'll find the book titled Deep Sea and Foreign Going: Inside Shipping, the Invisible Industry the Brings You 90% of Everything.
Rose George | Speaker | TED.com