TEDxCaltech
Sean Carroll: Distant time and the hint of a multiverse
Sean Carroll: Thời gian xa xôi và dấu vết của đa vũ trụ
Filmed:
Readability: 4.2
1,776,253 views
Tại TEDxCaltech, nhà vũ trụ học Sean Carroll tấn công một câu hỏi có vẻ đơn giản "Tại sao thời gian lại tồn tại?" bằng chuyến du hành đầy thú vị và gợi nhiều suy nghĩ về bản chất của thời gian và vũ trụ. Những câu trả lời tiềm tàng chỉ ra một tầm nhìn đáng ngạc nhiên về bản chất của vũ trụ và vị trí của chúng ta trong đó.
Sean M. Carroll - Physicist, cosmologist
A physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe. Full bio
A physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
The universe
0
0
2000
Vũ trụ
00:17
is really big.
1
2000
2000
thật sự rất lớn.
00:19
We live in a galaxy, the Milky Way Galaxy.
2
4000
3000
Chúng ra sống trong một thiên hà có tên gọi là Ngân Hà.
00:22
There are about a hundred billion stars in the Milky Way Galaxy.
3
7000
3000
Có khoảng một trăm tỷ ngôi sao trong Ngân Hà.
00:25
And if you take a camera
4
10000
2000
Và nếu bạn cầm một chiếc máy ảnh
00:27
and you point it at a random part of the sky,
5
12000
2000
hướng nó ra một phần bất kỳ của bầu trời
00:29
and you just keep the shutter open,
6
14000
2000
và giữ cửa chớp mở
00:31
as long as your camera is attached to the Hubble Space Telescope,
7
16000
3000
chừng nào máy ảnh của bạn còn được gắn với Kính Thiên Văn Vũ Trụ Hubble
00:34
it will see something like this.
8
19000
2000
nó sẽ cho thấy thứ như thế này.
00:36
Every one of these little blobs
9
21000
3000
Mỗi một đốm màu nho nhỏ ở đây
00:39
is a galaxy roughly the size of our Milky Way --
10
24000
2000
là một thiên hà xấp xỉ cỡ Ngân Hà của chúng ta -
00:41
a hundred billion stars in each of those blobs.
11
26000
3000
nghĩa là một trăm tỷ ngôi sao nằm trong mỗi đốm màu đó.
00:44
There are approximately a hundred billion galaxies
12
29000
3000
Có tới khoảng một trăm tỷ thiên hà
00:47
in the observable universe.
13
32000
2000
trong vũ trụ biểu kiến.
00:49
100 billion is the only number you need to know.
14
34000
2000
100 tỷ là con số duy nhất bạn cần biết.
00:51
The age of the universe, between now and the Big Bang,
15
36000
3000
Tuổi của vũ trụ, tính từ Vụ Nổ Lớn cho tới nay,
00:54
is a hundred billion in dog years.
16
39000
2000
là một trăm tỷ năm xét theo tuổi chó.
00:56
(Laughter)
17
41000
2000
(Cười)
00:58
Which tells you something about our place in the universe.
18
43000
3000
Điều đó sẽ cho bạn biết về vị trí của chúng ta trong vũ trụ.
01:01
One thing you can do with a picture like this is simply admire it.
19
46000
2000
Việc bạn có thể làm với bức tranh cỡ này đơn giản là chiêm ngưỡng nó.
01:03
It's extremely beautiful.
20
48000
2000
Đẹp tuyệt vời.
01:05
I've often wondered, what is the evolutionary pressure
21
50000
3000
Tôi thường tự hỏi: áp lực tiến hóa là cái gì
01:08
that made our ancestors in the Veldt adapt and evolve
22
53000
3000
đã khiến tổ tiên của chúng ta ở vùng Veldt - cái nôi của loài người - thích nghi và tiến hóa
01:11
to really enjoy pictures of galaxies
23
56000
2000
đến độ có thể thật sự thưởng thức bức hình về các thiên hà
01:13
when they didn't have any.
24
58000
2000
khi mà họ chẳng có gì cả.
01:15
But we would also like to understand it.
25
60000
2000
Nhưng chúng ta cũng muốn hiểu điều đó.
01:17
As a cosmologist, I want to ask, why is the universe like this?
26
62000
4000
Với vai trò nhà vũ trụ học, tôi muốn hỏi: tại sao sao vũ trụ lại như thế này?
01:21
One big clue we have is that the universe is changing with time.
27
66000
3000
Một manh mối quan trọng chúng ta có, đó là vũ trụ biến đổi theo thời gian.
01:24
If you looked at one of these galaxies and measured its velocity,
28
69000
3000
Nếu bạn nhìn một trong số các thiên hà này và đo vận tốc của nó,
01:27
it would be moving away from you.
29
72000
2000
bạn sẽ thấy nó đang di chuyển xa khỏi bạn.
01:29
And if you look at a galaxy even farther away,
30
74000
2000
Và nếu bạn nhìn một thiên hà ở xa hơn,
01:31
it would be moving away faster.
31
76000
2000
bạn sẽ thấy nó đang di chuyển nhanh hơn.
01:33
So we say the universe is expanding.
32
78000
2000
Vì vậy chúng ta nói vũ trụ đang phình ra.
01:35
What that means, of course, is that, in the past,
33
80000
2000
Dĩ nhiên, điều đó có nghĩa là trong quá khứ,
01:37
things were closer together.
34
82000
2000
mọi thứ gần nhau hơn.
01:39
In the past, the universe was more dense,
35
84000
2000
Trong quá khứ, vũ trụ đông đúc hơn,
01:41
and it was also hotter.
36
86000
2000
và cũng nóng hơn.
01:43
If you squeeze things together, the temperature goes up.
37
88000
2000
Nếu bạn dồn mọi thứ lại với nhau, nhiệt độ sẽ tăng lên.
01:45
That kind of makes sense to us.
38
90000
2000
Cái đó dễ hiểu.
01:47
The thing that doesn't make sense to us as much
39
92000
2000
Điều khó hiểu là
01:49
is that the universe, at early times, near the Big Bang,
40
94000
3000
vũ trụ trong những thời khắc đầu tiên, gần Vụ Nổ Lớn,
01:52
was also very, very smooth.
41
97000
2000
lại rất, rất mịn.
01:54
You might think that that's not a surprise.
42
99000
2000
Có thể bạn nghĩ rằng điều đó chẳng có gì phải ngạc nhiên.
01:56
The air in this room is very smooth.
43
101000
2000
Không khí trong căn phòng này rất mịn.
01:58
You might say, "Well, maybe things just smoothed themselves out."
44
103000
3000
Bạn có thể nói "Ừ, có lẽ mọi thứ tự làm chúng mịn ra."
02:01
But the conditions near the Big Bang are very, very different
45
106000
3000
Nhưng các điều kiện gần Vụ Nổ Lớn rất, rất khác
02:04
than the conditions of the air in this room.
46
109000
2000
so với các điều kiện của không khí trong căn phòng này.
02:06
In particular, things were a lot denser.
47
111000
2000
Cụ thể là mọi thứ đậm đặc hơn nhiều.
02:08
The gravitational pull of things
48
113000
2000
Lực hấp dẫn của mọi thứ
02:10
was a lot stronger near the Big Bang.
49
115000
2000
mạnh hơn nhiều tại thời điểm gần Vụ Nổ Lớn.
02:12
What you have to think about
50
117000
2000
Điều bạn phải nghĩ đến là
02:14
is we have a universe with a hundred billion galaxies,
51
119000
2000
chúng ta có một vũ trụ với một trăm tỷ thiên hà,
02:16
a hundred billion stars each.
52
121000
2000
mỗi thiên hà chứa một trăm tỷ sao.
02:18
At early times, those hundred billion galaxies
53
123000
3000
Trong những thời khắc đầu tiên, cả trăm tỷ thiên hà đó
02:21
were squeezed into a region about this big --
54
126000
3000
được nén lại trong một phạm vi lớn cỡ này -
02:24
literally -- at early times.
55
129000
2000
nghĩa đen đấy, ở những thời điểm đầu tiên.
02:26
And you have to imagine doing that squeezing
56
131000
2000
Và bạn phải hình dung rằng việc nén lại đó
02:28
without any imperfections,
57
133000
2000
không có một lỗi nào,
02:30
without any little spots
58
135000
2000
không có bất kỳ điểm nhỏ nào
02:32
where there were a few more atoms than somewhere else.
59
137000
2000
lại có nhiều hơn một vài nguyên tử hơn điểm khác.
02:34
Because if there had been, they would have collapsed under the gravitational pull
60
139000
3000
Bởi nếu thế, chúng sẽ đổ sụp dưới tác dụng của lực hấp dẫn
02:37
into a huge black hole.
61
142000
2000
tạo thành một hố đen khổng lồ.
02:39
Keeping the universe very, very smooth at early times
62
144000
3000
Giữ cho vũ trụ hết sức mịn ở thời điểm ban đầu
02:42
is not easy; it's a delicate arrangement.
63
147000
2000
không hề dễ, đó là một sự sắp xếp tinh vi.
02:44
It's a clue
64
149000
2000
Đấy là manh mối
02:46
that the early universe is not chosen randomly.
65
151000
2000
cho thấy vũ trụ buổi ban đầu không phải được sắp xếp ngẫu nhiên.
02:48
There is something that made it that way.
66
153000
2000
Có điều gì đó đã khiến mọi sự theo hướng ấy.
02:50
We would like to know what.
67
155000
2000
Chúng ta muốn biết đó là gì.
02:52
So part of our understanding of this was given to us by Ludwig Boltzmann,
68
157000
3000
Một phần hiểu biết của chúng ta về điều này được đưa ra bởi Ludwig Boltzmann,
02:55
an Austrian physicist in the 19th century.
69
160000
3000
nhà vật lý học người Áo ở thế kỷ 19.
02:58
And Boltzmann's contribution was that he helped us understand entropy.
70
163000
3000
Đóng góp của Boltzmann là ở chỗ ông ấy giúp ta hiểu về entropy.
03:01
You've heard of entropy.
71
166000
2000
Bạn đã nghe về entropy.
03:03
It's the randomness, the disorder, the chaoticness of some systems.
72
168000
3000
Nó là tính ngẫu nhiên, tính lộn xộn, tính hỗn loạn của một số hệ thống.
03:06
Boltzmann gave us a formula --
73
171000
2000
Boltzmann đã đưa ra một công thức -
03:08
engraved on his tombstone now --
74
173000
2000
hiện giờ được khắc trên bia mộ của ông -
03:10
that really quantifies what entropy is.
75
175000
2000
công thức giúp định lượng entropy.
03:12
And it's basically just saying
76
177000
2000
Về cơ bản mà nói
03:14
that entropy is the number of ways
77
179000
2000
entropy là số lượng các cách
03:16
we can rearrange the constituents of a system so that you don't notice,
78
181000
3000
mà chúng ta có thể sắp xếp các hợp phần của hệ thống sao cho bạn không chú ý,
03:19
so that macroscopically it looks the same.
79
184000
2000
sao cho nhìn bằng mắt thường nó không hề thay đổi.
03:21
If you have the air in this room,
80
186000
2000
Nếu xét về không khí trong phòng này,
03:23
you don't notice each individual atom.
81
188000
3000
bạn không chú ý đến từng nguyên tử đơn lẻ.
03:26
A low entropy configuration
82
191000
2000
Một tổ hợp entropy thấp
03:28
is one in which there's only a few arrangements that look that way.
83
193000
2000
là tổ hợp mà chỉ có một số cách sắp xếp để nó trông y hệt như thế.
03:30
A high entropy arrangement
84
195000
2000
Một tổ hợp entropy cao
03:32
is one that there are many arrangements that look that way.
85
197000
2000
là tổ hợp có nhiều cách sắp xếp để trông nó không đổi.
03:34
This is a crucially important insight
86
199000
2000
Đây là kiến thức có tính quan trọng chủ yếu,
03:36
because it helps us explain
87
201000
2000
vì nó giúp ta giải thích
03:38
the second law of thermodynamics --
88
203000
2000
nguyên lý thứ hai của nhiệt động lực học -
03:40
the law that says that entropy increases in the universe,
89
205000
3000
nguyên lý nói rằng entropy tăng trong vũ trụ,
03:43
or in some isolated bit of the universe.
90
208000
2000
hoặc trong một phần riêng rẽ của vũ trụ.
03:45
The reason why entropy increases
91
210000
2000
Lý do của sự tăng entropy
03:47
is simply because there are many more ways
92
212000
3000
đơn giản là bởi có nhiều hơn nhiều các cách
03:50
to be high entropy than to be low entropy.
93
215000
2000
để đạt mức entropy cao hơn là entropy thấp.
03:52
That's a wonderful insight,
94
217000
2000
Đây là một hiểu biết tuyệt vời,
03:54
but it leaves something out.
95
219000
2000
nhưng nó bỏ qua điều gì đó.
03:56
This insight that entropy increases, by the way,
96
221000
2000
Nhân tiện đây, hiểu biết về sự tăng entropy này
03:58
is what's behind what we call the arrow of time,
97
223000
3000
nằm sau cái mà chúng ta gọi là mũi tên thời gian,
04:01
the difference between the past and the future.
98
226000
2000
sự khác biệt giữa quá khứ và tương lai
04:03
Every difference that there is
99
228000
2000
Mọi sự khác biệt
04:05
between the past and the future
100
230000
2000
giữa quá khứ và tương lai
04:07
is because entropy is increasing --
101
232000
2000
là bởi entropy đang tăng lên -
04:09
the fact that you can remember the past, but not the future.
102
234000
3000
thực tế là bạn có thể nhớ quá khứ chứ không phải tương lai.
04:12
The fact that you are born, and then you live, and then you die,
103
237000
3000
Thực tế là bạn được sinh ra, rồi sống, rồi chết,
04:15
always in that order,
104
240000
2000
luôn luôn theo thứ tự đó,
04:17
that's because entropy is increasing.
105
242000
2000
là bởi entropy đang tăng lên.
04:19
Boltzmann explained that if you start with low entropy,
106
244000
2000
Boltzmann giải thích rằng nếu bắt bắt đầu với entropy thấp,
04:21
it's very natural for it to increase
107
246000
2000
thì lẽ tự nhiên là nó tăng lên,
04:23
because there's more ways to be high entropy.
108
248000
3000
bởi vì có nhiều hơn các cách để đạt entropy cao.
04:26
What he didn't explain
109
251000
2000
Điều mà ông ấy không giải thích là
04:28
was why the entropy was ever low in the first place.
110
253000
3000
tại sao ban đầu entropy lại thấp như vậy.
04:31
The fact that the entropy of the universe was low
111
256000
2000
Cái thực tế rằng entropy của vũ trụ thấp
04:33
was a reflection of the fact
112
258000
2000
là sự phản ánh cho thực tế
04:35
that the early universe was very, very smooth.
113
260000
2000
là vũ trụ buổi ban đầu rất, rất mịn.
04:37
We'd like to understand that.
114
262000
2000
Chúng ta muốn hiểu điều đó.
04:39
That's our job as cosmologists.
115
264000
2000
Đấy là việc của các nhà vũ trụ học chúng tôi.
04:41
Unfortunately, it's actually not a problem
116
266000
2000
Không may, đó không thật sự là chủ đề
04:43
that we've been giving enough attention to.
117
268000
2000
mà chúng tôi đã dành đủ sự chú ý cho.
04:45
It's not one of the first things people would say,
118
270000
2000
Đấy không phải là một trong những điều đầu tiên người ta sẽ nói,
04:47
if you asked a modern cosmologist,
119
272000
2000
nếu bạn hỏi một nhà vũ trụ học hiện đại,
04:49
"What are the problems we're trying to address?"
120
274000
2000
"Những vấn đề nào chúng ta đang cố gắng giải quyết vậy?"
04:51
One of the people who did understand that this was a problem
121
276000
2000
Một trong số những người hiểu rằng đây là một vấn đề
04:53
was Richard Feynman.
122
278000
2000
là Richard Feynman.
04:55
50 years ago, he gave a series of a bunch of different lectures.
123
280000
2000
50 năm trước, ông ấy đã trình bày một loạt các bài giảng khác nhau,
04:57
He gave the popular lectures
124
282000
2000
Ông đã trình bày các bài giảng nổi tiếng
04:59
that became "The Character of Physical Law."
125
284000
2000
thứ đã trở thành "Đặc tính của nguyên lý vật lý."
05:01
He gave lectures to Caltech undergrads
126
286000
2000
Ông giảng cho sinh viên Caltech
05:03
that became "The Feynman Lectures on Physics."
127
288000
2000
và chúng trở thành "Bài giảng Feynman về Vật lý."
05:05
He gave lectures to Caltech graduate students
128
290000
2000
Ông giảng cho sinh viên đã tốt nghiệp của Caltech
05:07
that became "The Feynman Lectures on Gravitation."
129
292000
2000
và chúng trở thành "Bài giảng Feynmann về Hấp dẫn."
05:09
In every one of these books, every one of these sets of lectures,
130
294000
3000
Trong mỗi một cuốn sách, mỗi một nhóm bài giảng,
05:12
he emphasized this puzzle:
131
297000
2000
ông nhấn mạnh vấn đề khó hiểu này:
05:14
Why did the early universe have such a small entropy?
132
299000
3000
Tại sao vũ trụ ở buổi ban đầu lại có entropy nhỏ như vậy?
05:17
So he says -- I'm not going to do the accent --
133
302000
2000
Và ông nói - Tôi không giả giọng đâu nhé -
05:19
he says, "For some reason, the universe, at one time,
134
304000
3000
ông nói, "Vì lý do nào đó, vũ trụ ở một giai đoạn
05:22
had a very low entropy for its energy content,
135
307000
3000
có entropy rất thấp bởi năng lượng nội tại của nó,
05:25
and since then the entropy has increased.
136
310000
2000
và từ lúc đó, entropy đã tăng lên.
05:27
The arrow of time cannot be completely understood
137
312000
3000
Mũi tên thời gian không thể được hiểu hoàn toàn
05:30
until the mystery of the beginnings of the history of the universe
138
315000
3000
cho tới khi bí ẩn về khởi đầu của lịch sử vũ trụ
05:33
are reduced still further
139
318000
2000
được bóc tách xa hơn
05:35
from speculation to understanding."
140
320000
2000
đi từ suy đoán tới thấu hiểu."
05:37
So that's our job.
141
322000
2000
Và đó là việc của chúng tôi.
05:39
We want to know -- this is 50 years ago, "Surely," you're thinking,
142
324000
2000
Chúng ta muốn biết - câu hỏi đó từ 50 năm trước, bạn đang nghĩ "Chắc là
05:41
"we've figured it out by now."
143
326000
2000
đến nay chúng ta đã tìm ra rồi."
05:43
It's not true that we've figured it out by now.
144
328000
2000
Nói đến nay chúng ta đã tìm ra là không đúng.
05:45
The reason the problem has gotten worse,
145
330000
2000
Lý do khiến vấn đề tệ hơn
05:47
rather than better,
146
332000
2000
chứ không khá hơn
05:49
is because in 1998
147
334000
2000
là bởi vì năm 1998
05:51
we learned something crucial about the universe that we didn't know before.
148
336000
3000
chúng ta phát hiện một điều cốt yếu của vụ trũ mà trước đó chưa biết.
05:54
We learned that it's accelerating.
149
339000
2000
Chúng ta biết rằng nó có gia tốc.
05:56
The universe is not only expanding.
150
341000
2000
Vũ trụ không chỉ đang phình ra.
05:58
If you look at the galaxy, it's moving away.
151
343000
2000
Nếu bạn nhìn thiên hà này, nó đang di chuyển ra xa.
06:00
If you come back a billion years later and look at it again,
152
345000
2000
Nếu bạn đi đến đến một tỷ năm sau và nhìn lại nó,
06:02
it will be moving away faster.
153
347000
3000
bạn sẽ thấy nó đang di chuyển nhanh hơn.
06:05
Individual galaxies are speeding away from us faster and faster
154
350000
3000
Tất cả các thiên hà đang di chuyển khỏi chúng ta càng ngày càng nhanh.
06:08
so we say the universe is accelerating.
155
353000
2000
Vì vậy ta nói vũ trụ đang gia tốc dương.
06:10
Unlike the low entropy of the early universe,
156
355000
2000
Không như entropy thấp ở vũ trụ buổi ban đầu,
06:12
even though we don't know the answer for this,
157
357000
2000
mặc dù chúng ta không biết câu trả lời cho điều này,
06:14
we at least have a good theory that can explain it,
158
359000
2000
ít nhất chúng ta có một lý thuyết hay có thể giải thích nó,
06:16
if that theory is right,
159
361000
2000
nếu lý thuyết này đúng,
06:18
and that's the theory of dark energy.
160
363000
2000
đó là lý thuyết về năng lượng tối.
06:20
It's just the idea that empty space itself has energy.
161
365000
3000
Đấy là ý tưởng rằng chân không có năng lượng tự thân.
06:23
In every little cubic centimeter of space,
162
368000
3000
Trong mỗi xentimét khối của không gian,
06:26
whether or not there's stuff,
163
371000
2000
bất kể có thứ gì hay không,
06:28
whether or not there's particles, matter, radiation or whatever,
164
373000
2000
bất kể có các hạt, vật chất, bức xạ hoặc cái gì khác hay không,
06:30
there's still energy, even in the space itself.
165
375000
3000
vẫn có năng lượng, kể cả trong chính bản thân không gian.
06:33
And this energy, according to Einstein,
166
378000
2000
Và năng lượng này, theo Einstein,
06:35
exerts a push on the universe.
167
380000
3000
giải phóng sức ép vào vũ trụ.
06:38
It is a perpetual impulse
168
383000
2000
Nó là xung lực vĩnh cửu
06:40
that pushes galaxies apart from each other.
169
385000
2000
đã đẩy các thiên hà tách khỏi nhau.
06:42
Because dark energy, unlike matter or radiation,
170
387000
3000
Bởi vì năng lượng tối, không như vật chất hay bức xạ,
06:45
does not dilute away as the universe expands.
171
390000
3000
không mất dần khi vũ trụ phình ra.
06:48
The amount of energy in each cubic centimeter
172
393000
2000
Số năng lượng trong mỗi xentimét khối
06:50
remains the same,
173
395000
2000
giữ nguyên,
06:52
even as the universe gets bigger and bigger.
174
397000
2000
kể cả khi vũ trụ càng ngày càng lớn.
06:54
This has crucial implications
175
399000
3000
Điều này dẫn đến những hàm ý quan trọng
06:57
for what the universe is going to do in the future.
176
402000
3000
về việc vụ trụ sẽ ra sao trong tương lai.
07:00
For one thing, the universe will expand forever.
177
405000
2000
Một điều là: vũ trụ sẽ phình mãi mãi.
07:02
Back when I was your age,
178
407000
2000
Hồi tôi bằng tuổi bạn,
07:04
we didn't know what the universe was going to do.
179
409000
2000
chúng ta không biết vũ trụ sẽ tiếp diễn ra sao.
07:06
Some people thought that the universe would recollapse in the future.
180
411000
3000
Một số người nghĩ rằng trong tương lai vũ trụ sẽ tái sụp đổ.
07:09
Einstein was fond of this idea.
181
414000
2000
Einstein tin vào ý tưởng này.
07:11
But if there's dark energy, and the dark energy does not go away,
182
416000
3000
Nhưng nếu có năng lượng tối, và nó không biến mất,
07:14
the universe is just going to keep expanding forever and ever and ever.
183
419000
3000
thì vũ trụ sẽ cứ tiếp tục phình ra, mãi mãi và mãi mãi.
07:17
14 billion years in the past,
184
422000
2000
14 tỷ năm đã tồn tại,
07:19
100 billion dog years,
185
424000
2000
100 tỷ năm theo tuổi chó,
07:21
but an infinite number of years into the future.
186
426000
3000
nhưng trong tương lai, số năm tồn tại là vô hạn.
07:24
Meanwhile, for all intents and purposes,
187
429000
3000
Trong lúc ấy, với tất cả ý nghĩa và mục đích,
07:27
space looks finite to us.
188
432000
2000
đối với chúng ta, không gian vũ trụ có vẻ giới hạn.
07:29
Space may be finite or infinite,
189
434000
2000
Không gian có thể giới hạn hoặc vô hạn,
07:31
but because the universe is accelerating,
190
436000
2000
nhưng vì vũ trụ đang gia tốc,
07:33
there are parts of it we cannot see
191
438000
2000
nên có những phần của vũ trụ chúng ta không thể thấy
07:35
and never will see.
192
440000
2000
và sẽ không bao giờ thấy.
07:37
There's a finite region of space that we have access to,
193
442000
2000
Có một phạm vi nhất định của không gian nơi chúng ta đến được
07:39
surrounded by a horizon.
194
444000
2000
bao quanh bởi đường chân trời.
07:41
So even though time goes on forever,
195
446000
2000
Vì vậy mặc dù thời gian tiếp diễn mãi,
07:43
space is limited to us.
196
448000
2000
đối với chúng ta, không gian có giới hạn.
07:45
Finally, empty space has a temperature.
197
450000
3000
Điều cuối cùng, chân không có nhiệt độ.
07:48
In the 1970s, Stephen Hawking told us
198
453000
2000
Trong những năm 1970, Stephen Hawking đã cho chúng ta biết
07:50
that a black hole, even though you think it's black,
199
455000
2000
rằng hố đen, mặc dầu bạn nghĩ nó đen,
07:52
it actually emits radiation
200
457000
2000
lại thực sự phát ra bức xạ,
07:54
when you take into account quantum mechanics.
201
459000
2000
khi bạn xét dưới góc độ cơ học lượng tử.
07:56
The curvature of space-time around the black hole
202
461000
3000
Đường cong không-thời gian quanh hố đen
07:59
brings to life the quantum mechanical fluctuation,
203
464000
3000
mang tới dao động cơ học lượng tử
08:02
and the black hole radiates.
204
467000
2000
và hố đen phát xạ.
08:04
A precisely similar calculation by Hawking and Gary Gibbons
205
469000
3000
Tính toán tương tự một cách chính xác bởi Hawking và Gary Gibbons
08:07
showed that if you have dark energy in empty space,
206
472000
3000
chỉ ra rằng, nếu có năng lượng tối trong chân không,
08:10
then the whole universe radiates.
207
475000
3000
thì toàn bộ vũ trụ đều phát xạ.
08:13
The energy of empty space
208
478000
2000
Năng lượng trong chân không
08:15
brings to life quantum fluctuations.
209
480000
2000
mang tới các dao động lượng tử.
08:17
And so even though the universe will last forever,
210
482000
2000
Và kể cả nếu vũ trụ sẽ trường tồn vĩnh viễn,
08:19
and ordinary matter and radiation will dilute away,
211
484000
3000
các vật chất và bức xạ thông thường mất dần đi,
08:22
there will always be some radiation,
212
487000
2000
sẽ luôn luôn còn một số bức xạ,
08:24
some thermal fluctuations,
213
489000
2000
một số thăng giáng nhiệt,
08:26
even in empty space.
214
491000
2000
kể cả trong chân không.
08:28
So what this means
215
493000
2000
Vậy điều này có nghĩa là
08:30
is that the universe is like a box of gas
216
495000
2000
vũ trụ giống như một hộp khí
08:32
that lasts forever.
217
497000
2000
tồn tại vĩnh viễn.
08:34
Well what is the implication of that?
218
499000
2000
Ồ, vậy thì hàm ý của điều này là gì?
08:36
That implication was studied by Boltzmann back in the 19th century.
219
501000
3000
Hàm ý đó được nghiên cứu bởi Boltzmann hồi thế kỷ 19.
08:39
He said, well, entropy increases
220
504000
3000
Ông nói, à, entropy tăng
08:42
because there are many, many more ways
221
507000
2000
bởi có nhiều hơn nhiều các cách
08:44
for the universe to be high entropy, rather than low entropy.
222
509000
3000
để vũ trụ có entropy cao hơn là có entropy thấp.
08:47
But that's a probabilistic statement.
223
512000
3000
Nhưng đấy là phát biểu mang tính xác suất.
08:50
It will probably increase,
224
515000
2000
Nó chắc chắn sẽ tăng,
08:52
and the probability is enormously huge.
225
517000
2000
và xác suất lớn vô cùng.
08:54
It's not something you have to worry about --
226
519000
2000
Đó không phải là điều bạn cần lo lắng -
08:56
the air in this room all gathering over one part of the room and suffocating us.
227
521000
4000
như việc không khí trong phòng này sẽ tụ tập vào một góc và làm chúng ta chết nghẹt.
09:00
It's very, very unlikely.
228
525000
2000
Điều đó gần như không thể xảy ra.
09:02
Except if they locked the doors
229
527000
2000
Trừ khi họ khóa cửa lại
09:04
and kept us here literally forever,
230
529000
2000
và nhốt chúng ta ở đây mãi mãi,
09:06
that would happen.
231
531000
2000
điều đó sẽ xảy ra liền.
09:08
Everything that is allowed,
232
533000
2000
Mọi thứ được cho phép,
09:10
every configuration that is allowed to be obtained by the molecules in this room,
233
535000
3000
mọi hình thể được cho phép có thể tạo ra bởi các phân tử trong căn phòng này,
09:13
would eventually be obtained.
234
538000
2000
sẽ dần dần được tạo ra.
09:15
So Boltzmann says, look, you could start with a universe
235
540000
3000
Vì thế Boltzmann nói, nhìn kìa, bạn có thể bắt đầu với một vũ trụ
09:18
that was in thermal equilibrium.
236
543000
2000
ở trạng thái cân bằng nhiệt.
09:20
He didn't know about the Big Bang. He didn't know about the expansion of the universe.
237
545000
3000
Ông không biết về Vụ Nổ Lớn, không biết về sự phình của vũ trụ.
09:23
He thought that space and time were explained by Isaac Newton --
238
548000
3000
Ông nghĩ rằng không gian và thời gian được giải thích theo Isaac Newton -
09:26
they were absolute; they just stuck there forever.
239
551000
2000
chúng là tuyệt đối, không bao giờ thay đổi.
09:28
So his idea of a natural universe
240
553000
2000
Do đó ý tưởng của ông về vũ trụ tự nhiên
09:30
was one in which the air molecules were just spread out evenly everywhere --
241
555000
3000
là vũ trụ trong đó các phân tử khí trải đều ở mọi nơi -
09:33
the everything molecules.
242
558000
2000
các phân tử trải đều.
09:35
But if you're Boltzmann, you know that if you wait long enough,
243
560000
3000
Nhưng nếu bạn là Boltzmann, bạn sẽ biết rằng, nếu bạn chờ đủ lâu,
09:38
the random fluctuations of those molecules
244
563000
3000
các dao động ngẫu nhiên của các phân tử đó
09:41
will occasionally bring them
245
566000
2000
đôi lúc sẽ đưa chúng
09:43
into lower entropy configurations.
246
568000
2000
tới dạng entropy thấp hơn.
09:45
And then, of course, in the natural course of things,
247
570000
2000
Và rồi, tất nhiên, xét theo lẽ thường,
09:47
they will expand back.
248
572000
2000
chúng sẽ phình trở lại.
09:49
So it's not that entropy must always increase --
249
574000
2000
Vậy là entropy không phải là luôn tăng -
09:51
you can get fluctuations into lower entropy,
250
576000
3000
bạn có thể có các dao động chuyển thành entropy thấp
09:54
more organized situations.
251
579000
2000
các trạng thái được tổ chức cao hơn.
09:56
Well if that's true,
252
581000
2000
Mà nếu điều đó là thật,
09:58
Boltzmann then goes onto invent
253
583000
2000
thì Boltzmann đã phát minh ra
10:00
two very modern-sounding ideas --
254
585000
2000
hai ý tưởng nghe rất hiện đại -
10:02
the multiverse and the anthropic principle.
255
587000
3000
đó là đa vũ trụ và nguyên lý nhân quan.
10:05
He says, the problem with thermal equilibrium
256
590000
2000
Ông nói, vấn đề với cân bằng nhiệt
10:07
is that we can't live there.
257
592000
2000
là chúng ta không thể sống ở đó.
10:09
Remember, life itself depends on the arrow of time.
258
594000
3000
Nhớ rằng, bản thân cuộc sống phụ thuộc vào mũi tên thời gian.
10:12
We would not be able to process information,
259
597000
2000
Chúng ta sẽ không thể nào xử lý thông tin,
10:14
metabolize, walk and talk,
260
599000
2000
chuyển hóa năng lượng, đi lại và trò chuyện,
10:16
if we lived in thermal equilibrium.
261
601000
2000
nếu chúng ta sống trong cân bằng nhiệt.
10:18
So if you imagine a very, very big universe,
262
603000
2000
Vậy nếu bạn hình dung một vũ trụ vô cùng lớn
10:20
an infinitely big universe,
263
605000
2000
một vũ trụ lớn vô hạn,
10:22
with randomly bumping into each other particles,
264
607000
2000
với các phần nhỏ ngẫu nhiên đâm vào nhau,
10:24
there will occasionally be small fluctuations in the lower entropy states,
265
609000
3000
thỉnh thoảng sẽ có các dao động nhỏ trong trạng thái entropy thấp,
10:27
and then they relax back.
266
612000
2000
và rồi chúng bình thường trở lại.
10:29
But there will also be large fluctuations.
267
614000
2000
Nhưng cũng sẽ có những dao động lớn.
10:31
Occasionally, you will make a planet
268
616000
2000
Thỉnh thoảng, bạn sẽ tạo ra một hành tinh,
10:33
or a star or a galaxy
269
618000
2000
một ngôi sao, hoặc một thiên hà
10:35
or a hundred billion galaxies.
270
620000
2000
hoặc một trăm tỷ thiên hà.
10:37
So Boltzmann says,
271
622000
2000
Do đó Boltzmann nói,
10:39
we will only live in the part of the multiverse,
272
624000
3000
chúng ta sẽ chỉ sống trong một phần của đa vũ trụ
10:42
in the part of this infinitely big set of fluctuating particles,
273
627000
3000
trong phần tập hợp của các hạt dao động lớn vô hạn này,
10:45
where life is possible.
274
630000
2000
nơi cuộc sống có khả năng diễn ra.
10:47
That's the region where entropy is low.
275
632000
2000
Đó là khu vực có entropy thấp.
10:49
Maybe our universe is just one of those things
276
634000
3000
Có lẽ vũ trụ của chúng ta chỉ là một trong số những thứ
10:52
that happens from time to time.
277
637000
2000
đôi lúc xuất hiện.
10:54
Now your homework assignment
278
639000
2000
Giờ nhiệm vụ về nhà của bạn
10:56
is to really think about this, to contemplate what it means.
279
641000
2000
là suy nghĩ thật sự về chuyện này, suy ngẫm ý nghĩa của nó.
10:58
Carl Sagan once famously said
280
643000
2000
Carl Sagan có lần đã nói một câu nổi tiếng
11:00
that "in order to make an apple pie,
281
645000
2000
"để tạo ra một chiếc bánh táo
11:02
you must first invent the universe."
282
647000
3000
trước tiên bạn phải tạo ra cả vũ trụ."
11:05
But he was not right.
283
650000
2000
Nhưng ông ấy không đúng đâu.
11:07
In Boltzmann's scenario, if you want to make an apple pie,
284
652000
3000
Theo kịch bản của Botzmann, nếu bạn muốn làm bánh táo
11:10
you just wait for the random motion of atoms
285
655000
3000
bạn chỉ phải chờ di chuyển ngẫu nhiên của các nguyên tử
11:13
to make you an apple pie.
286
658000
2000
tạo thành chiếc bánh táo cho bạn.
11:15
That will happen much more frequently
287
660000
2000
Điều đó sẽ xuất hiện thường xuyên hơn nhiều
11:17
than the random motions of atoms
288
662000
2000
so với chuyển động của các nguyên tử
11:19
making you an apple orchard
289
664000
2000
tạo thành vườn táo
11:21
and some sugar and an oven,
290
666000
2000
tạo thành ít đường và lò nướng
11:23
and then making you an apple pie.
291
668000
2000
để rồi tạo thành chiếc bánh táo cho bạn.
11:25
So this scenario makes predictions.
292
670000
3000
Vậy là kịch bản này có những dự đoán.
11:28
And the predictions are
293
673000
2000
Và các dự đoán là
11:30
that the fluctuations that make us are minimal.
294
675000
3000
những dao động giúp tạo ra chúng ta là tối thiểu.
11:33
Even if you imagine that this room we are in now
295
678000
3000
Kể cả nếu bạn hình dung rằng căn phòng hiện chúng ta đang ở đây
11:36
exists and is real and here we are,
296
681000
2000
tồn tại, là thực và chúng ta ở đây,
11:38
and we have, not only our memories,
297
683000
2000
và chúng ta có không chỉ ký ức
11:40
but our impression that outside there's something
298
685000
2000
mà còn cảm giác rằng có điều gì đó bên ngoài kia
11:42
called Caltech and the United States and the Milky Way Galaxy,
299
687000
4000
được gọi là Caltech, là nước Mỹ, là Ngân Hà.
11:46
it's much easier for all those impressions to randomly fluctuate into your brain
300
691000
3000
việc những ấn tượng đó dao động ngẫu nhiên trong não của bạn dễ hơn nhiều
11:49
than for them actually to randomly fluctuate
301
694000
2000
so với việc chúng thực sự dao động ngẫu nhiên
11:51
into Caltech, the United States and the galaxy.
302
696000
3000
ở Caltech, ở Mỹ và trong thiên hà.
11:54
The good news is that,
303
699000
2000
Tin tốt là
11:56
therefore, this scenario does not work; it is not right.
304
701000
3000
bởi kịch bản này không phản ánh sự thực, nó không đúng.
11:59
This scenario predicts that we should be a minimal fluctuation.
305
704000
3000
Cái kịch bản dự đoán rằng chúng ta sẽ là dao động tối thiểu.
12:02
Even if you left our galaxy out,
306
707000
2000
Thậm chí nếu bạn bỏ thiên hà của chúng ta ra
12:04
you would not get a hundred billion other galaxies.
307
709000
2000
bạn sẽ không có cả trăm tỷ thiên hà khác.
12:06
And Feynman also understood this.
308
711000
2000
Và Feynman cũng hiểu điều này.
12:08
Feynman says, "From the hypothesis that the world is a fluctuation,
309
713000
4000
Feynman nói, "Từ giả thuyết rằng thế giới là một dao động
12:12
all the predictions are that
310
717000
2000
tất cả các dự đoán cho thấy
12:14
if we look at a part of the world we've never seen before,
311
719000
2000
nếu chúng ta nhìn vào một phần thế giới nơi ta chưa từng thấy trước đây,
12:16
we will find it mixed up, and not like the piece we've just looked at --
312
721000
2000
chúng ta sẽ thấy nó hỗn độn, và không giống phần chúng ta vừa nhìn -
12:18
high entropy.
313
723000
2000
đó là entropy cao.
12:20
If our order were due to a fluctuation,
314
725000
2000
Nếu trật tự của chúng ta là do dao động
12:22
we would not expect order anywhere but where we have just noticed it.
315
727000
2000
chúng ta sẽ không trông chờ trật tự ở bất cứ đâu ngoại trừ nơi ta vừa chú ý.
12:24
We therefore conclude the universe is not a fluctuation."
316
729000
4000
Do vậy chúng ta kết luận vũ trụ không phải là một dao động."
12:28
So that's good. The question is then what is the right answer?
317
733000
3000
Ồ, tốt quá. Câu hỏi là vậy thì câu trả lời đúng là gì?
12:31
If the universe is not a fluctuation,
318
736000
2000
Nếu vũ trụ không phải là một dao động
12:33
why did the early universe have a low entropy?
319
738000
3000
vậy tại sao vũ trụ buổi ban đầu lại có entropy thấp?
12:36
And I would love to tell you the answer, but I'm running out of time.
320
741000
3000
Và tôi rất muốn nói cho bạn câu trả lời, nhưng mà hết giờ mất rồi.
12:39
(Laughter)
321
744000
2000
(Cười)
12:41
Here is the universe that we tell you about,
322
746000
2000
Đây là vũ trụ mà chúng tôi kể cho bạn
12:43
versus the universe that really exists.
323
748000
2000
so với vũ trụ thật sự tồn tại.
12:45
I just showed you this picture.
324
750000
2000
Tôi mới chỉ cho bạn tấm hình này.
12:47
The universe is expanding for the last 10 billion years or so.
325
752000
2000
Vũ trụ đang phình ra trong suốt 10 tỷ năm qua hoặc tầm đó.
12:49
It's cooling off.
326
754000
2000
Nó đang nguội đi.
12:51
But we now know enough about the future of the universe
327
756000
2000
Nhưng giờ chúng ta biết đủ về tương lai của vũ trụ
12:53
to say a lot more.
328
758000
2000
để có thể nói nhiều hơn.
12:55
If the dark energy remains around,
329
760000
2000
Nếu năng lượng tối còn ở xung quanh,
12:57
the stars around us will use up their nuclear fuel, they will stop burning.
330
762000
3000
các ngôi sao xung quanh chúng ta sẽ dùng hết nhiên liệu hạt nhân của chúng, và sẽ ngừng cháy.
13:00
They will fall into black holes.
331
765000
2000
Chúng sẽ sụp thành các hố đen.
13:02
We will live in a universe
332
767000
2000
Chúng ta sẽ sống trong một vũ trụ
13:04
with nothing in it but black holes.
333
769000
2000
không có gì ngoại trừ các hố đen.
13:06
That universe will last 10 to the 100 years --
334
771000
4000
Vũ trụ đó sẽ kéo dài 10 mũ 100 năm -
13:10
a lot longer than our little universe has lived.
335
775000
2000
lâu hơn nhiều vũ trụ bé nhỏ của chúng ta đã sống.
13:12
The future is much longer than the past.
336
777000
2000
Tương lai sẽ dài hơn nhiều so với quá khứ.
13:14
But even black holes don't last forever.
337
779000
2000
Nhưng kể cả các hố đen cũng không kéo dài vĩnh viễn.
13:16
They will evaporate,
338
781000
2000
Chúng sẽ tàn lụi
13:18
and we will be left with nothing but empty space.
339
783000
2000
và chúng ta sẽ không còn gì ngoài chân không.
13:20
That empty space lasts essentially forever.
340
785000
4000
Về cơ bản, chân không đó kéo dài vĩnh viễn.
13:24
However, you notice, since empty space gives off radiation,
341
789000
3000
Tuy nhiên, bạn chú ý là chân không phát ra bức xạ
13:27
there's actually thermal fluctuations,
342
792000
2000
thực sự có các dao động nhiệt
13:29
and it cycles around
343
794000
2000
và nó chuyển hóa trong
13:31
all the different possible combinations
344
796000
2000
tất cả những kết hợp khả dĩ khác nhau
13:33
of the degrees of freedom that exist in empty space.
345
798000
3000
của các góc độ tự do tồn tại trong chân không.
13:36
So even though the universe lasts forever,
346
801000
2000
Vì thế kể cả nếu vũ trụ kéo dài vĩnh viễn
13:38
there's only a finite number of things
347
803000
2000
sẽ chỉ có một số nhất định những thứ
13:40
that can possibly happen in the universe.
348
805000
2000
có khả năng xảy ra trong vũ trụ.
13:42
They all happen over a period of time
349
807000
2000
Tất cả chúng diễn ra qua một giai đoạn thời gian
13:44
equal to 10 to the 10 to the 120 years.
350
809000
3000
tương đương với 10 mũ 10 mũ 120 năm.
13:47
So here's two questions for you.
351
812000
2000
Đây là hai câu hỏi dành cho bạn.
13:49
Number one: If the universe lasts for 10 to the 10 to the 120 years,
352
814000
3000
Thứ nhất: Nếu vũ trụ kéo dài tới 10 mũ 10 mũ 120 năm
13:52
why are we born
353
817000
2000
vậy thì tại sao chúng ta lại được sinh ra
13:54
in the first 14 billion years of it,
354
819000
3000
trong 14 tỷ năm đầu tiên
13:57
in the warm, comfortable afterglow of the Big Bang?
355
822000
3000
trong ánh hồng ấm áp, dễ chịu của Vụ Nổ Lớn?
14:00
Why aren't we in empty space?
356
825000
2000
Tại sao chúng ta không sinh ra trong chân không?
14:02
You might say, "Well there's nothing there to be living,"
357
827000
2000
Bạn có thể nói, "Ồ làm gì có gì mà sống,"
14:04
but that's not right.
358
829000
2000
nhưng điều đó không đúng.
14:06
You could be a random fluctuation out of the nothingness.
359
831000
2000
Bạn có thể là một dao động ngẫu nhiên xuất hiện từ hư không.
14:08
Why aren't you?
360
833000
2000
Sao lại không như thế?
14:10
More homework assignment for you.
361
835000
3000
Thêm công việc về nhà cho bạn.
14:13
So like I said, I don't actually know the answer.
362
838000
2000
Như tôi đã nói, không hẳn là tôi biết câu trả lời.
14:15
I'm going to give you my favorite scenario.
363
840000
2000
Tôi đang trình bày cho bạn kịch bản ưa thích của tôi.
14:17
Either it's just like that. There is no explanation.
364
842000
3000
Hoặc mọi chuyện đơn giản là như thế. Chẳng có giải thích nào cả.
14:20
This is a brute fact about the universe
365
845000
2000
Đây là sự thật tàn bạo về vũ trụ
14:22
that you should learn to accept and stop asking questions.
366
847000
3000
mà bạn nên biết để chấp nhận và đừng hỏi nữa.
14:26
Or maybe the Big Bang
367
851000
2000
Hoặc có thể là Vụ Nổ Lớn
14:28
is not the beginning of the universe.
368
853000
2000
không phải khởi đầu của vũ trụ.
14:30
An egg, an unbroken egg, is a low entropy configuration,
369
855000
3000
Một quả trứng, một quả trứng lành lặn, là một dạng entropy thấp,
14:33
and yet, when we open our refrigerator,
370
858000
2000
tuy nhiên, khi chúng ta mở tủ lạnh
14:35
we do not go, "Hah, how surprising to find
371
860000
2000
chúng ta không nói, "A, ngạc nhiên làm sao
14:37
this low entropy configuration in our refrigerator."
372
862000
2000
lại thấy dạng entropy thấp này trong tủ lạnh nhà mình."
14:39
That's because an egg is not a closed system;
373
864000
3000
Đó là bởi quả trứng không phải là một hệ kín;
14:42
it comes out of a chicken.
374
867000
2000
nó chui ra từ con gà.
14:44
Maybe the universe comes out of a universal chicken.
375
869000
4000
Biết đâu vũ trụ chui ra từ một con gà vũ trụ.
14:48
Maybe there is something that naturally,
376
873000
2000
Biết đâu có một thứ gì đó tự nhiên,
14:50
through the growth of the laws of physics,
377
875000
3000
qua sự phát triển của các quy luật vật lý
14:53
gives rise to universe like ours
378
878000
2000
tạo ra cái gốc của vũ trụ, như vũ trụ của chúng ta
14:55
in low entropy configurations.
379
880000
2000
có dạng entropy thấp.
14:57
If that's true, it would happen more than once;
380
882000
2000
Nếu điều này là thật thì nó đã diễn ra nhiều hơn một lần;
14:59
we would be part of a much bigger multiverse.
381
884000
3000
chúng ta có thể là một phần của đa vũ trụ lớn hơn nhiều.
15:02
That's my favorite scenario.
382
887000
2000
Đó là kịch bản ưa thích của tôi.
15:04
So the organizers asked me to end with a bold speculation.
383
889000
3000
Các nhà tổ chức đã yêu cầu tôi kết thúc bằng một suy đoán táo bạo.
15:07
My bold speculation
384
892000
2000
Suy đoán táo bạo của tôi
15:09
is that I will be absolutely vindicated by history.
385
894000
3000
là dứt khoát tôi sẽ được xác nhận bởi lịch sử.
15:12
And 50 years from now,
386
897000
2000
Và 50 năm nữa tính từ bây giờ,
15:14
all of my current wild ideas will be accepted as truths
387
899000
3000
tất cả những ý tưởng ngông cuồng hiện tại của tôi sẽ được chấp nhận như lẽ phải
15:17
by the scientific and external communities.
388
902000
3000
bởi giới khoa học và cộng đồng không chuyên môn.
15:20
We will all believe that our little universe
389
905000
2000
Tất cả chúng ta sẽ tin rằng vũ trụ bé nhỏ của chúng ta
15:22
is just a small part of a much larger multiverse.
390
907000
3000
chỉ là một phần nhỏ của đa vũ trụ lớn hơn nhiều.
15:25
And even better, we will understand what happened at the Big Bang
391
910000
3000
Và hay hơn nữa, chúng ta sẽ hiểu điều gì đã diễn ra trong Vụ Nổ Lớn
15:28
in terms of a theory
392
913000
2000
về mặt giả thuyết
15:30
that we will be able to compare to observations.
393
915000
2000
chúng ta sẽ có thể so sánh với những gì quan sát được.
15:32
This is a prediction. I might be wrong.
394
917000
2000
Đây chỉ là dự đoán. Tôi có thể sai.
15:34
But we've been thinking as a human race
395
919000
2000
Nhưng chúng ta, loài người, đã và đang suy nghĩ
15:36
about what the universe was like,
396
921000
2000
về việc vũ trụ như thế nào
15:38
why it came to be in the way it did for many, many years.
397
923000
3000
tại sao nó lại như vậy, trong suốt nhiều, nhiều năm.
15:41
It's exciting to think we may finally know the answer someday.
398
926000
3000
Thật háo hức khi nghĩ rằng cuối cùng một ngày nào đó, chúng ta có thể biết câu trả lời.
15:44
Thank you.
399
929000
2000
Cảm ơn.
15:46
(Applause)
400
931000
2000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Sean M. Carroll - Physicist, cosmologistA physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe.
Why you should listen
Sean Carroll is a theoretical physicist at Caltech in Pasadena, California, where he researches theoretical aspects of cosmology, field theory and gravitation -- exploring the nature of fundamental physics by studying the structure and evolution of the universe.
His book on cosmology and the arrow of time, From Eternity to Here: The Quest for the Ultimate Theory of Time, was published in 2010. He keeps a regular blog at Cosmic Variance.
Sean M. Carroll | Speaker | TED.com