TED2018
Kirsty Duncan: Scientists must be free to learn, to speak and to challenge
Kirsty Duncan: Nhà khoa học phải được tự do nghiên cứu, phát biểu và thử thách
Filmed:
Readability: 4.6
1,281,799 views
"Bạn đừng có lộn xộn với một thứ thật cơ bản, thật quý giá, như khoa học", Kirsty Duncan, Bộ trưởng Bộ Khoa học đầu tiên của Canada, phát biểu. Trong một bài nói chuyện chân thành, truyền cảm hứng về sứ mệnh thúc đẩy các ranh giới của khoa học, cô ủng hộ việc các nhà nghiên cứu phải được tự do phơi bày những chân lý khó chịu và thách thức tư duy của thời đại -- và rằng tất cả chúng ta đều có bổn phận lên tiếng khi ta thấy khoa học bị đàn áp hoặc ngăn trở.
Kirsty Duncan - Politician, scientist
Kirsty Duncan works for all Canadians to nurture science in Canada and encourages people of all ages to have inquisitive minds. Full bio
Kirsty Duncan works for all Canadians to nurture science in Canada and encourages people of all ages to have inquisitive minds. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Để tôi kể bạn nghe về "nước mũi đá".
00:12
Let me tell you about rock snot.
0
920
3720
00:19
Since 1992, Dr. Max Bothwell,
1
7080
3536
Từ năm 1992, tiến sĩ Max Bothwell,
00:22
a Government of Canada scientist,
2
10640
3016
một nhà khoa học Canada,
00:25
has been studying a type of algae
that grows on rocks.
that grows on rocks.
3
13680
4936
đã nghiên cứu một loại tảo
mọc trên các tảng đá.
mọc trên các tảng đá.
00:30
Now, the very unscientific term
for that algae is rock snot,
for that algae is rock snot,
4
18640
6576
Cái thuật ngữ cực kì không khoa học
để chỉ loại tảo đó là "nước mũi đá",
để chỉ loại tảo đó là "nước mũi đá",
00:37
because as you can imagine,
5
25240
2416
bởi vì như bạn có thể tưởng tượng,
00:39
it looks a lot like snot.
6
27680
2680
trông nó nhầy y như nước mũi vậy.
00:43
But scientists also call it
Didymosphenia geminata
Didymosphenia geminata
7
31080
5656
Nhưng các nhà khoa học còn gọi nó là
Didymosphenia geminata
Didymosphenia geminata
00:48
and for decades, this algae
has been sliming up riverbeds
has been sliming up riverbeds
8
36760
4336
và trong nhiều thập kỷ, loại tảo nhầy này
đã phủ kín lòng các con sông
đã phủ kín lòng các con sông
00:53
around the world.
9
41120
2136
trên khắp thế giới.
00:55
The problem with this algae
10
43280
2536
Vấn đề với loại tảo này là
00:57
is that it is a threat to salmon, to trout
11
45840
3896
nó là mối đe dọa đối với cá hồi, cá hương
01:01
and the river ecosystems it invades.
12
49760
3656
và những hệ sinh thái sông nó xâm chiếm.
01:05
Now, it turns out Canada's Dr. Bothwell
13
53440
3216
Thực ra thì tiến sĩ Bothwell của Canada
01:08
is actually a world expert in the field,
14
56680
4176
là một chuyên gia toàn cầu
trong lĩnh vực này,
trong lĩnh vực này,
01:12
so it was no surprise in 2014
15
60880
4176
nên không có gì lạ khi năm 2014
01:17
when a reporter contacted Dr. Bothwell
16
65080
3456
một phóng viên liên lạc tiến sĩ Bothwell
01:20
for a story on the algae.
17
68560
2520
vì một bài tường thuật về loài tảo ấy.
01:23
The problem was, Dr. Bothwell
wasn't allowed to speak to the reporter,
wasn't allowed to speak to the reporter,
18
71880
6656
Vấn đề là, tiến sĩ Bothwell
không được nói chuyện với phóng viên,
không được nói chuyện với phóng viên,
01:30
because the government of the day
wouldn't let him.
wouldn't let him.
19
78560
4736
do sự can thiệp của chính phủ lúc bấy giờ.
01:35
110 pages of emails
20
83320
3416
110 trang thư điện tử
01:38
and 16 government communication experts
21
86760
3936
và 16 chuyên gia truyền thông chính phủ
01:42
stood in Dr. Bothwell's way.
22
90720
3160
đồng loạt cản trở tiến sĩ Bothwell.
01:46
Why couldn't Dr. Bothwell speak?
23
94800
3256
Tại sao tiến sĩ Bothwell không thể nói?
01:50
Well, we'll never know for sure,
24
98080
2816
Ta chắn chắn sẽ không bao giờ biết,
01:52
but Dr. Bothwell's research did suggest
25
100920
3736
nhưng nghiên cứu của tiến sĩ Bothwell
01:56
that climate change
may have been responsible
may have been responsible
26
104680
3856
đã gợi ra rằng biến đổi khí hậu
có thể là nguyên nhân
có thể là nguyên nhân
02:00
for the aggressive algae blooms.
27
108560
2520
cho thời kì bùng nổ của tảo.
02:03
But who the heck would want to stifle
climate change information, right?
climate change information, right?
28
111920
7000
Nhưng tên chết tiệt nào lại muốn giấu
thông tin về biến đổi khí hậu chứ?
thông tin về biến đổi khí hậu chứ?
02:12
Yes, you can laugh.
29
120240
1816
Phải, bạn có thể cười.
02:14
It's a joke,
30
122080
1896
Đây là một trò đùa,
02:16
because it is laughable.
31
124000
1840
bởi vì nó rất nực cười.
02:19
We know that climate change
is suppressed for all sorts of reasons.
is suppressed for all sorts of reasons.
32
127760
5416
Chúng ta biết rằng sự biến đổi khí hậu
bị ỉm đi vì đủ kiểu lí do.
bị ỉm đi vì đủ kiểu lí do.
02:25
I saw it firsthand
when I was a university professor.
when I was a university professor.
33
133200
4256
Tôi trực tiếp chứng kiến điều đó
khi tôi là một giáo sư đại học.
khi tôi là một giáo sư đại học.
02:29
We see it when countries pull out
of international climate agreements
of international climate agreements
34
137480
5536
Chúng ta nhận ra nó khi các quốc gia
rút khỏi các thỏa thuận quốc tế về khí hậu
rút khỏi các thỏa thuận quốc tế về khí hậu
02:35
like the Kyoto Protocol
and the Paris Accord,
and the Paris Accord,
35
143040
4136
ví dụ như Nghị định thư Kyoto
và Thỏa thuận chung Paris,
và Thỏa thuận chung Paris,
02:39
and we see it when industry fails
to meet its emissions reduction targets.
to meet its emissions reduction targets.
36
147200
5200
và ta thấy nó khi nền công nghiệp thất bại
trong việc đạt tới mục tiêu giảm khí thải.
trong việc đạt tới mục tiêu giảm khí thải.
02:45
But it's not just climate change
information that's being stifled.
information that's being stifled.
37
153400
5296
Nhưng không chỉ thông tin
về biến đổi khí hậu là bị lấp liếm.
về biến đổi khí hậu là bị lấp liếm.
02:50
So many other scientific issues
are obscured by alternate facts,
are obscured by alternate facts,
38
158720
6656
Rất nhiều vấn đề khoa học
bị che đậy bởi những sự kiện khác,
bị che đậy bởi những sự kiện khác,
02:57
fake news and other forms of suppression.
39
165400
4776
thông tin giả,
cùng với đủ kiểu lấp liếm khác nữa.
cùng với đủ kiểu lấp liếm khác nữa.
03:02
We've seen it in the United Kingdom,
40
170200
2216
Ta đã thấy sự việc này diễn ra ở Anh quốc,
03:04
we've seen it in Russia,
41
172440
1936
ta thấy nó ở Nga,
03:06
we've seen it in the United States
42
174400
2616
ở Hiệp chủng quốc Hoa Kỳ
03:09
and, until 2015,
43
177040
2736
và, cho đến năm 2015,
03:11
right here in Canada.
44
179800
2680
ở ngay tại đất nước Canada này.
03:15
In our modern technological age,
45
183840
2816
Trong thời kỳ công nghệ hiện đại ngày nay,
03:18
when our very survival
depends on discovery,
depends on discovery,
46
186680
4176
khi sự tồn tại của chúng ta
phụ thuộc vào những khám phá,
phụ thuộc vào những khám phá,
03:22
innovation and science,
47
190880
2776
sự đổi mới và khoa học,
03:25
it is critical, absolutely critical,
48
193680
4136
thì đây sẽ là giai đoạn then chốt,
cực kì then chốt,
cực kì then chốt,
03:29
that our scientists are free
to undertake their work,
to undertake their work,
49
197840
4016
nếu những nhà khoa học của ta
được tự do đảm nhận công trình của họ,
được tự do đảm nhận công trình của họ,
03:33
free to collaborate with other scientists,
50
201880
3296
tự do cộng tác với các nhà khoa học khác,
03:37
free to speak to the media
51
205200
2576
tự do trao đổi với truyền thông
03:39
and free to speak to the public.
52
207800
3016
và tự do nói trước công chúng.
03:42
Because after all,
53
210840
1776
Bởi vì xét cho cùng,
03:44
science is humanity's best effort
at uncovering the truth
at uncovering the truth
54
212640
6056
khoa học là nỗ lực tuyệt vời nhất
của con người để khám phá sự thật
của con người để khám phá sự thật
03:50
about our world,
55
218720
1536
về thế giới của chúng ta,
03:52
about our very existence.
56
220280
2736
về sự tồn tại thật sự của chúng ta.
03:55
Every new fact that is uncovered
57
223040
2656
Mỗi một sự thật được phát hiện
03:57
adds to the growing body
of our collective knowledge.
of our collective knowledge.
58
225720
5816
đều là sự bổ sung vào kho tàng tri thức
của nhân loại.
của nhân loại.
04:03
Scientists must be free to explore
59
231560
3736
Nhà khoa học phải được tự do khám phá
04:07
unconventional or controversial topics.
60
235320
4376
những chủ đề độc đáo hoặc gây tranh cãi.
04:11
They must be free to challenge
the thinking of the day
the thinking of the day
61
239720
3656
Họ phải được tự do
thách thức tư duy của thời đại
thách thức tư duy của thời đại
04:15
and they must be free
62
243400
1296
và họ phải được tự do
04:16
to present uncomfortable
or inconvenient truths,
or inconvenient truths,
63
244720
6360
phơi bày những chân lý
khó chịu hoặc phiền phức,
khó chịu hoặc phiền phức,
04:24
because that's how scientists
push boundaries
push boundaries
64
252400
2816
bởi vì đó là cách nhà khoa học
mở rộng các ranh giới
mở rộng các ranh giới
04:27
and pushing boundaries is, after all,
what science is all about.
what science is all about.
65
255240
5015
và mở rộng ranh giới, xét cho cùng,
là tất cả những gì khoa học hướng tới.
là tất cả những gì khoa học hướng tới.
04:32
And here's another point:
66
260279
2097
Và sau đây là một điểm khác:
04:34
scientists must be free to fail,
67
262400
4456
nhà khoa học phải được tự do thất bại,
04:38
because even a failed hypothesis
teaches us something.
teaches us something.
68
266880
4856
vì thậm chí một giả thuyết thất bại
cũng dạy ta điều gì đó.
cũng dạy ta điều gì đó.
04:43
And the best way I can explain that
is through one of my own adventures.
is through one of my own adventures.
69
271760
5176
Và cách tốt nhất để tôi giải thích điều đó
là qua một cuộc phiêu lưu của chính mình.
là qua một cuộc phiêu lưu của chính mình.
04:48
But first I've got
to take you back in time.
to take you back in time.
70
276960
2960
Nhưng trước tiên
tôi phải đưa bạn ngược thời gian.
tôi phải đưa bạn ngược thời gian.
04:53
It's the early 1900s
71
281000
2456
Đó là đầu những năm 1900
04:55
and Claire and Vera
are roommates in southern Ontario.
are roommates in southern Ontario.
72
283480
4000
và Claire và Vera là bạn cùng phòng
ở nam Ontario.
ở nam Ontario.
05:00
One evening during the height
of the Spanish flu pandemic,
of the Spanish flu pandemic,
73
288520
4256
Một bữa tối vào giai đoạn đỉnh điểm
của đại dịch cúm Tây Ban Nha,
của đại dịch cúm Tây Ban Nha,
05:04
the two attend a lecture together.
74
292800
2440
bọn họ cùng tham dự một bài diễn thuyết.
05:08
The end of the evening,
they head for home and for bed.
they head for home and for bed.
75
296280
4056
Cuối buổi tối hôm đó,
họ về nhà và lên giường ngủ.
họ về nhà và lên giường ngủ.
05:12
In the morning, Claire calls up to Vera
76
300360
3216
Sáng hôm sau, Claire gọi Vera
05:15
and says she's going out to breakfast.
77
303600
2440
và nói cô ấy sẽ ra ngoài ăn sáng.
05:19
When she returns a short while later,
78
307080
3256
Khi cô ấy trở về không lâu sau đó,
05:22
Vera wasn't up.
79
310360
1976
Vera vẫn chưa dậy.
05:24
She pulls back the covers
80
312360
3016
Cô kéo chăn mềm ra
05:27
and makes the gruesome discovery.
81
315400
2600
và phát hiện một điều khủng khiếp.
05:30
Vera was dead.
82
318720
2120
Vera đã chết.
05:34
When it comes to Spanish flu,
83
322240
2336
Khi nói đến đại dịch cúm Tây Ban Nha,
05:36
those stories are common,
84
324600
2216
những câu chuyện như vậy rất phổ biến,
05:38
of lightning speed deaths.
85
326840
3536
với những cái chết hết sức đột ngột.
05:42
Well, I was a professor in my mid-20s
86
330400
3096
Tôi là một giáo sư ở độ tuổi 20
05:45
when I first heard those shocking facts
87
333520
3576
khi tôi lần đầu tiên biết đến
những sự việc gây sửng sốt ấy
những sự việc gây sửng sốt ấy
05:49
and the scientist in me
wanted to know why and how.
wanted to know why and how.
88
337120
4400
và nhà khoa học trong tôi muốn tìm trả lời
cho câu hỏi tại sao và làm thế nào.
cho câu hỏi tại sao và làm thế nào.
05:55
My curiosity would lead me
to a frozen land
to a frozen land
89
343160
4096
Sự tò mò đã đưa tôi đến một vùng đất
băng giá
băng giá
05:59
and to lead an expedition
90
347280
2616
và dẫn đầu một đoàn thám hiểm
06:01
to uncover the cause
of the 1918 Spanish flu.
of the 1918 Spanish flu.
91
349920
4176
để tìm ra nguyên nhân
của dịch cúm Tây Ban Nha 1918.
của dịch cúm Tây Ban Nha 1918.
06:06
I wanted to test our current drugs against
one of history's deadliest diseases.
one of history's deadliest diseases.
92
354120
6256
Tôi muốn thử những thuốc hiện có để chữa
một trong các bệnh chết chóc nhất lịch sử.
một trong các bệnh chết chóc nhất lịch sử.
06:12
I hoped we could make a flu vaccine
93
360400
2776
Tôi hi vọng chúng ta có thể tạo ra
một vắc-xin cúm
một vắc-xin cúm
06:15
that would be effective against the virus
94
363200
3256
hiệu quả để phòng chống vi-rút
06:18
and mutation of it,
95
366480
1656
và sự đột biến của nó,
06:20
should it ever return.
96
368160
2240
bất cứ khi nào nó bùng phát trở lại.
06:24
And so I led a team, a research team,
97
372280
4736
Vậy nên tôi đã dẫn đầu một đội nghiên cứu,
06:29
of 17 men
98
377040
2536
gồm 17 người
06:31
from Canada, Norway, the United Kingdom
99
379600
3936
từ Canada, Na Uy, Anh quốc
06:35
and the United States
100
383560
1856
và Hoa Kỳ
06:37
to the Svalbard Islands
in the Arctic Ocean.
in the Arctic Ocean.
101
385440
4216
đến Quần đảo Svalbard ở Bắc Băng Dương.
06:41
These islands are between
Norway and the North Pole.
Norway and the North Pole.
102
389680
4336
Quần đảo này nằm giữa Na Uy và cực Bắc.
06:46
We exhumed six bodies
103
394040
2200
Chúng tôi đào được sáu cơ thể
06:49
who had died of Spanish flu
and were buried in the permafrost
and were buried in the permafrost
104
397280
4176
chết vì cúm Tây Ban Nha
và được chôn ở vùng băng vĩnh cửu
và được chôn ở vùng băng vĩnh cửu
06:53
and we hoped the frozen ground
would preserve the body and the virus.
would preserve the body and the virus.
105
401480
5240
chúng tôi hi vọng rằng tầng đất đóng băng
có thể bảo quản cơ thể và vi-rút.
có thể bảo quản cơ thể và vi-rút.
06:59
Now, I know what you are all waiting for,
106
407600
2576
Giờ,
tôi biết các bạn đang mong đợi điều gì,
tôi biết các bạn đang mong đợi điều gì,
07:02
that big scientific payoff.
107
410200
3120
cái phần thưởng hậu hĩnh
cho khám phá khoa học.
cho khám phá khoa học.
07:06
But my science story doesn't have
that spectacular Hollywood ending.
that spectacular Hollywood ending.
108
414240
5560
Nhưng câu chuyện khoa học của tôi không có
cái kết ngoạn mục kiểu Hollywood đó.
cái kết ngoạn mục kiểu Hollywood đó.
07:12
Most don't.
109
420800
1736
Hầu hết đều không có.
07:14
Truth is, we didn't find the virus,
110
422560
3816
Sự thật là,
chúng tôi không tìm thấy vi-rút,
chúng tôi không tìm thấy vi-rút,
07:18
but we did develop new techniques
111
426400
3176
nhưng chúng tôi vẫn phát triển được
những kĩ thuật mới
những kĩ thuật mới
07:21
to safely exhume bodies
112
429600
2616
để an toàn đào những cơ thể
07:24
that might contain virus.
113
432240
2080
có nguy cơ chứa vi-rút.
07:26
We did develop new techniques
114
434920
2696
Chúng tôi phát triển kĩ thuật mới
07:29
to safely remove tissue
115
437640
2576
để an toàn tiêu hủy những mô sinh học
07:32
that might contain virus.
116
440240
3016
có nguy cơ chứa vi-rút.
07:35
And we developed new safety protocols
117
443280
3256
Và chúng tôi phát triển
các giao thức an toàn mới
các giao thức an toàn mới
07:38
to protect our research team
and the nearby community.
and the nearby community.
118
446560
5656
để bảo vệ đội nghiên cứu
và cộng đồng lân cận.
và cộng đồng lân cận.
07:44
We made important contributions to science
119
452240
3496
Chúng tôi có những đóng góp quan trọng
cho khoa học
cho khoa học
07:47
even though the contributions we made
120
455760
3496
mặc dù những đóng góp ấy
07:51
were not the ones originally intended.
121
459280
3120
không phải là mục tiêu dự định ban đầu.
07:55
In science, attempts fail,
122
463280
3136
Trong khoa học, nỗ lực thì thất bại,
07:58
results prove inconclusive
123
466440
2616
kết quả thì tỏ ra không thuyết phục
08:01
and theories don't pan out.
124
469080
2440
và lý thuyết không đưa ra kết luận gì.
08:04
In science,
125
472360
1360
Trong khoa học,
08:07
research builds upon the work
and knowledge of others,
and knowledge of others,
126
475320
4176
một nghiên cứu có thể xây dựng dựa trên
công việc và tri thức của nhiều người khác
công việc và tri thức của nhiều người khác
08:11
or by seeing further,
127
479520
1536
hoặc bằng cách nhìn xa rộng hơn,
08:13
by standing on the shoulders of giants,
128
481080
3016
bằng cách kế thừa thành tựu
của các vĩ nhân,
của các vĩ nhân,
08:16
to paraphrase Newton.
129
484120
2696
để hiểu được lời Newton nói.
08:18
The point is, scientists must be free
130
486840
3616
Mấu chốt là,
các nhà khoa học phải được tự do
các nhà khoa học phải được tự do
08:22
to choose what they want to explore,
131
490480
4016
lựa chọn điều họ muốn khám phá,
08:26
what they are passionate about
132
494520
2216
điều mà họ đam mê
08:28
and they must be free
to report their findings.
to report their findings.
133
496760
3240
và họ phải được tự do
tuyên bố phát minh của mình.
tuyên bố phát minh của mình.
08:33
You heard me say
134
501200
1256
Bạn đã nghe tôi nói
08:34
that respect for science
started to improve in Canada in 2015.
started to improve in Canada in 2015.
135
502480
6216
rằng sự tôn trọng khoa học
bắt đầu cải thiện ở Canada vào năm 2015.
bắt đầu cải thiện ở Canada vào năm 2015.
08:40
How did we get here?
136
508720
2016
Ta đã đạt được điều đó bằng cách nào?
08:42
What lessons might we have to share?
137
510760
3000
Ta cần phải chia sẻ những bài học gì?
08:46
Well, it actually goes back
to my time as a professor.
to my time as a professor.
138
514520
4456
Câu trả lời thật ra nằm ở khoảng thời gian
tôi làm giáo sư.
tôi làm giáo sư.
08:51
I watched while agencies, governments
and industries around the world
and industries around the world
139
519000
5576
Tôi dõi theo cách các cơ quan, chính phủ
và nền công nghiệp khắp thế giới
và nền công nghiệp khắp thế giới
08:56
suppressed information on climate change.
140
524600
4536
lấp liếm thông tin về biến đổi khí hậu.
09:01
It infuriated me.
141
529160
2256
Nó làm tôi tức điên lên.
09:03
It kept me up at night.
142
531440
2256
Nó khiến tôi không thể ngủ được.
09:05
How could politicians
twist scientific fact for partisan gain?
twist scientific fact for partisan gain?
143
533720
6280
Làm sao các chính trị gia có thể bóp méo
thông tin khoa học chỉ vì lợi ích bè phái?
thông tin khoa học chỉ vì lợi ích bè phái?
09:13
So I did what anyone
appalled by politics would do:
appalled by politics would do:
144
541560
4656
Vậy nên tôi đã làm việc
một người ghê sợ chính trị sẽ làm:
một người ghê sợ chính trị sẽ làm:
09:18
I ran for office, and I won.
145
546240
3296
Tôi chạy đến văn phòng, và tôi thắng.
09:21
(Applause)
146
549560
6256
(Vỗ tay)
09:27
I thought I would use my new platform
147
555840
3536
Tôi đã nghĩ
tôi sẽ dùng bục diễn thuyết mới của mình
tôi sẽ dùng bục diễn thuyết mới của mình
09:31
to talk about the importance of science.
148
559400
3736
để nói về tầm quan trọng của khoa học.
09:35
It quickly became a fight
for the freedom of science.
for the freedom of science.
149
563160
5336
Nó nhanh chóng trở thành cuộc đấu tranh
vì tự do của khoa học.
vì tự do của khoa học.
09:40
After all, I was a scientist,
I came from the world under attack,
I came from the world under attack,
150
568520
5256
Xét cho cùng, tôi là một nhà khoa học,
tôi đến từ thế giới bị tấn công,
tôi đến từ thế giới bị tấn công,
09:45
and I had personally felt the outrage.
151
573800
2920
và bản thân tôi đã cảm thấy bị xúc phạm.
09:50
I could be a voice
for those who were being silenced.
for those who were being silenced.
152
578800
4856
Tôi có thể là tiếng nói
cho những ai đang câm lặng.
cho những ai đang câm lặng.
09:55
But I quickly learned
that scientists were nervous,
that scientists were nervous,
153
583680
4376
Nhưng tôi nhanh chóng nhận ra rằng
các nhà khoa học lo lắng,
các nhà khoa học lo lắng,
10:00
even afraid to talk to me.
154
588080
2736
thậm chí là sợ nói chuyện với tôi.
10:02
One government scientist,
a friend of mine,
a friend of mine,
155
590840
2776
Một nhà khoa học chính phủ, bạn của tôi,
10:05
we'll call him McPherson,
156
593640
1560
ta sẽ gọi anh ấy là McPherson,
10:08
was concerned about the impact
157
596920
2976
đã lo lắng về tác động
10:11
government policies
were having on his research
were having on his research
158
599920
4216
của các chính sách chính phủ
đối với nghiên cứu của anh
đối với nghiên cứu của anh
10:16
and the state of science
deteriorating in Canada.
deteriorating in Canada.
159
604160
4456
và tình trạng giá trị khoa học
đang giảm dần ở Canada.
đang giảm dần ở Canada.
10:20
He was so concerned, he wrote to me
160
608640
3176
Anh đã rất lo âu, anh gửi thư cho tôi
10:23
from his wife's email account
161
611840
2976
từ tài khoản thư điện tử của vợ anh
10:26
because he was afraid
a phone call could be traced.
a phone call could be traced.
162
614840
3616
vì anh sợ có thể bị theo dõi
nếu gọi điện thoại.
nếu gọi điện thoại.
10:30
He wanted me to phone
his wife's cell phone
his wife's cell phone
163
618480
4296
Anh ấy muốn tôi gọi đến
điện thoại di động của vợ anh
điện thoại di động của vợ anh
10:34
so that call couldn't be traced.
164
622800
3056
để cuộc gọi đó không bị theo dõi.
10:37
I only wish I were kidding.
165
625880
2040
Tôi chỉ ước mình đang đùa.
10:41
It quickly brought what was happening
in Canada into sharp focus for me.
in Canada into sharp focus for me.
166
629200
6136
Nó nhanh chóng dồn sự chú ý của tôi
vào những gì đang xảy ra ở Canada.
vào những gì đang xảy ra ở Canada.
10:47
How could my friend of 20 years
be that afraid to talk to me?
be that afraid to talk to me?
167
635360
5200
Một người bạn 20 năm sao có thể
sợ nói chuyện với tôi đến mức đó?
sợ nói chuyện với tôi đến mức đó?
10:53
So I did what I could at the time.
168
641360
2656
Vậy nên tôi đã làm
những gì mình có thể lúc đó.
những gì mình có thể lúc đó.
10:56
I listened and I shared what I learned
169
644040
3960
Tôi lắng nghe và chia sẻ điều tôi học được
11:01
with my friend in Parliament,
170
649720
2536
với một người bạn ở Quốc hội,
11:04
a man who was interested
in all things environment, science,
in all things environment, science,
171
652280
3936
một người quan tâm tới mọi thứ
môi trường, khoa học,
môi trường, khoa học,
11:08
technology, innovation.
172
656240
2600
công nghệ, sự đổi mới.
11:12
And then the 2015 election rolled around
173
660120
4056
Và rồi cuộc bầu cử 2015 đến
11:16
and our party won.
174
664200
3176
và đảng của chúng tôi thắng.
11:19
And we formed government.
175
667400
2176
Và chúng tôi thiết lập chính phủ.
11:21
And that friend of mine
176
669600
1720
Và người bạn đó của tôi
11:25
is now the Prime Minister
of Canada, Justin Trudeau.
of Canada, Justin Trudeau.
177
673120
3696
giờ là Thủ tướng Chính phủ Canada,
Justin Trudeau.
Justin Trudeau.
11:28
(Applause)
178
676840
5616
(Vỗ tay)
11:34
And he asked if I would serve
as his Minister of Science.
as his Minister of Science.
179
682480
4456
Và anh ấy đề nghị tôi làm
Bộ trưởng Bộ Khoa học.
Bộ trưởng Bộ Khoa học.
11:38
Together, with the rest of the government,
180
686960
2816
Cùng nhau, với toàn bộ
những người khác của chính phủ,
những người khác của chính phủ,
11:41
we are working hard to restore
science to its rightful place.
science to its rightful place.
181
689800
6056
chúng tôi đang làm việc chăm chỉ
để đưa khoa học về vị trí xứng đáng.
để đưa khoa học về vị trí xứng đáng.
11:47
I will never forget that day
in December 2015
in December 2015
182
695880
5416
Tôi sẽ không bao giờ quên
cái ngày vào tháng Mười hai 2015
cái ngày vào tháng Mười hai 2015
11:53
when I proudly stood in Parliament
183
701320
3016
khi tôi tự hào đứng tại Quốc hội
11:56
and proclaimed,
184
704360
1336
và tuyên bố,
11:57
"The war on science is now over."
185
705720
3880
"Cuộc chiến khoa học giờ đã kết thúc."
12:02
(Applause)
186
710720
5576
(Vỗ tay)
12:08
And I have worked hard
to back up those words with actions.
to back up those words with actions.
187
716320
4256
Và tôi đã làm việc chăm chỉ
để chứng minh lời nói đó bằng hành động.
để chứng minh lời nói đó bằng hành động.
12:12
We've had many successes.
188
720600
2456
Chúng tôi đã có nhiều thành công.
12:15
There's still more work to do,
189
723080
2120
Vẫn còn nhiều việc để làm,
12:18
because we're building this culture shift.
190
726640
2456
vì chúng tôi đang xây dựng
một sự thay đổi văn hóa.
một sự thay đổi văn hóa.
12:21
But we want our government scientists
to talk to the media, talk to the public.
to talk to the media, talk to the public.
191
729120
5936
Chúng tôi muốn các nhà khoa học chính phủ
được nói trước truyền thông, công chúng.
được nói trước truyền thông, công chúng.
12:27
It'll take time, but we are committed.
192
735080
3456
Nó sẽ mất thời gian,
nhưng chúng tôi xin cam kết.
nhưng chúng tôi xin cam kết.
12:30
After all, Canada is seen
as a beacon for science internationally.
as a beacon for science internationally.
193
738560
6376
Xét cho cùng, Canada được xem là ngọn đèn
dẫn đường cho khoa học toàn cầu.
dẫn đường cho khoa học toàn cầu.
12:36
And we want to send a message
194
744960
2320
Và chúng tôi muốn gửi một lời nhắn
12:40
that you do not mess
with something so fundamental,
with something so fundamental,
195
748560
4256
là bạn đừng có lộn xộn
với một thứ thật cơ bản,
với một thứ thật cơ bản,
12:44
so precious, as science.
196
752840
2800
thật quý giá, như khoa học.
12:49
So, for Dr. Bothwell, for Claire and Vera,
197
757680
5016
Vậy nên, vì Tiến sĩ Bothwell,
vì Claire và Vera,
vì Claire và Vera,
12:54
for McPherson and all those other voices,
198
762720
3576
vì McPherson
và toàn thể những tiếng nói khác,
và toàn thể những tiếng nói khác,
12:58
if you see that science is being stifled,
suppressed or attacked,
suppressed or attacked,
199
766320
5816
nếu bạn thấy khoa học đang bị
đàn áp, ngăn trở hay bị tấn công,
đàn áp, ngăn trở hay bị tấn công,
13:04
speak up.
200
772160
1696
hãy lên tiếng.
13:05
If you see that scientists
are being silenced, speak up.
are being silenced, speak up.
201
773880
5656
Nếu bạn thấy các nhà khoa học
bị buộc câm lặng, hãy lên tiếng.
bị buộc câm lặng, hãy lên tiếng.
13:11
We must hold our leaders to account.
202
779560
3816
Chúng ta phải yêu cầu lời giải thích
từ các nhà lãnh đạo.
từ các nhà lãnh đạo.
13:15
Whether that is
by exercising our right to vote,
by exercising our right to vote,
203
783400
3856
Dù là bằng cách sử dụng quyền biểu quyết,
13:19
whether it is by penning
an op-ed in a newspaper
an op-ed in a newspaper
204
787280
4336
dù bằng cách viết bình luận cho một tờ báo
13:23
or by starting a conversation
on social media,
on social media,
205
791640
4856
hay bắt đầu một cuộc đàm luận
trên truyền thông xã hội,
trên truyền thông xã hội,
13:28
it is our collective voice
that will ensure the freedom of science.
that will ensure the freedom of science.
206
796520
5976
chính tiếng nói chung của chúng ta
sẽ bảo đảm quyền tự do của khoa học.
sẽ bảo đảm quyền tự do của khoa học.
13:34
And after all, science is for everyone,
207
802520
4616
Và xét cho cùng,
khoa học là dành cho tất cả,
khoa học là dành cho tất cả,
13:39
and it will lead to a better,
brighter, bolder future for us all.
brighter, bolder future for us all.
208
807160
6736
và nó sẽ dẫn đến một tương lai tốt hơn,
tươi sáng và táo bạo hơn cho chúng ta.
tươi sáng và táo bạo hơn cho chúng ta.
13:45
Thank you.
209
813920
1216
Cảm ơn.
13:47
(Applause)
210
815160
4640
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Kirsty Duncan - Politician, scientistKirsty Duncan works for all Canadians to nurture science in Canada and encourages people of all ages to have inquisitive minds.
Why you should listen
Kirsty Duncan is the Minister of Science and Minister of Sport and Persons with Disabilities for the Government of Canada. As a member of Parliament, she has been the voice on Parliament Hill for the citizens of Etobicoke-North since 2008. Duncan has also been a driving force for putting science front and center in the federal government's agenda. She is committed to strengthening science and evidence-based decision making and fostering a culture of curiosity in Canada. And she is taking action to improve equity, diversity and youth participation in Canada’s research community.
Duncan is a medical geographer who led an expedition to remote Svalbard, Norway, to search for the cause of the Spanish Flu, the deadliest of flu pandemics, which has killed upwards of 50 million people worldwide. She is internationally recognized as a leading expert in pandemic influenza and environmental change and its impact on human health. As a fierce defender of the environment, Duncan contributed to the Intergovernmental Panel on Climate Change, an organization which, jointly with Al Gore, won the Nobel Peace Prize in 2007. Prior to entering politics in 2008, Duncan was an associate professor at the University of Toronto and the University of Windsor.
Kirsty Duncan | Speaker | TED.com