TED2007
Murray Gell-Mann: Beauty, truth and ... physics?
Murray Gell-Mann: Vẻ đẹp, sự thât và ....vật lý?
Filmed:
Readability: 4
1,420,558 views
Với một sự hài hước và ngôn ngữ điêu luyện, người được giải Nobel Murray Gell-Mann đã chia sẻ kiến thức về vật lý hạt cơ bản, hỏi những câu hỏi như: "Những phương trình đẹp thì có khả năng đúng hơn là các phương trình không đẹp?"
Murray Gell-Mann - Physicist
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Murray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Thank you for putting up these pictures of my colleagues over here.
0
0
4000
Cám ơn đã đặt những bức ảnh của
đồng nghiệp tôi ở đây. (Tiếng cười)
đồng nghiệp tôi ở đây. (Tiếng cười)
00:16
(Laughter) We'll be talking about them.
1
4000
5000
Chúng ta sẽ nói về họ
00:21
Now, I'm going try an experiment. I don't do experiments, normally. I'm a theorist.
2
9000
5000
Bây giờ tôi sẽ làm một thí nghiệm.
Thông thường, tôi không làm những
thí nghiệm, tôi là nhà lý luận.
thí nghiệm, tôi là nhà lý luận.
00:26
But I'm going see what happens if I press this button.
3
14000
4000
Nhưng tôi sẽ xem chuyện gì xảy ra nếu
như tôi nhấn cái nút này.
như tôi nhấn cái nút này.
00:30
Sure enough. OK. I used to work in this field of elementary particles.
4
18000
5000
Được rồi. OK. Tôi đã từng làm trong lĩnh
vực hạt sơ cấp.
vực hạt sơ cấp.
00:35
What happens to matter if you chop it up very fine?
5
23000
4000
Điều gì sẽ xảy ra nếu bạn chia một vật
thành những phần rất nhỏ?
thành những phần rất nhỏ?
00:39
What is it made of?
6
27000
2000
Nó được tạo thành từ cái gì?
00:41
And the laws of these particles are valid throughout the universe,
7
29000
5000
Quy luật của những hạt này là đúng cho
toàn vũ trụ
toàn vũ trụ
00:46
and they're very much connected with the history of the universe.
8
34000
3000
và chúng liên kết chặt chẽ với lịch sử
hình thành của vũ trụ
hình thành của vũ trụ
00:49
We know a lot about four forces. There must be a lot more,
9
37000
3000
Chúng ta biết rất nhiều về bốn loại tương tác,
thực sự là có nhiều hơn thế
00:52
but those are at very, very small distances,
10
40000
2000
như những lực ở các khoảng cách rất nhỏ
00:54
and we haven't really interacted with them very much yet.
11
42000
3000
và chúng ta thực sự chưa được tiếp xúc
với chúng nhiều
với chúng nhiều
00:57
The main thing I want to talk about is this:
12
45000
4000
Vấn đề chính mà tôi muốn nói tới là:
01:01
that we have this remarkable experience in this field of fundamental physics
13
49000
4000
chúng ta có những trải nghiệm đặc biệt
trong lĩnh vực vật lý cơ bản
trong lĩnh vực vật lý cơ bản
01:05
that beauty is a very successful criterion for choosing the right theory.
14
53000
7000
và vẻ đẹp là một yếu tố thành công trong
việc lựa chọn một học thuyết đúng
việc lựa chọn một học thuyết đúng
01:12
And why on earth could that be so?
15
60000
5000
Tại sao lại như thế?
01:17
Well, here's an example from my own experience.
16
65000
3000
Ừm...Đây là một ví dụ từ chính kinh nghiệm
của tôi
của tôi
01:20
It's fairly dramatic, actually, to have this happen.
17
68000
5000
Khá là như phim, nó diễn ra như thế này:
01:25
Three or four of us, in 1957,
18
73000
3000
ba, bốn người chúng tôi, vào năm 1957
01:28
put forward a partially complete theory of one of these forces, this weak force.
19
76000
5000
đưa ra một thuyết chưa hoàn chỉnh về một
trong những tương tác, tương tác yếu.
trong những tương tác, tương tác yếu.
01:33
And it was in disagreement with seven -- seven, count them, seven experiments.
20
81000
6000
Và nó bất đồng với bảy -- thật đấy, bảy
thí nghiệm.
thí nghiệm.
01:39
Experiments were all wrong.
21
87000
3000
Nhưng các thí nghiệm ấy đều sai.
01:42
And we published before knowing that,
22
90000
2000
Và chúng tôi công bố nó trước khi biết
được điều này,
được điều này,
01:44
because we figured it was so beautiful, it's gotta be right!
23
92000
3000
vì chúng tôi nghĩ rằng: "nó thật đẹp, chắc
hẳn nó phải đúng."
hẳn nó phải đúng."
01:47
The experiments had to be wrong, and they were.
24
95000
3000
Những thí nghiệm phải là sai, và thực sự
là vậy.
là vậy.
01:50
Now our friend over there, Albert Einstein,
25
98000
3000
Người bạn của chúng ta ở đây,
Albert Einstein
Albert Einstein
01:53
used to pay very little attention when people said,
26
101000
4000
thường không quan tâm lắm khi
người khác nói:
người khác nói:
01:57
"You know, there's a man with an experiment that seems to disagree with special relativity.
27
105000
5000
"Ông biết không, có một người có một thí
nghiệm bất đồng với thuyết tương đối hẹp,
nghiệm bất đồng với thuyết tương đối hẹp,
02:02
DC Miller. What about that?" And he would say, "Aw, that'll go away." (Laughter)
28
110000
9000
DC Miller đấy." Và Einstein sẽ nói,
"chậc, nó sẽ đi tong thôi" (tiếng cười)
"chậc, nó sẽ đi tong thôi" (tiếng cười)
02:11
Now, why does stuff like that work? That's the question.
29
119000
3000
Làm sao những thứ như vậy có thể xảy ra?
Đó mới là vấn đề
Đó mới là vấn đề
02:14
Now, yeah, what do we mean by beautiful? That's one thing.
30
122000
5000
Và chúng ta có ý gì khi nói tới vẻ đẹp?
02:19
I'll try to make that clear -- partially clear.
31
127000
3000
Tôi sẽ cố làm rõ nó một phần
02:22
Why should it work, and is this something to do with human beings?
32
130000
5000
Tại sao nó phải như thế, và nó liên quan
gì tới loài người?
gì tới loài người?
02:27
I'll let you in on the answer to the last one that I offer,
33
135000
3000
Tôi sẽ minh hoạ bằng câu trả lời cho
câu hỏi cuối cùng mà tôi đưa ra
câu hỏi cuối cùng mà tôi đưa ra
02:30
and that is, it has nothing to do with human beings.
34
138000
2000
vậy đấy, nó không liên quan tới
loài người
loài người
02:32
Somewhere in some other planet, orbiting some very distant star,
35
140000
5000
Ở các hành tinh ngoài kia, quay quanh
một số các ngôi sao rất xa
một số các ngôi sao rất xa
02:37
maybe in a another galaxy,
36
145000
2000
có thể là ở một thiên hà khác,
02:39
there could well be entities that are at least as intelligent as we are,
37
147000
4000
có thể có những loài thông minh, ít nhất
là như chúng ta vậy,
là như chúng ta vậy,
02:43
and are interested in science. It's not impossible; I think there probably are lots.
38
151000
5000
và họ hứng thú với khoa học. Nó không vô
lý; tôi nghĩ là có rất nhiều
lý; tôi nghĩ là có rất nhiều
02:48
Very likely, none is close enough to interact with us.
39
156000
3000
Rất có thể, chưa có loài nào đủ gần để
tương tác với chúng ta
tương tác với chúng ta
02:51
But they could be out there, very easily.
40
159000
5000
Nhưng họ có thể ở ngoài kia.
02:56
And suppose they have, you know, very different sensory apparatus, and so on.
41
164000
6000
cứ tưởng tượng rằng họ có hệ thống giác
quan rất khác chúng ta
quan rất khác chúng ta
03:02
They have seven tentacles, and they have 14 little funny-looking compound eyes,
42
170000
5000
Họ có bảy cái tua, và có mười bốn
cặp mắt nhỏ xinh
cặp mắt nhỏ xinh
03:07
and a brain shaped like a pretzel.
43
175000
4000
và có một bộ não như một cái bánh quy xoắn
03:11
Would they really have different laws?
44
179000
3000
Liệu họ có những quy luật khác chúng ta?
03:14
There are lots of people who believe that, and I think it is utter baloney.
45
182000
4000
Có rất nhiều người tin vào điều đó, và tôi
tin rằng nó hoàn toàn xàm xí
tin rằng nó hoàn toàn xàm xí
03:18
I think there are laws out there,
46
186000
2000
Tôi nghĩ có những quy luật ngoài kia
03:20
and we of course don't understand them at any given time very well
47
188000
6000
và tất nhiên chúng ta không thể hiểu rõ
chúng vào bất cứ thời điểm nào
chúng vào bất cứ thời điểm nào
03:26
-- but we try. And we try to get closer and closer.
48
194000
3000
-- nhưng chúng ta đã cố. Và chúng ta đã
đến ngày càng gần hơn
đến ngày càng gần hơn
03:29
And someday, we may actually figure out the fundamental unified theory
49
197000
4000
Và một ngày nào đó, chúng ta có thể tìm ra
được một lý thuyết căn bản chung nhất
được một lý thuyết căn bản chung nhất
03:33
of the particles and forces, what I call the "fundamental law."
50
201000
5000
của các loại hạt và các loại tương tác,
cái mà tôi gọi là quy luật cơ bản
cái mà tôi gọi là quy luật cơ bản
03:38
We may not even be terribly far from it.
51
206000
2000
Chúng ta có thể thậm chí không cách xa lắm
03:40
But even if we don't run across it in our lifetimes,
52
208000
3000
Nhưng nếu chúng ta không bắt gặp nó khi
còn sống
còn sống
03:43
we can still think there is one out there,
53
211000
3000
chúng ta vẫn có thể nghĩ rằng có một
quy luật ngoài kia
quy luật ngoài kia
03:46
and we're just trying to get closer and closer to it.
54
214000
2000
và chúng ta chỉ cố gắng để tiến đến gần
nó hơn
nó hơn
03:48
I think that's the main point to be made.
55
216000
3000
và tôi nghĩ đó là vấn đề chính
03:51
We express these things mathematically.
56
219000
3000
chúng ta diễn đạt những thứ này bằng
toán học
toán học
03:54
And when the mathematics is very simple --
57
222000
2000
Và khi các công thức trở nên đơn giản
03:56
when in terms of some mathematical notation,
58
224000
4000
khi đề cập tới một số những khái niệm
toán học
toán học
04:00
you can write the theory in a very brief space, without a lot of complication --
59
228000
6000
chúng ta có thể viết ra một thuyết rất
ngắn gọn, không có nhiều thứ phức tạp
ngắn gọn, không có nhiều thứ phức tạp
04:06
that's essentially what we mean by beauty or elegance.
60
234000
4000
và nó, về cơ bản, là thứ mà tôi muốn nói
đến khi nhắc tới vẻ đẹp, và sự cuốn hút
đến khi nhắc tới vẻ đẹp, và sự cuốn hút
04:10
Here's what I was saying about the laws. They're really there.
61
238000
6000
Đây là những gì tôi đang nói về các
quy luật
quy luật
04:16
Newton certainly believed that.
62
244000
2000
Newton chắc chắn đã tin vào điều đó
04:18
And he said, here, "It is the business of natural philosophy to find out those laws."
63
246000
10000
và ông ấy nói ở đây: "Trách nhiệm của khoa
học tự nhiên là tìm ra các quy luật đó"
học tự nhiên là tìm ra các quy luật đó"
04:28
The basic law, let's say -- here's an assumption.
64
256000
3000
Quy luật căn bản, ừm -- đây là một giả dụ
04:31
The assumption is that the basic law really takes the form
65
259000
3000
giả dụ đó là quy luật căn bản thật sự nằm
trong khuôn mẫu
trong khuôn mẫu
04:34
of a unified theory of all the particles.
66
262000
3000
của một học thuyết chung nhất cho tất cả
các hạt
các hạt
04:37
Now, some people call that a theory of everything.
67
265000
3000
Bây giờ, một số người gọi nó là
thuyết vạn vật
thuyết vạn vật
04:40
That's wrong because the theory is quantum mechanical.
68
268000
5000
Nó sai vì thực sự thuyết đó là
cơ học lượng tử
cơ học lượng tử
04:45
And I won't go into a lot of stuff about quantum mechanics and what it's like, and so on.
69
273000
4000
Và tôi sẽ không đào sâu vào vấn đề này,
nó như thế nào,..v.v
nó như thế nào,..v.v
04:49
You've heard a lot of wrong things about it anyway. (Laughter)
70
277000
5000
Đằng nào thì mọi người cũng nhồi tai bằng
cả đống thứ sai về nó rồi (cười to)
cả đống thứ sai về nó rồi (cười to)
04:54
There are even movies about it with a lot of wrong stuff.
71
282000
3000
Thậm chí còn có những bộ phim
sai lệch về nó
sai lệch về nó
04:57
But the main thing here is that it predicts probabilities.
72
285000
5000
Nhưng cái chính ở đây là nó tiên đoán các
khả năng
khả năng
05:02
Now, sometimes those probabilities are near certainties.
73
290000
3000
Một số lúc những khả năng đó rất gần
với thực tế
với thực tế
05:05
And in a lot of familiar cases, they of course are.
74
293000
3000
Và trong rất nhiều những trường hợp, nó
đúng là như thế thật
đúng là như thế thật
05:08
But other times they're not, and you have only probabilities for different outcomes.
75
296000
6000
Nhưng những lúc khác nó không phải, và ta chỉ
có những suy đoán cho các kết quả khác nhau
có những suy đoán cho các kết quả khác nhau
05:14
So what that means is that the history of the universe is not determined just by the fundamental law.
76
302000
6000
nên nó có nghĩa là lịch sử vũ trụ không
chỉ được xác định bởi quy luật cơ bản
chỉ được xác định bởi quy luật cơ bản
05:20
It's the fundamental law and this incredibly long series of accidents,
77
308000
5000
mà nó là quy luật cơ bản và những chuỗi
rất dài các biến cố
rất dài các biến cố
05:25
or chance outcomes, that are there in addition.
78
313000
5000
hoặc thêm vào đó là các kết quả ngẫu nhiên
05:30
And the fundamental theory doesn't include those chance outcomes; they are in addition.
79
318000
6000
Và thuyết cơ bản không bao gồm các kết
quả ngẫu nhiên này; chúng chỉ là phụ
quả ngẫu nhiên này; chúng chỉ là phụ
05:36
So it's not a theory of everything. And in fact, a huge amount of the information
80
324000
4000
nên nó không phải là thuyết vạn vật. Thực
sự thì, nó là một khối thông tin cực lớn
sự thì, nó là một khối thông tin cực lớn
05:40
in the universe around us comes from those accidents,
81
328000
4000
trong vũ trụ quanh ta, đến từ các biến cố ấy
05:44
and not just from the fundamental laws.
82
332000
3000
và nó không chỉ bắt nguồn từ những
quy luật cơ bản.
quy luật cơ bản.
05:47
Now, it's often said that getting closer and closer
83
335000
8000
Bây giờ, nếu ta càng tiến tới gần hơn
các quy luật cơ bản
các quy luật cơ bản
05:55
to the fundamental laws by examining phenomena at low energies, and then higher energies,
84
343000
5000
bằng cách quan sát những hiện tượng
ở mức năng lượng thấp, rồi mức cao hơn
ở mức năng lượng thấp, rồi mức cao hơn
06:00
and then higher energies, or short distances, and then shorter distances,
85
348000
3000
và cao hơn nữa, hoặc ở khoảng cách gần,
và gần hơn nữa
và gần hơn nữa
06:03
and then still shorter distances, and so on, is like peeling the skin of an onion.
86
351000
4000
và càng gần hơn nữa, cứ thế, giống như
đang bóc vỏ của một củ hành
đang bóc vỏ của một củ hành
06:07
And we keep doing that,
87
355000
2000
và chúng ta cứ tiếp tục làm như thế
06:09
and build more powerful machines, accelerators for particles.
88
357000
4000
và dựng lên những cỗ máy mạnh mẽ hơn,
các máy gia tốc hạt
các máy gia tốc hạt
06:13
We look deeper and deeper into the structure of particles,
89
361000
5000
Chúng ta càng hiểu sâu hơn về cấu trúc
của các hạt
của các hạt
06:18
and in that way we get probably closer and closer to this fundamental law.
90
366000
7000
và bằng cách đó chúng ta có thể tiến gần
và gần hơn tới quy luật cơ bản
và gần hơn tới quy luật cơ bản
06:25
Now, what happens is that as we do that, as we peel these skins of the onion,
91
373000
6000
Bây giờ, thứ xảy ra là trong khi chúng ta
bóc vỏ của củ hành
bóc vỏ của củ hành
06:31
and we get closer and closer to the underlying law,
92
379000
3000
và chúng ta tiến gần, và gần hơn tới
quy luật cơ bản
quy luật cơ bản
06:34
we see that each skin has something in common with the previous one,
93
382000
5000
chúng ta có thể thấy rằng mỗi lớp vỏ có
một cái gì đó giống với lớp vỏ trước
một cái gì đó giống với lớp vỏ trước
06:39
and with the next one. We write them out mathematically,
94
387000
4000
và với lớp trước nữa. Chúng ta biểu đạt
chúng bằng các biểu thức toán học
chúng bằng các biểu thức toán học
06:43
and we see they use very similar mathematics.
95
391000
3000
và chúng ta có thể thấy rằng nó có các
công thức rất giống nhau
công thức rất giống nhau
06:46
They require very similar mathematics.
96
394000
3000
Chúng yêu cầu những kiến thức toán rất
giống nhau
giống nhau
06:49
That is absolutely remarkable, and that is a central feature
97
397000
4000
và đây là điều rất đáng chú ý, và là
ý chính
ý chính
06:53
of what I'm trying to say today.
98
401000
5000
của những thứ mà tôi đang cố diễn tả
06:58
Newton called it -- that's Newton, by the way -- that one.
99
406000
3000
Newton gọi nó là - tiện thể, đây là Newton
07:01
This one is Albert Einstein. Hi, Al! And anyway,
100
409000
7000
còn đây là Albert Einstein. Chào Al!
và dù sao đi nữa,
và dù sao đi nữa,
07:08
he said, "nature conformable to herself" -- personifying nature as a female.
101
416000
7000
ông ấy nói, "Thiên nhiên theo đúng ý
của cô ấy" -- Coi thiên nhiên là phụ nữ
của cô ấy" -- Coi thiên nhiên là phụ nữ
07:15
And so what happens is that the new phenomena,
102
423000
5000
và điều xảy ra đó là các hiện tượng mới,
07:20
the new skins, the inner skins of the slightly smaller skins of the onion
103
428000
6000
các lớp vỏ mới, các thứ ở trong của các
lớp vỏ nhỏ hơn của củ hành
lớp vỏ nhỏ hơn của củ hành
07:26
that we get to, resemble the slightly larger ones.
104
434000
4000
mà chúng ta chạm tới, chúng tương tự với
các lớp lớn hơn
các lớp lớn hơn
07:30
And the kind of mathematics that we had for the previous skin
105
438000
6000
và các công thức toán mà chúng ta diễn tả
các lớp vỏ trước
các lớp vỏ trước
07:36
is almost the same as what we need for the next skin.
106
444000
4000
gần giống với những công thức ta cần cho
lớp da kế tiếp
lớp da kế tiếp
07:40
And that's why the equations look so simple.
107
448000
4000
và đó là tại sao các phương trình lại
đơn giản hoá đến như vậy.
đơn giản hoá đến như vậy.
07:44
Because they use mathematics we already have.
108
452000
3000
Bởi vì chúng sử dụng các kiến thức toán
có sẵn
có sẵn
07:47
A trivial example is this: Newton found the law of gravity,
109
455000
5000
Một ví dụ thường thấy nữa là: Newton phát
hiện ra định luật vạn vật hấp dẫn
hiện ra định luật vạn vật hấp dẫn
07:52
which goes like one over the square of the distance between the things gravitated.
110
460000
5000
,một trên bình phương của khoảng cách
các vật tương tác.
các vật tương tác.
07:57
Coulomb, in France, found the same law for electric charges.
111
465000
5000
Coulomb, ở Pháp, tìm thấy quy luật tương
tự cho các nguồn điện.
tự cho các nguồn điện.
08:02
Here's an example of this similarity.
112
470000
2000
Đây là một ví dụ của sự giống nhau này
08:04
You look at gravity, you see a certain law.
113
472000
3000
Nhìn vào lực hấp dẫn, ta có thể thấy một
quy luật xác định.
quy luật xác định.
08:07
Then you look at electricity. Sure enough. The same rule.
114
475000
3000
Sau đó bạn nhìn vào điện trường. Cũng
cùng một quy luật
cùng một quy luật
08:10
It's a very simple example.
115
478000
2000
Đây là một ví dụ rất đơn giản nữa
08:12
There are lots of more sophisticated examples.
116
480000
4000
Có rất nhiều ví dụ phức tạp nữa
08:16
Symmetry is very important in this discussion.
117
484000
2000
Tính cân đối rất quan trọng trong cuộc
thảo luận này
thảo luận này
08:18
You know what it means. A circle, for example,
118
486000
3000
Bạn biết rồi đấy. Ví dụ như một vòng tròn
08:21
is symmetric under rotations about the center of the circle.
119
489000
4000
nó đối xứng quanh tâm của
nó
nó
08:25
You rotate around the center of the circle, the circle remains unchanged.
120
493000
5000
bạn xoay nó xung quanh tâm của nó,
vòng tròn không thay đổi
vòng tròn không thay đổi
08:30
You take a sphere, in three dimensions, you rotate around the center of the sphere,
121
498000
3000
Bạn lấy một quả cầu, trong không gian ba
chiều, bạn xoay nó quanh tâm
chiều, bạn xoay nó quanh tâm
08:33
and all those rotations leave the sphere alone.
122
501000
4000
và tất cả các chiều quay đều chỉ cho ra
hình một quả cầu.
hình một quả cầu.
08:37
They are symmetries of the sphere.
123
505000
1000
Đó là tính đối xứng của quả cầu
08:38
So we say, in general, that there's a symmetry
124
506000
4000
Nói chung là, sẽ có một sự đối xứng
08:42
under certain operations if those operations leave the phenomenon,
125
510000
4000
dưới những sự vận động thích hợp nếu các
vận động này sinh ra một hiện tượng,
vận động này sinh ra một hiện tượng,
08:46
or its description, unchanged.
126
514000
3000
hoặc sự mô tả của nó, không thay đổi.
08:49
Maxwell's equations are of course symmetrical
127
517000
3000
Phương trình của Maxwell thực sự
đối xứng
đối xứng
08:52
under rotations of all of space.
128
520000
2000
Dưới sự quay của cả không gian
08:54
Doesn't matter if we turn the whole of space around by some angle,
129
522000
4000
Nó không ảnh hưởng khi chúng ta quay
cả không gian đi vài độ,
cả không gian đi vài độ,
08:58
it doesn't leave the -- doesn't change the phenomenon of electricity or magnetism.
130
526000
4000
nó sẽ không làm thay đổi hiện tượng của
điện trường hay từ tính
điện trường hay từ tính
09:02
There's a new notation in the 19th century that expressed this,
131
530000
4000
Có một khái niệm vào thế kỷ 19 có thể
minh hoạ điều này
minh hoạ điều này
09:06
and if you use that notation, the equations get a lot simpler.
132
534000
4000
và nếu ta dùng khái niệm đó, phương trình
sẽ đơn giản hơn rất nhiều.
sẽ đơn giản hơn rất nhiều.
09:10
Then Einstein, with his special theory of relativity,
133
538000
3000
Einstein, với thuyết tương đối hẹp của
ông ấy
ông ấy
09:13
looked at a whole set of symmetries of Maxwell's equations,
134
541000
3000
đã đào sâu vào sự đối xứng
trong các phương trình của Maxwell,
trong các phương trình của Maxwell,
09:16
which are called special relativity.
135
544000
3000
cái mà được gọi là thuyết tương đối hẹp.
09:19
And those symmetries, then, make the equations even shorter, and even prettier, therefore.
136
547000
5000
và những sự đối xứng này, do đó làm cho các
phương trình thậm chí ngắn hơn, đẹp hơn
phương trình thậm chí ngắn hơn, đẹp hơn
09:24
Let's look. You don't have to know what these things mean, doesn't make any difference.
137
552000
3000
Nhìn vào đây! Ta không cần phải
hiểu những thứ này có nghĩa là gì!
hiểu những thứ này có nghĩa là gì!
09:27
But you can just look at the form. (Laughter) You can look at the form.
138
555000
4000
Nhưng ta có thể chỉ nhìn vào dạng
của chúng (tiếng cười)
của chúng (tiếng cười)
09:31
You see above, at the top, a long list
139
559000
2000
Ở trên cùng là cả một danh sách dài
09:33
of equations with three components for the three directions of space: x, y and z.
140
561000
6000
của các phương trình với ba ẩn số cho ba
chiều không gian: x, y và z.
chiều không gian: x, y và z.
09:39
Then, using vector analysis, you use rotational symmetry, and you get this next set.
141
567000
6000
sau đó, sử dụng véc tơ và một số tính chất
đối xứng, ta có các phương trình tiếp.
đối xứng, ta có các phương trình tiếp.
09:45
Then you use the symmetry of special relativity and you get an even simpler set
142
573000
4000
Và dùng tiếp sự đối xứng của thuyết tương
đối hẹp và ta có thậm chí đơn giản hơn
đối hẹp và ta có thậm chí đơn giản hơn
09:49
down here, showing that symmetry exhibits better and better.
143
577000
4000
dưới này, cho ta thấy rằng tính đối xứng
ngày càng trở nên đẹp hơn
ngày càng trở nên đẹp hơn
09:53
The more and more symmetry you have, the better you exhibit the simplicity and elegance of the theory.
144
581000
6000
và nếu nó càng trở nên đối xứng, thì chúng
trở nên càng đơn giản và cuốn hút.
trở nên càng đơn giản và cuốn hút.
09:59
The last two, the first equation says that electric charges and currents
145
587000
4000
hai cái cuối của các phương trình đầu nói
rằng nguồn điện và dòng điện
rằng nguồn điện và dòng điện
10:03
give rise to all the electric and magnetic fields.
146
591000
4000
làm tăng giá trị tất cả các miền điện
trường và từ trường.
trường và từ trường.
10:07
The next -- second -- equation says that there is no magnetism other than that.
147
595000
5000
những phương trình kế tiếp nói rằng không
có từ tình nào khác
có từ tình nào khác
10:12
The only magnetism comes from electric charges and currents.
148
600000
3000
từ tính duy nhất bắt nguồn từ
nguồn điện và dòng điện
nguồn điện và dòng điện
10:15
Someday we may find some slight hole in that argument.
149
603000
5000
Ngày nào đó chúng ta sẽ tìm thấy một số
lỗ hổng trong lập luận đó
lỗ hổng trong lập luận đó
10:20
But for the moment, that's the case.
150
608000
4000
nhưng hiện tại, nó vẫn được cho là đúng
10:24
Now, here is a very exciting development that many people have not heard of.
151
612000
4000
Bây giờ, đây là một bước phát triển thú
vị nhiều người chưa được nghe tới
vị nhiều người chưa được nghe tới
10:28
They should have heard of it, but it's a little tricky to explain in technical detail,
152
616000
5000
Họ có thể biết một chút, nhưng khá khó để
giải thích chúng một cách chi tiết,
giải thích chúng một cách chi tiết,
10:33
so I won't do it. I'll just mention it. (Laughter)
153
621000
3000
nên tôi sẽ không giải thích, mà chỉ đề cập
tới nó (tiếng cười)
tới nó (tiếng cười)
10:36
But Chen Ning Yang, called by us "Frank" Yang -- (Laughter)
154
624000
10000
Chen Ning Yang, chúng tôi thường gọi
là Yang thật thà -- (tiếng cười)
là Yang thật thà -- (tiếng cười)
10:46
-- and Bob Mills put forward, 50 years ago,
155
634000
4000
-- và Bob Mills đã đưa ra, 50 năm trước,
10:50
this generalization of Maxwell's equations, with a new symmetry.
156
638000
4000
sự khái quát của những phương trình của
Maxwell, với tính đối xứng mới.
Maxwell, với tính đối xứng mới.
10:54
A whole new symmetry.
157
642000
2000
nó chưa bao giờ xuất hiện trước đó
10:56
Mathematics very similar, but there was a whole new symmetry.
158
644000
3000
Kiến thức toán rất giống nhau, nhưng
tính đối xứng rất khác.
tính đối xứng rất khác.
10:59
They hoped that this would contribute somehow to particle physics
159
647000
5000
Họ mong rằng nó có thể đóng góp cho ngành
vật lý hạt nhân bằng một cách nào đó
vật lý hạt nhân bằng một cách nào đó
11:04
-- didn't. It didn't, by itself, contribute to particle physics.
160
652000
4000
-- Tự thân nó không đóng góp cho
vật lý hạt nhân
vật lý hạt nhân
11:08
But then some of us generalized it further. And then it did!
161
656000
5000
nhưng một trong số chúng ta khái quát hoá
nó hơn, và cuối cùng nó cũng có đóng góp.
nó hơn, và cuối cùng nó cũng có đóng góp.
11:13
And it gave a very beautiful description of the strong force and of the weak force.
162
661000
5000
Và nó cho ta một sự mô tả cực đẹp của
tương tác mạnh và tương tác yếu
tương tác mạnh và tương tác yếu
11:18
So here we say, again, what we said before:
163
666000
3000
Nên, chúng ta có thể nói lại một
điều đã đề cập trước đó
điều đã đề cập trước đó
rằng mỗi lớp cỏ của củ hành có một sự
tương đồng với lớp vỏ kẻ tiếp.
tương đồng với lớp vỏ kẻ tiếp.
11:21
that each skin of the onion shows a similarity to the adjoining skins.
164
669000
4000
nên các công thức toán học cho lớp vỏ này
rất giống với lớp vỏ mới
rất giống với lớp vỏ mới
11:25
So the mathematics for the adjoining skins is very similar to what we need for the new one.
165
673000
5000
11:30
And therefore it looks beautiful
166
678000
2000
và vì vậy chúng rất đẹp
11:32
because we already know how to write it in a lovely, concise way.
167
680000
4000
vì chúng ta đã biết làm sao để viết chúng
một cách ngắn gọn, đẹp đẽ.
một cách ngắn gọn, đẹp đẽ.
11:36
So here are the themes. We believe there is a unified theory underlying all the regularities.
168
684000
9000
Nên tôi muốn nói là. Tôi tin có một thuyết
đồng nhất ẩn dưới tất cả các quy tắc
đồng nhất ẩn dưới tất cả các quy tắc
11:45
Steps toward unification exhibit the simplicity.
169
693000
4000
Và càng tiến tới chúng thì chúng càng
thể hiện sự đơn giản.
thể hiện sự đơn giản.
11:49
Symmetry exhibits the simplicity.
170
697000
2000
Sự đối xứng cho ta thấy sự đơn giản đó
11:51
And then there is self-similarity across the scales -- in other words,
171
699000
4000
Và có một sự tương đồng tự thân giữa các
quy mô --nói cách khác,
quy mô --nói cách khác,
11:55
from one skin of the onion to another one.
172
703000
2000
từ lớp vỏ hành sang lớp vỏ hành khác
11:57
Proximate self-similarity. And that accounts for this phenomenon.
173
705000
5000
Sự tương đồng. Và nó giải thích cho hiện
tượng này
tượng này
12:02
That will account for why beauty is a successful criterion for selecting the right theory.
174
710000
7000
nó sẽ giải thích tại sao vẻ đẹp là một yếu
tố quan trọng trong việc lựa chọn một thuyết đúng
tố quan trọng trong việc lựa chọn một thuyết đúng
Newton từng nói:
12:09
Here's what Newton himself said:
175
717000
1000
12:10
"Nature is very consonant and conformable to her self."
176
718000
4000
"Tự nhiên rất dịu dàng và theo đúng
bản thân cô ấy"
bản thân cô ấy"
12:14
One thing he was thinking of is something that most of us take for granted today,
177
722000
4000
Một việc mà ông ấy phải suy nghĩ là một
thứ mà chúng ta cho là hiển nhiên ngày nay
thứ mà chúng ta cho là hiển nhiên ngày nay
12:18
but in his day it wasn't taken for granted.
178
726000
3000
nhưng vào thời đó thì không như thế
Câu chuyện là thế này, nó không chắc chắn
đúng, nhưng rất nhiều người kể nó.
đúng, nhưng rất nhiều người kể nó.
12:21
There's the story, which is not absolutely certain to be right, but a lot of people told it.
179
729000
6000
12:27
Four sources told it. That when they had the plague in Cambridge,
180
735000
4000
Vào thời đó, khi có dịch hạch ở Cambridge,
12:31
and he went down to his mother's farm -- because the university was closed --
181
739000
4000
Ông ấy trở về trang trại của mẹ -- vì
trường đại học đã đóng cửa --
trường đại học đã đóng cửa --
ông ấy thấy một quả táo rơi từ trên cây,
trên đầu ông ấy, gì cũng được.
trên đầu ông ấy, gì cũng được.
12:35
he saw an apple fall from a tree, or on his head or something.
182
743000
4000
12:39
And he realized suddenly that the force that drew the apple down to the earth
183
747000
4000
Và ông ấy bất ngờ nhận ra rằng lực hút quả
táo về phía trái đất
táo về phía trái đất
12:43
could be the same as the force regulating the motions of the planets and the moon.
184
751000
6000
có thể cũng là lực ảnh hưởng chuyển động
của các hành tinh và mặt trăng
của các hành tinh và mặt trăng
Đó là một sự thống nhất lớn vào thời đó,
mặc dù hiện nay ta cho nó là hiển nhiên
mặc dù hiện nay ta cho nó là hiển nhiên
12:49
That was a big unification for those days, although today we take it for granted.
185
757000
5000
12:54
It's the same theory of gravity.
186
762000
4000
Nó là lực hấp dẫn.
Nên ông ấy nói rằng đó là quy luật của tự
nhiên, sự hoà hợp:
nhiên, sự hoà hợp:
12:58
So he said that this principle of nature, consonance:
187
766000
5000
13:03
"This principle of nature being very remote from the conceptions of philosophers,
188
771000
5000
"Quy luật này của tự nhiên rất khác với
quan niệm của các nhà triết học,
quan niệm của các nhà triết học,
13:08
I forbore to describe it in that book,
189
776000
3000
tôi đã kiềm chế mô tả nó trong cuốn sách,
13:11
lest I should be accounted an extravagant freak ... "
190
779000
4000
để khỏi đụng phải một cuộc khủng hoảng
không cần thiết ..."
không cần thiết ..."
13:15
That's what we all have to watch out for, (Laughter) especially at this meeting.
191
783000
5000
Chúng ta cần phải coi chừng việc đó,(cười)
đặc biệt là ở buổi gặp mặt này
đặc biệt là ở buổi gặp mặt này
13:20
" ... and so prejudice my readers against all those things which were the main design of the book."
192
788000
5000
"...và do đó làm cho người đọc có định
kiến với nội dung chính của cuốn sách"
kiến với nội dung chính của cuốn sách"
13:25
Now, who today would claim that as a mere conceit of the human mind?
193
793000
4000
Ai trong thời đại này có thể tuyên bố rằng
đó là sự kiêu ngạo của trí tuệ loài người?
đó là sự kiêu ngạo của trí tuệ loài người?
13:29
That the force that causes the apple to fall to the ground
194
797000
4000
Rằng lực làm quả táo rơi xuống đất
13:33
is the same force that causes the planets and the moon to move around,
195
801000
3000
giống với lực làm cho các hành tinh và
mặt trăng di chuyển,
mặt trăng di chuyển,
13:36
and so on? Everybody knows that. It's a property of gravitation.
196
804000
5000
và nhiều thứ nữa? Mọi người biết điều đó.
Đó là đặc tính của lực hấp dẫn
Đó là đặc tính của lực hấp dẫn
13:41
It's not something in the human mind. The human mind can, of course, appreciate it
197
809000
4000
Nó không phải là thứ có sẵn ở con người.
Bộ não con người tất nhiên nhận thấy nó
Bộ não con người tất nhiên nhận thấy nó
13:45
and enjoy it, use it, but it's not -- it doesn't stem from the human mind.
198
813000
5000
và tận hưởng nó, sử dụng nó, nhưng nó
không bắt nguồn từ con người
không bắt nguồn từ con người
13:50
It stems from the character of gravity.
199
818000
2000
Nó bắt nguồn từ đặc điểm của lực hấp dẫn.
13:52
And that's true of all the things we're talking about.
200
820000
2000
Và nó đúng cho mọi thứ ta đang nói tới
13:54
They are properties of the fundamental law.
201
822000
2000
Nó là các đặc tính của định luật căn bản
13:56
The fundamental law is such that the different skins of the onion resemble one another,
202
824000
6000
Định luật căn bản là việc những lớp vỏ
khác nhau của củ hành lại giống nhau,
khác nhau của củ hành lại giống nhau,
14:02
and therefore the math for one skin allows you to express beautifully and simply
203
830000
4000
vậy nên toán học cho một lớp vỏ có thể
giúp bạn biểu đạt đơn giản và cuốn hút
giúp bạn biểu đạt đơn giản và cuốn hút
14:06
the phenomenon of the next skin.
204
834000
3000
hiện tượng của lớp vỏ tiếp theo.
14:09
I say here that Newton did a lot of things that year:
205
837000
3000
I muốn nói rằng Newton đã làm
rất nhiều năm đó
rất nhiều năm đó
14:12
gravity, the laws of motion, the calculus, white light composed of all the colors of the rainbow.
206
840000
6000
Trọng lực, quy luật chuyển động, vi phân,
ánh sáng trắng bao gồm tất cả các màu.
ánh sáng trắng bao gồm tất cả các màu.
14:18
And he could have written quite an essay on "What I Did Over My Summer Vacation."
207
846000
6000
Thậm chí ông ấy có thể viết cả một bài
luận về "Tôi Đã Làm Gì Vào Kỳ Nghỉ Hè."
luận về "Tôi Đã Làm Gì Vào Kỳ Nghỉ Hè."
14:24
(Laughter)
208
852000
4000
(Tiếng cười)
14:28
So we don't have to assume these principles as separate metaphysical postulates.
209
856000
10000
Nên chúng ta không cần cho rằng những quy
luật này tách biệt với các định đề siêu hình
luật này tách biệt với các định đề siêu hình
14:38
They follow from the fundamental theory.
210
866000
6000
Chúng bắt nguồn từ lý thuyết cơ bản
Và ta gọi chúng là các đặc tính trồi lên
14:44
They are what we call emergent properties.
211
872000
2000
14:46
You don't need -- you don't need something more to get something more.
212
874000
7000
Bạn không cần nhiều hơn để có nhiều hơn
14:53
That's what emergence means.
213
881000
2000
Sự trồi lên có nghĩa là như vậy.
14:55
Life can emerge from physics and chemistry, plus a lot of accidents.
214
883000
9000
Cuộc sống có thể trồi lên từ vật lý và
hoá học, với rất nhiều biến cố,
hoá học, với rất nhiều biến cố,
Suy nghĩ của con người xuất hiện từ
dây thần kinh và những biến cố.
dây thần kinh và những biến cố.
15:04
The human mind can arise from neurobiology and a lot of accidents,
215
892000
5000
và các liên kết hoá học xuất hiện từ
vật lý và một số biến cố.
vật lý và một số biến cố.
15:09
the way the chemical bond arises from physics and certain accidents.
216
897000
7000
Ta không làm giảm sự quan trọng của
các lĩnh vực này khi cho rằng
các lĩnh vực này khi cho rằng
15:16
It doesn't diminish the importance of these subjects
217
904000
4000
15:20
to know that they follow from more fundamental things, plus accidents.
218
908000
6000
chúng theo sau những thứ căn bản hơn, và
các biến cố.
các biến cố.
Đó là một quy luật chung, và nhận ra điều
này cực kỳ quan trọng.
này cực kỳ quan trọng.
15:26
That's a general rule, and it's critically important to realize that.
219
914000
5000
Bạn không cần nhiều hơn để có nhiều hơn.
15:31
You don't need something more in order to get something more.
220
919000
4000
Họ cứ hỏi như thế này khi đọc cuốn sách
của tôi, The Quark and the Jaguar,"
của tôi, The Quark and the Jaguar,"
15:35
People keep asking that when they read my book, "The Quark and the Jaguar,"
221
923000
4000
Và họ nói, "Không phải có cái gì đó nhiều
hơn những gì ông có ở đây?"
hơn những gì ông có ở đây?"
15:39
and they say, "Isn't there something more beyond what you have there?"
222
927000
4000
15:43
Presumably, they mean something supernatural.
223
931000
4000
Có thể họ cho rằng có cái gì đó
siêu tự nhiên.
siêu tự nhiên.
15:47
Anyway, there isn't. (Laughter)
224
935000
2000
Nhưng, thực sự là không. (Tiếng cười)
15:49
You don't need something more to explain something more.
225
937000
5000
Bạn không cần nhiều hơn để giải thích
nhiều hơn.
nhiều hơn.
15:54
Thank you very much. (Applause)
226
942000
3000
Cảm ơn rất nhiều. (vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Murray Gell-Mann - PhysicistMurray Gell-Mann brings visibility to a crucial aspect of our existence that we can't actually see: elemental particles. He won the Nobel Prize in Physics for introducing quarks, one of two fundamental ingredients for all matter in the universe.
Why you should listen
He's been called "the man with five brains" -- and Murray Gell-Mann has the resume to prove it. In addition to being a Nobel laureate, he is an accomplished physicist who's earned numerous awards, medals and honorary degrees for his work with subatomic particles, including the groundbreaking theory that the nucleus of an atom comprises 100 or so fundamental building blocks called quarks.
Gell-Mann's influence extends well beyond his field: He's a member of the National Academy of Sciences, the American Academy of Arts and Sciences, and the Council on Foreign Relations. He also serves on the board of the Wildlife Conservation Society and is a director of Encyclopedia Britannica. Gell-Mann, a professor emeritus of Caltech, now heads the evolution of human languages program at the Santa Fe Institute, which he cofounded in 1984.
A prolific writer -- he's penned scores of academic papers and several books, including The Quark and the Jaguar -- Gell-Mann is also the subject of the popular science biography Strange Beauty: Murray Gell-Mann and the Revolution in 20th-Century Physics.
Murray Gell-Mann | Speaker | TED.com