TED2007
James Randi: Homeopathy, quackery and fraud
James Randi: Akuzas mediumojn
Filmed:
Readability: 3.2
4,807,818 views
La famkonata skeptikulo James Randi avide glutas superdozon de homeopatia dormigilo surscene, kaj tiel komencas 18-minutan akuzadon pri neraciaj kredoj. Li prezentas defion al mediumoj el ĉie: pruvu, ke tio kion vi faras estas vera, kaj vi ricevos 1 000 000 dolarojn. (Oni ankoraŭ atendas gajninton.)
James Randi - Skeptic and conjuror
Legendary skeptic James Randi has devoted his life to debunking frauds and investigating paranormal and pseudoscientific claims. Full bio
Legendary skeptic James Randi has devoted his life to debunking frauds and investigating paranormal and pseudoscientific claims. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
Good morning.
0
1000
2000
Bonan tagon.
00:18
Happy to see so many fine folks out here
1
3000
3000
Mi ĝojas vidi tiom da amikoj
00:21
and so many smiling faces.
2
6000
2000
kaj tiom da ridetoj.
00:24
I have a very peculiar
3
9000
2000
Mi havas tre personan
00:26
background, attitude and approach
4
11000
2000
sintenon kaj rilaton
00:28
to the real world
5
13000
2000
koncerne realecon,
00:30
because I am a conjurer.
6
15000
2000
ĉar mi estas prestidigitisto.
00:32
Now, I prefer that term over magician,
7
17000
3000
Mi preferas tiun vorton, al tiu de magiisto;
00:35
because if I were a magician, that would mean
8
20000
2000
se mi estus magiisto, tio signifus,
00:37
that I use spells and incantations
9
22000
2000
ke mi uzas sorĉojn, sorĉkantojn
00:39
and weird gestures
10
24000
3000
kaj ĉiajn gestaĉojn
00:42
in order to accomplish real magic.
11
27000
3000
por efektivigi veran magion.
00:45
No, I don't do that; I'm a conjurer,
12
30000
2000
Tion mi ne faras; mi estas prestidigitisto,
00:47
who is someone who pretends to be
13
32000
3000
tiu kiu ŝajnigas sin
00:50
a real magician. (Laughter)
14
35000
3000
vera magiisto. (Ridoj)
00:53
Now, how do we go about that sort of thing?
15
38000
3000
Sed, kiel oni elturniĝas prie?
00:56
We depend on the fact
16
41000
2000
Ĉio dependas de la fakto,
00:58
that audiences, such as yourselves,
17
43000
2000
ke spektantaroj kiel tiu ĉi
01:00
will make assumptions.
18
45000
2000
facile akceptas iluziojn.
01:02
For example, when I walked up here
19
47000
2000
Ekzemple, kiam mi surscenejis
01:04
and I took the microphone from the stand
20
49000
2000
kaj deprenis la mikrofonon de ties apogilo
01:06
and switched it on,
21
51000
2000
kaj ŝaltis ĝin, vi pensis,
01:08
you assumed this was a microphone, which it is not.
22
53000
2000
ke tio ĉi estas ja mikrofono -- eraro!
01:10
(Laughter)
23
55000
2000
(Ridoj)
01:12
As a matter of fact, this is something
24
57000
2000
Fakte, ĝi estas aĵo, kion
01:14
that about half of you, more than half of you will not be familiar with.
25
59000
3000
pli ol la duono el vi ne konas:
01:17
It's a beard trimmer, you see?
26
62000
3000
Barbotondilo, ĉu vi vidas?
01:20
And it makes a very bad microphone;
27
65000
2000
Ĝi faras aĉan mikrofonon;
01:22
I've tried it many times. (Laughter)
28
67000
2000
jes, mi plurfoje provis. (Ridoj)
01:24
The other assumption that you made --
29
69000
2000
Aliaj iluzioj vi akceptas --
01:26
and this little lesson is to show you
30
71000
2000
kaj tiu ĉi lecioneto montros al vi,
01:28
that you will make assumptions.
31
73000
2000
ke vi ja facile akceptas ilin.
01:30
Not only that you can, but that you will
32
75000
2000
Ne nur povas vi, sed pretas vi fari ĝin
01:32
when they are properly suggested to you.
33
77000
2000
des pli kiam oni taŭge sugestas ilin al vi.
01:34
You believe I'm looking at you.
34
79000
2000
Vi kredas, ke mi rigardas vin.
01:36
Wrong. I'm not looking at you. I can't see you.
35
81000
3000
Tute ne. Mi ne rigardas vin. Mi ne povas vidi vin.
01:39
I know you're out there, they told me backstage, it's a full house and such.
36
84000
3000
Ja ĉeestas amaso, mi scias. Kulise, oni diris min,
ke plenplenas la ejo.
ke plenplenas la ejo.
01:42
I know you're there because I can hear you,
37
87000
2000
Efektive, mi ja aŭdas,
01:44
but I can't see you because I normally wear glasses.
38
89000
3000
sed ne vidas vin, ĉar mankas miaj okulvitroj.
01:47
These are not glasses, these are empty frames. (Laughter)
39
92000
2000
Kaj tio ĉi? Nur senvitra muntaĵo. (Ridoj)
01:49
Quite empty frames.
40
94000
2000
Tute senvitra.
01:51
Now why would a grown man appear before you
41
96000
3000
Nu, kial do plenkreskulo venas alparoli vin
01:54
wearing empty frames on his face?
42
99000
2000
kun senvitra muntaĵo sur la nazo?
01:56
To fool you, ladies and gentlemen,
43
101000
2000
Por trompi vin, Gesinjoroj,
01:58
to deceive you, to show that you, too,
44
103000
3000
por mistifiki vin kaj montri, ke vi ankaŭ,
02:01
can make assumptions.
45
106000
2000
akceptas iluziojn.
02:03
Don't you ever forget that.
46
108000
2000
Neniam forgesu tion.
02:05
Now, I have to do something -- first of all, switch to real glasses
47
110000
2000
Bone, antaŭ ĉio, repreni miajn verajn okulvitrojn
02:07
so I can actually see you,
48
112000
2000
por fine vidi vin,
02:09
which would probably be a convenience. I don't know.
49
114000
3000
tio kio estos sendube pli plaĉa.
Mi ankoraŭ ne eblis juĝi,
Mi ankoraŭ ne eblis juĝi,
02:12
I haven't had a good look. Well, it's not that great a convenience.
50
117000
2000
bone rigardi. Nu, ne tiom plaĉa, kiom mi pensis...
02:14
(Laughter)
51
119000
2000
(Ridoj)
02:16
I have to do something now, which seems
52
121000
2000
Nun, mi devas fari ion, kio ŝajnos
02:18
a little bit strange for a magician.
53
123000
2000
iom stranga, fare de magiisto.
02:20
But I'm going to take some medication.
54
125000
2000
Mi devas preni medikamenton.
02:22
This is a full bottle of
55
127000
2000
Jen flakono plena je
02:24
Calms Forte.
56
129000
2000
Calms Forte.
02:26
I'll explain that in just a moment.
57
131000
2000
Post momento mi klarigos.
02:28
Ignore the instructions,
58
133000
2000
Ignoru la instrukciojn,
02:30
that's what the government has to put in there
59
135000
2000
tiujn la registaro metas nur
02:32
to confuse you, I'm sure.
60
137000
3000
por konfuzi nin, tutcerte.
02:35
I will take enough of these. Mm.
61
140000
2000
Mi englutos sufiĉe da tiuj. Mm.
02:38
Indeed, the whole container.
62
143000
2000
Kial ne la tutaĵon.
02:47
Thirty-two tablets of Calms Forte.
63
152000
3000
Tridek du granuloj de Calms Forte.
02:50
Now that I've done that -- I'll explain it in a moment --
64
155000
3000
Tion farinte -- la kialon mi rivelos baldaŭ --
02:53
I must tell you that
65
158000
2000
mi devas diri al vi,
02:55
I am an actor.
66
160000
2000
ke mi estas aktoro.
02:57
I'm an actor who plays a specific part.
67
162000
3000
Aktoro, kiu ludas specifan rolon.
03:00
I play the part of a magician,
68
165000
2000
La rolon de magiisto,
03:02
a wizard, if you will, a real wizard.
69
167000
3000
sorĉisto, se vi preferas, vera sorĉisto.
03:05
If someone were to appear on this stage in front of me
70
170000
3000
Se iu surscenejus kaj alparolus vin
03:08
and actually claim to be
71
173000
2000
por anonci, ke li estas
03:10
an ancient prince of Denmark named Hamlet,
72
175000
3000
antikva Danlanda princo nomata Hamleto,
03:13
you would be insulted
73
178000
2000
vi sentus vin insultitaj
03:15
and rightly so.
74
180000
2000
kaj tute prave.
03:17
Why would a man assume that you would believe
75
182000
2000
Kiel ulo povus supozi, ke vi kredos
03:19
something bizarre like this?
76
184000
2000
rakonton tiom bizaran?
03:21
But there exists out there
77
186000
2000
Sed tra la mondo vidiĝas
03:23
a very large population
78
188000
3000
grandega aro da homoj,
03:26
of people who will tell you
79
191000
2000
kiuj pretas aserti,
03:28
that they have psychic, magical powers
80
193000
2000
ke ili havas psikajn, magiajn povojn
03:30
that they can predict the future,
81
195000
2000
ke ili scipovas antaŭvidi la estontecon,
03:32
that they can make contact with the deceased.
82
197000
2000
kaj kontakti la forpasintojn.
03:34
Oh, they also say
83
199000
2000
Ho, ili ankaŭ asertas...
03:36
they will sell you astrology
84
201000
2000
ili vendas al vi horoskopojn
03:38
or other fortunetelling methods.
85
203000
2000
aŭ aliajn aŭguraĵojn.
03:40
Oh, they gladly sell you that, yes.
86
205000
2000
Ho, ja ĝojkore ili tion pretas fari.
03:42
And they also say
87
207000
2000
Kaj ili diras ankaŭ,
03:44
that they can give you perpetual motion machines
88
209000
2000
ke ili povas konstrui eternajn movilojn
03:46
and free energy systems.
89
211000
2000
kaj sistemojn uzantajn senliman energion.
03:48
They claim to be psychics,
90
213000
2000
Ili asertas, ke ili estas mediumoj,
03:50
or sensitives, whatever they can.
91
215000
2000
aŭ psikuloj, aŭ mi ne scias kio.
03:52
But the one thing that has made a big comeback
92
217000
3000
Sed la afero, kiu vigle reviviĝas
03:55
just recently
93
220000
2000
de malmulte da tempo
03:57
is this business of
94
222000
2000
estas la negoco
03:59
speaking with the dead.
95
224000
2000
komuniki kun la mortintoj.
04:02
Now, to my innocent mind,
96
227000
2000
Nu, por mia senartifika menso,
04:04
dead implies
97
229000
3000
esti morte implicas
04:07
incapable of communicating. (Laughter)
98
232000
3000
ian neeblon komuniki. (Ridoj)
04:10
You might agree with me on that.
99
235000
2000
Eble vi konkordas kun mi prie.
04:12
But these people, they tend to tell you that
100
237000
3000
Sed tiuj uloj, ili diras al vi
04:15
not only can they communicate with the dead --
101
240000
2000
ne nur, ke ili ja komunikas kun la mortintoj --
04:17
"Hi, there" --
102
242000
2000
"Saluton" --
04:19
but they can hear the dead as well,
103
244000
2000
sed, ke ili krome aŭdas ilin,
04:21
and they can relay this information back to the living.
104
246000
3000
kaj povas transdoni ties mesaĝojn al la vivuloj.
04:24
I wonder if that's true.
105
249000
2000
Nu, ĉu ĝi veras?.
04:26
I don't think so, because
106
251000
2000
Dubinde estas, pro tio
04:28
this subculture of people
107
253000
2000
ke tiu aro de homaĉoj
04:30
use exactly the same gimmicks that we magicians do,
108
255000
3000
uzas ekzakte la samajn trukojn kiel ni magiistoj,
04:33
exactly the same --
109
258000
2000
ekzakte la samajn --
04:35
the same physical methods, the same psychological methods --
110
260000
3000
la samaj metodoj, ĉu fizikaj aŭ psikologiaj --
04:38
and they effectively and profoundly
111
263000
3000
kaj tion farante, ili profunde kaj ade
04:41
deceive millions of people around the earth,
112
266000
2000
trompas milionojn da homoj tramonde,
04:43
to their detriment.
113
268000
2000
kaj nocas ilin.
04:45
They deceive these people,
114
270000
2000
Ili trompas aliulojn,
04:47
costs them a lot of money,
115
272000
2000
prifraŭdas ties monon,
04:49
cost them a lot of emotional anguish.
116
274000
2000
suferigas al ili egan angoron.
04:51
Billions of dollars are spent
117
276000
2000
Oni elspezas miliardojn
04:53
every year, all over the globe,
118
278000
3000
ĉiujare, tra la mondo,
04:56
on these charlatans.
119
281000
2000
pro tiuj ĉarlatanoj.
04:58
Now, I have two questions
120
283000
2000
Nu, du demandojn
05:00
I would like to ask these people
121
285000
2000
mi ŝatus starigi al tiuj uloj
05:02
if I had the opportunity to do so.
122
287000
2000
se mi havus la oportunon.
05:04
First question: If I want to ask them to call up --
123
289000
3000
Unue: Se mi volas, ke ili voku --
05:07
because they do hear them through the ear.
124
292000
2000
ĉar ili aŭdas la mortintojn per siaj propraj oreloj.
05:09
They listen to the spirits like this --
125
294000
2000
Tiele ili aŭskultas la spiritojn --
05:11
I'm going to ask you to call up the ghost of my grandmother
126
296000
3000
ke ili voku la fantomon de mia avino,
05:14
because, when she died, she had the family will,
127
299000
2000
ĉar ŝi mortis antaŭ ol diri kie estas kaŝita
05:16
and she secreted it someplace. We don't know where it is,
128
301000
2000
ŝia testamento. Ni tute ne scias kie ĝi estas.
05:18
so we ask Granny, "Where is the will, Granny?"
129
303000
3000
Do mi pridemandas Avinjon: "Kie la testamento, Avinjo?"
05:21
What does Granny say? She says, "I'm in heaven and it's wonderful.
130
306000
3000
Kion respondas ŝi? Ŝi diras: "Mi estas en la Ĉielo; ĉio glatas.
05:24
I'm here with all my old friends, my deceased friends,
131
309000
2000
Mi revidas longtempajn forpasintajn
05:26
and my family
132
311000
2000
amikojn kaj familianojn, kaj ĉiujn
05:28
and all the puppy dogs and the kittens that I used to have when I was a little girl.
133
313000
3000
hundidojn kaj katidojn, kiujn mi havis infanaĝe.
05:31
And I love you, and I'll always be with you.
134
316000
3000
Kaj mi amas vin; mi ĉiam estos kun vi.
05:34
Good bye."
135
319000
2000
Ĝis la reaŭdo."
05:36
And she didn't answer the damn question!
136
321000
2000
Damne, ŝi ne respondis la malbenan demandon!
05:38
Where is the will?
137
323000
2000
Kie la testamento?
05:40
Now, she could easily have said,
138
325000
2000
Nu, ŝi facile povintus diri,
05:42
"Oh, it's in the library on the second shelf, behind the encyclopedia,"
139
327000
2000
"Ho jes, sur la dua breto de la biblioteko, malantaŭ la enciklopedio",
05:44
but she doesn't say that. No, she doesn't.
140
329000
3000
sed ne, ne pri tio ŝi babilis.
05:47
She doesn't bring any useful information to us.
141
332000
3000
Ŝi transdonis nenian utilan informeron.
05:50
We paid a lot of money for that information,
142
335000
2000
Ni kare pagis por tiu informero,
05:52
be we didn't get it.
143
337000
2000
sed ne ricevis ĝin.
05:54
The second question that I'd like to ask, rather simple:
144
339000
3000
Mia dua demando estus tre simpla:
05:57
Suppose I ask them to contact
145
342000
2000
Se mi petas, ke ili kontaktu
05:59
the spirit of my deceased father-in-law, as an example.
146
344000
3000
la spiriton de mia forpasinta bopatro, ekz.,
06:02
Why do they insist on saying --
147
347000
2000
kial ili senĉese diras --
06:04
remember, they speak into this ear --
148
349000
2000
memoru, oni parolas al ili ĉeorele --
06:06
why do they say, "My name starts with J or M?"
149
351000
4000
kial ili diras: "Mia nomo komencas per J aŭ M?"
06:11
Is this a hunting game?
150
356000
2000
Ĉu temas pri divenludo?
06:13
Hunting and fishing? What is it?
151
358000
2000
Ĉu ili rajtas starigi 20 demandojn
06:15
Is it 20 questions? No, it's more like 120 questions.
152
360000
3000
ĝis trafi la bonan respondon?
20, aŭ 120, plejofte...
20, aŭ 120, plejofte...
06:18
But it is a cruel, vicious,
153
363000
3000
Nu, kia kruela, turmentiga,
06:22
absolutely conscienceless --
154
367000
3000
tute malhonesta --
06:25
I'll be all right, keep your seats (Laughter) --
155
370000
3000
ja bone fartas mi, residiĝu (Ridoj) --
06:28
game that these people play.
156
373000
2000
ludo flanke de tiuj trompistoj.
06:30
And they take advantage of the innocent, the naive,
157
375000
3000
Ili parazitas povrajn funebrulojn
06:33
the grieving, the needy people out there.
158
378000
3000
senartifikajn kaj naivajn.
06:36
Now, this is a process
159
381000
2000
Sciu, ke procedon tian
06:38
that is called cold reading.
160
383000
3000
oni nomas "konjekto-diveno".
06:42
There's one fellow out there,
161
387000
2000
Mi konas ulon...
06:45
Van Praagh is his name, James Van Praagh.
162
390000
2000
li nomiĝas Van Praagh, James Van Praagh --
06:47
He's one of the big practitioners of this sort of thing.
163
392000
2000
granda praktikanto de tiu artaĉo.
06:49
John Edward, Sylvia Browne
164
394000
3000
John Edward, Sylvia Browne
06:52
and Rosemary Altea, they are other operators.
165
397000
3000
kaj Rosemary Altea estas ties gekolegoj.
06:55
There are hundreds of them all over the earth, but in this country,
166
400000
3000
Ili svarmas ĉie, sed nialande,
06:58
James Van Praagh is very big.
167
403000
2000
James Van Praagh estas ja famkonata.
07:00
And what does he do? He likes to tell you
168
405000
2000
Kaj kion faras li? Li ŝatas riveli
07:02
how the deceased got deceased,
169
407000
2000
kiel mortintoj mortis,
07:04
the people he's talking to through his ear, you see?
170
409000
3000
tiuj mortintoj, kiuj flustras ĉe lia orelo.
07:07
So what he says is, very often, is like this: he says,
171
412000
3000
Do oftege, li elbuŝigas fidirojn tiajn:
07:10
"He tells me, he tells me, before he passed,
172
415000
3000
"Li diras, li diras al mi, ke antaŭ ol forpasi,
07:14
that he had trouble breathing."
173
419000
2000
li spiris pene". Uloj!
07:16
Folks, that's what dying is all about!
174
421000
2000
Jen ĝuste tio kio provokas morton!
07:18
(Laughter)
175
423000
2000
(Ridoj)
07:20
You stop breathing, and then you're dead.
176
425000
2000
Oni ĉesas spiri, kaj mortas.
07:22
It's that simple.
177
427000
2000
Estas tutsimpla afero.
07:24
And that's the kind of information they're going to bring back to you?
178
429000
3000
Kaj informeron tian li ĉerpas ĉe "la alia flanko"?
07:27
I don't think so.
179
432000
2000
Mi ege pridubas tion.
07:29
Now, these people will make guesses, they'll say things like,
180
434000
2000
Nu, tiuj homaĉoj eldiras kion ajn, hokfrazojn kiel
07:31
"Why am I getting electricity?
181
436000
2000
"Kial sentas mi elektron?
07:33
He's saying to me, 'Electricity.'
182
438000
3000
Li diras al mi, 'Elektro.'
07:36
Was he an electrician?" "No."
183
441000
2000
Ĉu li estis elektristo?" "Ne."
07:38
"Did he ever have an electric razor?" "No."
184
443000
2000
"Ĉu li uzis elektran razilon?" "Ne."
07:40
It was a game of hunting questions like this.
185
445000
2000
Ili disĵetas fiŝliniojn kaj hokojn tiele,
07:42
This is what they go through.
186
447000
2000
esperante kapti bonajn respondojn.
07:44
Now, folks often ask us
187
449000
2000
Ofte, homoj telefonas nin,
07:46
at the James Randi Educational Foundation,
188
451000
2000
ĉe la James Randi Edukfondaĵo,
07:48
they call me, they say, "Why are you so concerned about this, Mr. Randi?
189
453000
3000
kaj diras: kial tiel ĉagreniĝi pri tio, S-ro Randi?
07:51
Isn't it just a lot of fun?"
190
456000
2000
Ĉu ĝi ne estas simpla amuzilo?"
07:53
No, it is not fun. It is a cruel farce.
191
458000
3000
Ne, ne estas amuze. Estas kruela farso.
07:56
Now, it may bring a certain amount of comfort,
192
461000
3000
Eble ĝi alportas iom da konsolo al kelkaj,
07:59
but that comfort lasts
193
464000
2000
sed la konsolo daŭras
08:01
only about 20 minutes or so.
194
466000
2000
pli-malpli 20 minutojn.
08:03
And then the people look in the mirror, and they say,
195
468000
2000
Poste, la viktimoj pripensas kaj diras:
08:05
I just paid a lot of money for that reading.
196
470000
2000
"Mi pagis amason da steloj por ricevi mesaĝon,
08:07
And what did she say to me? 'I love you!'"
197
472000
3000
kaj kion diris ĝi? 'Mi vin amas!'"
08:10
They always say that.
198
475000
2000
Ili ĉiam diras tiaĵojn.
08:12
They don't get any information,
199
477000
2000
Ili ne ricevas informeron,
08:14
they don't get any value for what they spend.
200
479000
2000
tio, kion ili ricevas ne egalvaloras la elspezon.
08:16
Now, Sylvia Browne is the big operator.
201
481000
2000
Nu, Sylvia Browne, jen granda aferistino.
08:18
We call her "The Talons."
202
483000
2000
Ni moknomas ŝin "Ungegoj".
08:20
Sylvia Browne -- thank you --
203
485000
2000
Sylvia Browne -- dankon --
08:22
Sylvia Browne is the big operator
204
487000
3000
Sylvia Browne starigis la plej grandan
08:25
in this field at this very moment.
205
490000
2000
el tiuj negocaĉoj ĝis nun.
08:27
Now, Sylvia Browne -- just to show you --
206
492000
3000
Sylvia Browne -- bone aŭskultu --
08:30
she actually gets 700 dollars
207
495000
3000
postulas 700 dolarojn
08:33
for a 20 minute reading over the telephone,
208
498000
3000
por 20-minuta telefonkonversacio,
08:36
she doesn't even go there in person,
209
501000
2000
ne necese, ke ŝi renkontu vin,
08:38
and you have to wait up to two years because
210
503000
2000
kaj la atendo estas dujara,
08:40
she's booked ahead that amount of time.
211
505000
2000
tiom populara ŝi fariĝis.
08:42
You pay by credit card or whatever,
212
507000
2000
Oni pagas kreditkarte aŭ kiel ajn,
08:44
and then she will call you
213
509000
2000
kaj ŝi telefonos vin iam
08:46
sometime in the next two years.
214
511000
2000
dum la venontaj du jaroj. Vi tuj certos,
08:48
You can tell it's her. "Hello, this is Sylvia Browne."
215
513000
2000
ke estas ŝi. "Ha-lo, mi 'stas Sylvia Browne."
08:50
That's her, you can tell right away.
216
515000
2000
Jes ja, vi tuj rekonos ŝin.
08:54
Now, Montel Williams is an intelligent man.
217
519000
3000
Nu, Montel Williams estas inteligenta viro,
08:57
We all know who he is on television.
218
522000
3000
famkonata televida anoncisto.
09:00
He's well educated, he's smart,
219
525000
2000
Bonedukita, klera,
09:02
he knows what Sylvia Browne is doing
220
527000
2000
li ja konas la fifarojn de Sylvia Browne
09:04
but he doesn't give a damn.
221
529000
2000
sed prifajfas ilin.
09:06
He just doesn't care.
222
531000
3000
Tute prifajfas ilin.
09:10
Because, the bottom line is, the sponsors love it,
223
535000
3000
Tio, kio gravas por li estas la sponsoroj:
09:13
and he will expose her
224
538000
2000
kaj la sponsoroj ja ŝatas ŝin,
09:15
to television publicity all the time.
225
540000
2000
sekve, li elmontras ŝin televide konstante.
09:17
Now, what does Sylvia Browne give you for that 700 dollars?
226
542000
3000
Sed kion vendas Sylvia Browne kontraŭ 700 dolaroj?
09:20
She gives you the names of your guardian angels, that's first.
227
545000
3000
La nomojn de viaj gardanĝeloj, antaŭ ĉio.
09:23
Now, without that, how could we possibly function? (Laughter)
228
548000
3000
Kompreneble: kiel elturniĝi sen tio? (Ridoj)
09:26
She gives you the names of previous lives,
229
551000
3000
Ŝi ankaŭ diras kiel vi nomiĝis
09:29
who you were in previous lives.
230
554000
2000
en viaj antaŭaj vivoj.
09:31
Duh.
231
556000
2000
Mirindege.
09:33
It turns out that the women
232
558000
2000
Oni rapide konstatas,
09:35
that she gives readings for
233
560000
2000
ke ŝiaj klientinoj ĉiuj estis
09:37
were all Babylonian princesses, or something like that.
234
562000
3000
Babilonaj princinoj, aŭ io simila,
09:40
And the men were all Grecian warriors
235
565000
2000
kaj la viroj estis helenaj militistoj
09:42
fighting with Agamemnon.
236
567000
3000
flanke de Agamemnono.
09:45
Nothing is ever said about
237
570000
2000
Oni neniam mencias
09:47
a 14 year-old bootblack in the streets of London
238
572000
2000
14-jara botciriston el la stratoj de Londono,
09:49
who died of consumption.
239
574000
2000
kiu mortis pro ftizo.
09:51
He isn't worth bringing back, obviously.
240
576000
3000
Klare, ne penvaloras invoki lin.
09:54
And the strange thing -- folks, you may have noticed this too.
241
579000
3000
Kaj strangege -- uloj, vi mem konstatis ĝin.
09:57
You see these folks on television --
242
582000
3000
Vi vidis kiel agas tiun fiaron televide --
10:00
they never call anybody back from hell. (Laughter)
243
585000
3000
ili neniam revenigas spiritojn el infero. (Ridoj)
10:04
Everyone comes back from heaven, but never from hell.
244
589000
3000
Ĉiuj loĝas en la Ĉielo, neniam en infero.
10:07
If they call back any of my friends,
245
592000
2000
Se ili revenigus kelkajn el miaj amikoj,
10:09
they're not going to... Well, you see the story.
246
594000
2000
ili... Nu, vi komprenas...
10:11
(Laughter)
247
596000
2000
(Ridoj)
10:14
Now, Sylvia Browne is an exception,
248
599000
3000
Nu, tiu Sylvia Browne estas esceptulino,
10:17
an exception in one way,
249
602000
2000
ŝi apartiĝas per spefica karakterizaĵo:
10:19
because the James Randi Educational Foundation, my foundation,
250
604000
3000
mia fondaĵo, la James Randi Edukfondaĵo,
10:22
offers a one million dollar prize in negotiable bonds.
251
607000
3000
proponas unu milionon da dolaroj,
10:25
Very simply won.
252
610000
2000
tre simple gajneblaj.
10:27
All you have to do is prove any paranormal, occult
253
612000
2000
Oni nur pruvu, siajn paranormalajn povojn
10:29
or supernatural event or power of any kind
254
614000
2000
aŭ ian ajn supernaturan okazaĵon aŭ povon
10:31
under proper observing conditions.
255
616000
2000
sub taŭgaj observadaj kondiĉoj.
10:33
It's very easy, win the million dollars.
256
618000
2000
Unu miliono, tre facile gajnebla.
10:35
Sylvia Browne is an exception in that
257
620000
2000
Sylvia Browne estas esceptulino pro tio,
10:37
she's the only professional psychic
258
622000
3000
ke ŝi estas la ununura pskikulo
10:40
in the whole world
259
625000
2000
tutmonda,
10:42
that has accepted our challenge.
260
627000
3000
kiu akceptis nian defion.
10:45
She did this on the "Larry King Live" show on CNN
261
630000
3000
Tion ŝi faris dum televidelsendo, ĉe CNN
10:48
six and a half years ago.
262
633000
3000
antaŭ ses jaroj kaj duono.
10:51
And we haven't heard from her since. Strange.
263
636000
3000
Ekde tiam, absoluta silento. Strange.
10:54
She said that, first of all, that she didn't know how to contact me.
264
639000
3000
Unue, ŝi diris, ke ŝi ne scias kiel kontakti min.
10:57
Duh.
265
642000
2000
Ĉu?
10:59
A professional psychic who speaks to dead people,
266
644000
2000
Profesia psikulino, kiu konversacias kun mortintoj,
11:02
she can't reach me?
267
647000
2000
ŝi ne eblas kontakti min?
11:04
(Laughter)
268
649000
2000
(Ridoj)
11:06
I'm alive, you may have noticed.
269
651000
2000
Mi estas viva, eble vi rimarkis.
11:08
Well, pretty well anyway.
270
653000
2000
Nu, pli-malpli, tio estas.
11:11
She couldn't reach me. Now she says she doesn't want to reach me
271
656000
3000
Ŝi ne eblas... Sed nun, ŝi diras, ke ŝi ne volas,
11:14
because I'm a godless person.
272
659000
3000
ĉar mi estas ne diotima.
11:17
All the more reason to take the million dollars,
273
662000
2000
Des pli bona motivo por senigi min de tiu miliono,
11:19
wouldn't you think, Sylvia?
274
664000
2000
ĉu ne, Sylvia?
11:21
Now these people need to be stopped, seriously now.
275
666000
3000
Nu, serioze, oni devas kontraŭbatali tiujn fiulojn.
11:24
They need to be stopped because this is a cruel farce.
276
669000
2000
Oni ja devas, ĉar tio ĉi estas kruela farso.
11:26
We get people coming to the foundation all the time.
277
671000
3000
Ĉe la Fondaĵo, ni oftege vidas homojn
11:29
They're ruined financially and emotionally
278
674000
3000
ruinigitajn finance kaj emocie,
11:32
because they've given their money and their faith
279
677000
2000
ĉar ili disdonis kaj monon kaj fidon
11:34
to these people.
280
679000
2000
al nefidindaj homaĉoj.
11:36
Now, I popped some pills earlier.
281
681000
2000
Bone, vi memoras, ke mi ĵus glutis granulojn.
11:38
I have to explain that to you.
282
683000
2000
Klarigon mi ŝuldas al vi prie.
11:40
Homeopathy, let's find out what that's all about.
283
685000
3000
Homeopatio -- ni iomete priparolu la aferon.
11:43
Hmm. You've heard of it.
284
688000
2000
Mmm. Vi jam aŭdis pri ĝi.
11:45
It's an alternative form of healing, right?
285
690000
3000
Temas pri alternativa kuracilo, ĉu ne?
11:48
Homeopathy actually consists -- and that's what this is.
286
693000
3000
Homeopatio, fakte -- jen ekzemplo.
11:51
This is Calms Forte,
287
696000
3000
Calms Forte,
11:54
32 caplets of sleeping pills! I forgot to tell you that.
288
699000
3000
32 granuloj dormigaj! Mi forgesis mencii ĝin.
11:57
I just ingested
289
702000
2000
Mi ĵus englutis dormigilon
11:59
six and a half days worth of sleeping pills.
290
704000
3000
sufiĉe por ses tagoj kaj duono.
12:02
(Laughter)
291
707000
2000
(Ridoj)
12:04
Six and a half days, that certainly is a fatal dose.
292
709000
2000
Ses tagoj kaj duono, sendube fatala dozo.
12:06
It says right on the back here,
293
711000
2000
Ĝuste tie ĉi, sur la flakono, oni diras:
12:08
"In case of overdose,
294
713000
2000
"Okaze de superdozo,
12:10
contact your poison control center immediately,"
295
715000
2000
tuj voku la telefonsukurejon",
12:12
and it gives an 800 number.
296
717000
2000
kaj jen la senpaga numero.
12:14
Keep your seats -- it's going to be okay.
297
719000
2000
Ne zorgu -- neniel danĝeras.
12:16
I don't really need it
298
721000
2000
Mi ne bezonas helpon;
12:18
because I've been doing this stunt
299
723000
2000
tiun veneniĝon mi faras
12:20
for audiences all over the world
300
725000
3000
antaŭ spektantaroj tramonde.
12:23
for the last eight or 10 years,
301
728000
2000
Jam de ok aŭ dek jaroj,
12:25
taking fatal doses of homeopathic sleeping pills.
302
730000
3000
mi glutas fatalajn dozojn de homeopatia dormigilo.
12:28
Why don't they affect me?
303
733000
2000
Kial ili ne efikas ĉe mi?
12:30
(Laughter)
304
735000
2000
(Ridoj)
12:32
(Applause)
305
737000
3000
(Aplaŭdoj)
12:35
The answer may surprise you.
306
740000
2000
La respondo povus surprizi vin.
12:37
What is homeopathy?
307
742000
2000
Kio estas homeopatio?
12:39
It's taking a medicine that really works
308
744000
2000
Prenu substancon, kiu vere efikas
12:41
and diluting it down
309
746000
2000
kaj diluu ĝin ĝis
12:43
well beyond Avogadro's limit.
310
748000
2000
ja sub la limo de Avogadro,
12:45
Diluting it down to the point
311
750000
2000
ĝis la punkto, fakte
12:47
where there's none of it left. (Laughter)
312
752000
3000
kie ĝi tute malaperas. (Ridoj)
12:50
Now folks, this is not
313
755000
2000
Amikoj, tio ĉi ne estas
12:52
just a metaphor I'm going to give you now, it's true.
314
757000
3000
nura metaforo. Ĝi estas vero.
12:55
It's exactly equivalent to taking
315
760000
2000
Estas ekzakte kiel preni
12:57
one 325 milligram aspirin tablet,
316
762000
4000
unu 325-milligraman aspirinon,
13:01
throwing it into the middle of Lake Tahoe,
317
766000
3000
ĵeti ĝin meze de grandega lago,
13:04
and then stirring it up, obviously with a very big stick,
318
769000
3000
miksi la tutaĵon, kompreneble per grandega kulero,
13:07
and waiting two years or so
319
772000
2000
kaj atendi proksimume du jarojn
13:09
until the solution is homogeneous.
320
774000
3000
por ke la solvaĵo homogeniĝas.
13:12
Then, when you get a headache,
321
777000
2000
Tiam, kiam vi sentas kapdoloron,
13:14
you take a sip of this water, and -- voila! -- it is gone.
322
779000
3000
trinku iomete de tiu akvo,
kaj -- miraklo -- vi resaniĝas.
kaj -- miraklo -- vi resaniĝas.
13:17
(Laughter)
323
782000
2000
(Ridoj)
13:19
Now that is true. That is what homeopathy is all about.
324
784000
3000
Jes, jen tio, kio homeopatio vere estas.
13:22
And another claim that they make -- you'll love this one --
325
787000
3000
Oni ankaŭ asertas -- vere ridinde --,
13:25
the more dilute the medicine is, they say,
326
790000
3000
ke ju pli diluita la substanco,
13:28
the more powerful it is.
327
793000
2000
des pli potenca ĝi fariĝas.
13:30
Now wait a minute, we heard about a guy in Florida.
328
795000
3000
Tute logike... Nu, mi aŭdis pri iu ulo en Florido.
13:33
The poor man, he was on homeopathic medicine.
329
798000
2000
La povrulo mortis pro superdozo
13:35
He died of an overdose.
330
800000
2000
de homeopatia kuracilo:
13:37
He forgot to take his pill.
331
802000
2000
Li forgesis preni ĝin.
13:39
(Laughter)
332
804000
2000
(Ridoj)
13:41
Work on it. Work on it.
333
806000
2000
Bone pripensu ĝin; vi komprenos.
13:45
It's a ridiculous thing. It is absolutely ridiculous.
334
810000
3000
Ridinde estas. Tute absurde.
13:48
I don't know what we're doing,
335
813000
2000
Mi ne scias kial ni kredas
13:50
believing in all this nonsense over all these years.
336
815000
3000
tiom da sensencaĵojn de tiom da jaroj.
13:53
Now, let me tell you,
337
818000
2000
Kaj nun, kelkaj vortoj,
13:55
The James Randi Educational Foundation
338
820000
2000
pri la James Randi Edukfondaĵo.
13:57
is waving this very big carrot,
339
822000
2000
Nia propono estas ja alloga,
13:59
but I must say, the fact that nobody
340
824000
3000
sed verdire, la fakto ke neniu
14:02
has taken us up on this offer
341
827000
2000
rapidas akcepti ĝin
14:04
doesn't mean that the powers don't exist.
342
829000
2000
ne signifas, ke paranormalaj povoj ne ekzistas.
14:06
They might, some place out there.
343
831000
3000
Ili ja povus ekzisti, ie, iel.
14:09
Maybe these people are just independently wealthy.
344
834000
3000
Eble mediumoj estas simple tro riĉaj.
14:12
Well, with Sylvia Browne I would think so.
345
837000
2000
Certe, ĝi pravas pri Sylvia Browne.
14:14
You know, 700 dollars for a 20 minute reading
346
839000
2000
Pripensu: 700 dolarojn por 20-minuta seanco
14:16
over the telephone --
347
841000
2000
pertelefona --
14:18
that's more than lawyers make!
348
843000
2000
avokatoj postulas malpli!
14:21
I mean that's a fabulous amount of money.
349
846000
2000
Ŝi probable enspezas amasegon da mono.
14:23
These people don't need the million dollars perhaps,
350
848000
3000
Homoj tiaj ne bezonas unu milionon
da dolaroj, sendube,
da dolaroj, sendube,
14:26
but wouldn't you think they'd like to take it
351
851000
2000
sed kial ne preni ĝin
14:28
just to make me look silly?
352
853000
2000
nur por ridindigi min?
14:30
Just to get rid of this godless person out there
353
855000
3000
Por silentigi tiun nediotima viraĉo
14:33
that Sylvia Browne talks about all the time?
354
858000
3000
pri kiu Sylvia Browne ĉiam parolas?
14:36
I think that something needs to be done about this.
355
861000
2000
Mi pensas, ke ion oni nepre faru pri tio.
14:38
We really would love to have suggestions from you folks
356
863000
3000
Ni vere ŝatus ricevi viajn sugestojn, amikoj,
14:41
on how to contact federal, state
357
866000
3000
pri kiel kontakti la estrarojn de la lando,
14:44
and local authorities
358
869000
2000
de la ŝtatoj kaj de la urboj
14:46
to get them to do something.
359
871000
2000
por devigi ilin fari ion.
14:48
If you find out -- now I understand.
360
873000
3000
Se vi ion eltrovas... Nu, kompreneble,
14:51
We've seen people, even today, speaking to us
361
876000
2000
hodiaŭ ni aŭdis homojn parolantajn
14:53
about AIDS epidemics
362
878000
2000
pri la aideso-epidemio
14:55
and starving kids around the world
363
880000
2000
kaj la malnutritaj infanoj ĉie ĉirkaŭ ni,
14:57
and impure water supplies that people have to suffer with.
364
882000
3000
kaj la dramoj kaŭzitaj de netrinkebla akvo.
15:00
Those are very important,
365
885000
2000
Ĉio tio ĉi ja gravas,
15:02
critically important to us.
366
887000
2000
estas vere grave por ni,
15:04
And we must do something about those problems.
367
889000
3000
kaj estas nia devo agi pri tiuj problemoj.
15:07
But at the same time,
368
892000
2000
Sed samtempe,
15:09
as Arthur C. Clarke said,
369
894000
2000
kiel Arthur C. Clarke skribis,
15:11
The rotting of the human mind,
370
896000
2000
la putriĝo de la homa menso,
15:13
the business of believing in the paranormal and the occult
371
898000
2000
la kredo je paranormaleco, kaj okultaj povoj
15:15
and the supernatural --
372
900000
2000
kaj psikuloj --
15:17
all of this total nonsense,
373
902000
2000
ĉiuj tiuj sensencaĵoj
15:19
this medieval thinking --
374
904000
2000
tiu Mezepoka pensmaniero --
15:21
I think something should be done about that,
375
906000
2000
io estas farenda prie, laŭ mi,
15:23
and it all lies in education.
376
908000
2000
kaj ĝi baziĝas sur edukado.
15:25
Largely, it's the media
377
910000
2000
Plejparte, la novaĵkomunikiloj
15:27
who are to blame for this sort of thing.
378
912000
2000
kulpas pri tiu problemo.
15:29
They shamelessly promote
379
914000
2000
Ili senhonte promocias
15:31
all kinds of nonsense of this sort
380
916000
2000
ĉiajn absurdaĵojn tiajn
15:33
because it pleases the sponsors.
381
918000
3000
por plaĉi al la sponsoroj.
15:37
It's the bottom line, the dollar line.
382
922000
2000
Por ili, nur gravas la gajnaĵoj, la financaj rezultoj.
15:39
That's what they're looking at.
383
924000
2000
Ili pensas nur pri tio.
15:41
We really must do something about this.
384
926000
2000
Kaj estas plenumenda de ni agi prie.
15:43
I'm willing to take your suggestions,
385
928000
2000
Mi pretas aŭskulti viajn sugestojn,
15:45
and I'm willing to have you
386
930000
2000
kaj invitas vin
15:47
tune in to our webpage.
387
932000
3000
viziti nian retpaĝaron.
15:50
It's www.randi.org.
388
935000
3000
-- www.randi.org.
15:53
Go in there and look at the archives,
389
938000
2000
Enklaku ĝin kaj konsultu la arkivojn,
15:55
and you will begin to understand much more
390
940000
2000
vi komencos plibone kompreni tion,
15:57
of what I've been talking about today.
391
942000
2000
pri kio mi parolis hodiaŭ.
15:59
You will see the records that we have.
392
944000
2000
Vi vidos niajn dosierojn.
16:01
There's nothing like sitting in that library
393
946000
2000
Nenio komparas al esti sidinta en tiu librejo
16:03
and having a family appear there
394
948000
2000
kaj vidi familion, kiu rakontas
16:05
and say that Mum gave away all the family fortune.
395
950000
3000
kiel panjo disdonis la familian havaĵon.
16:08
She cashed in the CDs,
396
953000
2000
Ŝi elbankigis la ŝparkontojn,
16:10
she gave away the stocks and the certificates.
397
955000
3000
disvendis la akciojn.
16:13
That's really sad to hear,
398
958000
2000
Ĉagrenigas aŭdi rakontojn tiajn,
16:15
and it hasn't helped them one bit,
399
960000
3000
kaj ŝi neniel helpis sian familion,
16:18
hasn't solved any of their problems.
400
963000
2000
neniun problemon ŝi solvis.
16:20
Yes, there could be a rotting of the American mind,
401
965000
2000
Jes, eble disvolviĝos putriĝo de la mensoj
en tiu ĉi lando,
en tiu ĉi lando,
16:22
and of the minds all the way around the earth,
402
967000
3000
kaj la mensoj de ĉie ĉirkaŭ la terglobo
16:25
if we don't start to think sensibly about these things.
403
970000
3000
se ni ne reagas taŭge pri tiu problemo.
16:29
Now, we've offered this carrot,
404
974000
2000
Nu, ni elmontras tiun allogaĵon,
16:31
as I say, we've dangled the carrot.
405
976000
2000
kaj agitas ĝin ĉe la nazo de ĉiuj.
16:33
We're waiting for the psychics to come forth and snap at it.
406
978000
2000
Ni atendas, ke la psikuloj venas mordeti ĝin.
16:35
Oh, we get lots of them,
407
980000
2000
Ho, ja multaj venas,
16:37
hundreds of them every year come by.
408
982000
2000
centoj venas provi ĉiujare.
16:39
These are dowsers and people
409
984000
2000
Ili estas rabdistoj kaj homoj,
16:41
who think that they can talk to the dead as well,
410
986000
2000
kiuj kredas, ke ankaŭ ili povas alparoli mortintojn,
16:43
but they're amateurs; they don't know how to evaluate
411
988000
2000
sed nur duarangaj ili estas; ili ne scias kiel taksi
16:45
their own so-called powers.
412
990000
3000
siajn laŭdirajn povojn.
16:48
The professionals never come near us,
413
993000
2000
La profesiulojn, oni neniam vidas.
16:50
except in that case of Sylvia Browne
414
995000
2000
Kun la escepto de Sylvia Browne,
16:52
that I told you about a moment ago.
415
997000
2000
kiel mi ĵus rakontis.
16:55
She did accept and then backed away.
416
1000000
3000
Unue, ŝi akceptis, sed nun ŝi rifuzas.
16:58
Ladies and gentlemen,
417
1003000
3000
Gesinjoroj,
17:01
I'm James Randi,
418
1006000
3000
Mi nomiĝas James Randi,
17:04
and I'm waiting.
419
1009000
3000
kaj mi atendas.
17:07
Thank you.
420
1012000
2000
Dankon.
17:09
(Applause)
421
1014000
3000
(Aplaŭdoj)
ABOUT THE SPEAKER
James Randi - Skeptic and conjurorLegendary skeptic James Randi has devoted his life to debunking frauds and investigating paranormal and pseudoscientific claims.
Why you should listen
James Randi has an international reputation as a magician and escape artist, but he is perhaps best known as the world's most tireless investigator and demystifier of paranormal and pseudoscientific claims.
Randi has pursued "psychic" spoonbenders, exposed the dirty tricks of faith healers, investigated homeopathic water "with a memory," and generally been a thorn in the sides of those who try to pull the wool over the public's eyes in the name of the supernatural. He has received numerous awards and recognitions, including a MacArthur "genius" grant in 1986. He's the author of numerous books, including The Truth About Uri Geller, The Faith Healers, Flim-Flam!, and An Encyclopedia of Claims, Frauds, and Hoaxes of the Occult and Supernatural.
In 1996, the James Randi Education Foundation was established to further Randi's work. Randi's long-standing challenge to psychics now stands as a $1,000,000 prize administered by the Foundation. It remains unclaimed.
James Randi | Speaker | TED.com