TED2011
Edward Tenner: Unintended consequences
Edward Tenner: Pasojat e padëshiruara
Filmed:
Readability: 4.4
873,460 views
Çdo zbulim i ri ndryshon botën - në mënyrë të qëllimshme dhe të papritur. Historiani Edward Tenner tregon histori që ilustrojnë mospërputhjen e nën-vlerësuar mes aftësisë sonë për të inovuar dhe aftësisë sonë për të parashikuar pasojat.
Edward Tenner - Historian of technology and culture
Edward Tenner is an independent writer, speaker, and editor analyzing the cultural aspects of technological change. Full bio
Edward Tenner is an independent writer, speaker, and editor analyzing the cultural aspects of technological change. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I didn't always love unintended consequences,
0
0
3000
Jo gjithmonë i kam dashur pasojat e padëshiruara,
00:18
but I've really learned to appreciate them.
1
3000
2000
por kam mësuar si t’i vlerësoj ato.
00:20
I've learned that they're really the essence
2
5000
2000
Kam kam mësuar se ato janë thelbi
00:22
of what makes for progress,
3
7000
2000
i asaj që e bën progresin,
00:24
even when they seem to be terrible.
4
9000
3000
edhe atëherë kur duket se janë të tmerrshme.
00:27
And I'd like to review
5
12000
2000
Dhe do doja t’ju tregoj
00:29
just how unintended consequences
6
14000
3000
se si pasojat e padëshiruara
00:32
play the part that they do.
7
17000
3000
luajnë rolin e tyre.
00:35
Let's go to 40,000 years before the present,
8
20000
5000
Le të shkojmë 40 mijë vjet prapa,
00:40
to the time of the cultural explosion,
9
25000
4000
në kohën e shpërthimit kulturor,
00:44
when music, art, technology,
10
29000
5000
kur muzika, arti, teknologjia,
00:49
so many of the things that we're enjoying today,
11
34000
2000
aq shumë nga gjërat që po i gëzojmë sot,
00:51
so many of the things that are being demonstrated at TED
12
36000
3000
aq shumë nga gjërat që janë duke u demonstruar në TED
00:54
were born.
13
39000
2000
kanë lindur.
00:56
And the anthropologist Randall White
14
41000
3000
Dhe antropologu Randall White
00:59
has made a very interesting observation:
15
44000
3000
ka bërë një observim shumë interesant:
01:02
that if our ancestors
16
47000
2000
se, nëse paraardhësit tanë
01:04
40,000 years ago
17
49000
2000
para 40 mijë vitesh
01:06
had been able to see
18
51000
3000
do të ishin në gjendje të shihnin
01:09
what they had done,
19
54000
2000
se çfarë kishin bërë,
01:11
they wouldn't have really understood it.
20
56000
2000
nuk do ta kishin kuptuar.
01:13
They were responding
21
58000
2000
Ata po i përgjigjeshin
01:15
to immediate concerns.
22
60000
3000
çështjeve immediate.
01:18
They were making it possible for us
23
63000
2000
Ata po e bënin të mundur për ne
01:20
to do what they do,
24
65000
2000
të bëjmë atë që ata bëjnë,
01:22
and yet, they didn't really understand
25
67000
2000
mirëpo nuk e kuptonin
01:24
how they did it.
26
69000
2000
si po e bënin.
01:26
Now let's advance to 10,000 years before the present.
27
71000
5000
Tani le të shkojmë 10 mijë vjet prapa.
01:31
And this is when it really gets interesting.
28
76000
2000
Dhe kjo është kur me të vërtetë bëhet interesante.
01:33
What about the domestication of grains?
29
78000
3000
Zbutja e drithërave?
01:36
What about the origins of agriculture?
30
81000
3000
Origjina e bujqësisë?
01:39
What would our ancestors 10,000 years ago
31
84000
3000
Çfarë do të thonin paraardhësit tanë 10 mijë vite më parë
01:42
have said
32
87000
2000
nëse
01:44
if they really had technology assessment?
33
89000
2000
mund ta bënin vlerësimin e teknologjisë?
01:46
And I could just imagine the committees
34
91000
2000
Dhe mund të imagjinoj komisionet
01:48
reporting back to them
35
93000
2000
duke u raportuar
01:50
on where agriculture was going to take humanity,
36
95000
3000
se ku do ta çonte bujqësia njerëzimin,
01:53
at least in the next few hundred years.
37
98000
3000
të paktën në disa qindra vitet e ardhshme.
01:56
It was really bad news.
38
101000
2000
Me të vërtetë ishte lajm i keq.
01:58
First of all, worse nutrition,
39
103000
2000
Para së gjithash, ushqim jo i mirë,
02:00
maybe shorter life spans.
40
105000
2000
e ndoshta edhe jeta më e shkurtër.
02:02
It was simply awful for women.
41
107000
2000
Ishte thjesht e tmerrshme për femrat.
02:04
The skeletal remains from that period
42
109000
2000
Mbetjet skeletore nga ajo periudhë
02:06
have shown that they were grinding grain morning, noon and night.
43
111000
5000
kanë treguar se ata bluanin grurë në mëngjes, mesditë dhe natën.
02:11
And politically, it was awful.
44
116000
3000
Dhe në aspektin politik, ishte e tmerrshme.
02:14
It was the beginning of a much higher degree
45
119000
3000
Ishte fillimi i një pabarazie të një shkalle shumë të lartë
02:17
of inequality among people.
46
122000
3000
mes njerëzve.
02:20
If there had been rational technology assessment then,
47
125000
3000
Po të kishte pasur atëherë vlerësim racional të teknologjisë,
02:23
I think they very well might have said,
48
128000
2000
mendoj se ata shumë mirë mund të kishin thënë:
02:25
"Let's call the whole thing off."
49
130000
3000
"Le të mos e bëjmë më këtë."
02:28
Even now, our choices are having unintended effects.
50
133000
4000
Edhe tani, zgjedhjet tona janë duke pasur efekte të padëshiruara.
02:32
Historically, for example,
51
137000
2000
Historikisht, për shembull,
02:34
chopsticks -- according to one Japanese anthropologist
52
139000
3000
shkopinjtë për ushqim - sipas një antropologu japonez
02:37
who wrote a dissertation about it
53
142000
2000
i cili doktoroi mbi këtë
02:39
at the University of Michigan --
54
144000
2000
në Universitetin e Miçiganit –
02:41
resulted in long-term changes
55
146000
3000
kanë rezultuar në ndryshime afatgjate
02:44
in the dentition, in the teeth,
56
149000
2000
në zhvillimin gojës dhe dhëmbëve
02:46
of the Japanese public.
57
151000
2000
të publikut japonez.
02:48
And we are also changing our teeth right now.
58
153000
3000
Ne tani dhëmbët tanë.
02:51
There is evidence
59
156000
2000
Ka dëshmi
02:53
that the human mouth and teeth
60
158000
2000
se goja dhe dhëmbët e njeriut
02:55
are growing smaller all the time.
61
160000
2000
janë duke u zvogëluar gjatë gjithë kohës.
02:57
That's not necessarily a bad unintended consequence.
62
162000
3000
Kjo nuk është domosdoshmërisht një pasojë e keqe e padëshiruar.
03:00
But I think from the point of view of a Neanderthal,
63
165000
2000
Por mendoj se nga pikëpamja e një Neandertali,
03:02
there would have been a lot of disapproval
64
167000
2000
nuk do të kishte pasur shumë miratimin ndaj të gjithë
03:04
of the wimpish choppers that we now have.
65
169000
3000
atyre që tani përdorin shkopinjtë.
03:07
So these things are kind of relative
66
172000
3000
Pra, këto gjëra janë disi relative
03:10
to where you or your ancestors happen to stand.
67
175000
4000
ndaj vendit ku ju apo paraardhësit tuaj qëndroni.
03:14
In the ancient world
68
179000
2000
Në botën e lashtë
03:16
there was a lot of respect for unintended consequences,
69
181000
3000
ka pasur shumë respekt për pasojat e padëshiruara,
03:19
and there was a very healthy sense of caution,
70
184000
3000
dhe ka pasur një kujdes shumë të madh,
03:22
reflected in the Tree of Knowledge,
71
187000
2000
që pasqyrohet në Pemën e Dijes,
03:24
in Pandora's Box,
72
189000
2000
në Kutinë e Pandorës,
03:26
and especially in the myth of Prometheus
73
191000
2000
dhe sidomos në mitin e Prometeut
03:28
that's been so important
74
193000
2000
që ka qenë aq i rëndësishëm
03:30
in recent metaphors about technology.
75
195000
2000
në metaforat e fundit në lidhje me teknologjinë.
03:32
And that's all very true.
76
197000
3000
Dhe e gjithë kjo është shumë e vërtetë.
03:35
The physicians of the ancient world --
77
200000
2000
Mjekët e botës së lashtë --
03:37
especially the Egyptians,
78
202000
2000
sidomos egjiptianët,
03:39
who started medicine as we know it --
79
204000
2000
të cilët e filluan mjekësinë siç e njohim ne --
03:41
were very conscious
80
206000
2000
ishin shumë të vetëdijshëm
03:43
of what they could and couldn't treat.
81
208000
2000
për atë se çfarë ata mund dhe nuk mund të trajtonin.
03:45
And the translations of the surviving texts say,
82
210000
5000
Dhe përkthimet e teksteve të mbijetuara thonë:
03:50
"This I will not treat. This I cannot treat."
83
215000
2000
"Këtë nuk do ta trajtoj. Këtë nuk mund të trajtoj."
03:52
They were very conscious.
84
217000
2000
Ata ishin shumë të vetëdijshëm.
03:54
So were the followers of Hippocrates.
85
219000
2000
Ashtu ishin edhe pasuesit e Hipokratit.
03:56
The Hippocratic manuscripts also --
86
221000
2000
Dorëshkrimet Hipokratit gjithashtu --
03:58
repeatedly, according to recent studies --
87
223000
3000
në mënyrë të përsëritur, sipas studimeve të fundit --
04:01
show how important it is not to do harm.
88
226000
3000
tregojë se sa e rëndësishme është të mos bësh dëm.
04:04
More recently,
89
229000
2000
Në kohë më të re,
04:06
Harvey Cushing,
90
231000
2000
Harvey Cushing,
04:08
who really developed neurosurgery as we know it,
91
233000
2000
i cili zhvilloi neurokirurgjinë ashtu siç e njohim,
04:10
who changed it from a field of medicine
92
235000
3000
i cili e ndryshoi këtë fushë të mjekësisë
04:13
that had a majority of deaths resulting from surgery
93
238000
4000
që shihte shumë vdekje gjatë operacioneve
04:17
to one in which there was a hopeful outlook,
94
242000
3000
në një që jepte shpresa,
04:20
he was very conscious
95
245000
2000
ai ishte shumë i vetëdijshëm
04:22
that he was not always going to do the right thing.
96
247000
3000
se jo gjithmonë do ta bënte gjënë e duhur.
04:25
But he did his best,
97
250000
2000
Por ai dha maksimumin,
04:27
and he kept meticulous records
98
252000
2000
dhe mbajti të dhëna të përpikta
04:29
that let him transform that branch of medicine.
99
254000
3000
që e bënë atë ta transformojë atë degë të mjekësisë.
04:32
Now if we look forward a bit
100
257000
3000
Tani nëse shkojmë pak përpara
04:35
to the 19th century,
101
260000
2000
në shekullin 19-të,
04:37
we find a new style of technology.
102
262000
2000
gjejmë një stil të ri të teknologjisë.
04:39
What we find is,
103
264000
2000
Ajo që gjejmë është,
04:41
no longer simple tools,
104
266000
3000
jo më mjetet të thjeshta,
04:44
but systems.
105
269000
2000
por sisteme.
04:46
We find more and more
106
271000
2000
Gjejmë vendosje të makinave
04:48
complex arrangements of machines
107
273000
2000
gjithnjë e më komplekse
04:50
that make it harder and harder
108
275000
2000
që e bëjnë të vështirë e më të vështirë
04:52
to diagnose what's going on.
109
277000
2000
për të diagnostikuar se çfarë po ndodh.
04:54
And the first people who saw that
110
279000
2000
Dhe njerëzit e parë që e panë këtë
04:56
were the telegraphers of the mid-19th century,
111
281000
3000
ishin telegrafuesit e mesit të shekullit 19-të,
04:59
who were the original hackers.
112
284000
2000
të cilët ishin hakerët origjinal.
05:01
Thomas Edison would have been very, very comfortable
113
286000
3000
Thomas Edison do të ishte shumë, shumë rehat
05:04
in the atmosphere of a software firm today.
114
289000
3000
sot në ambientin e një firme softwear-esh.
05:07
And these hackers had a word
115
292000
3000
Dhe këta hakerë kishin një fjalë
05:10
for those mysterious bugs in telegraph systems
116
295000
3000
për ata virusë misteriozë në sistemet e telegrafit
05:13
that they called bugs.
117
298000
2000
që ata i quajtën viruse.
05:15
That was the origin of the word "bug."
118
300000
4000
Kjo ishte origjina e fjalës "virus."
05:19
This consciousness, though,
119
304000
2000
Kjo vetëdije megjithatë
05:21
was a little slow to seep through the general population,
120
306000
3000
ishte pak e ngadalshme për të depërtuar tek popullata më e gjerë,
05:24
even people who were very, very well informed.
121
309000
3000
edhe tek njerëzit që ishin shumë, shumë mirë të informuar.
05:27
Samuel Clemens, Mark Twain,
122
312000
2000
Samuel Clemens, Mark Twain,
05:29
was a big investor
123
314000
2000
ishte një investitor i madh
05:31
in the most complex machine of all times --
124
316000
3000
në makinën më komplekse të të gjitha kohërave --
05:34
at least until 1918 --
125
319000
2000
të paktën deri në 1918 --
05:36
registered with the U.S. Patent Office.
126
321000
2000
e regjistruar Zyrën e Patentave në SHBA.
05:38
That was the Paige typesetter.
127
323000
2000
Ajo ishte shtypshkronja.
05:40
The Paige typesetter
128
325000
2000
Kjo makineri kishte
05:42
had 18,000 parts.
129
327000
2000
18 mijë pjesë.
05:44
The patent had 64 pages of text
130
329000
3000
Patenta kishe 64 faqe tekst
05:47
and 271 figures.
131
332000
4000
dhe 271 figura.
05:51
It was such a beautiful machine
132
336000
2000
Ishte makineri shumë e bukur
05:53
because it did everything that a human being did
133
338000
3000
sepse bënte gjithçka që bënte njeriu
05:56
in setting type --
134
341000
2000
gjatë vendosjes së radhitjes --
05:58
including returning the type to its place,
135
343000
2000
duke përfshirë kthimin tek vendi i shkrimit,
06:00
which was a very difficult thing.
136
345000
2000
që ishte gjë shumë e vështirë.
06:02
And Mark Twain, who knew all about typesetting,
137
347000
2000
Dhe Mark Twain, i cili dinte cdo gjë për shypshkrimin,
06:04
really was smitten by this machine.
138
349000
3000
me të vërtetë u magjeps nga kjo makinë.
06:07
Unfortunately, he was smitten in more ways than one,
139
352000
3000
Për fat të keq, ai u godit në shumë mënyra,
06:10
because it made him bankrupt,
140
355000
2000
sepse falimentori,
06:12
and he had to tour the world speaking
141
357000
2000
dhe u desht të udhëtonte rreth botës
06:14
to recoup his money.
142
359000
3000
të fliste për të mbledhur paratë e tij.
06:17
And this was an important thing
143
362000
2000
Dhe kjo ishte një gjë e rëndësishme
06:19
about 19th century technology,
144
364000
2000
për teknologjinë e shekullit të 19-të,
06:21
that all these relationships among parts
145
366000
2000
që të gjitha këto lidhje mes pjesëve
06:23
could make the most brilliant idea fall apart,
146
368000
4000
mund të hidhnin poshtë ide të shkëlqyera,
06:27
even when judged by the most expert people.
147
372000
2000
edhe atëherë kur gjykoheshin nga njerëzit më ekspertë.
06:29
Now there is something else, though, in the early 20th century
148
374000
3000
Tani ka edhe diçka tjetër në fillim të shekullit 20
06:32
that made things even more complicated.
149
377000
3000
që i bëri gjërat edhe më të ndërlikuara.
06:35
And that was that safety technology itself
150
380000
3000
Dhe kjo ishte se vetë teknologjia e sigurisë
06:38
could be a source of danger.
151
383000
2000
mund ishte burim rreziku.
06:40
The lesson of the Titanic, for a lot of the contemporaries,
152
385000
3000
Mësimi i Titanikut, për shumë nga bashkëkohësit,
06:43
was that you must have enough lifeboats
153
388000
2000
ishte se duhet të keni barka për shpëtim
06:45
for everyone on the ship.
154
390000
2000
për të gjithë të pranishmit në anije.
06:47
And this was the result
155
392000
3000
Dhe kjo ishte rezultat
06:50
of the tragic loss of lives
156
395000
2000
i humbjes tragjike të jetës
06:52
of people who could not get into them.
157
397000
2000
së njerëzve të cilët nuk mund të hipnin në barka.
06:54
However, there was another case, the Eastland,
158
399000
3000
Megjithatë, ka pasur edhe një rast tjetër, Eastland,
06:57
a ship that capsized in Chicago Harbor in 1915,
159
402000
4000
një anije që u përmbys në portin e Çikagos në vitin 1915,
07:01
and it killed 841 people --
160
406000
3000
dhe mbyti 841 njerëz --
07:04
that was 14 more
161
409000
2000
14 më shumë
07:06
than the passenger toll of the Titanic.
162
411000
3000
se numri i pasagjerëve të Titanikut.
07:09
The reason for it, in part, was
163
414000
2000
Arsye për këtë, pjesërisht, ishin
07:11
the extra life boats that were added
164
416000
3000
barkat për shpëtim që ishin shtuar
07:14
that made this already unstable ship
165
419000
3000
dhe e kishin bërë anijen tashmë të paqëndrueshme
07:17
even more unstable.
166
422000
2000
edhe më të paqëndrueshme.
07:19
And that again proves
167
424000
2000
Dhe kjo përsëri dëshmon
07:21
that when you're talking about unintended consequences,
168
426000
3000
se kur jeni duke folur për pasojat e padëshiruara,
07:24
it's not that easy to know
169
429000
2000
nuk është aq e lehtë të dimë
07:26
the right lessons to draw.
170
431000
2000
mësimet e duhura që duhet nxjerrë.
07:28
It's really a question of the system, how the ship was loaded,
171
433000
3000
Është me të vërtetë pyetje sistemi, si anija ishte e ngarkuar,
07:31
the ballast and many other things.
172
436000
3000
çakëlli dhe shumë gjëra tjera.
07:35
So the 20th century, then,
173
440000
3000
Kështu shekulli 20, atëherë,
07:38
saw how much more complex reality was,
174
443000
2000
pa se sa më kompleks ishte realiteti,
07:40
but it also saw a positive side.
175
445000
3000
por gjithashtu pa edhe anën pozitive.
07:43
It saw that invention
176
448000
3000
Pa se zbulimi
07:46
could actually benefit from emergencies.
177
451000
2000
në fakt mund të përfitonte nga emergjencat.
07:48
It could benefit
178
453000
2000
Mund të përfitonte
07:50
from tragedies.
179
455000
3000
nga tragjeditë.
07:53
And my favorite example of that --
180
458000
2000
Dhe shembulli im i preferuar i kësaj --
07:55
which is not really widely known
181
460000
2000
që nuk është shumë i njohur
07:57
as a technological miracle,
182
462000
2000
si një mrekulli teknologjike,
07:59
but it may be one of the greatest of all times,
183
464000
3000
por mund të jetë një nga më të mëdhatë të të gjitha kohërave,
08:02
was the scaling up of penicillin in the Second World War.
184
467000
4000
është përhapja e penicilinës në Luftën e Dytë Botërore.
08:06
Penicillin was discovered in 1928,
185
471000
3000
Penicilina u zbulua në vitin 1928,
08:09
but even by 1940,
186
474000
2000
por deri në 1940,
08:11
no commercially and medically useful quantities of it
187
476000
3000
nuk u prodhuar për arsye
08:14
were being produced.
188
479000
2000
as mjekësore as komerciale.
08:16
A number of pharmaceutical companies were working on it.
189
481000
3000
Një numër i kompanive farmaceutike po punonin rreth kësaj.
08:19
They were working on it independently,
190
484000
2000
Ata po punonin të pavarur,
08:21
and they weren't getting anywhere.
191
486000
2000
dhe nuk po arrinin askund.
08:23
And the Government Research Bureau
192
488000
2000
Dhe Buroja e Hulumtimeve e Qeverisë
08:25
brought representatives together
193
490000
2000
mblodhi përfaqësues
08:27
and told them that this is something
194
492000
2000
dhe u tha se kjo ishte diçka
08:29
that has to be done.
195
494000
2000
që duhej të bëhej.
08:31
And not only did they do it,
196
496000
2000
Dhe jo vetëm që ata e bënë,
08:33
but within two years,
197
498000
2000
por brenda dy viteve,
08:35
they scaled up penicillin
198
500000
2000
rritën sasinë e penicilinës
08:37
from preparation in one-liter flasks
199
502000
3000
nga përgatitjet në shishe një-litërshe
08:40
to 10,000-gallon vats.
200
505000
4000
në rezervuarë 38 mijë litërsh.
08:44
That was how quickly penicillin was produced
201
509000
4000
Aq shpejt u prodhuar penicilina
08:48
and became one of the greatest medical advances of all time.
202
513000
4000
dhe u bë një nga përparimet mjekësore më të mëdha të të gjitha kohërave.
08:52
In the Second World War, too,
203
517000
2000
Në Luftën e Dytë Botërore gjithashtu,
08:54
the existence
204
519000
2000
ekzistenca
08:56
of solar radiation
205
521000
2000
e rrezatimit diellor
08:58
was demonstrated by studies of interference
206
523000
3000
ishte demonstruar nga studimet e interferences
09:01
that was detected by the radar stations of Great Britain.
207
526000
4000
që ishte zbuluar nga stacionet e radarëve të Britanisë së Madhe.
09:05
So there were benefits in calamities --
208
530000
3000
Pra, ka pasur përfitime në fatkeqësi --
09:08
benefits to pure science,
209
533000
2000
përfitime për shkencë të pastër,
09:10
as well as to applied science
210
535000
2000
si dhe të shkencave të aplikuara
09:12
and medicine.
211
537000
3000
dhe mjekësi.
09:15
Now when we come to the period after the Second World War,
212
540000
3000
Tani kur jemi tek periudha pas Luftës së Dytë Botërore,
09:18
unintended consequences get even more interesting.
213
543000
4000
pasojat e padëshiruara bëhen edhe më interesante.
09:22
And my favorite example of that
214
547000
2000
Dhe shembulli im i perferuar i kësaj
09:24
occurred beginning in 1976,
215
549000
3000
ndodhi në fillim të 1976,
09:27
when it was discovered
216
552000
2000
kur u zbulua
09:29
that the bacteria causing Legionnaires disease
217
554000
3000
se bakteret që shkaktojnë sëmundjen e Legjionarit
09:32
had always been present in natural waters,
218
557000
3000
kishin qenë gjithmonë të pranishme në ujërat natyrore,
09:35
but it was the precise temperature of the water
219
560000
4000
por ishte temperatura precize e ujit në nxehtësi,
09:39
in heating, ventilating and air conditioning systems
220
564000
3000
ventilim dhe sisteme të ajrit të kondicionuar
09:42
that raised the right temperature
221
567000
4000
që kishte ngritur temperaturën e duhur
09:46
for the maximum reproduction
222
571000
3000
për riprodhimin maksimal
09:49
of Legionella bacillus.
223
574000
2000
të Legionella bacillus.
09:51
Well, technology to the rescue.
224
576000
2000
Dhe, teknologjia në shpëtim.
09:53
So chemists got to work,
225
578000
2000
Kimistët filluan të punonin,
09:55
and they developed a bactericide
226
580000
2000
dhe zhvilluan një bactericid
09:57
that became widely used in those systems.
227
582000
3000
që filloi të përdorej shumë në këto sisteme.
10:00
But something else happened in the early 1980s,
228
585000
4000
Por diçka tjetër ndodhi në fillim të viteve 1980,
10:04
and that was that there was a mysterious epidemic
229
589000
2000
dhe kjo ishte se kishte një epidemi misterioze
10:06
of failures of tape drives
230
591000
3000
dështimesh të disqeve
10:09
all over the United States.
231
594000
2000
në të gjithë SHBA-në.
10:11
And IBM, which made them,
232
596000
3000
Dhe IBM, që i prodhonte,
10:14
just didn't know what to do.
233
599000
3000
nuk dinte çfarë të bënte.
10:17
They commissioned a group of their best scientists
234
602000
3000
Ata mblodhën shkencëtarët e tyre më të mirë
10:20
to investigate,
235
605000
2000
për të hulumtuar,
10:22
and what they found was
236
607000
2000
dhe çfarë gjetën ishte
10:24
that all these tape drives
237
609000
2000
se të gjitha këto disqe
10:26
were located near ventilation ducts.
238
611000
3000
kishin qenë të vendosura afër kanaleve të ventilimit.
10:29
What happened was the bactericide was formulated
239
614000
3000
Çfarë ndodhi ishte se bactericidi ishte formuar
10:32
with minute traces of tin.
240
617000
2000
me gjurmë të vogla kallaji.
10:34
And these tin particles were deposited on the tape heads
241
619000
3000
Dhe këto grimca kallaji ishin vendosur mbi disqe
10:37
and were crashing the tape heads.
242
622000
3000
dhe po i shkatërronin ato.
10:40
So they reformulated the bactericide.
243
625000
3000
Kështu, ata e riformuan bactericidin.
10:43
But what's interesting to me
244
628000
2000
Por ajo që më duket interesante
10:45
is that this was the first case
245
630000
2000
është ky ishte rasti i parë
10:47
of a mechanical device
246
632000
2000
që një pajijse mekanike
10:49
suffering, at least indirectly, from a human disease.
247
634000
3000
po i nënshtrohej, të paktën në mënyrë indirekte, nga një sëmundje njerëzore.
10:52
So it shows that we're really all in this together.
248
637000
3000
Pra, kjo tregon se ne jemi të gjithë në këtë së bashku.
10:55
(Laughter)
249
640000
2000
(Të qeshura)
10:57
In fact, it also shows something interesting,
250
642000
3000
Në fakt, kjo gjithashtu tregon diçka interesante,
11:00
that although our capabilities and technology
251
645000
3000
që edhe pse aftësitë tona dhe teknologjia j
11:03
have been expanding geometrically,
252
648000
2000
anë zhvilluar gjeometrikisht,
11:05
unfortunately, our ability to model their long-term behavior,
253
650000
3000
për fat të keq, aftësia jonë për të modeluar sjelljet e tyre afat-gjate,
11:08
which has also been increasing,
254
653000
2000
e cila është gjithashtu në rritje,
11:10
has been increasing only arithmetically.
255
655000
3000
është rritur vetëm aritmetikisht.
11:13
So one of the characteristic problems of our time
256
658000
3000
Pra, një nga problemet karakteristike të kohës sonë
11:16
is how to close this gap
257
661000
2000
është se të mbyllim këtë mospërputhje
11:18
between capabilities and foresight.
258
663000
3000
mes aftësive dhe largpamësisë.
11:21
One other very positive consequence
259
666000
3000
Megjithatë, një pasojë tjetër shumë pozitive
11:24
of 20th century technology, though,
260
669000
3000
e teknologjisë së shekullit 20
11:27
was the way in which other kinds of calamities
261
672000
4000
ishte mënyra në të cilën lloje tjera të fatkeqësive
11:31
could lead to positive advances.
262
676000
3000
mund të çonin drejt përparimeve pozitive.
11:34
There are two historians of business
263
679000
3000
Ka dy historianë biznesi
11:37
at the University of Maryland,
264
682000
2000
në Universitetin e Maryland,
11:39
Brent Goldfarb and David Kirsch,
265
684000
2000
Brent Goldfarb dhe David Kirsch,
11:41
who have done some extremely interesting work,
266
686000
2000
të cilët kanë bërë punë jashtëzakonisht interesante,
11:43
much of it still unpublished,
267
688000
3000
shumë prej së cilës ende nuk është botuar,
11:46
on the history of major innovations.
268
691000
2000
rreth historisë së inovacioneve më të mëdha.
11:48
They have combined the list of major innovations,
269
693000
3000
Ata kanë kombinuar listën e inovacioneve më të mëdha,
11:51
and they've discovered that the greatest number, the greatest decade,
270
696000
3000
dhe kanë zbuluar se numri më i madh, dekada më e famshme,
11:54
for fundamental innovations,
271
699000
2000
për inovacione fundamentale,
11:56
as reflected in all of the lists that others have made --
272
701000
4000
siç pasqyrohet në të gjitha listat që të tjerët kanë bërë --
12:00
a number of lists that they have merged --
273
705000
2000
një numër i listave që ata kanë bashkuar --
12:02
was the Great Depression.
274
707000
3000
ka qenë kriza ekonomike (Depresion i Madh).
12:05
And nobody knows just why this was so,
275
710000
3000
Dhe askush nuk e di pse kjo ishte kështu,
12:08
but one story can reflect something of it.
276
713000
3000
por një histori mund të pasqyrojë diçka rreth kësaj.
12:11
It was the origin of the Xerox copier,
277
716000
3000
Ishte origjina e fotokopjuesi Xerox,
12:14
which celebrated its 50th anniversary
278
719000
3000
e cila festoi 50 vjetorin e saj
12:17
last year.
279
722000
2000
vitin e kaluar.
12:19
And Chester Carlson, the inventor,
280
724000
5000
Dhe Chester Carlson, shpikësi i tij,
12:24
was a patent attorney.
281
729000
3000
ishte një avokat patentash.
12:27
He really was not intending
282
732000
3000
Ai nuk ishte aq i interesuar
12:30
to work in patent research,
283
735000
2000
të punonte në hulumtime rreth patentave,
12:32
but he couldn't really find an alternative technical job.
284
737000
4000
por nuk mund të gjente një punë alternative teknike.
12:36
So this was the best job he could get.
285
741000
2000
Dhe kjo ishte puna më e mirë që mund të kishte.
12:38
He was upset by the low quality and high cost
286
743000
4000
Ai ishte i shqetësuar nga cilësia e ulët dhe kostoja e lartë
12:42
of existing patent reproductions,
287
747000
3000
e riprodhimit të patentave ekzistuese,
12:45
and so he started to develop
288
750000
3000
dhe kështu ai filloi të zhvillojë
12:48
a system of dry photocopying,
289
753000
3000
një sistem fotokopjimi të tharë,
12:51
which he patented in the late 1930s --
290
756000
3000
për të cilën e mori patentën në fund të viteve 1930 --
12:54
and which became the first dry photocopier
291
759000
4000
dhe i cili u bë fototokopjuesi i parë i tharë
12:58
that was commercially practical
292
763000
2000
që ishte komercialisht praktik
13:00
in 1960.
293
765000
2000
në vitin 1960.
13:02
So we see that sometimes,
294
767000
2000
Kështu shohim se ndonjëherë,
13:04
as a result of these dislocations,
295
769000
2000
si rezultat i këtyre ndryshimeve,
13:06
as a result of people
296
771000
2000
si rezultat i njerëzve
13:08
leaving their original intended career
297
773000
3000
që po linin karrierat e tyre origjinale
13:11
and going into something else
298
776000
2000
për të kaluar në diçka tjetër
13:13
where their creativity could make a difference,
299
778000
2000
ku kreativiteti i tyre mund të bëjë një ndryshim,
13:15
that depressions
300
780000
2000
krizat
13:17
and all kinds of other unfortunate events
301
782000
3000
dhe të gjitha llojet e ndodhive fatkeqe
13:20
can have a paradoxically stimulating effect
302
785000
3000
në mënyrë paradoksale mund të kenë një efekt stimulimi
13:23
on creativity.
303
788000
2000
mbi kreativitetin.
13:25
What does this mean?
304
790000
2000
Çfarë do të thotë kjo?
13:27
It means, I think,
305
792000
2000
Kjo do të thotë, mendoj,
13:29
that we're living in a time of unexpected possibilities.
306
794000
2000
se ne jemi duke jetuar në një kohë të mundësive të papritura.
13:31
Think of the financial world, for example.
307
796000
3000
Mendoni për botën financiare për shembull.
13:34
The mentor of Warren Buffett, Benjamin Graham,
308
799000
3000
Mentori i Warren Buffett, Benjamin Graham,
13:37
developed his system of value investing
309
802000
5000
ka zhvilluar sistemin e tij të investimeve
13:42
as a result of his own losses
310
807000
2000
si rezultat i humbjeve të tij
13:44
in the 1929 crash.
311
809000
2000
gjatë krizës së 1929.
13:46
And he published that book
312
811000
2000
Dhe ai botoi atë libër
13:48
in the early 1930s,
313
813000
3000
në fillim të viteve 1930,
13:51
and the book still exists in further editions
314
816000
2000
dhe libri ende ekziston në edicione tjera
13:53
and is still a fundamental textbook.
315
818000
2000
dhe është ende një libër i rëndësishëm.
13:55
So many important creative things can happen
316
820000
4000
Aq shumë gjëra të rëndësishme kreative mund të ndodhin
13:59
when people learn from disasters.
317
824000
3000
kur njerëzit mësojnë nga fatkeqësitë.
14:02
Now think of the large and small plagues that we have now --
318
827000
4000
Tani mendoni për fatkeqësitë e mëdha e të vogla që kemi tani --
14:06
bed bugs, killer bees, spam --
319
831000
5000
– insektet e shtratit, bletët vrasës, spami --
14:11
and it's very possible that the solutions to those
320
836000
3000
dhe është shumë e mundur që zgjidhjet për këto
14:14
will really extend well beyond the immediate question.
321
839000
3000
qëndrojnë përtej pyetjes së menjëhershme.
14:17
If we think, for example, of Louis Pasteur,
322
842000
3000
Nëse mendojmë, për shembull, për Louis Pasteur,
14:20
who in the 1860s
323
845000
2000
nga i cili në 1860-at
14:22
was asked to study
324
847000
2000
u kërkuar të studionte
14:24
the diseases of silk worms for the silk industry,
325
849000
4000
sëmundjet e krimbave të mëndafshit për industrinë e mëndafshit,
14:28
and his discoveries were really the beginning
326
853000
3000
zbulimet e tij ishin me të vërtetë fillimi
14:31
of the germ theory of disease.
327
856000
2000
i teorisë së mikrobit të sëmundjes.
14:33
So very often, some kind of disaster --
328
858000
3000
Aq shpesh, ndonjë katastrofë --
14:36
sometimes the consequence, for example,
329
861000
3000
ndonjëherë edhe pasoja, për shembull,
14:39
of over-cultivation of silk worms,
330
864000
3000
kultivimi i tepërt i krimbave të mëndafshit,
14:42
which was a problem in Europe at the time --
331
867000
2000
që ishte një problem në Evropë në atë kohë --
14:44
can be the key to something much bigger.
332
869000
2000
mund të jetë çelësi për diçka shumë më të madhe.
14:46
So this means
333
871000
2000
Pra, kjo do të thotë
14:48
that we need to take a different view
334
873000
2000
se ne kemi nevojë të shikojmë nga një pikpamje tjetër
14:50
of unintended consequences.
335
875000
2000
mbi pasojat e padëshiruara.
14:52
We need to take a really positive view.
336
877000
3000
Duhet të kemi një pikëpamje me të vërtetë pozitive.
14:55
We need to see what they can do for us.
337
880000
3000
Ne duhet të shohim se çfarë mund të bëjnë ato për ne.
14:58
We need to learn
338
883000
2000
Ne duhet të mësojmë
15:00
from those figures that I mentioned.
339
885000
2000
nga ato figura që i përmenda.
15:02
We need to learn, for example, from Dr. Cushing,
340
887000
3000
Ne duhet të mësojmë, për shembull, nga Dr. Cushing,
15:05
who killed patients
341
890000
2000
i cili vrau pacientë
15:07
in the course of his early operations.
342
892000
2000
gjatë operacioneve të tij të hershme.
15:09
He had to have some errors. He had to have some mistakes.
343
894000
3000
Ai po gabonte diku. Por mësoi nga gabimet e tij.
15:12
And he learned meticulously from his mistakes.
344
897000
3000
Dhe mësoi me shumë kujdes nga gabimet e tij.
15:15
And as a result,
345
900000
2000
Dhe si rezultat,
15:17
when we say, "This isn't brain surgery,"
346
902000
3000
kur themi, "Kjo nuk është operacion në tru,"
15:20
that pays tribute to how difficult it was
347
905000
3000
paraqet se sa e vështirë ishte
15:23
for anyone to learn from their mistakes
348
908000
2000
për këdo të mësonte nga gabimet e tyre
15:25
in a field of medicine
349
910000
2000
në një fushë të mjekësisë
15:27
that was considered so discouraging in its prospects.
350
912000
3000
ardhmëria e së cilës konsiderohej aq dekurajuese.
15:30
And we can also remember
351
915000
3000
Ne poashtu mund ta kujtojmë
15:33
how the pharmaceutical companies
352
918000
2000
se si kompanitë farmaceutike
15:35
were willing to pool their knowledge,
353
920000
2000
ishin të gatshme të bashkonin
15:37
to share their knowledge,
354
922000
2000
e të ndanin njohuritë e tyre,
15:39
in the face of an emergency,
355
924000
2000
përballë një emergjence,
15:41
which they hadn't really been for years and years.
356
926000
3000
e cila nuk ka ndodhur për vite e vite.
15:44
They might have been able to do it earlier.
357
929000
3000
Ndoshta kanë qenë në gjendje ta bënin këtë më parë.
15:47
The message, then, for me,
358
932000
3000
Mesazhi, pra, për mua
15:50
about unintended consequences
359
935000
2000
në lidhje me pasojat e padëshiruara,
15:52
is chaos happens;
360
937000
3000
është se kaosi ndodh:
15:55
let's make better use of it.
361
940000
2000
le ta shfrytëzojmë sa më mirë.
15:57
Thank you very much.
362
942000
2000
Shumë faleminderit.
15:59
(Applause)
363
944000
4000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Edward Tenner - Historian of technology and cultureEdward Tenner is an independent writer, speaker, and editor analyzing the cultural aspects of technological change.
Why you should listen
Edward Tenner is an independent writer and speaker on the history of technology and the unintended consequences of innovation. He writes for The Atlantic on history and current events, and was a founding advisor of Smithsonian's Lemelson Center, where he remains a senior research associate. He was executive editor for physical science and history at Princeton University Press, he has been a visiting lecturer at Princeton and has held visiting research positions at the Institute for Advanced Study, Woodrow Wilson International Center for Scholars, and the Princeton Center for Information Technology Policy. He is now a visiting scholar in the Rutgers School of Communication and Information and an affiliate of the Center for Arts and Cultural Policy of Princeton's Woodrow Wilson School.
Edward Tenner | Speaker | TED.com