TEDGlobal 2011
Richard Wilkinson: How economic inequality harms societies
Richard Wilkinson: Si e dëmton shoqërinë pabarazia ekonomike
Filmed:
Readability: 4.6
3,198,950 views
E ndjejmë instiktivisht që në ato shoqëri ku pabarazia ekonomike është shumë e theksuar ka diçka që vete gabim. Richard Wilkinson jep me grafikë, të dhëna reale për pabarazinë ekonomike dhe demonstron çfarë ajo përkeqëson kur të pasurit dhe të varfërit janë shumë larg një tjetrit: efektet reale mbi shëndetin, jetëgjatësinë, dhe disa vlerave themelore si mirëbesimi.
Richard Wilkinson - Public health researcher
In "The Spirit Level," Richard Wilkinson charts data that proves societies that are more equal are healthier, happier societies. Full bio
In "The Spirit Level," Richard Wilkinson charts data that proves societies that are more equal are healthier, happier societies. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
You all know the truth of what I'm going to say.
0
0
3000
Të gjithë ju e dini të vërtetën që jam duke thënë.
00:18
I think the intuition that inequality is divisive and socially corrosive
1
3000
4000
Mendoj se intuita, që pabarazia është burim përçarje dhe gërryes social
00:22
has been around since before the French Revolution.
2
7000
4000
ka ekzistuar që para Revolucionit francez.
00:26
What's changed
3
11000
2000
Ajo që ndryshoi
00:28
is we now can look at the evidence,
4
13000
2000
është se ne tani mund të shqyrtojmë provat
00:30
we can compare societies, more and less equal societies,
5
15000
3000
mund të bëjmë krahasime midis shoqërive, më shumë dhe më pak të barabarta,
00:33
and see what inequality does.
6
18000
3000
dhe të shohim çfarë shkakton pabarazia.
00:36
I'm going to take you through that data
7
21000
3000
Tani do t'ju shoqëroj ndërmjet të dhënave
00:39
and then explain why
8
24000
2000
dhe do ju shpjegoj pse
00:41
the links I'm going to be showing you exist.
9
26000
4000
ekzistojnë lidhjet që unë do t'ju tregoj.
00:45
But first, see what a miserable lot we are.
10
30000
3000
Por së pari, shihni çfarë bande e mjerueshme jemi.
00:48
(Laughter)
11
33000
2000
(Të qeshura)
00:50
I want to start though
12
35000
2000
Dëshiroj ta filloj
00:52
with a paradox.
13
37000
3000
me një paradoks.
00:55
This shows you life expectancy
14
40000
2000
Ky grafik tregon jetëgjatësinë tuaj
00:57
against gross national income --
15
42000
2000
në raport me të ardhurat kombëtare bruto --
00:59
how rich countries are on average.
16
44000
2000
se si vendet e pasura janë në mesatare.
01:01
And you see the countries on the right,
17
46000
2000
Dhe do të shihni djathtas,
01:03
like Norway and the USA,
18
48000
2000
vende si Norvegjia dhe Shtetet e Bashkuara,
01:05
are twice as rich as Israel, Greece, Portugal on the left.
19
50000
5000
janë dy herë më të pasur se Izraeli, Greqia, Portugalia majtas.
01:10
And it makes no difference to their life expectancy at all.
20
55000
4000
Dhe kjo nuk bën ndonjë dallim për jetëgjatësinë e këtyre vendeve.
01:14
There's no suggestion of a relationship there.
21
59000
2000
Asnjë sugjerim që ka ndonjë marredhënie.
01:16
But if we look within our societies,
22
61000
3000
Por nëse vëzhgojmë në brendësi të shoqërive tona,
01:19
there are extraordinary social gradients in health
23
64000
3000
gradienti social i shëndetit është i jashtëzakonshëm
01:22
running right across society.
24
67000
2000
në të gjithë shoqërinë.
01:24
This, again, is life expectancy.
25
69000
2000
Kjo, përsëri, është jetëgjatësia.
01:26
These are small areas of England and Wales --
26
71000
2000
Këto janë disa zona të vogla të Anglisë dhe Uellsit --
01:28
the poorest on the right, the richest on the left.
27
73000
4000
më të varfërat majtas, më të pasurat djathtas.
01:32
A lot of difference between the poor and the rest of us.
28
77000
3000
Një dallim i madh mes të varfërve dhe pjesës tjetër.
01:35
Even the people just below the top
29
80000
2000
Madje personat pak më poshtë nga kulmi
01:37
have less good health
30
82000
2000
janë më pak të shëndetshëm
01:39
than the people at the top.
31
84000
2000
se personat që gjënden ne majë.
01:41
So income means something very important
32
86000
2000
Kështu të ardhurat paracaktojnë diçka shumë të rëndësishme
01:43
within our societies,
33
88000
2000
në brëndësi të shoqërive tona,
01:45
and nothing between them.
34
90000
3000
dhe asgjë nga një shoqëri tek tjetra.
01:48
The explanation of that paradox
35
93000
3000
Shpjegimi i këtij paradoksi
01:51
is that, within our societies,
36
96000
2000
është që, në brëndësi të shoqërive tona,
01:53
we're looking at relative income
37
98000
2000
ne vështrojmë tek të ardhurat relative
01:55
or social position, social status --
38
100000
3000
ose pozicioni social, statusi social --
01:58
where we are in relation to each other
39
103000
3000
kur ne jemi në marredhënie me njëri tjetrin
02:01
and the size of the gaps between us.
40
106000
3000
dhe shtrirjen e dallimeve ekonomike mes nesh.
02:04
And as soon as you've got that idea,
41
109000
2000
Dhe sapo të keni këtë ide,
02:06
you should immediately wonder:
42
111000
2000
do të pyesni veten menjëherë:
02:08
what happens if we widen the differences,
43
113000
3000
ç'ndodh nëse i zgjerojmë këto dallime,
02:11
or compress them,
44
116000
2000
o i ngushtojmë ato,
02:13
make the income differences bigger or smaller?
45
118000
2000
ndodh që diferenca e të ardhurave bëhet me e vogël apo më e madhe?
02:15
And that's what I'm going to show you.
46
120000
3000
Dhe është kjo që do ju demonstroj tani.
02:18
I'm not using any hypothetical data.
47
123000
2000
Nuk po përdor të dhëna hipotetike.
02:20
I'm taking data from the U.N. --
48
125000
2000
Po marr të dhënat e Kombeve të Bashkuara --
02:22
it's the same as the World Bank has --
49
127000
2000
që janë të njëjtat e nxjera nga Banka Botërore --
02:24
on the scale of income differences
50
129000
2000
në një shkallë të diferencës mes të ardhurave
02:26
in these rich developed market democracies.
51
131000
3000
të këtyre demokracive me tregje të zhvilluar.
02:29
The measure we've used,
52
134000
2000
Masat që kam përdorur,
02:31
because it's easy to understand and you can download it,
53
136000
2000
sepse është e lehtë për të kuptuar dhe ju mund ti shkarkoni këto të dhëna,
02:33
is how much richer the top 20 percent
54
138000
2000
sa janë më të pasur 20 përqindënshi në majë
02:35
than the bottom 20 percent in each country.
55
140000
3000
kundrejt 20 përqindëshit në fund për çdo vend.
02:38
And you see in the more equal countries on the left --
56
143000
3000
Dhe do të shihni vendet me më shumë barazi në të majtë --
02:41
Japan, Finland, Norway, Sweden --
57
146000
2000
Japonia, Finlanda, Norvegjia, Suedia --
02:43
the top 20 percent are about three and a half, four times as rich
58
148000
2000
20 përqindëshi në majë është tre herë e gjysëm, katër herë më i pasur
02:45
as the bottom 20 percent.
59
150000
3000
se 20 përqindëshi në fund.
02:48
But on the more unequal end --
60
153000
2000
Por vendet me më shumë pabarazi --
02:50
U.K., Portugal, USA, Singapore --
61
155000
2000
Mbretëria e Bashkuar, Sh.B.A.-ja, Singapori --
02:52
the differences are twice as big.
62
157000
3000
dallimet janë dy herë më të mëdhej.
02:55
On that measure, we are twice as unequal
63
160000
3000
Në atë masë, ne jemi dy herë më të pabarabartë
02:58
as some of the other successful market democracies.
64
163000
4000
se disa nga democracitë me ekonomi tregu të suksesshëm.
03:02
Now I'm going to show you what that does to our societies.
65
167000
4000
Tani unë do të ju tregoj se si kjo ndikon në shoqërinë tonë.
03:06
We collected data on problems with social gradients,
66
171000
3000
I kemi mbledhur të dhënat me gradiente sociale,
03:09
the kind of problems that are more common
67
174000
2000
llojet e problemeve që janë më të zakonshme
03:11
at the bottom of the social ladder.
68
176000
2000
në fund të shkallës sociale.
03:13
Internationally comparable data on life expectancy,
69
178000
3000
Të dhënat e krahasueshme në nivel ndërkombëtar mbi jetëgjatësinë,
03:16
on kids' maths and literacy scores,
70
181000
3000
resultatet e fëmijëve në matematikë dhe shkrim-lexim,
03:19
on infant mortality rates, homicide rates,
71
184000
3000
shkalla e vdekshmërisë foshnjore, norma e vrasjeve,
03:22
proportion of the population in prison, teenage birthrates,
72
187000
3000
përqindja e popullsisë në burg, shkalla e lindjeve tek adoleshentët,
03:25
levels of trust,
73
190000
2000
nivelet e mirëbesimit,
03:27
obesity, mental illness --
74
192000
2000
obeziteti, sëmundjet mendore --
03:29
which in standard diagnostic classification
75
194000
3000
atë që në klasifikimin standard të diagnostikës
03:32
includes drug and alcohol addiction --
76
197000
2000
përfshin drogën dhe alkolin --
03:34
and social mobility.
77
199000
2000
dhe lëvizshmërinë sociale.
03:36
We put them all in one index.
78
201000
3000
Ne i kemi vënë të gjithë në një indeks.
03:39
They're all weighted equally.
79
204000
2000
Ata janë të ponderuar të gjitha në mënyrë të barabartë.
03:41
Where a country is is a sort of average score on these things.
80
206000
3000
Kur një vend ka një rezultat mesatar për këto gjëra.
03:44
And there, you see it
81
209000
2000
Dhe aty, ju e shihni
03:46
in relation to the measure of inequality I've just shown you,
82
211000
3000
në krahasim me masën e pabarazisë që unë sapo ju tregova,
03:49
which I shall use over and over again in the data.
83
214000
3000
të cilin do ta përdor përsëri dhe përsëri në të dhënat.
03:52
The more unequal countries
84
217000
2000
Vendet me më shumë pabarazi
03:54
are doing worse
85
219000
2000
janë më keq
03:56
on all these kinds of social problems.
86
221000
2000
në të gjitha këto llojet e problemeve sociale.
03:58
It's an extraordinarily close correlation.
87
223000
3000
Ky është një korrelacion jashtëzakonisht i ngushtë.
04:01
But if you look at that same index
88
226000
2000
Por po të shihni tek i njëjti indeks
04:03
of health and social problems
89
228000
2000
i shëndetit dhe probleme sociale
04:05
in relation to GNP per capita,
90
230000
2000
në lidhje me Prodhimin Kombëtar Bruto për frymë,
04:07
gross national income,
91
232000
2000
të ardhurat kombëtate bruto,
04:09
there's nothing there,
92
234000
2000
nuk ka ndonjë gjë,
04:11
no correlation anymore.
93
236000
3000
nuk ka korrelacion.
04:14
We were a little bit worried
94
239000
2000
Jemi pak të shqetësuar
04:16
that people might think
95
241000
2000
që njerëzit mund të mendojnë
04:18
we'd been choosing problems to suit our argument
96
243000
2000
që ne zgjodhëm probleme që i përshtaten argumenteve tona
04:20
and just manufactured this evidence,
97
245000
3000
dhe thjesht fabrikuam provat,
04:23
so we also did a paper in the British Medical Journal
98
248000
3000
gjithashtu kemi botuar një artikull ne British Medical Journal
04:26
on the UNICEF index of child well-being.
99
251000
4000
mbi indeksin e UNICEF-it rreth mirëqënies së fëmijëve.
04:30
It has 40 different components
100
255000
2000
Ajo kombinon 40 komponentë të ndryshëm
04:32
put together by other people.
101
257000
2000
ngritur bashkë nga njerëz të tjerë.
04:34
It contains whether kids can talk to their parents,
102
259000
3000
Ajo merr parasysh nëse fëmijët mund të bisedojnë me prindërit e tyre,
04:37
whether they have books at home,
103
262000
2000
në qoftë se ata kanë libra në shtëpi,
04:39
what immunization rates are like, whether there's bullying at school.
104
264000
3000
normat e vaksinimit, nëse ka forma bullizmi në shkollë.
04:42
Everything goes into it.
105
267000
2000
Kjo përmban gjithshka.
04:44
Here it is in relation to that same measure of inequality.
106
269000
4000
Këtu ajo është në krahasim me të njëjtën masë pabarazie.
04:48
Kids do worse in the more unequal societies.
107
273000
3000
Fëmijët janë më keq në shoqëritë më të pabarabarta.
04:51
Highly significant relationship.
108
276000
3000
Një raport shumë i rëndësishëm.
04:54
But once again,
109
279000
2000
Por edhe një herë tjetër,
04:56
if you look at that measure of child well-being,
110
281000
3000
nëse shihni në këtë masë ne mirëqenien e fëmijës,
04:59
in relation to national income per person,
111
284000
2000
në raport me të ardhurat kombëtare për frymë,
05:01
there's no relationship,
112
286000
2000
nuk ka lidhje,
05:03
no suggestion of a relationship.
113
288000
3000
asnjë sugjerimin të një marrëdhënieje.
05:06
What all the data I've shown you so far says
114
291000
3000
Atë që të gjithë të dhënat që ju kam treguar deri më tani thonë
05:09
is the same thing.
115
294000
2000
është e njëjta gjë.
05:11
The average well-being of our societies
116
296000
2000
Mesatarja e mirëqenies e shoqërive tona
05:13
is not dependent any longer
117
298000
3000
nuk është më e varur
05:16
on national income and economic growth.
118
301000
3000
me të ardhurat kombëtare dhe rritjen ekonomike.
05:19
That's very important in poorer countries,
119
304000
2000
Kjo është shumë e rëndësishme në vendet e varfëra,
05:21
but not in the rich developed world.
120
306000
3000
dhe jo në vendet e zhvilluar.
05:24
But the differences between us
121
309000
2000
Por dallimi mes nesh
05:26
and where we are in relation to each other
122
311000
2000
dhe ku ne jemi në raport me njëri-tjetrin
05:28
now matter very much.
123
313000
3000
tani janë shumë të rëndësishme.
05:31
I'm going to show you some of the separate bits of our index.
124
316000
3000
Tani do t'ju tregoj disa elemente të indeksit tonë.
05:34
Here, for instance, is trust.
125
319000
2000
Këtu, për shembull, është mirëbesimi.
05:36
It's simply the proportion of the population
126
321000
2000
Është thjesht pjesa e popullsisë
05:38
who agree most people can be trusted.
127
323000
2000
e cila pajtohet me faktin që të tjerët janë të besueshëm.
05:40
It comes from the World Values Survey.
128
325000
2000
Kjo vjen nga World Values Survey.
05:42
You see, at the more unequal end,
129
327000
2000
Ju shikoni, në fund më të pabarabartët,
05:44
it's about 15 percent of the population
130
329000
3000
janë 15 përqind e popullsisë
05:47
who feel they can trust others.
131
332000
2000
të cilët mendojnë se mund të besojnë të tjerët.
05:49
But in the more equal societies,
132
334000
2000
Por në shoqëritë me më shumë barazi,
05:51
it rises to 60 or 65 percent.
133
336000
4000
mirebesimi rritet në 60 ose 65 përqind.
05:55
And if you look at measures of involvement in community life
134
340000
3000
Dhe në qoftë se ju shikoni në masën e përfshirjes në jetën e komunitetit
05:58
or social capital,
135
343000
2000
o kapitalit social,
06:00
very similar relationships
136
345000
2000
raporte shumë të ngjashme
06:02
closely related to inequality.
137
347000
3000
të lidhura ngushtë me pabarazinë.
06:05
I may say, we did all this work twice.
138
350000
3000
Mund të them se kemi bërë të gjithë punën dy herë.
06:08
We did it first on these rich, developed countries,
139
353000
3000
Ne e bëmë atë në fillim në vendet e pasura të zhvilluara,
06:11
and then as a separate test bed,
140
356000
2000
dhe pastaj në një provë të veçantë,
06:13
we repeated it all on the 50 American states --
141
358000
3000
e përsëritëm në të gjithë 50 shtetet amerikane --
06:16
asking just the same question:
142
361000
2000
duke bërë thjesht të njëjtën pyetje:
06:18
do the more unequal states
143
363000
2000
shtetet me më shumë pabarazi
06:20
do worse on all these kinds of measures?
144
365000
2000
janë më keq në të gjitha këto lloje të masave?
06:22
So here is trust from a general social survey of the federal government
145
367000
4000
Këtu është besimi nga një anketë e përgjithshme sociale të qeverisë federale të Sh.B.A.-së
06:26
related to inequality.
146
371000
2000
në raport me pabarazinë.
06:28
Very similar scatter
147
373000
2000
Perhapje shumë e ngjashme
06:30
over a similar range of levels of trust.
148
375000
2000
mbi një gamë të ngjashme të niveleve të besimit.
06:32
Same thing is going on.
149
377000
2000
E njëjta gjë ndodh.
06:34
Basically we found
150
379000
2000
Në thelb, kemi gjetur
06:36
that almost anything that's related to trust internationally
151
381000
3000
që pothuajse çdo gjë që është në lidhje me besimin në nivel ndërkombëtar
06:39
is related to trust amongst the 50 states
152
384000
2000
është e lidhur me besimin në 50 shtetet americanë
06:41
in that separate test bed.
153
386000
2000
në këtë test të veçantë.
06:43
We're not just talking about a fluke.
154
388000
2000
Kjo nuk është vetëm shans i pastër.
06:45
This is mental illness.
155
390000
2000
Kjo është një sëmundje mendore.
06:47
WHO put together figures
156
392000
2000
Organizata Botërore e Shëndetësisë mblodhi së bashku shifrat
06:49
using the same diagnostic interviews
157
394000
2000
duke përdorur të njëjtën intervista diagnostike
06:51
on random samples of the population
158
396000
2000
në mostrat e rastit të popullsisë
06:53
to allow us to compare rates of mental illness
159
398000
3000
për të na mundësuar që të krahasojmë normat e sëmundjes mendore
06:56
in each society.
160
401000
2000
në çdo shoqëri.
06:58
This is the percent of the population
161
403000
2000
Kjo është përqindja e popullsisë
07:00
with any mental illness in the preceding year.
162
405000
3000
me ndonjë sëmundje mendore në vitin paraprak.
07:03
And it goes from about eight percent
163
408000
3000
Dhe kjo shkon nga rreth tetë për qind
07:06
up to three times that --
164
411000
2000
deri në tre herë --
07:08
whole societies
165
413000
2000
shoqëri e tërë
07:10
with three times the level of mental illness of others.
166
415000
3000
me tre herë nivelin e sëmundjes mendore të të tjerëve.
07:13
And again, closely related to inequality.
167
418000
4000
Dhe përsëri, i lidhur ngushtë me pabarazinë.
07:17
This is violence.
168
422000
2000
Kjo është dhuna.
07:19
These red dots are American states,
169
424000
2000
Pikat e kuqe janë shtetet amerikane,
07:21
and the blue triangles are Canadian provinces.
170
426000
4000
dhe trekëndëshat blu janë provincat kanadeze.
07:25
But look at the scale of the differences.
171
430000
3000
Por shikoni në madhësinë e dallimeve.
07:28
It goes from 15 homicides per million
172
433000
3000
Ajo vete nga 15 vrasje për milion
07:31
up to 150.
173
436000
3000
deri ne 150.
07:34
This is the proportion of the population in prison.
174
439000
3000
Kjo është përqindja e njerëzve në burg.
07:37
There's a about a tenfold difference there,
175
442000
3000
Dallimi është rreth 10 herë më e lartë,
07:40
log scale up the side.
176
445000
2000
në një shkallë logaritmike këtu anash.
07:42
But it goes from about 40 to 400
177
447000
2000
Por ajo rritet rreth 40 tek 400
07:44
people in prison.
178
449000
3000
persona në burg.
07:47
That relationship
179
452000
2000
Kjo marrëdhënie
07:49
is not mainly driven by more crime.
180
454000
2000
nuk është kryesisht për shkak të një rritje në krime.
07:51
In some places, that's part of it.
181
456000
3000
Në disa vende ështe pjesë e tij.
07:54
But most of it is about more punitive sentencing,
182
459000
2000
Por kjo është kryesisht për një rritje në dënime,
07:56
harsher sentencing.
183
461000
2000
dënime më të ashpra.
07:58
And the more unequal societies
184
463000
2000
Dhe shoqëritë më të pabarabarta
08:00
are more likely also to retain the death penalty.
185
465000
4000
kanë tendencë të mbajnë në fuqi dënimin me vdekje.
08:04
Here we have children dropping out of high school.
186
469000
5000
Këtu kemi fëmijët që lënë shkollën e mesme.
08:09
Again, quite big differences.
187
474000
2000
Përsëri, dallimet mjaft të mëdha.
08:11
Extraordinarily damaging,
188
476000
2000
Jashtëzakonisht të dëmshme,
08:13
if you're talking about using the talents of the population.
189
478000
3000
kur është fjala për përdorimin e talenteve të popullsisë.
08:16
This is social mobility.
190
481000
3000
Kjo është levizshmëria sociale.
08:19
It's actually a measure of mobility
191
484000
2000
Është në fakt një masë e mobilitetit
08:21
based on income.
192
486000
2000
bazuar në të ardhurat.
08:23
Basically, it's asking:
193
488000
2000
Në thelb, është kërkuar:
08:25
do rich fathers have rich sons
194
490000
2000
etërit e pasur kanë djem të pasur
08:27
and poor fathers have poor sons,
195
492000
2000
dhe etërit e varfër kanë fëmijë te varfër,
08:29
or is there no relationship between the two?
196
494000
3000
apo nuk ka ndonje lidhje mes këtyre dy gjërave?
08:32
And at the more unequal end,
197
497000
2000
Dhe në fund në ato më të pabarabartët,
08:34
fathers' income is much more important --
198
499000
3000
të ardhurat e të etërve janë më të rëndësishme --
08:37
in the U.K., USA.
199
502000
3000
në Mbretërinë e Bashkuar, Sh.B.A.
08:40
And in Scandinavian countries,
200
505000
2000
Dhe në vendet skandinave,
08:42
fathers' income is much less important.
201
507000
2000
të ardhurat e prindërve janë më pak të rëndesishme.
08:44
There's more social mobility.
202
509000
3000
Ka më shumë lëvizshmëri sociale.
08:47
And as we like to say --
203
512000
2000
Dhe siç na pëlqen te themi --
08:49
and I know there are a lot of Americans in the audience here --
204
514000
3000
dhe unë e di që ka shumë e amerikanë në audiencë këtu --
08:52
if Americans want to live the American dream,
205
517000
3000
nëse amerikanët duan të jetojnë ëndrrën amerikane,
08:55
they should go to Denmark.
206
520000
2000
duhet të transferohen në Danimarkë.
08:57
(Laughter)
207
522000
2000
(Të qeshura)
08:59
(Applause)
208
524000
4000
(Duartrokitje)
09:03
I've shown you just a few things in italics here.
209
528000
3000
Unë ju tregoj disa gjëra këtu në shkronja korsive.
09:06
I could have shown a number of other problems.
210
531000
2000
Unë mund të kem treguar një sërë problemesh të tjera.
09:08
They're all problems that tend to be more common
211
533000
2000
Ata janë të gjitha problemet që kanë tendencë të jenë më të zakonshme
09:10
at the bottom of the social gradient.
212
535000
2000
në fund të gradientit social.
09:12
But there are endless problems with social gradients
213
537000
5000
Por ka probleme të pafund me gradiente sociale
09:17
that are worse in more unequal countries --
214
542000
2000
që janë më të keqësuar në vendet me më shumë pabarazi --
09:19
not just a little bit worse,
215
544000
2000
jo vetëm pak më keq,
09:21
but anything from twice as common to 10 times as common.
216
546000
3000
por rreth dy deri në 10 herë më të shpeshta.
09:24
Think of the expense,
217
549000
2000
Mendoni shpenzimet,
09:26
the human cost of that.
218
551000
3000
koston nga ana njerëzore të tyre.
09:29
I want to go back though to this graph that I showed you earlier
219
554000
2000
Dua te kthehem edhe një herë tek ky grafik, që ju tregova më parë
09:31
where we put it all together
220
556000
2000
ku ne kemi mbledhur gjithçka
09:33
to make two points.
221
558000
2000
në dy pika.
09:35
One is that, in graph after graph,
222
560000
3000
Njëra pikë është kjo, nga një grafik tek tjetri,
09:38
we find the countries that do worse,
223
563000
2000
kemi gjetur vendet që janë me keq,
09:40
whatever the outcome,
224
565000
2000
pavarësisht nga rezultati,
09:42
seem to be the more unequal ones,
225
567000
2000
duket se janë ato më të pabarabartë,
09:44
and the ones that do well
226
569000
2000
dhe ato që ecin më mirë
09:46
seem to be the Nordic countries and Japan.
227
571000
3000
duket se janë vendet nordike dhe Japonia.
09:49
So what we're looking at
228
574000
2000
Atëherë ajo që vëmë re është që
09:51
is general social disfunction related to inequality.
229
576000
3000
mosfunksionimi është i lidhur me pabarazinë e përgjithshme shoqërore.
09:54
It's not just one or two things that go wrong,
230
579000
2000
Nuk janë vetëm një ose dy gjëra që shkojnë keq,
09:56
it's most things.
231
581000
2000
është pjesa më e madhe e tyre.
09:58
The other really important point I want to make on this graph
232
583000
3000
Pika tjetër, vërtet e rëndësishme, që unë dua të vë në këtë grafik
10:01
is that, if you look at the bottom,
233
586000
2000
është se, nëse shihni poshtë,
10:03
Sweden and Japan,
234
588000
3000
Suedia che Japonia,
10:06
they're very different countries in all sorts of ways.
235
591000
3000
janë dy vende shumë të ndyshmëm nga njëri tjetri, në të gjitha aspektet.
10:09
The position of women,
236
594000
2000
Pozicioni i grave,
10:11
how closely they keep to the nuclear family,
237
596000
2000
si ato mbeten afër familjes,
10:13
are on opposite ends of the poles
238
598000
2000
janë në skajet e kundërta të poleve
10:15
in terms of the rich developed world.
239
600000
2000
në drejtim të botës të pasur e zhvilluar.
10:17
But another really important difference
240
602000
2000
Por një tjetër dallim shumë i rëndësishëm
10:19
is how they get their greater equality.
241
604000
3000
është se si ata arrijnë barazinë e tyre më të madhe.
10:22
Sweden has huge differences in earnings,
242
607000
3000
Suedia ka dallime të mëdha në paga,
10:25
and it narrows the gap through taxation,
243
610000
2000
dhe ai ngushton gapin ekonomik nëpërmjet tatimeve,
10:27
general welfare state,
244
612000
2000
shteti social për të gjithë,
10:29
generous benefits and so on.
245
614000
3000
benefite bujare e kështu me rrallë.
10:32
Japan is rather different though.
246
617000
2000
Japonia është pak më ndryshe.
10:34
It starts off with much smaller differences in earnings before tax.
247
619000
3000
Së pari me dallime shumë më të vogëla të pagave bruto.
10:37
It has lower taxes.
248
622000
2000
Tatime të ulëta.
10:39
It has a smaller welfare state.
249
624000
2000
Ka një shtet social me të vogël.
10:41
And in our analysis of the American states,
250
626000
2000
Dhe në analizat tona mbi shtetet e Amerkës,
10:43
we find rather the same contrast.
251
628000
2000
përkundrazi ne gjejmë të njëjtin dallim.
10:45
There are some states that do well through redistribution,
252
630000
3000
Ka disa shtete që bëjnë mirë në rishpërndarjen e të ardhurave,
10:48
some states that do well
253
633000
2000
disa shtete që bëjnë mirë
10:50
because they have smaller income differences before tax.
254
635000
3000
pasi kanë diferenca të vogla të të ardhurave para tatimeve.
10:53
So we conclude
255
638000
2000
Pra arrijmë në përfundimin
10:55
that it doesn't much matter how you get your greater equality,
256
640000
3000
se si nuk ka rëndësi aq shumë se si arrin barazi më të madhe,
10:58
as long as you get there somehow.
257
643000
2000
sa kohë qe arrin atje në një farë mënyre.
11:00
I am not talking about perfect equality,
258
645000
2000
Nuk po flas per barazi të përsosur,
11:02
I'm talking about what exists in rich developed market democracies.
259
647000
4000
Jam duke folur rreth asaj që ekziston ne vendet e zhvilluara demokratike.
11:08
Another really surprising part of this picture
260
653000
5000
Një pjesë tjetër me të vërtetë mahnitëse e këtij imazhi
11:13
is that it's not just the poor
261
658000
2000
është se është jo vetëm të varfërit
11:15
who are affected by inequality.
262
660000
3000
të cilët janë të prekur nga pabarazia.
11:18
There seems to be some truth in John Donne's
263
663000
2000
Kjo duket të jetë ndonjë e vërtetë në një citat nga John Donne
11:20
"No man is an island."
264
665000
3000
"Asnjëri nuk është një ishull."
11:23
And in a number of studies, it's possible to compare
265
668000
3000
Dhe nga një numër studimesh, është i mundur krahasimi
11:26
how people do in more and less equal countries
266
671000
3000
se si personat bëjnë nëpër vendet me më shumë apo më pak barazi
11:29
at each level in the social hierarchy.
267
674000
3000
në çdo nivel të hierarkisë sociale.
11:32
This is just one example.
268
677000
3000
Është thjesht një shembull.
11:35
It's infant mortality.
269
680000
2000
Është vdekshmëria foshnjore.
11:37
Some Swedes very kindly classified a lot of their infant deaths
270
682000
3000
Disa suedezë kanë klasifikuar në mënyrë të këndshme vdekjen foshnjore tek ata
11:40
according to the British register of general socioeconomic classification.
271
685000
5000
sipas regjistrit britanik të klasifikimit socio-ekonomik.
11:45
And so it's anachronistically
272
690000
3000
Dhe kështu që ky është një klasifikim anakronik
11:48
a classification by fathers' occupations,
273
693000
2000
një klasifikim nga profesionet atërore,
11:50
so single parents go on their own.
274
695000
2000
dhe për këtë arsye prindërit e vetëm hyjnë të gjithë në llogari.
11:52
But then where it says "low social class,"
275
697000
3000
Por pastaj, ku thuhet "klasë më të ulët"
11:55
that's unskilled manual occupations.
276
700000
3000
fillon me profesionet manuale më të pakualifikuar.
11:58
It goes through towards the skilled manual occupations in the middle,
277
703000
4000
Shkon drejt profesioneve manualë më të kualifikuar në mes,
12:02
then the junior non-manual,
278
707000
2000
pastaj tek praktikantët jo-manual,
12:04
going up high to the professional occupations --
279
709000
3000
rritet tek profesionistët me kualifikim të lartë --
12:07
doctors, lawyers,
280
712000
2000
mjekë, juristë,
12:09
directors of larger companies.
281
714000
2000
drejtorët e kompanive më të mëdha.
12:11
You see there that Sweden does better than Britain
282
716000
3000
Siç e shihni suedezët veprojnë më mirë se britanikët
12:14
all the way across the social hierarchy.
283
719000
3000
në të gjithë hierarkinë sociale.
12:19
The biggest differences are at the bottom of society.
284
724000
2000
Dallimet kryesore janë fund e shoqërisë.
12:21
But even at the top,
285
726000
2000
Por edhe në krye,
12:23
there seems to be a small benefit
286
728000
2000
duket sikur është një avantazh i vogël
12:25
to being in a more equal society.
287
730000
2000
në qënit një shoqëri më egalitare.
12:27
We show that on about five different sets of data
288
732000
3000
Ne tregojnë se në pesë grupe të ndryshme të të dhënave
12:30
covering educational outcomes
289
735000
2000
mbulon avantazhin e edukimit shkollor
12:32
and health in the United States and internationally.
290
737000
3000
dhe të shëndetit në Shtetet e Bashkuara dhe në nivel ndërkombëtar.
12:35
And that seems to be the general picture --
291
740000
3000
Dhe kjo duket të jetë përshtypja e përgjithshme --
12:38
that greater equality makes most difference at the bottom,
292
743000
3000
që barazia më e realizuar shkakton ndryshimin më të madh në fund,
12:41
but has some benefits even at the top.
293
746000
3000
por ka disa benefite edhe në majë.
12:44
But I should say a few words about what's going on.
294
749000
4000
Por unë duhet të them disa fjalë për atë që po ndodh.
12:48
I think I'm looking and talking
295
753000
2000
Unë mendoj se po shoh dhe po flas
12:50
about the psychosocial effects of inequality.
296
755000
3000
rreth efekteve psikologjikë të pabarazisë.
12:53
More to do with feelings of superiority and inferiority,
297
758000
3000
Më shumë të bëjë me ndjenjat e superioritetit dhe inferioritetit,
12:56
of being valued and devalued,
298
761000
2000
e të qënit i vlerësuar dhe i zhvlerësuar,
12:58
respected and disrespected.
299
763000
3000
respektuar dhe përçmuar.
13:01
And of course, those feelings
300
766000
2000
Dhe sigurisht, ato ndjenja
13:03
of the status competition that comes out of that
301
768000
3000
të statusit konkurrues që dalin
13:06
drives the consumerism in our society.
302
771000
3000
nga konsumizmi në shoqërinë tonë.
13:09
It also leads to status insecurity.
303
774000
3000
Ajo gjithashtu çon në pasigurinë e statusit.
13:12
We worry more about how we're judged and seen by others,
304
777000
4000
Ne shqetësohemi më shumë për mënyrën se si ne gjykohemi dhe të vëzhgohemi nga të tjerët,
13:16
whether we're regarded as attractive, clever,
305
781000
3000
nëse ne jemi të parë si atraktivë, inteligjentë,
13:19
all that kind of thing.
306
784000
3000
e të gjitha ato gjëra si puna e këtyre.
13:22
The social-evaluative judgments increase,
307
787000
3000
Rriten gjykimet mbi vlerësimin social,
13:25
the fear of those social-evaluative judgments.
308
790000
4000
frika e këtyre gjykimeve mbi vlerësimin social.
13:29
Interestingly,
309
794000
2000
Interesante,
13:31
some parallel work going on in social psychology:
310
796000
4000
disa studime paralele po punojnë mbi psicologjinë sociale:
13:35
some people reviewed 208 different studies
311
800000
3000
disa persona kanë shqyrtuar 208 studime të ndryshme
13:38
in which volunteers had been invited
312
803000
3000
në të cilat vullnetarëve të ftuar
13:41
into a psychological laboratory
313
806000
2000
në një laborator psikologjik
13:43
and had their stress hormones,
314
808000
2000
ju matën hormonet e stresit,
13:45
their responses to doing stressful tasks, measured.
315
810000
4000
përgjigjet e tyre duke kryer detyra të vështira, .
13:49
And in the review,
316
814000
2000
Dhe në këtë shqyrtim,
13:51
what they were interested in seeing
317
816000
2000
atë që ishin të interesuar të vëzhgonin
13:53
is what kind of stresses
318
818000
2000
ishte çfarë lloj stressesh
13:55
most reliably raise levels of cortisol,
319
820000
3000
ngrenë më shumë rregullisht nivelet kortizolit,
13:58
the central stress hormone.
320
823000
2000
hormoni kryesor stresit.
14:00
And the conclusion was
321
825000
2000
Dhe përfundimi ishte
14:02
it was tasks that included social-evaluative threat --
322
827000
3000
ishin detyrat që përfshinin kërcënim social-vlerësues --
14:05
threats to self-esteem or social status
323
830000
3000
kërcënimeve të vetë-respektit apo statusi social
14:08
in which others can negatively judge your performance.
324
833000
3000
me të cilën të tjerët mund të gjykojnë negativisht punën tuaj.
14:11
Those kind of stresses
325
836000
2000
Këto lloj stresesh
14:13
have a very particular effect
326
838000
3000
kanë një efekt të veçantë
14:16
on the physiology of stress.
327
841000
3000
në fiziologjine e stresit.
14:20
Now we have been criticized.
328
845000
2000
Ne kemi qenë të kritikuar.
14:22
Of course, there are people who dislike this stuff
329
847000
3000
Sigurisht, ka njerëz që nuk e pëlqejnë këtë gjë
14:25
and people who find it very surprising.
330
850000
3000
dhe njerëzit të cilët e gjejnë këtë shumë të çuditshme.
14:28
I should tell you though
331
853000
2000
Unë duhet të them se
14:30
that when people criticize us for picking and choosing data,
332
855000
3000
kur njerëzit kritikojnë ne zgjedhjen tonë të të dhënave,
14:33
we never pick and choose data.
333
858000
2000
ne kurrë nuk zgjedhim të dhënat.
14:35
We have an absolute rule
334
860000
2000
Ne kemi një rregull absolut
14:37
that if our data source has data for one of the countries we're looking at,
335
862000
3000
se në qoftë se burimet e të dhënave tona kanë të dhëna për një nga vendet që ne po studiojmë
14:40
it goes into the analysis.
336
865000
2000
ato analizohen.
14:42
Our data source decides
337
867000
2000
Burimi i të dhënave tona vendos
14:44
whether it's reliable data,
338
869000
2000
nëse janë të dhëna të besueshme,
14:46
we don't.
339
871000
2000
apo jo.
14:48
Otherwise that would introduce bias.
340
873000
2000
Përndryshe ato do të shtrembërojnë çdo gjë.
14:50
What about other countries?
341
875000
2000
Po në lidhje me vendet e tjera?
14:52
There are 200 studies
342
877000
3000
Ka 200 studime
14:55
of health in relation to income and equality
343
880000
3000
mbi shëndetin në raport me të ardhurat dhe barazisë
14:58
in the academic peer-reviewed journals.
344
883000
3000
në revista profesionale.
15:01
This isn't confined to these countries here,
345
886000
3000
Nuk është e kufizuar vetëm për këto vende këtu,
15:04
hiding a very simple demonstration.
346
889000
2000
e fshehur pas një demonstrimi të thjeshtë
15:06
The same countries,
347
891000
2000
Të njëjat vende,
15:08
the same measure of inequality,
348
893000
2000
të njëjtat masa të pabarazisë,
15:10
one problem after another.
349
895000
3000
një problem pas tjetrit.
15:14
Why don't we control for other factors?
350
899000
2000
Përse ne kontrollojme për faktorë të tjerë?
15:16
Well we've shown you that GNP per capita
351
901000
2000
E pra, ne kemi treguar se PKB-ja për frymë
15:18
doesn't make any difference.
352
903000
2000
nuk krijon ndonjë ndryshim.
15:20
And of course, others using more sophisticated methods in the literature
353
905000
4000
Dhe sigurisht, të tjerët që përdorin metoda më të sofistikuara në literaturë
15:24
have controlled for poverty and education
354
909000
2000
kane kontrolluar varfërinë dhe arsimin
15:26
and so on.
355
911000
3000
dhe kështu me radhë.
15:30
What about causality?
356
915000
2000
Po rastësia?
15:32
Correlation in itself doesn't prove causality.
357
917000
3000
Korrelacioni në vetvete nuk ka provuar rastesi.
15:35
We spend a good bit of time.
358
920000
2000
Ne shpenzojmë një pjesë të mirë të kohës.
15:37
And indeed, people know the causal links quite well
359
922000
2000
Dhe me të vërtetë, njerëzit i dinë lidhjet shkakore mjaft mirë
15:39
in some of these outcomes.
360
924000
2000
në disa nga këto rezultate.
15:41
The big change in our understanding
361
926000
2000
Ndryshimi i madh në të kuptuarit tonë
15:43
of drivers of chronic health
362
928000
2000
drejtohet tek shëndeti për pjesën kronike
15:45
in the rich developed world
363
930000
2000
në botën e pasur dhe të zhvilluar
15:47
is how important chronic stress from social sources
364
932000
4000
se si stresi kronik është i rëndësishëm nga burimet shoqërore
15:51
is affecting the immune system,
365
936000
2000
ndikon në sistemin imunitar,
15:53
the cardiovascular system.
366
938000
3000
sistemin kardiovaskular.
15:56
Or for instance, the reason why violence
367
941000
2000
Ose për shembull, arsyeja përse dhuna
15:58
becomes more common in more unequal societies
368
943000
3000
bëhet më shumë e zakonshme në shoqëritë më të pabarabarta
16:01
is because people are sensitive to being looked down on.
369
946000
5000
kjo sepse njerëzit nuk kanë dëshirë të shikojnë poshtë.
16:06
I should say that to deal with this,
370
951000
3000
Unë duhet të them se për të përmbushur këtë
16:09
we've got to deal with the post-tax things
371
954000
2000
ne duhet ta trajtojmë pas tatimit
16:11
and the pre-tax things.
372
956000
2000
dhe para tatimit.
16:13
We've got to constrain income,
373
958000
3000
Ne duhet të kufizojmë të ardhurat,
16:16
the bonus culture incomes at the top.
374
961000
2000
kulturën e bonuseve mbi të ardhurat për ata në krye.
16:18
I think we must make our bosses accountable to their employees
375
963000
3000
Unë mendoj se ne duhet të bëjmë punëdhënësit tanë përgjegjës për punonjësit e tyre
16:21
in any way we can.
376
966000
3000
në çdo mënyrë të mundshme.
16:24
I think the take-home message though
377
969000
3000
Unë mendoj se mesazhi këtu
16:27
is that we can improve the real quality of human life
378
972000
4000
është se ne mund të përmirësojë cilësinë e vërtetë të jetës njerëzore
16:31
by reducing the differences in incomes between us.
379
976000
3000
reduktimin e hendekut të të ardhurave në mes nesh.
16:34
Suddenly we have a handle
380
979000
2000
Papritmas, ne kemi kontroll
16:36
on the psychosocial well-being of whole societies,
381
981000
2000
për mirëqenien psikosociale të shoqërive të tërë,
16:38
and that's exciting.
382
983000
2000
dhe kjo është emocionuese.
16:40
Thank you.
383
985000
2000
Faleminderit.
16:42
(Applause)
384
987000
6000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Richard Wilkinson - Public health researcherIn "The Spirit Level," Richard Wilkinson charts data that proves societies that are more equal are healthier, happier societies.
Why you should listen
For decades, Richard Wilkinson has studied the social effects of income inequality and how social forces affect health. In The Spirit Level, a book coauthored with Kate Pickett, he lays out reams of statistical evidence that, among developed countries, societies that are more equal – with a smaller income gap between rich and poor -- are happier and healthier than societies with greater disparities in the distribution of wealth.
While poverty has long been recognized as an indicator for such social ills as crime, obesity, teen pregnancy, Wilkinson and Pickett have demonstrated that societal well-being bears no relation to per capita income. They’ve also found that the symptoms of inequality trouble all levels of society. Across the board, mental health, levels of violence and addiction, even life expectancy are affected by the psycho-social stress caused by income gaps and status anxiety.
In the UK, The Spirit Level won support from politicians both left and right. Wilkinson, who is Professor Emeritus of Social Epidemiology at the University of Nottingham, also cofounded The Equality Trust, a nonprofit that aims to reduce income inequality by educating and engaging the public while supporting political commitment to address the problem.
He says: "While I'd always assumed that an equal society must score better on social cohesion, I never expected to find such clear differences between existing market economies."
NEW: Read the TED Blog's Q&A with Richard Wilkinson >>
Richard Wilkinson | Speaker | TED.com