TED2011
David Christian: The history of our world in 18 minutes
David Christian: Muhteşem Tarih
Filmed:
Readability: 4.7
10,836,002 views
David Christian, Big Bang'den(Büyük Patlama) Internet'e gelinceye kadar evrenin tüm tarihini 18 dakikalık seri bir konuşma ve etkileyici görsellerle anlatıyor. Bu "Muhteşem Tarih": aydınlatan ,karmaşıklığa yukarıdan bakan, hayat ve insanlık, kozmik zaman diliminin küçük payına karşı çıkma.
David Christian - Historian
David Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day. Full bio
David Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
First, a video.
0
0
3000
Önce bir video.
00:24
(Video) Yes, it is a scrambled egg.
1
9000
3000
Evet, bu bir çırpılmış yumurta.
00:28
But as you look at it,
2
13000
2000
Ama ona baktıkça,
00:30
I hope you'll begin to feel
3
15000
2000
aslında biraz tuhaf hissediyor
00:32
just slightly uneasy.
4
17000
3000
olmanız lazım.
00:36
Because you may notice that what's actually happening
5
21000
3000
Çünkü aslında esas olanın, yumurtanın, çırpılmamış hale
00:39
is that the egg is unscrambling itself.
6
24000
3000
dönüşü olduğunu farkediyor olmalısınız.
00:42
And you'll now see the yolk and the white have separated.
7
27000
2000
Şimdi yumurtanın sarısı ile beyazının ayrıldığını görüyorsunuz.
00:44
And now they're going to be poured back into the egg.
8
29000
3000
Şimdi yumurtanın içine geri girecekler.
00:47
And we all know in our heart of hearts
9
32000
3000
Hepimizin kalbimizin en derininde biliyoruz ki
00:50
that this is not the way the universe works.
10
35000
3000
evrende işler bu şekilde yürümüyor.
00:54
A scrambled egg is mush -- tasty mush -- but it's mush.
11
39000
3000
Çırpılmış yumurta karmakarışık bir şey, leziz ama karmakarışık.
00:57
An egg is a beautiful, sophisticated thing
12
42000
3000
Yumurta ise güzel ve karmaşık bir şey
01:00
that can create even more sophisticated things,
13
45000
2000
ve çok daha karmaşık şeyler üretebilir.
01:02
such as chickens.
14
47000
2000
örneğin tavuklar.
01:04
And we know in our heart of hearts
15
49000
2000
Ve hepimiz kalbimizin derinliklerinde biliyoruz ki
01:06
that the universe does not travel
16
51000
2000
evren, bu dağınık çorba halinden
01:08
from mush to complexity.
17
53000
2000
karmaşıklığa doğru gitmez.
01:10
In fact, this gut instinct
18
55000
2000
Aslına bakarsanız, bu önsezimiz
01:12
is reflected in one of the most fundamental laws of physics,
19
57000
3000
en önemli fizik kurallarında bile kendini gösterir,
01:15
the second law of thermodynamics, or the law of entropy.
20
60000
3000
termodinamiğin ikinci yasası, ya da entropy kanununda örneğin.
01:18
What that says basically
21
63000
2000
Bu yasa basitçe
01:20
is that the general tendency of the universe
22
65000
3000
evrenin genelde düzenli bir halden
01:23
is to move from order
23
68000
2000
düzensiz bir hale geçişe
01:25
and structure
24
70000
2000
meyilli olduğunu
01:27
to lack of order, lack of structure --
25
72000
2000
söyler, yani bir nevi
01:29
in fact, to mush.
26
74000
2000
dağınık çorbaya.
01:31
And that's why that video
27
76000
2000
İşte bu video bu nedenle
01:33
feels a bit strange.
28
78000
2000
biraz tuhaf hissediyoruz.
01:35
And yet,
29
80000
2000
Ama,
01:37
look around us.
30
82000
2000
etrafınıza bir bakın.
01:39
What we see around us
31
84000
2000
Etrafımızda gördüğümüz şey
01:41
is staggering complexity.
32
86000
2000
inanılmaz bir karmaşıklıkta.
01:43
Eric Beinhocker estimates that in New York City alone,
33
88000
3000
Eric Beinhocker, sadece New York şehrinde
01:46
there are some 10 billion SKUs, or distinct commodities, being traded.
34
91000
4000
10 milyardan fazla hisse senedi el değiştiriyor.
01:50
That's hundreds of times as many species
35
95000
3000
Bu, dünyadaki toplam tür sayısının
01:53
as there are on Earth.
36
98000
2000
yüzlerce katından fazla.
01:55
And they're being traded by a species
37
100000
2000
Ve bu hisse senetleri, ticaret, seyahat
01:57
of almost seven billion individuals,
38
102000
2000
seyahat ve Internet ile
01:59
who are linked by trade, travel, and the Internet
39
104000
3000
küresel sisteme bağlı neredeyse yedi milyar
02:02
into a global system
40
107000
2000
kişi tarafından
02:04
of stupendous complexity.
41
109000
3000
alınıp satılıyor.
02:07
So here's a great puzzle:
42
112000
2000
İşte en büyük bilmece bu:
02:09
in a universe
43
114000
2000
Termodinamiğin ikinci yasası
02:11
ruled by the second law of thermodynamics,
44
116000
3000
tarafından yön verilen bir evrende
02:14
how is it possible
45
119000
2000
demin size bahsettiğim -
02:16
to generate the sort of complexity I've described,
46
121000
3000
beni, sizi ve hatta bu toplantı salonunu da içine alacak
02:19
the sort of complexity represented by you and me
47
124000
3000
kadar büyük-- karmaşık yapıları üretmek
02:22
and the convention center?
48
127000
3000
nasıl mümkün olabiliyor?
02:25
Well, the answer seems to be,
49
130000
3000
Bu sorunun yanıtı şu,
02:28
the universe can create complexity,
50
133000
3000
evren karmaşıklık oluşturabilir, ama
02:31
but with great difficulty.
51
136000
2000
bunu epey zorlanarak yapar.
02:33
In pockets,
52
138000
2000
Meslektaşım
02:35
there appear what my colleague, Fred Spier,
53
140000
2000
Fred Spier tarafından "Goldilocks koşulları"
02:37
calls "Goldilocks conditions" --
54
142000
2000
adı verilen yerlerde --
02:39
not too hot, not too cold,
55
144000
2000
ne az ne çok, tam karmaşıklığın yaratılmasına uygun
02:41
just right for the creation of complexity.
56
146000
3000
küçük ceplerde yapar bunu.
02:44
And slightly more complex things appear.
57
149000
2000
Ve göreceli olarak biraz daha karmaşık şeyler ortaya çıkar.
02:46
And where you have slightly more complex things,
58
151000
2000
Azcık daha karmaşık şeyler olan yerlerde,
02:48
you can get slightly more complex things.
59
153000
2000
biraz daha karmaşık şeyler elde etmenizolası.
02:50
And in this way, complexity builds
60
155000
3000
Bu şekilde, karmaşıklık adım adım
02:53
stage by stage.
61
158000
2000
artar.
02:55
Each stage is magical
62
160000
3000
Her bir aşama inanılmazdır,
02:58
because it creates the impression of something utterly new
63
163000
3000
çünkü evrende sanki hiç yoktan birde bire
03:01
appearing almost out of nowhere in the universe.
64
166000
3000
yepyeni bir birşey ortaya çıkmış gibi algılanır.
03:04
We refer in big history to these moments
65
169000
2000
Muhteşem tarih içindeki bu anlara
03:06
as threshold moments.
66
171000
2000
"eşik anları" diyoruz.
03:08
And at each threshold,
67
173000
2000
Ve her bir eşik anında,
03:10
the going gets tougher.
68
175000
2000
süreç daha da zorlaşıyor.
03:12
The complex things get more fragile,
69
177000
3000
Karmaşık şeyler daha kırılgan,
03:15
more vulnerable;
70
180000
2000
daha kolay zedelenir hale geliyorlar,
03:17
the Goldilocks conditions get more stringent,
71
182000
3000
Goldilocks koşulları daha zorlaşıyor,
03:20
and it's more difficult
72
185000
2000
ve karmaşıklık yaratmak
03:22
to create complexity.
73
187000
2000
daha zor hale geliyor.
03:24
Now, we, as extremely complex creatures,
74
189000
3000
Şimdi, biz epey karmaşık yaratıkları olarak,
03:27
desperately need to know this story
75
192000
3000
evrenin ikinci yasaya rağmen
03:30
of how the universe creates complexity
76
195000
2000
bu karmaşık yapıları nasıl yarattığını
03:32
despite the second law,
77
197000
2000
ve karmaşıklığın neden aynı zamanda
03:34
and why complexity
78
199000
2000
kırılganlık ve zedelenebilirlik
03:36
means vulnerability
79
201000
2000
demek olduğunu
03:38
and fragility.
80
203000
2000
anlamak ihtiyacındayız.
03:40
And that's the story that we tell in big history.
81
205000
3000
Bizim, muhteşem tarih kapsamında anlattığımız öykü bu.
03:43
But to do it, you have do something
82
208000
2000
Ama bunu yapabilmek için,
03:45
that may, at first sight, seem completely impossible.
83
210000
2000
önce imkansızmış gibi görünen bir şey yapmanız gerekiyor.
03:47
You have to survey the whole history of the universe.
84
212000
4000
Evrenin tüm tarihini gözden geçirmelisiniz.
03:52
So let's do it.
85
217000
2000
Hadi bunu yapalım şimdi.
03:54
(Laughter)
86
219000
2000
(Gülüşmeler)
03:56
Let's begin by winding the timeline back
87
221000
3000
Önce zaman çizelgesinigeriye çekelim
03:59
13.7 billion years,
88
224000
3000
13.7 milyar yıla,
04:02
to the beginning of time.
89
227000
3000
zamanın başlangıcına.
04:12
Around us, there's nothing.
90
237000
2000
Etrafımızda hiç bir şey yok.
04:14
There's not even time or space.
91
239000
4000
Zaman veya uzay bile yok.
04:18
Imagine the darkest, emptiest thing you can
92
243000
3000
hayal edebildiğiniz en boş ve karanlık anı düşünün
04:21
and cube it a gazillion times
93
246000
2000
ve bunu zilyarla çarpın
04:23
and that's where we are.
94
248000
2000
işte şimdi oradayız.
04:25
And then suddenly,
95
250000
3000
ve birden,
04:28
bang! A universe appears, an entire universe.
96
253000
3000
bang! Bir evren ortaya çıkıyor, bütün bir evren.
04:31
And we've crossed our first threshold.
97
256000
2000
İlk eşikten geçtik.
04:33
The universe is tiny; it's smaller than an atom.
98
258000
2000
Evren ufacık bir atomdan bile daha ufak.
04:35
It's incredibly hot.
99
260000
2000
ve inanılmaz derecede sıcak.
04:37
It contains everything that's in today's universe,
100
262000
2000
Bugün evrende olan herşeyi barındırıyor içinde,
04:39
so you can imagine, it's busting.
101
264000
2000
hayal edebilirsiniz, patlıyor ve,
04:41
And it's expanding at incredible speed.
102
266000
3000
inanılmaz bir hızda etrafa genişliyor.
04:44
And at first, it's just a blur,
103
269000
2000
En başta bulanık bir leke,
04:46
but very quickly distinct things begin to appear in that blur.
104
271000
3000
ama kısa zamanda bu bulanık içinde net şeyler belirmeye başlıyor.
04:49
Within the first second,
105
274000
2000
İlk birkaç saniye içinde
04:51
energy itself shatters into distinct forces
106
276000
3000
enerji farklı parçalara bölünüyor
04:54
including electromagnetism and gravity.
107
279000
2000
elektromaynetizma ve yerçekimi bunlardan bazıları.
04:56
And energy does something else quite magical:
108
281000
3000
Ve bu enerjı oldukça büyülü bir başka şey yapıyor,
04:59
it congeals to form matter --
109
284000
3000
katılaşarak maddeye dönüşüyor --
05:02
quarks that will create protons
110
287000
2000
proton oluşturacak quarklar ve
05:04
and leptons that include electrons.
111
289000
3000
elektron içeren leptonlar.
05:07
And all of that happens in the first second.
112
292000
2000
Bütün bunlar ilk saniyede oluyor.
05:09
Now we move forward 380,000 years.
113
294000
5000
Şimdi 380 bin yıl ileri gidiyoruz.
05:14
That's twice as long as humans have been on this planet.
114
299000
3000
Bu, insanların bizim gezegenimizdeki varoluş süresinin iki katı.
05:17
And now simple atoms appear
115
302000
3000
Şimdi hidrojen ve helyum gibi basit atomlar
05:20
of hydrogen and helium.
116
305000
3000
ortaya çıkıyor.
05:23
Now I want to pause for a moment,
117
308000
2000
Burada bir dakika durmak istiyorum,
05:25
380,000 years after the origins of the universe,
118
310000
3000
evrenin ortaya çıkışından 380 bin yıl sonra,
05:28
because we actually know quite a lot
119
313000
2000
çünkü aslında bu aşamadaki evren
05:30
about the universe at this stage.
120
315000
2000
hakkında epey bilgi sahibiyiz.
05:32
We know above all that it was extremely simple.
121
317000
3000
Her şeyden önce oldukça basit bir yapısı olduğunu biliyoruz.
05:35
It consisted of huge clouds
122
320000
2000
Hidrojen ve helyum atomlarından
05:37
of hydrogen and helium atoms,
123
322000
2000
oluşan ve belli bir şekli olmayan
05:39
and they have no structure.
124
324000
2000
dev bulutlardan ibaretti.
05:41
They're really a sort of cosmic mush.
125
326000
3000
Bir nevi kozmik çorba.
05:44
But that's not completely true.
126
329000
2000
Ama bu tam olarak doğru değil.
05:46
Recent studies
127
331000
2000
WMAP uydusu
05:48
by satellites such as the WMAP satellite
128
333000
3000
ve benzer uydularla yapılan son çalışmalar
05:51
have shown that, in fact, there are just tiny differences in that background.
129
336000
4000
bize aslında bu zeminde ufak da olsa farklılıklar olduğunu ortaya koydu.
05:55
What you see here,
130
340000
2000
Burada gördüğünüz
05:57
the blue areas are about a thousandth of a degree cooler
131
342000
3000
mavi bölgeler kırmızı blgelere oranla birkaç bin derece
06:00
than the red areas.
132
345000
2000
daha soğuklar.
06:02
These are tiny differences,
133
347000
2000
Bunlar ufak farklılıklar,
06:04
but it was enough for the universe to move on
134
349000
2000
ama evrenin karmaşıklaşmaya doğru
06:06
to the next stage of building complexity.
135
351000
2000
bir adım daha atması için yeterliler.
06:08
And this is how it works.
136
353000
2000
Bu, şöyle işliyor.
06:10
Gravity is more powerful
137
355000
3000
Daha çok şey olan yerlerde
06:13
where there's more stuff.
138
358000
2000
yerçekimi daha kuvvetli.
06:15
So where you get slightly denser areas,
139
360000
2000
Böylece daha yoğun yerlerdeki yerçekimi
06:17
gravity starts compacting clouds
140
362000
2000
hidrojen ve helyum atomlarından oluşan
06:19
of hydrogen and helium atoms.
141
364000
2000
bulutları sıkıştırmaya başlıyor.
06:21
So we can imagine the early universe breaking up
142
366000
2000
Yani, o zamanlardaki evrenin milyarlarca buluta
06:23
into a billion clouds.
143
368000
2000
ayrıştığını hayal edebiliriz.
06:25
And each cloud is compacted,
144
370000
2000
Ve her bir bulut sıkıştırılmış durumda,
06:27
gravity gets more powerful as density increases,
145
372000
3000
yoğunluk arttıkça yerçekimi de artıyor ve
06:30
the temperature begins to rise at the center of each cloud,
146
375000
2000
her bir bulutun merkez ısısı artmaya başlıyor,
06:32
and then, at the center of each cloud,
147
377000
2000
daha sonra her bir bulutun merkez ısısı
06:34
the temperature crosses the threshold temperature
148
379000
3000
10 milyon derecelik eşik ısısının üzerine çıkıyor
06:37
of 10 million degrees,
149
382000
2000
ve böylece
06:39
protons start to fuse,
150
384000
2000
protonlar birleşmeye başlıyorlar,
06:41
there's a huge release of energy,
151
386000
3000
inanılmaz bir enerji açığa çıkıyor ve
06:44
and, bam!
152
389000
2000
bam!
06:46
We have our first stars.
153
391000
2000
İşte ilk yıldızlar.
06:48
From about 200 million years after the Big Bang,
154
393000
4000
Büyük Patlama (Big Bang)'den 200 milyon yıl sonra
06:52
stars begin to appear all through the universe,
155
397000
3000
evrenin her yanında yıldızlar ortaya çıkmaya başlıyor,
06:55
billions of them.
156
400000
2000
milyarlarca yıldız.
06:57
And the universe is now significantly more interesting
157
402000
3000
Artık evren eskisine göre daha ilginç ve
07:00
and more complex.
158
405000
3000
daha karmaşık.
07:03
Stars will create the Goldilocks conditions
159
408000
2000
Yıldızlar, iki yeni eşiği aşmak için gereken
07:05
for crossing two new thresholds.
160
410000
3000
Goldilocks şartlarını yaratacaklar.
07:08
When very large stars die,
161
413000
2000
Büyük yıldızlar ölmeye başlayınca,
07:10
they create temperatures so high
162
415000
3000
çok yüksek ısılar yaymaya başlarlar
07:13
that protons begin to fuse in all sorts of exotic combinations,
163
418000
3000
ve protonlar bu şekilde farklı kombinasyonlarda birbirleriyle birleşerek
07:16
to form all the elements of the periodic table.
164
421000
3000
periyodik tablodaki tüm elemenleri oluşturmaya başlarlar.
07:19
If, like me, you're wearing a gold ring,
165
424000
3000
Yani, eğer benim gibi parmağınızda altın bir yüzük varsa,
07:22
it was forged in a supernova explosion.
166
427000
3000
bu yüzük bir süpernova patlaması sırasında oluştu.
07:25
So now the universe is chemically more complex.
167
430000
3000
Şimdi, evren kimyasal olarak da daha karmaşık.
07:28
And in a chemically more complex universe,
168
433000
3000
Ve kimyasal olarak karmaşık bir evrende,
07:31
it's possible to make more things.
169
436000
2000
daha fazla şey yapmak olasıdır.
07:33
And what starts happening
170
438000
2000
Bundan sonra olan ise şu,
07:35
is that, around young suns,
171
440000
2000
genç güneşlerin,
07:37
young stars,
172
442000
2000
genç yıldızların etrafında
07:39
all these elements combine, they swirl around,
173
444000
2000
tüm bu elementler bir araya geliyor, etrafında dönüyorlar,
07:41
the energy of the star stirs them around,
174
446000
2000
yıldızın enerjisi onları yıldızın etrafından döndürüyor,
07:43
they form particles, they form snowflakes,
175
448000
3000
ufak parçacıklar oluşturuyorlar, kar taneleri gibi,
07:46
they form little dust motes,
176
451000
2000
ufak toz taneleri oluşturuyorlar,
07:48
they form rocks, they form asteroids,
177
453000
2000
kayalar ve asteroidler oluşturuyorlar,
07:50
and eventually, they form planets and moons.
178
455000
3000
ve daha sonra da gezegenler ve uydular oluşturuyorlar.
07:53
And that is how our solar system was formed,
179
458000
3000
Bizim güneş sistemimiz de 4,5 milyar yıl önce
07:56
four and a half billion years ago.
180
461000
3000
bu şekilde oluştu.
07:59
Rocky planets like our Earth
181
464000
3000
Bizim dünyamıza benzeyen kayasal gezegenler
08:02
are significantly more complex than stars
182
467000
3000
yıldızlara göre daha karmaşıktır
08:05
because they contain a much greater diversity of materials.
183
470000
3000
çünkü daha fazla çeşitlilikte malzemeden oluşurlar.
08:08
So we've crossed a fourth threshold of complexity.
184
473000
3000
Böylece karmaışklığa ait dördüncü eşiği de geçmiş bulunuyoruz.
08:12
Now, the going gets tougher.
185
477000
3000
Şimdi işler biraz daha zorlaşıyor.
08:16
The next stage introduces entities
186
481000
2000
Bir sonraki açama daha narin
08:18
that are significantly more fragile,
187
483000
2000
oldukça daha kırılgan
08:20
significantly more vulnerable,
188
485000
2000
ve oldukça da savunmasız varlıkları getiriyor,
08:22
but they're also much more creative
189
487000
3000
ama aynı zamanda bu aşama daha yaratıcı
08:25
and much more capable of generating further complexity.
190
490000
3000
ve ileri karmaşıklık yaratabilme yetisi daha fazla.
08:28
I'm talking, of course,
191
493000
2000
Elbette, yaşayan organizmalardan
08:30
about living organisms.
192
495000
2000
bahsediyorum.
08:32
Living organisms are created by chemistry.
193
497000
2000
Yaşayan organizmalar kimyasal şekilde ortaya çıkarlar.
08:34
We are huge packages of chemicals.
194
499000
3000
Bizler kocaman birer kimyasal madde paketleriyiz.
08:38
So, chemistry is dominated by the electromagnetic force.
195
503000
3000
Kimya, elektromanyetik güçler tarafından yönetilir.
08:41
That operates over smaller scales than gravity,
196
506000
2000
Bunlar, yerçekiminden daha ufak ölçeklerde etkilidirler,
08:43
which explains why you and I
197
508000
2000
bu da sizin ya da benim
08:45
are smaller than stars or planets.
198
510000
2000
neden yıldız veya gezegenlerden daha ufak olduğumu açıklıyor.
08:47
Now, what are the ideal conditions for chemistry?
199
512000
3000
Bu kimyasal olaylar için ideal koşullar nelerdir?
08:50
What are the Goldilocks conditions?
200
515000
2000
Buna yol çabilecek Goldilocks koşulları neler?
08:52
Well, first, you need energy,
201
517000
2000
En başta ihtiyacınız olan ley enerji,
08:54
but not too much.
202
519000
2000
ama çok fazla olmamalı.
08:56
In the center of a star, there's so much energy
203
521000
2000
Bir yıldızın merkezindeki enerji çok fazla,
08:58
that any atoms that combine will just get busted apart again.
204
523000
3000
burada bir araya gelen atomlar hemen tekrar ayrışırlar.
09:01
But not too little.
205
526000
2000
Ama enerji çok az da olmamalı.
09:03
In intergalactic space, there's so little energy
206
528000
2000
Yıldızlararası boşuktaki enerji çok az,
09:05
that atoms can't combine.
207
530000
3000
burada atomlar birleşemezler.
09:08
What you want is just the right amount,
208
533000
2000
İhtiyacınız olan şey tam gerekli olan kadar enerji,
09:10
and planets, it turns out, are just right,
209
535000
2000
ve görünen o ki gezegenler bunun için ideal bölgeler,
09:12
because they're close to stars, but not too close.
210
537000
3000
çünkü yıldızlara yakınlar ama çok da yakın değiller.
09:15
You also need a great diversity of chemical elements,
211
540000
3000
Ayrıca çok fazla kimyasa çeşitliliğe ihtiyacınız var,
09:18
and you need liquid such as water.
212
543000
3000
bir de su gibi bir sıvıya.
09:21
Why?
213
546000
2000
Neden mi?
09:23
Well, in gasses, atoms move past each other so fast
214
548000
3000
Çünkü gaz halindeki maddelerde atomlar birbirlerinin yanından
09:26
that they can't hitch up.
215
551000
2000
öyle hızlı geçerler ki birbirlerine tutunamazlar.
09:28
In solids,
216
553000
2000
Katılarda,
09:30
atoms are stuck together, they can't move.
217
555000
3000
atomlar birbirine çok tutunurlar, hareket edemezler.
09:33
In liquids,
218
558000
2000
Ama sıvılarda,
09:35
they can cruise and cuddle
219
560000
2000
yavaş yavaş hareket edebilir, birbirlerine tutanabilir,
09:37
and link up to form molecules.
220
562000
3000
ve zincir haline gelip molekülleri oluşturabilirler.
09:40
Now, where do you find such Goldilocks conditions?
221
565000
3000
Bu tip Goldilocks koşullarını nerelerde bulabilirsiniz?
09:43
Well, planets are great,
222
568000
2000
Gezegenler bu açıdan epey iyidir,
09:45
and our early Earth
223
570000
2000
ve bizim dünyamız ise
09:47
was almost perfect.
224
572000
2000
hemen hemen mükemmel.
09:49
It was just the right distance from its star
225
574000
2000
Yıldızına olan uzaklığı tam olması gerektiği kadar
09:51
to contain huge oceans of open water.
226
576000
3000
devasa okyanusların oluşmasına izin veriyor.
09:54
And deep beneath those oceans,
227
579000
2000
Bu okyanusların tabanında
09:56
at cracks in the Earth's crust,
228
581000
2000
yerkabuğundaki çatlaklarda
09:58
you've got heat seeping up from inside the Earth,
229
583000
3000
dünyanın içinden gelen ısı dışarıya sızıyor,
10:01
and you've got a great diversity of elements.
230
586000
2000
ve ayrıca çok çeşitli elementler de mevcut.
10:03
So at those deep oceanic vents,
231
588000
2000
Bu derin okyanus bacalarında,
10:05
fantastic chemistry began to happen,
232
590000
3000
muhteşem bir kimyasal reaksiyon başlamak üzere,
10:08
and atoms combined in all sorts of exotic combinations.
233
593000
3000
atomlar akla gelen her tür egzotik çekillerde birbiriyle birleşiyorlar.
10:12
But of course, life is more
234
597000
2000
Ama elbette, yaşam
10:14
than just exotic chemistry.
235
599000
2000
egzotik kimyasal bileşiklerin ötesinde birşey.
10:16
How do you stabilize
236
601000
2000
Bu tip büyük molekülleri
10:18
those huge molecules
237
603000
2000
yaşam içerecek şekilde
10:20
that seem to be viable?
238
605000
3000
nasıl kararlı hale getirirsiniz?
10:23
Well, it's here that life introduces
239
608000
2000
İşte tam bu noktada yaşam
10:25
an entirely new trick.
240
610000
3000
yepyeni bir numarayla karşınıza çıkıyor.
10:28
You don't stabilize the individual;
241
613000
2000
Bireyleri kararlı hale getirmezsiniz;
10:30
you stabilize the template,
242
615000
2000
bilgi taşıyan şablonu
10:32
the thing that carries information,
243
617000
2000
sabitlersiniz ve bu şablonun
10:34
and you allow the template to copy itself.
244
619000
2000
kendisini kopyalamasına izin verirsiniz.
10:36
And DNA, of course,
245
621000
2000
Ve elbette, DNA
10:38
is the beautiful molecule
246
623000
2000
bu bilgiyi içeren
10:40
that contains that information.
247
625000
2000
çok güzel bir molekül.
10:42
You'll be familiar with the double helix of DNA.
248
627000
3000
Çift sarmallı DNA'yı tanıyorsunuz.
10:45
Each rung contains information.
249
630000
2000
Her bir basamağı bilgi içeriyor
10:47
So, DNA contains information
250
632000
2000
Yani DNA yaşayan organizmaları
10:49
about how to make living organisms.
251
634000
3000
nasıl yapma konusunda bilgi taşıyor.
10:52
And DNA also copies itself.
252
637000
2000
Ve DNA aynı zamanda kendisini kopyalar.
10:54
So, it copies itself
253
639000
2000
Böylece kendini kopyalarak
10:56
and scatters the templates through the ocean.
254
641000
2000
bu şablonu tüm okyanuslara yayar.
10:58
So the information spreads.
255
643000
2000
yani bu bilgi yayılır.
11:00
Notice that information has become part of our story.
256
645000
3000
Bilgi'nin de hikayemizin bir parçası haline geldiğini fark etmiş olmalısınız.
11:03
The real beauty of DNA though
257
648000
2000
DNA'nın esas güzelliği ise
11:05
is in its imperfections.
258
650000
2000
kusurlu yönlerinde saklı.
11:07
As it copies itself,
259
652000
2000
Kendini kopyalarken,
11:09
once in every billion rungs,
260
654000
2000
her bir milyar basamakta bir
11:11
there tends to be an error.
261
656000
2000
hata ortaya çıkar.
11:13
And what that means
262
658000
2000
Ve bu aslında
11:15
is that DNA is, in effect, learning.
263
660000
3000
DNA'nın bir şekilde öğrendiğini gösteriyor.
11:18
It's accumulating new ways of making living organisms
264
663000
2000
Yaşayan organizmalar yapacak yeni yollr biriktirir,
11:20
because some of those errors work.
265
665000
2000
çünkü bu hataların bir kısmı işe yarar.
11:22
So DNA's learning
266
667000
2000
Yani DNA öğreniyor, ve
11:24
and it's building greater diversity and greater complexity.
267
669000
3000
böylece daha biyik bir çeşitlilik elde ederek daha karmaşık hale geliyor.
11:27
And we can see this happening over the last four billion years.
268
672000
3000
Ve bunun son 4 milyar yıldır süregeldiğini görüyoruz.
11:30
For most of that time of life on Earth,
269
675000
2000
Bu sürenin çok büyük bir kısmında
11:32
living organisms have been relatively simple --
270
677000
2000
yaşayan organizlamar göreceli olarak epey basitti--
11:34
single cells.
271
679000
2000
tek hücreliler.
11:36
But they had great diversity,
272
681000
2000
Ama çok fazla çeşitlilikleri vardı,
11:38
and, inside, great complexity.
273
683000
2000
ve içleri de oldukça karmaşıktı.
11:40
Then from about 600 to 800 million years ago,
274
685000
3000
Derken bundan 600 ile 800 milyon yıl önce,
11:43
multi-celled organisms appear.
275
688000
2000
çok-hücreli canlılar ortaya çıktı.
11:45
You get fungi, you get fish,
276
690000
2000
Mantarlar, balıklar,
11:47
you get plants,
277
692000
2000
bitkiler,
11:49
you get amphibia, you get reptiles,
278
694000
3000
kurbağalar, sürüngenler
11:52
and then, of course, you get the dinosaurs.
279
697000
3000
ve elbette dinazorlar.
11:55
And occasionally, there are disasters.
280
700000
4000
Zaman zaman felaketler de oldu.
11:59
Sixty-five million years ago,
281
704000
2000
65 milyon yıl önce,
12:01
an asteroid landed on Earth
282
706000
2000
dünyaya bir asteroid çarptı.
12:03
near the Yucatan Peninsula,
283
708000
2000
Yucatan yarımadasının yakınına,
12:05
creating conditions equivalent to those of a nuclear war,
284
710000
3000
ve nükleer savaş benzeri bir ortam yarattı,
12:08
and the dinosaurs were wiped out.
285
713000
2000
dinazorlar böylece ortadan yok oldular.
12:10
Terrible news for the dinosaurs,
286
715000
4000
Dinazorlar için çok kötü bir haber bu,
12:14
but great news for our mammalian ancestors,
287
719000
3000
ama bizim memeli atalarımız için iyi bir haberdi,
12:17
who flourished
288
722000
2000
çoğaldılar ve
12:19
in the niches left empty by the dinosaurs.
289
724000
3000
dinazorlardan kalan boşluğa yerleştiler.
12:22
And we human beings
290
727000
2000
Ve bizler, insanoğlu
12:24
are part of that creative evolutionary pulse
291
729000
3000
65 milyon yıl önce bir asteroidin çarpması
12:27
that began 65 million years ago
292
732000
3000
ile başlayan evrimsel bir
12:30
with the landing of an asteroid.
293
735000
2000
oluşumun ürünleriyiz.
12:33
Humans appeared about 200,000 years ago.
294
738000
3000
İnsanlar ilk defa 200 bin yıl önce ortaya çıktılar.
12:36
And I believe we count
295
741000
2000
Ben, bizlerin bu hikayede
12:38
as a threshold in this great story.
296
743000
2000
bir eşik olduğunu düşünüyorum.
12:40
Let me explain why.
297
745000
2000
Nedenini anlatmama izin verin.
12:42
We've seen that DNA learns in a sense,
298
747000
3000
DNA'nın bilgi biriktirdiğini, böylelikle
12:45
it accumulates information.
299
750000
2000
bir nevi öğrendiğini gördük.
12:47
But it is so slow.
300
752000
2000
Ama bu yavaş bir yöntem.
12:49
DNA accumulates information
301
754000
2000
DNA, tesadüfen işe yarayabilen
12:51
through random errors,
302
756000
2000
rastgele hatalar aracılığı ile
12:53
some of which just happen to work.
303
758000
3000
bilgi topluyor.
12:56
But DNA had actually generated a faster way of learning:
304
761000
2000
Ama DNA aslında daha hızlı bir öğrenme yöntemi ortaya çıkardı;
12:58
it had produced organisms with brains,
305
763000
3000
beyinleri olan canlılar üretti,
13:01
and those organisms can learn in real time.
306
766000
3000
böylece bu organizlamar gerçekten öğrenebiliyorlar.
13:04
They accumulate information, they learn.
307
769000
3000
Bilgi topluyorlar, öğreniyorlar.
13:07
The sad thing is,
308
772000
2000
Ama üzücü olan şu ki,
13:09
when they die, the information dies with them.
309
774000
3000
öldüklerinde topladıkları bilgi de onlarla birlikte ölüyor.
13:12
Now what makes humans different
310
777000
2000
İnsanları daha farklı yapan
13:14
is human language.
311
779000
2000
konuşma yetisi.
13:16
We are blessed with a language, a system of communication,
312
781000
2000
Bizlerin konuşma yetisi var, bir iletişim biçimi
13:18
so powerful and so precise
313
783000
3000
çok güçlü ve hatasız,
13:21
that we can share what we've learned with such precision
314
786000
3000
öyle ki, öğrendiklerimizi eksiksiz olarak paylaşabilir,
13:24
that it can accumulate in the collective memory.
315
789000
3000
ortak belleğimizde bir araya getirebiliriz.
13:27
And that means
316
792000
2000
Yani bu bilgiler
13:29
it can outlast the individuals who learned that information,
317
794000
3000
o bilgiyi örenen bireyden çok daha uzun süre yaşayabilir,
13:32
and it can accumulate from generation to generation.
318
797000
4000
ve nesilden nesile daha da artabilir.
13:36
And that's why, as a species, we're so creative
319
801000
2000
İşte bu nedenle, bizler çok yaratıcı ve
13:38
and so powerful,
320
803000
2000
çok güçlü bir türüz.
13:40
and that's why we have a history.
321
805000
2000
bu nedenle bir tarihimiz var.
13:42
We seem to be the only species in four billion years
322
807000
3000
4 milyar yıldır ortaya çıkan türler arasında
13:45
to have this gift.
323
810000
2000
bu yeteneiğ olan tek tür biziz.
13:47
I call this ability
324
812000
2000
Ben bu özelliğe
13:49
collective learning.
325
814000
2000
kollektif öğrenme diyorum.
13:51
It's what makes us different.
326
816000
2000
Bizi farklı kılan şey bu.
13:53
We can see it at work
327
818000
2000
Bunu, insanlık tarihinin
13:55
in the earliest stages of human history.
328
820000
2000
en başlarında bile gözleyebiliriz.
13:57
We evolved as a species
329
822000
2000
Bizler, bir tür olarak
13:59
in the savanna lands of Africa,
330
824000
2000
Afrika'nın bozkırlarında evrimleştik,
14:01
but then you see humans migrating into new environments,
331
826000
3000
ama baktığınız zaman insanların her tür ortama göz ettiğini görüyorsunuz --
14:04
into desert lands, into jungles,
332
829000
2000
çöllere, ormanlara,
14:06
into the ice age tundra of Siberia --
333
831000
2000
Sibirya'nın buzul ovalarına,
14:08
tough, tough environment --
334
833000
2000
--çok ama çok zor iklimlere --
14:10
into the Americas, into Australasia.
335
835000
2000
Amerika'ya, Avusturalya'ya, Asya'ya.
14:12
Each migration involved learning --
336
837000
2000
Her bir göç bir öğrenme sürecini içeriyor --
14:14
learning new ways of exploiting the environment,
337
839000
3000
çevreyle farklı çekillerde başa çıkmak,
14:17
new ways of dealing with their surroundings.
338
842000
2000
çevredeki kaynakları farklı çekilde kullanmak.
14:19
Then 10,000 years ago,
339
844000
2000
Derken 10 bin yıl önce,
14:21
exploiting a sudden change in global climate
340
846000
2000
küresel iklimdeki ani bir değişimle
14:23
with the end of the last ice age,
341
848000
2000
buzul çağı sona erdi ve
14:25
humans learned to farm.
342
850000
3000
insanoğlu tarım yapmayı öğrendi.
14:28
Farming was an energy bonanza.
343
853000
2000
Tarım bir tükenmez bir enerji kaynağı oldu.
14:30
And exploiting that energy,
344
855000
2000
Bu enerjiyi kullanan insan nüfüsü
14:32
human populations multiplied.
345
857000
2000
katlanarak çoğaldı.
14:34
Human societies got larger, denser,
346
859000
2000
İnsan toplulukları daha biyik, daha kalabalık
14:36
more interconnected.
347
861000
2000
ve daha bağlantılı hale geldi.
14:38
And then from about 500 years ago,
348
863000
4000
Derken, bundan 500 yıl kadar önce,
14:42
humans began to link up globally
349
867000
2000
insanlar gemilerle, trenlerle,
14:44
through shipping, through trains,
350
869000
2000
telegraf ve internetle birbirleriyle
14:46
through telegraph, through the Internet,
351
871000
3000
bağlantı kurmaya başladılar,
14:49
until now we seem to form
352
874000
2000
ve neredeyse yedi milyar
14:51
a single global brain
353
876000
2000
insandan oluşan bir
14:53
of almost seven billion individuals.
354
878000
2000
evrensel beyin oluşturdular.
14:55
And that brain is learning at warp speed.
355
880000
5000
Ve bu beyin ışık hızıyla öğreniyor.
15:00
And in the last 200 years, something else has happened.
356
885000
2000
Son 200 yılda önemli bir şey daha oldu:
15:02
We've stumbled on another energy bonanza
357
887000
2000
bir başkaenerji kaynağını keşfettik,
15:04
in fossil fuels.
358
889000
2000
fosil yakıtlar.
15:06
So fossil fuels and collective learning together
359
891000
3000
Fosil yakıtlar ve kollektif öğrenme
15:09
explain the staggering complexity
360
894000
2000
etrafımızda gittikçe artan karmaşıklığı
15:11
we see around us.
361
896000
2000
açıklıyor.
15:16
So, here we are,
362
901000
3000
İşte şimdi buradayız,
15:19
back at the convention center.
363
904000
2000
tekrar toplantı salonuna geri geldik.
15:21
We've been on a journey, a return journey,
364
906000
2000
13ç7 milyar yıl süren bir yolculuğun
15:23
of 13.7 billion years.
365
908000
3000
sonuna geldik.
15:26
I hope you agree that this is a powerful story.
366
911000
3000
Umarım bu hikayenin güçlü olduğu konusunda aynı fikirdesinizdir.
15:29
And it's a story in which humans
367
914000
2000
Bu, insanların inanılmaz bir
15:31
play an astonishing and creative role.
368
916000
3000
başrolü oynadığı müthiş bir hikaye.
15:34
But it also contains warnings.
369
919000
3000
Ama aynı zamanda bazı öğüter de veriyor.
15:37
Collective learning is a very, very powerful force,
370
922000
4000
Kollektif öğrenme çok ama çok güçlü bir şey,
15:41
and it's not clear
371
926000
2000
ve biz insanların bunu kontrol edebildiğimizden
15:43
that we humans are in charge of it.
372
928000
3000
çok emin değiliz.
15:46
I remember very vividly as a child growing up in England,
373
931000
3000
İngiltere'de, Küba Füze Krizi yıllarında
15:49
living through the Cuban Missile Crisis.
374
934000
3000
büyümüş bir çocuk olarak çok net anımsıyorum,
15:52
For a few days,
375
937000
2000
Birkaç gün boyunca,
15:54
the entire biosphere
376
939000
2000
tüm biosfer yokolmanın
15:56
seemed to be on the verge of destruction.
377
941000
3000
eşiğine gelmişti.
15:59
And the same weapons are still here,
378
944000
3000
Ve aynı silahlar hala burada,
16:02
and they are still armed.
379
947000
2000
hala çalışıyorlar.
16:04
If we avoid that trap,
380
949000
2000
Eğer bu tuzaktan kendimizi kurtarsak bile
16:06
others are waiting for us.
381
951000
2000
sırada diğerleri var.
16:08
We're burning fossil fuels at such a rate
382
953000
3000
Fosil yakıtları öylesine hızlı tüketiyoruz ki
16:11
that we seem to be undermining the Goldilocks conditions
383
956000
3000
insanoğluna ait uygarlığın son 10 bin yılda
16:14
that made it possible for human civilizations
384
959000
2000
gelişmesini sağlayan Goldilocks koşullarını
16:16
to flourish over the last 10,000 years.
385
961000
4000
ortadan kaldırıyoruz.
16:20
So what big history can do
386
965000
2000
Büyük tarih bize
16:22
is show us the nature of our complexity and fragility
387
967000
3000
karmaşıklığımız ve kırılganlığımızı,
16:25
and the dangers that face us,
388
970000
2000
karşımıza çıkacak tehlikeleri gösterebilir,
16:27
but it can also show us
389
972000
3000
ama aynı zamanda da
16:30
our power with collective learning.
390
975000
2000
kollektif öğrenme sürecinin bize verdiği gücü de gösterebilir.
16:32
And now, finally,
391
977000
3000
Ve son olarak eklemeliyim,
16:35
this is what I want.
392
980000
4000
benim istediğim şu.
16:39
I want my grandson, Daniel,
393
984000
3000
ben, torunum Daniel'in,
16:42
and his friends and his generation,
394
987000
2000
onun arkadaşları ve
16:44
throughout the world,
395
989000
2000
dünyadaki yaşıtlarının
16:46
to know the story of big history,
396
991000
3000
bu büyük tarihi iyice öğrenmesini istiyorum,
16:49
and to know it so well
397
994000
2000
öyle iyi öğrenmeliler ki
16:51
that they understand
398
996000
2000
karşımıza çıkacak zorukları
16:53
both the challenges that face us
399
998000
2000
ve elimize geçecek fırsatları
16:55
and the opportunities that face us.
400
1000000
3000
anlayabilmeliler.
16:58
And that's why a group of us
401
1003000
2000
Bu nedenle de benim de aralarında bulunduğum
17:00
are building a free, online syllabus
402
1005000
2000
bir grup insan, dünyadaki lise öğrencilerinin
17:02
in big history
403
1007000
2000
kullanabilecekler herkese açık ve bedava
17:04
for high school students throughout the world.
404
1009000
2000
çevrimişi bir büyük tarih veritabanı kuruyoruz.
17:06
We believe that big history
405
1011000
3000
İnanıyoruz ki, bu büyük tarih
17:09
will be a vital intellectual tool for them,
406
1014000
3000
onlar için hayati bilgiye sahip bir araç olacak,
17:12
as Daniel and his generation
407
1017000
3000
Daniel ve yaşıtları
17:15
face the huge challenges
408
1020000
2000
büyük engellerle ve büyük fırsatlarla
17:17
and also the huge opportunities
409
1022000
2000
karşılatıkları bu eşik noktasında
17:19
ahead of them at this threshold moment
410
1024000
3000
önlerinde bizim güzel gezegenimizin
17:22
in the history of our beautiful planet.
411
1027000
4000
büyük tarihini bulacaklar.
17:26
I thank you for your attention.
412
1031000
2000
Zamanınız için teşekkür ederim.
17:28
(Applause)
413
1033000
5000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
David Christian - HistorianDavid Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day.
Why you should listen
David Christian is by training a historian of Russia and the Soviet Union, but since the 1980s he has become interested in world history on very large scales. He has written on the social and material history of the 19th-century Russian peasantry, in particular on aspects of diet and the role of alcohol. In 1989, he began teaching courses on "Big History," surveying the past on the largest possible scales, including those of biology and astronomy.
Christian is a member of the Australian Academy of the Humanities. Over the next few years he will also be working with the support of Bill Gates to create an online course in "Big History" for high school students.
Watch the Big History series on H2 >>
David Christian | Speaker | TED.com