TED2011
David Christian: The history of our world in 18 minutes
Дэвид Крисчэн: Эх дэлхийн түүхийг 18 минутанд
Filmed:
Readability: 4.7
10,836,002 views
Дэвид Крисчэн огторгуйн үүсэл хөгжлийн түүхийг Их Тэсрэлтээс эхлэн интернэт сүлжээний үүслийг хүртэл 18-хан минутанд гайхалтай дүрслэл ашиглан тайлбарлаж байна. Энэ бол цогц биетүүд, амьдралын үүсэл, хүн төрөлхтний тухай ухаарал хайрласан, өргөн хүрээг хамарсан цаг хугацааны аялал, энэ бол "Эх түүх".
David Christian - Historian
David Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day. Full bio
David Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
First, a video.
0
0
3000
Эхлээд нэг бичлэг үзье.
(Бичлэг) Тиймээ, энэ бол хутгасан өндөг.
00:24
(Video) Yes, it is a scrambled egg.
1
9000
3000
00:28
But as you look at it,
2
13000
2000
Гэхдээ илүү сайн харвал
00:30
I hope you'll begin to feel
3
15000
2000
та бүхэнд бага зэрэг
00:32
just slightly uneasy.
4
17000
3000
эвгүй санагдах байх.
00:36
Because you may notice that what's actually happening
5
21000
3000
Учир нь яг юу болоод байгааг та анзаарна.
00:39
is that the egg is unscrambling itself.
6
24000
3000
Өндөг өөрөө буцааж
анхны хэлбэртээ орж байна.
анхны хэлбэртээ орж байна.
00:42
And you'll now see the yolk and the white have separated.
7
27000
2000
Одоо цагаан ба шар нь тусдаа салсан байна.
00:44
And now they're going to be poured back into the egg.
8
29000
3000
Харин одоо буцаад бүтэн өндөг болно.
00:47
And we all know in our heart of hearts
9
32000
3000
Бас бид бүгд сэтгэлийнхээ гүнд
00:50
that this is not the way the universe works.
10
35000
3000
огторгуй ингэж ажилладгүйг мэднэ.
00:54
A scrambled egg is mush -- tasty mush -- but it's mush.
11
39000
3000
Хутгасан өндөг бол нялцгай зуурмаг,
амттай ч гэсэн зуурмаг.
амттай ч гэсэн зуурмаг.
00:57
An egg is a beautiful, sophisticated thing
12
42000
3000
Өндөг бол үзэсгэлэнтэй, нарийн зүйл.
01:00
that can create even more sophisticated things,
13
45000
2000
Илүү нарийн зүйлсийг бүтээж чадна.
01:02
such as chickens.
14
47000
2000
Жишээ нь дэгдээхэй.
01:04
And we know in our heart of hearts
15
49000
2000
Бас бид зүрхнийхээ гүнд
01:06
that the universe does not travel
16
51000
2000
огторгуйн хуулинд нялцгай зуурмаг
01:08
from mush to complexity.
17
53000
2000
анхны хэлбэртээ очдоггүйг мэднэ.
01:10
In fact, this gut instinct
18
55000
2000
Үнэндээ энэ энгийн зөн
01:12
is reflected in one of the most fundamental laws of physics,
19
57000
3000
физикийн үндсэн хуулиуд,
термодинакийн хоёрдугаар хууль
термодинакийн хоёрдугаар хууль
01:15
the second law of thermodynamics, or the law of entropy.
20
60000
3000
эсвэл эндропийн хуулинд бичигдсэн байдаг.
01:18
What that says basically
21
63000
2000
Үүний үндсэн утга нь
01:20
is that the general tendency of the universe
22
65000
3000
огторгуйн ерөнхий төлөв нь
01:23
is to move from order
23
68000
2000
дэс дараа болон
01:25
and structure
24
70000
2000
зүй тогтлоос
01:27
to lack of order, lack of structure --
25
72000
2000
дэс дараагүй, зүй тогтолгүй
байдал руу буюу
байдал руу буюу
01:29
in fact, to mush.
26
74000
2000
зуурмаг руу шилжих байдаг.
01:31
And that's why that video
27
76000
2000
Ийм учраас энэ бичлэг
01:33
feels a bit strange.
28
78000
2000
хачирхалтай харагдаж байгаа юм.
01:35
And yet,
29
80000
2000
Гэвч
01:37
look around us.
30
82000
2000
орчин тойрноо нэг хар.
01:39
What we see around us
31
84000
2000
Биднийг тойрон буй зүйлс
01:41
is staggering complexity.
32
86000
2000
нарийн цогц байна.
01:43
Eric Beinhocker estimates that in New York City alone,
33
88000
3000
Эрик Бэйнхокерийн тооцоогоо
зөвхөн Нью Йорк хотод л гэхэд
зөвхөн Нью Йорк хотод л гэхэд
01:46
there are some 10 billion SKUs, or distinct commodities, being traded.
34
91000
4000
10 тэрбум өөр төрлийн бараа
худалдаалагдаж байна.
худалдаалагдаж байна.
01:50
That's hundreds of times as many species
35
95000
3000
Энэ нь дэлхий дээрх
амьтны төрөл зүйлээс
амьтны төрөл зүйлээс
01:53
as there are on Earth.
36
98000
2000
хэдэн зуу дахин их юм.
01:55
And they're being traded by a species
37
100000
2000
Бас эдгээрийг 7 тэрбум хүн
01:57
of almost seven billion individuals,
38
102000
2000
арилжиж байна.
01:59
who are linked by trade, travel, and the Internet
39
104000
3000
Тэд худалдаа, аялал жуулчлал болон
интэрнет сүлжээгээр
интэрнет сүлжээгээр
02:02
into a global system
40
107000
2000
дэлхий даяар гайхалтай нарийвчлагдсан
02:04
of stupendous complexity.
41
109000
3000
нэг цогц болжээ.
02:07
So here's a great puzzle:
42
112000
2000
Нэг том оньсого бий.
02:09
in a universe
43
114000
2000
Термодинамикийн хоёрдугаар хуулиар
02:11
ruled by the second law of thermodynamics,
44
116000
3000
зохицуулагддаг огторгуйд
02:14
how is it possible
45
119000
2000
миний сая дурдсан нарийн цогцууд
02:16
to generate the sort of complexity I've described,
46
121000
3000
хэрхэн бий болдог вэ?
02:19
the sort of complexity represented by you and me
47
124000
3000
Яг л та бид болон
02:22
and the convention center?
48
127000
3000
энэ хурлын танхим гэсэн үг.
02:25
Well, the answer seems to be,
49
130000
3000
Хариулт нь магадгүй
02:28
the universe can create complexity,
50
133000
3000
огторгуй өөрөө цогцуудыг
үүсгэдэг байж болох юм,
үүсгэдэг байж болох юм,
02:31
but with great difficulty.
51
136000
2000
гэхдээ энэ нь маш хэцүү.
02:33
In pockets,
52
138000
2000
Халаасан дотор
02:35
there appear what my colleague, Fred Spier,
53
140000
2000
миний найз Фред Спирийн хэлдгээр
02:37
calls "Goldilocks conditions" --
54
142000
2000
"алтан дундаж"-ийг барьж
02:39
not too hot, not too cold,
55
144000
2000
хэтэрхий халуун ч биш, бас хүйтэн ч биш
02:41
just right for the creation of complexity.
56
146000
3000
цогцыг бий болгоход
яг тохирох нөхцөл үүсдэг.
яг тохирох нөхцөл үүсдэг.
02:44
And slightly more complex things appear.
57
149000
2000
Бага зэрэг цогц бүтэцтэй зүйлс үүсдэг.
02:46
And where you have slightly more complex things,
58
151000
2000
Бага зэрэг цогц зүйлстэй газар
02:48
you can get slightly more complex things.
59
153000
2000
бага зэрэг илүү цогц зүйлс гарч ирнэ.
02:50
And in this way, complexity builds
60
155000
3000
Ийм зарчмаар, бага багаар
02:53
stage by stage.
61
158000
2000
нарийн цогц зүйлс үүсдэг.
02:55
Each stage is magical
62
160000
3000
Шат бүр нь гайхамшигтай.
02:58
because it creates the impression of something utterly new
63
163000
3000
Учир нь энэ цоо шинэ зүйл мэт
сэтгэгдэл төрүүлдэг.
сэтгэгдэл төрүүлдэг.
03:01
appearing almost out of nowhere in the universe.
64
166000
3000
Огторгуйн хаанаас ч бүү мэд
гараад ирсэн мэт.
гараад ирсэн мэт.
03:04
We refer in big history to these moments
65
169000
2000
Түүхэнд бид ийм мөчүүдийг
03:06
as threshold moments.
66
171000
2000
"босго алхах" мөч гэж нэрлэдэг.
03:08
And at each threshold,
67
173000
2000
Босго бүр дээр
03:10
the going gets tougher.
68
175000
2000
зам илүү хэцүү болдог.
03:12
The complex things get more fragile,
69
177000
3000
Цогц зүйлс илүү эмзэг,
03:15
more vulnerable;
70
180000
2000
илүү хэврэг болдог.
03:17
the Goldilocks conditions get more stringent,
71
182000
3000
Алтан дундаж байдал илүү чангарч
03:20
and it's more difficult
72
185000
2000
шинэ цогцыг бий болгоход
03:22
to create complexity.
73
187000
2000
илүү хэцүү болдог.
03:24
Now, we, as extremely complex creatures,
74
189000
3000
Бид туйлын цогц бүтээлийнхээ хувьд
03:27
desperately need to know this story
75
192000
3000
огторгуйн хоёрдугаар хуулийг үл харгалзан
03:30
of how the universe creates complexity
76
195000
2000
хэрхэн цогц зүйлсийг бүтээдэг,
03:32
despite the second law,
77
197000
2000
03:34
and why complexity
78
199000
2000
мөн яагаад цогц байдал нь
03:36
means vulnerability
79
201000
2000
эмзэг бөгөөд хэврэг гэсэнтэй
утга нэг байдаг тухай
03:38
and fragility.
80
203000
2000
түүхийг зайлшгүй сонсох шаардлагатай.
03:40
And that's the story that we tell in big history.
81
205000
3000
Үүний тухай бид эх түүхэндээ ярьдаг.
03:43
But to do it, you have do something
82
208000
2000
Гэхдээ үүнийг тулд та нэг зүйл хийх ёстой.
03:45
that may, at first sight, seem completely impossible.
83
210000
2000
Энэ эхлээд огт боломжгүй
санагдаж болох юм.
санагдаж болох юм.
03:47
You have to survey the whole history of the universe.
84
212000
4000
Та огторгуйн бүх түүхийг
эргэж харах хэрэг гарна.
эргэж харах хэрэг гарна.
03:52
So let's do it.
85
217000
2000
Үүнийг хийж эхэлцгээе.
03:54
(Laughter)
86
219000
2000
(Инээд)
03:56
Let's begin by winding the timeline back
87
221000
3000
Цаг хугацааг ухрааж харъя.
03:59
13.7 billion years,
88
224000
3000
Цаг хугацаа эхлэхээс өмнөх
04:02
to the beginning of time.
89
227000
3000
13,7 тэрбум жилийн тэртээ.
04:12
Around us, there's nothing.
90
237000
2000
Бидний эргэн тойронд юу ч байхгүй.
04:14
There's not even time or space.
91
239000
4000
Тэр байтугай цаг эсвэл орон зай байхгүй.
04:18
Imagine the darkest, emptiest thing you can
92
243000
3000
Байж болох хамгийн харанхуй,
хоосон зүйлийг төсөөл.
хоосон зүйлийг төсөөл.
04:21
and cube it a gazillion times
93
246000
2000
Тэгээд түүнийгээ живаа дахин
куб зэрэг дэвшүүл.
куб зэрэг дэвшүүл.
04:23
and that's where we are.
94
248000
2000
Тэнд бид байна.
04:25
And then suddenly,
95
250000
3000
Тэгээд гэнэт...
04:28
bang! A universe appears, an entire universe.
96
253000
3000
"Пан!" Огторгуй гараад ирлээ!
Бүхэл бүтэн огторгуй.
Бүхэл бүтэн огторгуй.
04:31
And we've crossed our first threshold.
97
256000
2000
Бид анхны босгоо давлаа.
04:33
The universe is tiny; it's smaller than an atom.
98
258000
2000
Огторгуй өчүүхэн,
атомоос ч жижиг.
атомоос ч жижиг.
04:35
It's incredibly hot.
99
260000
2000
Маш халуун.
04:37
It contains everything that's in today's universe,
100
262000
2000
Өнөөдрийн ертөнцөд буй бүх зүйл түүнд бий.
04:39
so you can imagine, it's busting.
101
264000
2000
Тэгэхээр энэ зүйл багтаж ядаж байгаа.
04:41
And it's expanding at incredible speed.
102
266000
3000
Бас гайхмаар хурдтай томорч байна.
04:44
And at first, it's just a blur,
103
269000
2000
Анх зүгээр л бүдэг зүйл байна.
04:46
but very quickly distinct things begin to appear in that blur.
104
271000
3000
Гэхдээ удалгүй зарим зүйлс
тэр дотроос тодорч эхэлнэ.
тэр дотроос тодорч эхэлнэ.
04:49
Within the first second,
105
274000
2000
Анхны секундэд
04:51
energy itself shatters into distinct forces
106
276000
3000
энерги нь өөр өөр хүч болон задарч
04:54
including electromagnetism and gravity.
107
279000
2000
цахилгаан соронзон ба
таталцлын хүч боллоо.
таталцлын хүч боллоо.
04:56
And energy does something else quite magical:
108
281000
3000
Энерги бас нэг гайхамшиг бүтээлээ.
04:59
it congeals to form matter --
109
284000
3000
Энэ нь биетийг бүтээхээр
түр удааширч байна.
түр удааширч байна.
05:02
quarks that will create protons
110
287000
2000
Кваркууд нь протонуудыг үүсгэж,
05:04
and leptons that include electrons.
111
289000
3000
лептон нь электроныг агуулж байна.
05:07
And all of that happens in the first second.
112
292000
2000
Энэ бүхэн энхний
секундын дотор болж байна.
секундын дотор болж байна.
05:09
Now we move forward 380,000 years.
113
294000
5000
Одоо урагшаа 380 мянган жил явъя.
05:14
That's twice as long as humans have been on this planet.
114
299000
3000
Энэ нь хүн дэлхий дээр байсан
хугацаанаас 2 дахин урт юм.
хугацаанаас 2 дахин урт юм.
05:17
And now simple atoms appear
115
302000
3000
Одоо ус төрөгч ба гелийгээс бүрдсэн
05:20
of hydrogen and helium.
116
305000
3000
энгийн атомууд үүснэ.
05:23
Now I want to pause for a moment,
117
308000
2000
Харин одоо би түр зогсохыг хүсч байна.
05:25
380,000 years after the origins of the universe,
118
310000
3000
Учир нь огторгуйн үүслээс хойш
380 мянган жилийн дараа
380 мянган жилийн дараа
05:28
because we actually know quite a lot
119
313000
2000
огторгуйн талаар
05:30
about the universe at this stage.
120
315000
2000
бид нилээн ихийг мэддэг болсон.
05:32
We know above all that it was extremely simple.
121
317000
3000
Бид энэ бүхэн маш энгийн
байсан гэдгийг мэднэ.
байсан гэдгийг мэднэ.
05:35
It consisted of huge clouds
122
320000
2000
Тэд ус төрөгч ба гелийгээс бүрдсэн
05:37
of hydrogen and helium atoms,
123
322000
2000
аварга үүлнүүд байсан.
05:39
and they have no structure.
124
324000
2000
Тогтсон бүтэцгүй байсан.
05:41
They're really a sort of cosmic mush.
125
326000
3000
Сансрын зуурмаг маягийн л зүйл байсан.
05:44
But that's not completely true.
126
329000
2000
Гэхдээ энэ яг ч бас үнэн биш.
05:46
Recent studies
127
331000
2000
WMAP зэрэг хиймэл дагуулаас харахад
05:48
by satellites such as the WMAP satellite
128
333000
3000
сүүлийн үеийн судалгаанууд нь
05:51
have shown that, in fact, there are just tiny differences in that background.
129
336000
4000
үүсэл хөгжлийн тухай бага зэрэг
өөр зүйл илрүүлсэн байна.
өөр зүйл илрүүлсэн байна.
05:55
What you see here,
130
340000
2000
Энд юу байна вэ гэвэл
05:57
the blue areas are about a thousandth of a degree cooler
131
342000
3000
цэнхэр бүс нь улаан бүсээс
06:00
than the red areas.
132
345000
2000
1/1000 хэмээр сэрүүн.
06:02
These are tiny differences,
133
347000
2000
Ялгаа нь тун бага.
06:04
but it was enough for the universe to move on
134
349000
2000
Гэхдээ энэ нь ертөнц цогцыг бүтээхэд
06:06
to the next stage of building complexity.
135
351000
2000
нэг алхмаар ойртоход хангалттай байсан юм.
06:08
And this is how it works.
136
353000
2000
Дараах байдлаар явагдана.
06:10
Gravity is more powerful
137
355000
3000
Таталцлын хүч нь олон зүйл байгаа үед
06:13
where there's more stuff.
138
358000
2000
илүү хүчтэй байдаг.
06:15
So where you get slightly denser areas,
139
360000
2000
Тиймээс илүү нягтаршилтай газар
06:17
gravity starts compacting clouds
140
362000
2000
таталцлын хүч нь ус төрөгч ба
06:19
of hydrogen and helium atoms.
141
364000
2000
гелийн атомуудас бүрдсэн
үүл үүсгэж эхэлдэг.
үүл үүсгэж эхэлдэг.
06:21
So we can imagine the early universe breaking up
142
366000
2000
Иймээс бид өмнөх огторгуйг
06:23
into a billion clouds.
143
368000
2000
хэдэн тэрбум үүлс болон хуваагдаж
байсныг төсөөлж болно.
байсныг төсөөлж болно.
06:25
And each cloud is compacted,
144
370000
2000
Бас үүл бүр нь нягт болж
06:27
gravity gets more powerful as density increases,
145
372000
3000
таталцлын хүч үүнтэй хамт нэмэгдэж байжээ.
06:30
the temperature begins to rise at the center of each cloud,
146
375000
2000
Үүл бүрийн голд дулаан нэмэгдэнэ.
06:32
and then, at the center of each cloud,
147
377000
2000
Дараа нь үүл бүрийн цөмд
06:34
the temperature crosses the threshold temperature
148
379000
3000
дулаан нь босго дулааны хэмжээ буюу
06:37
of 10 million degrees,
149
382000
2000
10 сая хэмийг давна.
06:39
protons start to fuse,
150
384000
2000
Протонууд уусаж эхэлнэ.
06:41
there's a huge release of energy,
151
386000
3000
Асар их энерги ялгарч...
06:44
and, bam!
152
389000
2000
"Пан!"
06:46
We have our first stars.
153
391000
2000
Анхны одод үүслээ.
06:48
From about 200 million years after the Big Bang,
154
393000
4000
Том тэсрэлтээс 200 сая орчим жилийн дараа
06:52
stars begin to appear all through the universe,
155
397000
3000
одод огторгуй даяар харагдаж эхэлнэ.
06:55
billions of them.
156
400000
2000
Хэдэн тэрбум одод.
06:57
And the universe is now significantly more interesting
157
402000
3000
Огторгуй одоо илүү сонирхолтой болж байна.
07:00
and more complex.
158
405000
3000
Бас илүү цогц.
07:03
Stars will create the Goldilocks conditions
159
408000
2000
Одод алтан дундаж нөхцөлийг бүрдүүлснээр
07:05
for crossing two new thresholds.
160
410000
3000
хоёр босго давах боломжтой болно.
07:08
When very large stars die,
161
413000
2000
Аварга том одод үгүй болоход
07:10
they create temperatures so high
162
415000
3000
тэд маш өндөр хэмийг бий болгох бөгөөд
07:13
that protons begin to fuse in all sorts of exotic combinations,
163
418000
3000
протонууд нь төрөл бүрийн
сонирхолтой нэгдэлд орж
сонирхолтой нэгдэлд орж
07:16
to form all the elements of the periodic table.
164
421000
3000
химийн үелэх системийн елементүүд үүсгэнэ.
07:19
If, like me, you're wearing a gold ring,
165
424000
3000
Хэрвээ та над шиг алтан бөгж
зүүж байгаа бол
зүүж байгаа бол
07:22
it was forged in a supernova explosion.
166
427000
3000
энэ чинь шинэ од бий болоход үүссэн юм.
07:25
So now the universe is chemically more complex.
167
430000
3000
Одоо огторгуйн бүтэц илүү цогц боллоо.
07:28
And in a chemically more complex universe,
168
433000
3000
Химийн бүтэц нь илүү цогц болсон огторгуйд
07:31
it's possible to make more things.
169
436000
2000
олон шинэ зүйл бүтээх боломж бий.
07:33
And what starts happening
170
438000
2000
Юу өрнөж эхэлсэн бэ гэвэл
07:35
is that, around young suns,
171
440000
2000
залуу нарнууд буюу
07:37
young stars,
172
442000
2000
залуу оддын эргэн тойронд
07:39
all these elements combine, they swirl around,
173
444000
2000
бүх элементүүд холилдон хуйларч,
07:41
the energy of the star stirs them around,
174
446000
2000
оддын энерги тэднийг нийлүүлэн
07:43
they form particles, they form snowflakes,
175
448000
3000
жижиг хэсгүүд, цасан ширхэгүүд,
07:46
they form little dust motes,
176
451000
2000
тоосонцорууд,
07:48
they form rocks, they form asteroids,
177
453000
2000
чулуулгууд, солирууд,
07:50
and eventually, they form planets and moons.
178
455000
3000
эцэст нь гариг эрхэс, сарнуудыг үүсгэнэ.
07:53
And that is how our solar system was formed,
179
458000
3000
Ингэж манай нарны аймаг
07:56
four and a half billion years ago.
180
461000
3000
4,5 тэрбум жилийн тэртээ бүтсэн юм.
07:59
Rocky planets like our Earth
181
464000
3000
Дэлхий шиг хадархаг гариг
08:02
are significantly more complex than stars
182
467000
3000
оддыг бодвол хамаагүй цогц юм.
08:05
because they contain a much greater diversity of materials.
183
470000
3000
Учир нь тэр илүү олон
төрлийн бодисыг агуулдаг.
төрлийн бодисыг агуулдаг.
08:08
So we've crossed a fourth threshold of complexity.
184
473000
3000
Ингээд бид цогцыг бүтээх
дөрөв дэх босгыг давлаа.
дөрөв дэх босгыг давлаа.
08:12
Now, the going gets tougher.
185
477000
3000
Харин одоо энэ үйл явц хэцүү болж эхэлнэ.
08:16
The next stage introduces entities
186
481000
2000
Дараагийн шатанд бүхэл
биетүүд бүтээнэ.
биетүүд бүтээнэ.
08:18
that are significantly more fragile,
187
483000
2000
Тэд илүү эмзэг,
08:20
significantly more vulnerable,
188
485000
2000
илүү хэврэг,
08:22
but they're also much more creative
189
487000
3000
гэхдээ илүү бүтээлч,
08:25
and much more capable of generating further complexity.
190
490000
3000
цогц бүрдлүүдийг бүтээх
чадвар нь ч хамаагүй илүү.
чадвар нь ч хамаагүй илүү.
08:28
I'm talking, of course,
191
493000
2000
Би мэдээж хэрэг амьд биетүүдийн
08:30
about living organisms.
192
495000
2000
талаар ярьж байна.
08:32
Living organisms are created by chemistry.
193
497000
2000
Амьд биетүүд химийн урвалаас үүсдэг.
08:34
We are huge packages of chemicals.
194
499000
3000
Бид бол маш том химийн нэгдэлүүд.
Хими нь цахилгаан соронзон орноор
давамгайлагдсан байдаг.
давамгайлагдсан байдаг.
08:38
So, chemistry is dominated by the electromagnetic force.
195
503000
3000
08:41
That operates over smaller scales than gravity,
196
506000
2000
Тэр таталцлын хүчээс бага
шатлалуудаар явдаг.
шатлалуудаар явдаг.
08:43
which explains why you and I
197
508000
2000
Иймээс та бид одод эсвэл гаригуудаас
08:45
are smaller than stars or planets.
198
510000
2000
жижиг хэмжээтэй байдаг юм.
08:47
Now, what are the ideal conditions for chemistry?
199
512000
3000
Одоо химийн урвалын төгс орчин нь ямар вэ?
08:50
What are the Goldilocks conditions?
200
515000
2000
Алтан дундаж нөхцөл нь ямар байдаг вэ?
08:52
Well, first, you need energy,
201
517000
2000
Эхлээд танд энерги хэрэгтэй.
08:54
but not too much.
202
519000
2000
Гэхдээ хэтэрхий их биш.
08:56
In the center of a star, there's so much energy
203
521000
2000
Оддын цөмд маш их энерги байдаг.
08:58
that any atoms that combine will just get busted apart again.
204
523000
3000
Атомууд яаж ч нийлсэн буцаад л задарчихна.
09:01
But not too little.
205
526000
2000
Гэхдээ хэт бага байж бас болохгүй.
09:03
In intergalactic space, there's so little energy
206
528000
2000
Сансар хоорондын зайнд маш
бага энерги байдаг учраас
бага энерги байдаг учраас
09:05
that atoms can't combine.
207
530000
3000
атомууд хоорондоо нэгдэж чаддаггүй.
09:08
What you want is just the right amount,
208
533000
2000
Танд шаардлагатай зүйл бол
яг тохирох хэмжээ.
яг тохирох хэмжээ.
09:10
and planets, it turns out, are just right,
209
535000
2000
Харин гаригууд нь яг тохиромжтой байсан.
09:12
because they're close to stars, but not too close.
210
537000
3000
Учир нь тэд оддод ойр байдаг,
гэхдээ хэтэрхий ойр биш.
гэхдээ хэтэрхий ойр биш.
09:15
You also need a great diversity of chemical elements,
211
540000
3000
Танд мөн химийн элементүүдийн
маш олон төрөл хэрэгтэй.
маш олон төрөл хэрэгтэй.
09:18
and you need liquid such as water.
212
543000
3000
Бас шингэн хэрэгтэй, жишээ нь ус.
09:21
Why?
213
546000
2000
Яагаад?
09:23
Well, in gasses, atoms move past each other so fast
214
548000
3000
Хийнд атомууд маш хурдан хөдлөх бөгөөд
09:26
that they can't hitch up.
215
551000
2000
бие биедээ наалдаж чаддаггүй.
09:28
In solids,
216
553000
2000
Хатуу биетэд атомууд хамтдаа
наалдчихсан байдаг болохоор
наалдчихсан байдаг болохоор
09:30
atoms are stuck together, they can't move.
217
555000
3000
хөдөлж чаддагүй.
09:33
In liquids,
218
558000
2000
Шингэнд
09:35
they can cruise and cuddle
219
560000
2000
тэд хөвж, шүргэлцэж,
09:37
and link up to form molecules.
220
562000
3000
молекул үүсгэхээр холбогдоно.
09:40
Now, where do you find such Goldilocks conditions?
221
565000
3000
Харин хаана энэ алтан дунджийг олох вэ?
09:43
Well, planets are great,
222
568000
2000
Гаригууд бол гайхалтай.
09:45
and our early Earth
223
570000
2000
Манай Дэлхий эрт үедээ
09:47
was almost perfect.
224
572000
2000
бараг л төгс байсан.
09:49
It was just the right distance from its star
225
574000
2000
Одноос байрлах зай нь
09:51
to contain huge oceans of open water.
226
576000
3000
задгай ус хадгалахад яг тохиромжтой.
09:54
And deep beneath those oceans,
227
579000
2000
Бас тэдгээр далайн гүнд
09:56
at cracks in the Earth's crust,
228
581000
2000
Дэлхийн гадаргуун ан цав дээр
09:58
you've got heat seeping up from inside the Earth,
229
583000
3000
дотроос нь дулаан ялгаран гарч байна.
10:01
and you've got a great diversity of elements.
230
586000
2000
Бас маш олон төрлийн элементүүд байна.
10:03
So at those deep oceanic vents,
231
588000
2000
Тэр далайн гүний завсруудад
10:05
fantastic chemistry began to happen,
232
590000
3000
гайхалтай химийн урвалууд явагдаж эхэлсэн.
10:08
and atoms combined in all sorts of exotic combinations.
233
593000
3000
Атомууд маш олон содон нэгдэл болж байлаа.
Гэхдээ мэдээж хэрэг амьдрал бол
10:12
But of course, life is more
234
597000
2000
10:14
than just exotic chemistry.
235
599000
2000
зүгээр сонирхолтой химийн урвалаас илүү.
10:16
How do you stabilize
236
601000
2000
Амьдрах боломжтой
10:18
those huge molecules
237
603000
2000
аварга молекулуудыг
10:20
that seem to be viable?
238
605000
3000
хэрхэн тогтворжуулах вэ?
10:23
Well, it's here that life introduces
239
608000
2000
Яг энэ үед амьдрал
10:25
an entirely new trick.
240
610000
3000
цоо шинэ заль хэрэглэнэ.
10:28
You don't stabilize the individual;
241
613000
2000
Нэг тус бүрийг тогтворжуулахгүй,
10:30
you stabilize the template,
242
615000
2000
харин загварыг л тогтворжуул.
10:32
the thing that carries information,
243
617000
2000
Тэр бүх мэдээллийг дамжуулах бөгөөд
10:34
and you allow the template to copy itself.
244
619000
2000
өөрөө өөрийгөө хуулбарлах боломж олго.
10:36
And DNA, of course,
245
621000
2000
Бас мэдээж ДНХ бол
10:38
is the beautiful molecule
246
623000
2000
тийм мэдээллийг агуулдаг
10:40
that contains that information.
247
625000
2000
үзэсгэлэнтэй молекул юм.
10:42
You'll be familiar with the double helix of DNA.
248
627000
3000
Та бүхэн ДНХ-ийн давхар спиралийг
мэдэх болно.
мэдэх болно.
10:45
Each rung contains information.
249
630000
2000
Цагираг бүр нь мэдээлэл агуулдаг.
10:47
So, DNA contains information
250
632000
2000
Тиймээс ДНХ нь амьд организмыг
хэрхэн бүтээх
хэрхэн бүтээх
10:49
about how to make living organisms.
251
634000
3000
мэдээллийг агуулдаг.
10:52
And DNA also copies itself.
252
637000
2000
Мөн ДНХ өөрийгөө хуулбарладаг.
10:54
So, it copies itself
253
639000
2000
Өөрийгөө хуулбарлаж
10:56
and scatters the templates through the ocean.
254
641000
2000
далай руу өөрийн загвараа цацдаг.
10:58
So the information spreads.
255
643000
2000
Ингэж мэдээлэл түгнэ.
11:00
Notice that information has become part of our story.
256
645000
3000
Мэдээлэл бидний түүхийн
нэг хэсэг болсныг анзаараарай.
нэг хэсэг болсныг анзаараарай.
11:03
The real beauty of DNA though
257
648000
2000
Гэхдээ ДНХ-ийн жинхэнэ гоо үзэсгэлэн нь
11:05
is in its imperfections.
258
650000
2000
түүний төгс бус байдал юм.
11:07
As it copies itself,
259
652000
2000
Өөрийгөө хуулбарлаж байхдаа
11:09
once in every billion rungs,
260
654000
2000
1 тэрбум тутам цагираг тутамд
11:11
there tends to be an error.
261
656000
2000
нэг алдаа гардаг.
11:13
And what that means
262
658000
2000
Энэ нь юу гэсэн үг гэвэл
11:15
is that DNA is, in effect, learning.
263
660000
3000
ДНХ суралцаж байна гэсэн үг.
11:18
It's accumulating new ways of making living organisms
264
663000
2000
Тэр шинэ амьдралыг бий болгох
шинэ арга замыг
шинэ арга замыг
11:20
because some of those errors work.
265
665000
2000
алдааныха тусламжтай олж байна.
11:22
So DNA's learning
266
667000
2000
Тиймээс ДНХ нь суралцаж байна.
11:24
and it's building greater diversity and greater complexity.
267
669000
3000
Мөн илүү олон төрөл болж
олон цогцуудыг бүтээж байна.
олон цогцуудыг бүтээж байна.
11:27
And we can see this happening over the last four billion years.
268
672000
3000
Энэ нь сүүлийн 4 тэрбум жил
өрнөж байгааг харж байна.
өрнөж байгааг харж байна.
11:30
For most of that time of life on Earth,
269
675000
2000
Дэлхий дээрх амьдралын ихэнх хугацаанд
11:32
living organisms have been relatively simple --
270
677000
2000
амьд биетүүд харьцангуй энгийн буюу
11:34
single cells.
271
679000
2000
нэг эст байсаар ирсэн.
11:36
But they had great diversity,
272
681000
2000
Гэхдээ их олон төрөл байсан.
11:38
and, inside, great complexity.
273
683000
2000
Бас дотроо маш нарийн бүтэцтэй.
11:40
Then from about 600 to 800 million years ago,
274
685000
3000
Тэгээд 600-800 сая орчим жилийн тэртээ
11:43
multi-celled organisms appear.
275
688000
2000
олон эст организм гарч ирсэн.
11:45
You get fungi, you get fish,
276
690000
2000
Мөөг, загас,
11:47
you get plants,
277
692000
2000
бас ургамал бий болно.
11:49
you get amphibia, you get reptiles,
278
694000
3000
Мөн хоёр нутагтан, хэвлээр явагч,
11:52
and then, of course, you get the dinosaurs.
279
697000
3000
тэгээд мэдээж үлэг гүрвэл үүснэ.
11:55
And occasionally, there are disasters.
280
700000
4000
Заримдаа гамшиг болдог.
11:59
Sixty-five million years ago,
281
704000
2000
65 сая жилийн өмнө,
12:01
an asteroid landed on Earth
282
706000
2000
дэлхий дээр солир унасан.
12:03
near the Yucatan Peninsula,
283
708000
2000
Юкатаны хойгийн ойролцоо,
12:05
creating conditions equivalent to those of a nuclear war,
284
710000
3000
цөмиийн дайн болсонтой
дүйцэхүйц нөхцөл байдал үүсч
дүйцэхүйц нөхцөл байдал үүсч
12:08
and the dinosaurs were wiped out.
285
713000
2000
үлэг гүрвэлүүд устсан.
12:10
Terrible news for the dinosaurs,
286
715000
4000
Үлэг гүрвэлүүдэд аймшигтай мэдээ,
12:14
but great news for our mammalian ancestors,
287
719000
3000
гэхдээ манай хөхтөн амьтдын
өвөг дээдэст сайхан мэдээ болсон.
өвөг дээдэст сайхан мэдээ болсон.
12:17
who flourished
288
722000
2000
Учир нь тэд үлэг гүрвэлийн үлдээсэн
12:19
in the niches left empty by the dinosaurs.
289
724000
3000
орон зайд хөгжих боломж олдсон юм.
12:22
And we human beings
290
727000
2000
Бас хүн төрөлхтөн бид
12:24
are part of that creative evolutionary pulse
291
729000
3000
65 сая жилийн өмнө
12:27
that began 65 million years ago
292
732000
3000
солир унаснаар эхэлсэн
12:30
with the landing of an asteroid.
293
735000
2000
бүтээлч хувьслын нэг хэсэг юм.
12:33
Humans appeared about 200,000 years ago.
294
738000
3000
Хүмүүс ойролцоогоор 200 мянган
жилийн тэртээ үүссэн.
жилийн тэртээ үүссэн.
12:36
And I believe we count
295
741000
2000
Үүнийг бас нэг босго гэж
12:38
as a threshold in this great story.
296
743000
2000
тооцож болох байх.
12:40
Let me explain why.
297
745000
2000
Яагаад гэдгийг би тайлбарлая.
12:42
We've seen that DNA learns in a sense,
298
747000
3000
Бид ДНХ суралцдаг гэдгийг харсан.
12:45
it accumulates information.
299
750000
2000
Тэр мэдээлэл цуглуулдаг.
12:47
But it is so slow.
300
752000
2000
Гэхдээ их удаан.
12:49
DNA accumulates information
301
754000
2000
ДНХ мэдээллийг санамсаргүй алдаагаар
12:51
through random errors,
302
756000
2000
олж авдаг ба
12:53
some of which just happen to work.
303
758000
3000
зарим нь азаар амжилттай болдог.
12:56
But DNA had actually generated a faster way of learning:
304
761000
2000
Гэхдээ ДНХ суралцах
илүү хурдан аргатай болсон.
илүү хурдан аргатай болсон.
12:58
it had produced organisms with brains,
305
763000
3000
Тэрээр тархитай организмыг бүтээсэн ба
13:01
and those organisms can learn in real time.
306
766000
3000
Тэр организмууд бодит байдал дээр
суралцах чадвартай.
суралцах чадвартай.
13:04
They accumulate information, they learn.
307
769000
3000
Тэд мэдээлэл хуримтлуулж суралцдаг.
13:07
The sad thing is,
308
772000
2000
Харамсалтай нь,
13:09
when they die, the information dies with them.
309
774000
3000
тэд үхэхэд мэдээлэл цуг үгүй болно.
13:12
Now what makes humans different
310
777000
2000
Харин хүмүүс юугаараа ялгаатай вэ гэвэл
13:14
is human language.
311
779000
2000
бид ярьж чаддаг.
13:16
We are blessed with a language, a system of communication,
312
781000
2000
Бид хэл буюу харилцааны
системтэй болсон нь
системтэй болсон нь
13:18
so powerful and so precise
313
783000
3000
үнэхээр агуу бөгөөд ойлгомжтой.
13:21
that we can share what we've learned with such precision
314
786000
3000
Бид сурсан зүйлсээ бусаддаа
ойлгомжтой хуваалцдаг.
ойлгомжтой хуваалцдаг.
13:24
that it can accumulate in the collective memory.
315
789000
3000
Тэр нь нэгдсэн ой санамжид
хуримтлагдаж байдаг.
хуримтлагдаж байдаг.
13:27
And that means
316
792000
2000
Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр
13:29
it can outlast the individuals who learned that information,
317
794000
3000
нэг хүний олж авсан мэдлэгээс
илүү удаан оршин тогтноно.
илүү удаан оршин тогтноно.
13:32
and it can accumulate from generation to generation.
318
797000
4000
Үеэс үед хуримтлагдах болно.
13:36
And that's why, as a species, we're so creative
319
801000
2000
Тиймээс манай төрөл зүйл
13:38
and so powerful,
320
803000
2000
хамгийн бүтээлч бас хүчирхэг.
13:40
and that's why we have a history.
321
805000
2000
Ийм учраас бидэнд түүх бий.
13:42
We seem to be the only species in four billion years
322
807000
3000
Энэ 4 тэрбум жилийн турш
бид энэ бэлгийг авсан
бид энэ бэлгийг авсан
13:45
to have this gift.
323
810000
2000
цорын ганц төрөл зүйл нь юм.
13:47
I call this ability
324
812000
2000
Би ийм чадварыг
13:49
collective learning.
325
814000
2000
хуримтлуулан суралцах гэж нэрлэдэг.
13:51
It's what makes us different.
326
816000
2000
Энэ л биднийг өөр болгодог.
13:53
We can see it at work
327
818000
2000
Бид үүнийг хүн төрөлхтний
13:55
in the earliest stages of human history.
328
820000
2000
түүхийн анхны үеэс л харж болно.
13:57
We evolved as a species
329
822000
2000
Бид төрөл зүйл болж хөгжсөн нь
13:59
in the savanna lands of Africa,
330
824000
2000
Африкийн ойт хээрээс гаралтай.
14:01
but then you see humans migrating into new environments,
331
826000
3000
Харин дараа нь хүмүүс
өөр өөр орчин руу буюу
өөр өөр орчин руу буюу
14:04
into desert lands, into jungles,
332
829000
2000
цөл, ширэнгэн ой,
14:06
into the ice age tundra of Siberia --
333
831000
2000
Сибирийн мөстлөгийн үеийн
14:08
tough, tough environment --
334
833000
2000
тундр зэрэг маш хүнд орчин руу,
14:10
into the Americas, into Australasia.
335
835000
2000
мөн Америк, Австрали, Ази руу
шилжин суурьшиж эхэлсэн.
шилжин суурьшиж эхэлсэн.
14:12
Each migration involved learning --
336
837000
2000
Нүүдэл болгон шинэ зүйлд сургаж байсан:
14:14
learning new ways of exploiting the environment,
337
839000
3000
тухайн орчныг ашиглах шинэ арга замууд,
14:17
new ways of dealing with their surroundings.
338
842000
2000
хүрээлэн буй орчинтойгоо
зохицох шинэ аргууд.
зохицох шинэ аргууд.
14:19
Then 10,000 years ago,
339
844000
2000
Эцэст нь 10 мянган жилийн өмнө
14:21
exploiting a sudden change in global climate
340
846000
2000
дэлхийн цаг уурын гэнэтийн
өөрчлөлтөд дасан зохицсон.
өөрчлөлтөд дасан зохицсон.
14:23
with the end of the last ice age,
341
848000
2000
Сүүлчийн мөстлөгийн үе үүгээр дуусахад
14:25
humans learned to farm.
342
850000
3000
хүмүүс мал аж ахуй эрхэлж сурсан.
14:28
Farming was an energy bonanza.
343
853000
2000
Мал аж ахуй энергийн ундарга байв.
14:30
And exploiting that energy,
344
855000
2000
Энэ ундаргыг ашигласнаар
14:32
human populations multiplied.
345
857000
2000
хүн ам хэд дахин үржиж,
14:34
Human societies got larger, denser,
346
859000
2000
хүний нийгэм томорч, нягт,
14:36
more interconnected.
347
861000
2000
хоорондоо илүү холбоотой болсон.
14:38
And then from about 500 years ago,
348
863000
4000
Тэгээд 500 орчим жилийн өмнөөс,
14:42
humans began to link up globally
349
867000
2000
хүмүүс дэлхий даяар
хоорондоо холбогдож эхэлсэн.
хоорондоо холбогдож эхэлсэн.
14:44
through shipping, through trains,
350
869000
2000
Хөлөг онгоц, галт тэрэг,
14:46
through telegraph, through the Internet,
351
871000
3000
цахилгаан мэдээ,
интернет сүлжээгээр холбогдож,
интернет сүлжээгээр холбогдож,
14:49
until now we seem to form
352
874000
2000
өнөөгийн байдлаас харахад
14:51
a single global brain
353
876000
2000
бид долоон тэрбум хүнээс бүрдсэн
14:53
of almost seven billion individuals.
354
878000
2000
нэг даяаршсан тархи болсон мэт.
14:55
And that brain is learning at warp speed.
355
880000
5000
Бас энэ тархи нь асар хурдтай
суралцаж байна.
суралцаж байна.
15:00
And in the last 200 years, something else has happened.
356
885000
2000
Сүүлийн 200 жилд өөр нэг үйл явдал болсон.
15:02
We've stumbled on another energy bonanza
357
887000
2000
Бид энергийн шинэ ундаргатай болсон.
15:04
in fossil fuels.
358
889000
2000
Энэ нь чулуужсан түлш.
15:06
So fossil fuels and collective learning together
359
891000
3000
Чулуужсан түлш ба хамтран
суралцах явц нь
суралцах явц нь
15:09
explain the staggering complexity
360
894000
2000
биднийг тойрон буй
15:11
we see around us.
361
896000
2000
маш нарийн цогцыг илэрхийлдэг.
15:16
So, here we are,
362
901000
3000
Ингээд бид одоо
15:19
back at the convention center.
363
904000
2000
хурлынхаа танхимд буцаад ирлээ.
15:21
We've been on a journey, a return journey,
364
906000
2000
Бид цаг хугацааг ухраан
15:23
of 13.7 billion years.
365
908000
3000
13,7 тэрбум жилийн тэртээ очоод ирлээ.
15:26
I hope you agree that this is a powerful story.
366
911000
3000
Үүнийг хүчирхэг түүх гэдэгтэй
та бүхэн санал нийлэх байх.
та бүхэн санал нийлэх байх.
15:29
And it's a story in which humans
367
914000
2000
Энэ түүхэнд хүмүүс маш гайхалтай бөгөөд
15:31
play an astonishing and creative role.
368
916000
3000
бүтээлч үүрэг гүйцэтгэсэн.
15:34
But it also contains warnings.
369
919000
3000
Гэхдээ үүнд бас анхааруулга байна.
15:37
Collective learning is a very, very powerful force,
370
922000
4000
Хуримтлуулан суралцах нь маш том хүч ба
15:41
and it's not clear
371
926000
2000
хүмүүс бид түүнийг
15:43
that we humans are in charge of it.
372
928000
3000
удирдаж байгаагаа мэддэггүй.
15:46
I remember very vividly as a child growing up in England,
373
931000
3000
Би багадаа Англид амьдарч байснаа
сайн санаж байна.
сайн санаж байна.
15:49
living through the Cuban Missile Crisis.
374
934000
3000
Кубын пуужингийн хямралыг ч туулсан.
15:52
For a few days,
375
937000
2000
Хэд хоногийн турш
15:54
the entire biosphere
376
939000
2000
бүх биосфер сүйрлийн эрмэг дээр
15:56
seemed to be on the verge of destruction.
377
941000
3000
байгаа мэт санагдаж байлаа.
15:59
And the same weapons are still here,
378
944000
3000
Тэр зэвсэг одоо ч байсаар байгаа.
16:02
and they are still armed.
379
947000
2000
Цэнэгтэй хэвээрээ байгаа.
16:04
If we avoid that trap,
380
949000
2000
Бид энэ зангыг давж чадлаа ч гэсэн
16:06
others are waiting for us.
381
951000
2000
өөр занга биднийг хүлээж байгаа.
16:08
We're burning fossil fuels at such a rate
382
953000
3000
Бид чулуужсан түлшийг хэт их ашигласнаас
16:11
that we seem to be undermining the Goldilocks conditions
383
956000
3000
алтан дундаж нөхцөлийг алдагдуулж байна.
16:14
that made it possible for human civilizations
384
959000
2000
Түүний тусламжтайгаар хүн төрөлхтөн
16:16
to flourish over the last 10,000 years.
385
961000
4000
сүүлийн 10 мянган жилийн турш
өсөж хөгжсөөр ирсэн.
өсөж хөгжсөөр ирсэн.
16:20
So what big history can do
386
965000
2000
Эх түүх юу хийж чадах вэ гэвэл
16:22
is show us the nature of our complexity and fragility
387
967000
3000
бидний нарийн цогц бас эмзэг байдал болон
16:25
and the dangers that face us,
388
970000
2000
тулгарч болох аюулыг харуулж чадна.
16:27
but it can also show us
389
972000
3000
Мөн хуримтлуулан суралцах хүчийг ч
16:30
our power with collective learning.
390
975000
2000
харуулж чадна.
16:32
And now, finally,
391
977000
3000
Харин одоо эцэст нь
16:35
this is what I want.
392
980000
4000
миний хүсэх зүйл бол
16:39
I want my grandson, Daniel,
393
984000
3000
би өөрийн ач хүү Даниель
16:42
and his friends and his generation,
394
987000
2000
бас түүний найз нөхөд,
16:44
throughout the world,
395
989000
2000
дэлхий даяарх үе тэнгийнхэн нь
16:46
to know the story of big history,
396
991000
3000
эх түүхийг түүхийг мэдэж
байгаасай гэж хүсч байна.
байгаасай гэж хүсч байна.
16:49
and to know it so well
397
994000
2000
Маш сайн мэдэж,
16:51
that they understand
398
996000
2000
бидэнтэй тулгараад буй шалгуурууд,
16:53
both the challenges that face us
399
998000
2000
бас боломжуудыг
16:55
and the opportunities that face us.
400
1000000
3000
мэдээсэй гэж хүсч байна.
16:58
And that's why a group of us
401
1003000
2000
Тиймээс ч та бидний хэсэг хүмүүс
17:00
are building a free, online syllabus
402
1005000
2000
цахим сүлжээнд эх түүхийн хичээлийн
17:02
in big history
403
1007000
2000
үнэгүй төлөвлөгөө зохиож
дэлхий дахины ахлах сургуулийн
сурагчдад хүргэх гэж байна.
сурагчдад хүргэх гэж байна.
17:04
for high school students throughout the world.
404
1009000
2000
17:06
We believe that big history
405
1011000
3000
Бид эх түүхээ мэдэх нь
17:09
will be a vital intellectual tool for them,
406
1014000
3000
маш чухал оюуны багаж
болно гэж итгэж байна.
болно гэж итгэж байна.
17:12
as Daniel and his generation
407
1017000
3000
Учир нь Даниель ба түүний үеийхэн
17:15
face the huge challenges
408
1020000
2000
томоохон шалгуур болон
17:17
and also the huge opportunities
409
1022000
2000
боломжуудтай өмнөө
17:19
ahead of them at this threshold moment
410
1024000
3000
манай үзэсгэлэнт гаригийг
дахин нэг босго давах энэ мөчид
тулгараад байна.
тулгараад байна.
17:22
in the history of our beautiful planet.
411
1027000
4000
17:26
I thank you for your attention.
412
1031000
2000
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
17:28
(Applause)
413
1033000
5000
(Алга ташилт)
ABOUT THE SPEAKER
David Christian - HistorianDavid Christian teaches an ambitious world history course that tells the tale of the entire universe -- from the Big Bang 13 billion years ago to present day.
Why you should listen
David Christian is by training a historian of Russia and the Soviet Union, but since the 1980s he has become interested in world history on very large scales. He has written on the social and material history of the 19th-century Russian peasantry, in particular on aspects of diet and the role of alcohol. In 1989, he began teaching courses on "Big History," surveying the past on the largest possible scales, including those of biology and astronomy.
Christian is a member of the Australian Academy of the Humanities. Over the next few years he will also be working with the support of Bill Gates to create an online course in "Big History" for high school students.
Watch the Big History series on H2 >>
David Christian | Speaker | TED.com