TED2006
Phil Borges: Photos of endangered cultures
Phil Borges bàn về các nền văn hoá có nguy cơ biến mất
Filmed:
Readability: 3.9
1,037,731 views
Nhiếp ảnh gia Phil Borges trưng bày các bức ảnh hiếm thấy chụp cư dân tại các vùng núi ở Dharamsala, Ấn Độ và trong rừng sâu khu Amazon thuộc Ecuado. Bằng cách ghi lại hình ảnh của những nền văn hoá đang có nguy cơ biến mất này, anh dự tính sẽ giúp bảo tồn chúng.
Phil Borges - Photographer
Dentist-turned-photographer Phil Borges documents the world's disappearing cultures, capturing portraits of exiled Tibetan monks and many of the world’s embattled tribal and indigenous cultures. Full bio
Dentist-turned-photographer Phil Borges documents the world's disappearing cultures, capturing portraits of exiled Tibetan monks and many of the world’s embattled tribal and indigenous cultures. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
A fact
0
0
2000
Cách đây vài năm
00:27
came out of MIT,
1
2000
3000
MIT đã đưa ra
00:30
couple of years ago. Ken Hale,
2
5000
2000
một thực tế. Ken Hale,
00:32
who's a linguist,
3
7000
2000
một nhà ngôn ngữ học,
00:34
said that of the 6,000 languages
4
9000
3000
đã nói rằng trong số 6000 ngôn ngữ
00:37
spoken on Earth right now,
5
12000
2000
hiện đang được sử dụng trên Trái Đất,
00:39
3,000 aren't spoken by the children.
6
14000
3000
có đến 3000 là không được trẻ em sử dụng.
00:42
So that in one generation,
7
17000
3000
Có nghĩa là qua mỗi thế hệ,
00:45
we're going to halve our cultural diversity.
8
20000
3000
chúng ta sẽ bị giảm tính đa dạng văn hoá đi phân nửa.
00:49
He went on to say
9
24000
2000
Anh ấy lại tiếp tục nói rằng
00:51
that every two weeks,
10
26000
2000
cứ mỗi hai tuần
00:53
an elder goes to the grave
11
28000
2000
lại có một người già về chín suối
00:55
carrying the last spoken word
12
30000
2000
mang theo tiếng nói cuối cùng
00:57
of that culture.
13
32000
2000
của nền văn hoá đó.
00:59
So an entire philosophy,
14
34000
4000
Có nghiã là nguyên một nền triết lý
01:04
a body of knowledge about the natural world
15
39000
2000
một khối kiến thức lớn về thế giới tự nhiên
01:06
that had been empirically gleaned over centuries,
16
41000
4000
đã được thu thập qua kinh nghiệm sống hàng thế kỉ,
01:10
goes away.
17
45000
2000
theo đó biến mất.
01:12
And this happens every two weeks.
18
47000
3000
Cứ hai tuần, điều này lại diễn ra một lần.
01:16
So for the last 20 years,
19
51000
2000
Trong 20 năm qua,
01:18
since my dental experience,
20
53000
3000
từ sau một lần đau răng,
01:21
I have been traveling the world
21
56000
3000
tôi đã đi vòng quanh thế giới
01:24
and coming back
22
59000
2000
và trở về
01:26
with stories about some of these people.
23
61000
2000
với các câu chuyện về một vài người trong số này.
01:28
What I'd like to do right now
24
63000
2000
Và điều mà lúc này tôi muốn làm
01:30
is share some of those stories with you.
25
65000
3000
là chia sẻ một vài câu chuyện đó với các bạn.
01:33
This is Tamdin.
26
68000
2000
Đây là Tamdin,
01:35
She is a 69-year-old nun.
27
70000
3000
một nữ tu 69 tuổi.
01:39
She was thrown in prison in Tibet for two years
28
74000
3000
Bà đã bị đẩy vào tù ở Tây Tạng trong hai năm
01:42
for putting up a little tiny placard
29
77000
2000
vì tội dán một tấm áp phích bé xiú
01:44
protesting the occupation of her country.
30
79000
3000
chống lại việc nước mình bị xâm lấn.
01:48
And when I met her, she had just
31
83000
3000
Khi tôi gặp bà, bà vừa mới hoàn tất
01:51
taken a walk over the Himalayas
32
86000
2000
một cuộc bộ hành đi qua dãy Himalayas
01:53
from Lhasa, the capital of Tibet,
33
88000
3000
từ Lhasa, thủ phủ của Tây Tạng,
01:56
into Nepal, across to India --
34
91000
2000
để vào đất Nepal, ngang qua Ấn Độ
01:58
30 days --
35
93000
2000
trong 30 ngày
02:00
to meet her leader, the Dalai Lama.
36
95000
3000
để gặp lãnh tụ của mình, Đức Đạt Lai Lạt Ma.
02:03
The Dalai Lama lives in Dharamsala, India.
37
98000
2000
Đức Đạt Lai Lạt Ma sống ở Dharamsala, Ấn Độ.
02:05
So I took this picture three days
38
100000
2000
Thế là tôi chụp bức ảnh này
02:07
after she arrived,
39
102000
2000
3 ngày sau khi bà đến nơi
02:09
and she had this beat-up pair of tennis shoes on,
40
104000
2000
Bà mang đôi giày tennis xơ xác
02:11
with her toes sticking out.
41
106000
2000
với các ngón chân chìa hết ra ngoài.
02:13
And she crossed in March,
42
108000
2000
Bà băng qua núi vào tháng Ba.
02:15
and there's a lot of snow at 18,500 feet in March.
43
110000
4000
Và ở độ cao 5640 mét vào tháng Ba, tuyết rất dày.
02:20
This is Paldin.
44
115000
2000
Đây là Paldin.
02:22
Paldin is a 62-year-old monk.
45
117000
2000
Paldin là một thầy tu 62 tuổi.
02:24
And he spent 33 years in prison.
46
119000
4000
Ông đã ngồi tù mất 33 năm.
02:28
His whole monastery was thrown into prison
47
123000
3000
Và cả tu viện của ông đều bị ném vào tù
02:31
at the time of the uprising,
48
126000
3000
vào thời có kháng chiến
02:34
when the Dalai Lama had to leave
49
129000
3000
khi Đức Đạt Lai Lạt Ma phải rời
02:37
Tibet.
50
132000
2000
Tây Tạng.
02:39
And
51
134000
2000
Và
02:41
he was beaten, starved,
52
136000
3000
ông bị đánh đập, bỏ đói,
02:44
tortured -- lost all his teeth while in prison.
53
139000
2000
tra tấn -- mất hết răng khi ở trong tù.
02:46
And when I met him, he was a kind gentle old man.
54
141000
4000
Khi tôi gặp Paldin, ông là một người đàn ông đứng tuổi, tử tế và nhẹ nhàng
02:50
And it really impressed me --
55
145000
2000
Và tôi thực sự bị ấn tượng --
02:52
I met him two weeks after he got out of prison --
56
147000
3000
lúc tôi gặp ông là chỉ mới 2 tuần sau khi ông ra tù --
02:55
that he went through that experience, and ended up
57
150000
2000
mà bất kể tù tội bao năm tháng, ông lại giữ được
02:57
with the demeanor that he had.
58
152000
3000
phong thái như vậy.
03:00
So I was in Dharamsala meeting these people,
59
155000
3000
Thế là tôi ở Dharamsala gặp những người như thế.
03:03
and I'd spent about five weeks there,
60
158000
3000
Tôi ở đó khoảng năm tuần
03:06
and I was hearing these similar stories
61
161000
2000
và nghe những câu chuyện na ná nhau như thế này
03:08
of these refugees that had poured out of Tibet
62
163000
3000
về dân tị nạn tháo chạy khỏi Tây Tạng
03:11
into Dharamsala.
63
166000
2000
vào đất Dharamsala.
03:13
And it just so happened, on the fifth week,
64
168000
3000
Tình cờ là vào tuần thứ năm,
03:16
there was a public teaching by the Dalai Lama.
65
171000
4000
có một buổi thuyết giảng công chúng của Đức Đạt Lai Lạt Ma
03:20
And
66
175000
2000
Và
03:22
I was watching this crowd of monks and nuns,
67
177000
3000
tôi đứng ngắm một đám đông toàn sư và nữ tu,
03:25
many of which I had just interviewed,
68
180000
2000
nhiều người trong số họ tôi vừa phỏng vấn
03:27
and heard their stories,
69
182000
2000
và nghe chuyện của họ xong.
03:29
and I watched their faces,
70
184000
3000
Tôi ngắm nhìn gương mặt họ.
03:32
and they gave us a little FM radio,
71
187000
2000
Và họ đưa chúng tôi một chiếc đài FM nhỏ
03:34
and we could listen to the translation of his teachings.
72
189000
3000
để có thể nghe bài dịch những lời thuyết giảng của Đức Lạt Ma.
03:37
And what he said was:
73
192000
2000
Và điều Người nói đó là:
03:39
treat your enemies as if they were precious jewels,
74
194000
4000
hãy đối xử với kẻ thù như thể họ là những món trang sức quý báu,
03:43
because it's your enemies
75
198000
2000
vì chính kẻ thù là người
03:45
that build your tolerance and patience
76
200000
3000
giúp bạn xây dựng đức khoan dung và lòng kiên nhẫn
03:48
on the road to your enlightenment.
77
203000
4000
trên con đường đi đến sự khai sáng.
03:52
That hit me so hard,
78
207000
3000
Điều đó làm tôi hết mực ngỡ ngàng
03:56
telling these people that had been through this experience.
79
211000
3000
đây chính là những người không biết trải qua bao nhiêu cay đắng.
04:00
So, two months later, I went into
80
215000
3000
Thế là hai tháng sau,
04:03
Tibet, and I started
81
218000
2000
tôi tới Tây Tạng và bắt đầu
04:05
interviewing the people there, taking my photographs. That's what I do.
82
220000
3000
phỏng vấn người ở đây và chụp ảnh họ. Đó là công việc của tôi.
04:08
I interview and do portraits.
83
223000
3000
Tôi phỏng vấn và chụp chân dung người.
04:11
And this is a little girl.
84
226000
2000
Và rồi có một cô bé.
04:13
I took her portrait up on top of the Jokhang Temple.
85
228000
3000
Tôi chụp ảnh em ở trên đỉnh Chùa Jokkhang.
04:16
And I'd snuck in --
86
231000
2000
Tôi chụp lén
04:18
because it's totally illegal to have a picture of the Dalai Lama in Tibet --
87
233000
5000
vì chụp ảnh Đức Lạt Ma ở Tây Tạng là phạm pháp --
04:23
it's the quickest way you can get arrested.
88
238000
3000
đó là cách nhanh nhất để bị bắt.
04:26
So I snuck in a bunch of little wallet-sized pictures of the Dalai Lama,
89
241000
3000
Thế nên tôi chụp lén Đức Lạt Ma ra một mớ các bức ảnh nhỏ cỡ ví tay
04:29
and I would hand them out.
90
244000
2000
và phát cho mọi người.
04:31
And when I gave them to the people,
91
246000
3000
Và khi tôi đưa ảnh cho họ,
04:34
they'd either hold them to their heart,
92
249000
2000
họ hoặc là áp nó vào tim
04:36
or they'd hold them up to their head and just stay there.
93
251000
3000
hoặc đặt lên đầu và giữ nó ở đó.
04:39
And this is --
94
254000
2000
Lúc đó,
04:41
well, at the time -- I did this 10 years ago --
95
256000
2000
cách đây 10 năm về trước,
04:43
that was 36 years after the Dalai Lama had left.
96
258000
3000
là 36 năm sau khi Đức Lạt Ma rời khỏi Tây Tạng.
04:48
So
97
263000
1000
Thế là
04:49
I was going in, interviewing these people and doing their portraits.
98
264000
4000
Tôi lân la phỏng vấn người ở đây và chụp ảnh họ
04:53
This is Jigme and her sister, Sonam.
99
268000
2000
Đây là Jigme và chị gái Sonam.
04:55
And they live up on the Chang Tang, the Tibetan Plateau,
100
270000
3000
Cả hai sống trên Chang Tang, vùng Cao nguyên Tây Tạng
04:58
way in the western part of the country.
101
273000
3000
ở xa về phía tây của đất nước.
05:01
This is at 17,000 feet.
102
276000
2000
Độ cao là 5180 mét.
05:03
And they had just come down from the high pastures,
103
278000
3000
Và cả hai vừa mới đi từ đồng cỏ
05:06
at 18,000 feet.
104
281000
2000
ở độ cao 5486 mét xuống.
05:08
Same thing: gave her a picture,
105
283000
2000
Lại y như vậy: tôi đưa cho cô bé bức ảnh,
05:10
she held it up to her forehead.
106
285000
2000
em giơ bức ảnh lên giữ trên trán.
05:12
And I usually hand out Polaroids
107
287000
3000
Thường những lúc như thế, tôi hay đưa ảnh Polaroids
05:15
when I do these, because I'm setting up lights,
108
290000
2000
vì còn phải sắp xếp ánh sáng,
05:17
and checking my lights,
109
292000
2000
và kiểm tra đèn đóm.
05:19
and when I showed her her Polaroid, she screamed and ran into her tent.
110
294000
3000
Khi tôi đưa cho em một bức Polaroid, em hét lên và chạy biến vào lều.
05:24
This is Tenzin Gyatso;
111
299000
2000
Đây là Tenzin Gyatso,
05:26
he was found to be the Buddha of Compassion at the age of two,
112
301000
4000
lúc 2 tuổi, cậu được phát hiện là hiện thân của Đức Bồ Tát
05:30
out in a peasant's house,
113
305000
3000
trong gia đình một nhà nông
05:33
way out in the middle of nowhere.
114
308000
2000
ở một chốn khỉ ho cò gáy.
05:35
At the age of four, he was installed
115
310000
2000
Năm lên 4 tuổi, cậu được phong
05:37
as the 14th Dalai Lama.
116
312000
3000
là Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14.
05:40
As a teenager, he faced
117
315000
2000
Thời niên thiếu, cậu chứng kiến
05:42
the invasion of his country,
118
317000
2000
đất nước bị xâm lăng
05:44
and had to deal with it -- he was the leader of the country.
119
319000
3000
và phải đối mặt với nó trong vai trò là người lãnh đạo đất nước.
05:47
Eight years later, when they discovered there was a plot
120
322000
2000
Tám năm sau, khi người ta phát hiện ra có một âm mưu
05:49
to kill him,
121
324000
2000
ám sát cậu,
05:51
they dressed him up like a beggar
122
326000
2000
họ hoá trang cậu thành một người hành khất,
05:53
and snuck him out of the country on horseback,
123
328000
3000
và lén đưa cậu ra khỏi nước trên lưng một con ngựa
05:56
and took the same trip that Tamdin did.
124
331000
3000
theo đúng lộ trình mà Tamdin đã thực hiện.
05:59
And he's never been back to his country since.
125
334000
4000
Cậu ở lại đó - và từ đó, chẳng bao giờ đặt chân lại vào đất nước mình.
06:03
And
126
338000
2000
Và
06:05
if you think about this man,
127
340000
2000
nếu bạn nghĩ đến người đàn ông này
06:07
46 years later,
128
342000
2000
46 năm sau
06:09
still sticking
129
344000
2000
vẫn giữ nguyên
06:11
to this non-violent response
130
346000
4000
cách ứng phó ôn hoà
06:15
to a severe political and human rights issue.
131
350000
4000
đối với vấn đề nhân quyền và chính trị nghiêm trọng này.
06:19
And the young people,
132
354000
2000
Những người trẻ
06:21
young Tibetans, are starting to say, listen, this doesn't work.
133
356000
3000
những người Tây Tạng trẻ, đang bắt đầu nói với nhau: cái này vô tác dụng
06:24
You know, violence as a political tool
134
359000
2000
Bạn biết đấy, bạo lực hiện nay
06:26
is all the rage right now.
135
361000
2000
là một công cụ chính trị thịnh hành.
06:28
And
136
363000
3000
Vậy mà
06:31
he still is holding this line.
137
366000
2000
ông vẫn giữ vững thế đứng của mình.
06:33
So this is our icon
138
368000
2000
Đây chính là biểu tượng
06:35
to non-violence in our world --
139
370000
3000
cho phi-bạo-lực trong thế giới của chúng ta --
06:38
one of our living icons.
140
373000
2000
một trong những biểu tượng sống mà ta có.
06:41
This is another leader of his people.
141
376000
2000
Còn đây là một người lãnh đạo dân tộc khác.
06:43
This is Moi. This is in the Ecuadorian Amazon.
142
378000
3000
Đây là Moi. Đây là vùng Amazon thuộc nước Ecuado.
06:46
And Moi is 35 years old.
143
381000
3000
Moi 35 tuổi.
06:49
And
144
384000
2000
Và
06:51
this area of the Ecuadorian Amazon --
145
386000
2000
khu vực này thuộc rừng Amazon của Ecuado --
06:53
oil was discovered in 1972.
146
388000
3000
năm 1972, người ta phát hiện ra dầu.
06:56
And in this period of time -- since that time --
147
391000
3000
Trong thời điểm này - kể từ đó -
06:59
as much oil, or twice as much oil
148
394000
3000
lượng dầu tràn trong khu vực bé xíu này của Amazon
07:02
as was spilled in the Exxon Valdez accident,
149
397000
3000
bằng hoặc gấp đôi
07:05
was spilled in this little area of the Amazon,
150
400000
3000
lượng dầu tràn trong vụ tai nạn Exxon Valdez.
07:08
and the tribes in this area have constantly had to move.
151
403000
4000
Các bộ tộc trong khu vực này, do đó, phải di chuyển lập tức.
07:12
And Moi
152
407000
2000
Và Moi
07:14
belongs to the Huaorani tribe,
153
409000
2000
thuộc bộ tộc Huaorani.
07:16
and they're known as
154
411000
2000
Bộ tộc này nổi tiếng
07:18
very fierce, they're known as "auca."
155
413000
2000
rất hung dữ - người ta gọi là "auca".
07:20
And they've managed to keep out
156
415000
3000
Họ dùng giáo và ống thổi tên
07:23
the seismologists and the oil workers
157
418000
2000
để ngăn các nhà địa chấn
07:25
with spears and blowguns.
158
420000
3000
và công nhân khai thác dầu.
07:28
And we spent --
159
423000
2000
Tôi - chúng tôi
07:30
I was with a team --
160
425000
3000
tôi đi cùng một đội
07:33
two weeks with these guys out in the jungle
161
428000
3000
đã ở trong rừng sâu với họ trong 2 tuần
07:36
watching them hunt.
162
431000
2000
xem họ săn bắn.
07:38
This was on a monkey hunt,
163
433000
2000
Ảnh này chụp trong một cuộc săn khỉ,
07:40
hunting with curare-tipped darts.
164
435000
3000
săn bằng phi tiêu tẩm độc ở mũi.
07:43
And the knowledge that these people have
165
438000
3000
Và sự hiểu biết của những con người này
07:46
about the natural environment is incredible.
166
441000
2000
về môi trường thiên nhiên thật đáng kinh ngạc.
07:48
They could hear things, smell things, see things I couldn't see.
167
443000
4000
Họ có thể nghe, ngửi, và nhìn thấy những thứ tôi không thể thấy.
07:52
And I couldn't even see the monkeys
168
447000
2000
Tôi thậm chí không thấy những con khỉ
07:54
that they were
169
449000
2000
mà họ đang phóng
07:56
getting with these darts.
170
451000
4000
phi tiêu để bắt.
08:00
This is Yadira,
171
455000
2000
Đây là Yadira.
08:02
and Yadira is
172
457000
2000
Yadira mới chỉ 5 tuổi.
08:04
five years old. She's in a
173
459000
3000
Cô bé thuộc một bộ tộc
08:07
tribe that's neighboring the Huaorani.
174
462000
3000
sống gần người Huaorani.
08:10
And her tribe has had to move
175
465000
2000
Bộ tộc của em phải di chuyển
08:12
three times in the last 10 years because of the oil spills.
176
467000
4000
ba lần trong 10 năm vừa rồi vì dầu tràn.
08:16
And we never hear about that. And the latest
177
471000
3000
Chúng ta chẳng bao giờ nghe đến chuyện đó.
08:19
infraction against these people is,
178
474000
3000
Và vụ xâm hại gần đây nhất mà những con người này phải chịu
08:22
as part of Plan Colombia,
179
477000
2000
đó là một phần của Kế hoạch Colombia.
08:24
we're spraying Paraquat or Round Up, whatever it is --
180
479000
3000
Chúng ta đang phun Paraquat hay Round Up hay gì đó --
08:27
we're defoliating thousands of acres
181
482000
3000
ta đang hủy hoại hàng ngàn héc ta
08:30
of the Ecuadorian Amazon
182
485000
2000
cây cối ở vùng Amazon thuộc nước Ecuado
08:32
in our war on drugs.
183
487000
2000
cho cuộc tranh giành dược phẩm.
08:34
And these people are the people who take the brunt of it.
184
489000
4000
Và chính những người này là người phải đỡ lấy gánh nặng của nó.
08:38
This is Mengatoue.
185
493000
2000
Đây là Mengatoue.
08:40
He's the shaman of the Huaorani,
186
495000
2000
pháp sư của bộ tộc Huaorani.
08:42
and
187
497000
3000
Ông nói với chúng tôi.
08:45
he said to us, you know, I'm an older man now;
188
500000
3000
Các anh biết đấy, tôi giờ đã già,
08:48
I'm getting tired, you know; I'm tired
189
503000
2000
tôi bắt đầu thấy mệt, tôi mệt mỏi
08:50
of spearing these oil workers.
190
505000
2000
vì phải phóng lao vào những người công nhân khai thác dầu.
08:52
I wish they would just go away.
191
507000
3000
Tôi chỉ ước họ hãy đi đi.
08:57
And I was -- I usually travel alone
192
512000
3000
Và thường thì tôi đi một mình
09:00
when I do my work, but I did this --
193
515000
3000
khi làm việc. Nhưng trong chuyến đó,
09:03
I hosted a program for Discovery,
194
518000
2000
tôi dẫn một chương trình cho Discovery,
09:05
and when I went down with the team,
195
520000
3000
khi đi tới đó cùng đội,
09:08
I was quite concerned about
196
523000
3000
tôi có hơi lo ngại
09:11
going in with a whole bunch of people, especially into the Huaorani,
197
526000
3000
về việc phải đi vào với một đám người, đặc biệt là khi thâm nhập
09:14
deep into the Huaorani tribe.
198
529000
2000
sâu vào bộ tộc Huaorani.
09:16
And
199
531000
2000
Và
09:18
as it turned out, these guys really
200
533000
2000
hoá ra những người này
09:20
taught me a thing or two about blending in
201
535000
3000
đã dạy tôi vài điều về cách hoà nhập
09:23
with the locals.
202
538000
2000
cùng người bản xứ.
09:25
(Laughter)
203
540000
3000
(Cười)
09:28
One of the things I did
204
543000
3000
Một trong những điều tôi làm
09:31
just before 9/11 --
205
546000
3000
ngay trước vụ 11/9
09:34
August of 2001 --
206
549000
2000
vaò tháng Tám năm 2001
09:36
I took my son, Dax,
207
551000
2000
tôi dẫn con trai mình là Dax
09:38
who was 16 at the time,
208
553000
3000
lúc đó nó 16 tuổi
09:41
and I took him to Pakistan.
209
556000
2000
tôi dẫn cháu tới Pakistan.
09:43
Because at first I wanted --
210
558000
2000
Bởi vì, thoạt tiên, bạn biết đấy,
09:45
you know, I've taken him on a couple of trips,
211
560000
2000
tôi đã dẫn cháu đi cùng một số chuyến
09:47
but I wanted him to see
212
562000
2000
tôi muốn cháu thấy
09:49
people that live on a dollar a day or less.
213
564000
3000
những người phải sống với một đô mỗi ngày hoặc ít hơn.
09:52
I wanted him to get an experience
214
567000
2000
Tôi muốn cháu trải nghiệm
09:54
in the Islamic world
215
569000
2000
thế giới đạo Hồi.
09:56
and I also wanted him to --
216
571000
3000
Và tôi muốn nó nhìn thấy nhiều thứ.
09:59
I was going there to work with a group,
217
574000
2000
Tôi chuẩn bị tới đó để làm việc cùng một nhóm người
10:01
do a story on a group called the Kalash,
218
576000
2000
để ghi lại câu chuyện về một nhóm người có tên là Kalash.
10:03
that are a group of animists, 3,000 animists,
219
578000
2000
Đó là một nhóm người theo thuyết duy linh - khoảng 3000 người
10:05
that live -- very small area --
220
580000
4000
sống ở một vùng rất nhỏ
10:09
surrounded by Islam -- there's 3,000
221
584000
3000
xung quanh là người đạo Hồi.
10:12
of these Kalash left; they're incredible people.
222
587000
4000
Chỉ còn lại 3000 người Kalash. Những con người tuyệt vời.
10:16
So it was a great experience for him. He stayed up all night with them,
223
591000
3000
Và đó là một trải nghiệm rất tốt cho con tôi. Cháu thức cả đêm cùng họ,
10:19
drumming and dancing.
224
594000
2000
đánh trống và khiêu vũ.
10:21
And he brought a soccer ball,
225
596000
2000
Cháu còn mang theo một quả bóng
10:23
and we had soccer every night in this little village.
226
598000
3000
và mỗi đêm, ở ngôi làng nhỏ này, chúng tôi chơi bóng.
10:26
And then we went up
227
601000
2000
Rồi chúng tôi lên núi
10:28
and met their shaman.
228
603000
2000
gặp pháp sư của họ.
10:30
By the way, Mengatoue was the shaman
229
605000
2000
Nhân tiện, Mengatoue cũng là pháp sư
10:32
of his tribe as well.
230
607000
2000
ở bộ tộc anh ấy.
10:34
And this is John Doolikahn,
231
609000
2000
Còn đây là John Doolikahn,
10:36
who's the shaman of the Kalash.
232
611000
3000
pháp sư của người Kalash.
10:39
And he's up in the mountains,
233
614000
2000
Ông sống trên núi
10:41
right on the border with Afghanistan.
234
616000
2000
ngay sát biên giới với Afghanistan.
10:43
In fact, on that other side is the area, Tora Bora,
235
618000
3000
Thật ra, ở phiá bên kia là vùng Tora Bora
10:46
the area where
236
621000
3000
vùng mà người ta cho là
10:49
Osama bin Laden's supposed to be. This is the tribal area.
237
624000
3000
Osama bin Laden đang ở. Đây là khu thổ dân.
10:52
And we watched
238
627000
3000
Chúng tôi theo dõi
10:55
and stayed with
239
630000
2000
và ở với
10:57
John Doolikahn.
240
632000
2000
John Doolikahn.
10:59
And the shaman -- I did a whole series on shamanism,
241
634000
3000
Và vị pháp sư - tôi đã thực hiện một loạt ảnh về saman giáo,
11:02
which is
242
637000
2000
là một hiện tượng
11:04
an interesting phenomenon.
243
639000
2000
thú vị.
11:06
But around the world,
244
641000
2000
Nhưng ở khắp thế giới
11:08
they go into trance in different ways,
245
643000
2000
các pháp sư có cách lên đồng khác nhau.
11:10
and in Pakistan,
246
645000
2000
Ở Pakistan thì
11:12
the way they do it is they burn juniper leaves
247
647000
3000
họ đốt là cây bách xù
11:15
and they sacrifice an animal,
248
650000
3000
rồi hiến tết một con thú,
11:18
pour the blood of the animal on the leaves
249
653000
2000
rưới máu nó lên lá cây
11:20
and then inhale the smoke.
250
655000
2000
rồi hít khói vào.
11:22
And they're all praying
251
657000
3000
Tất cả họ hướng tới các vị thần núi
11:25
to the mountain gods
252
660000
3000
để cầu nguyện
11:28
as they go into trance.
253
663000
3000
trong lúc lên đồng.
11:32
You know,
254
667000
2000
Tôi nghĩ,
11:34
getting kids used to different realities,
255
669000
4000
cho trẻ em làm quen với nhiều hiện thực khác nhau
11:38
I think, is so important. What Dan Dennett said the other day --
256
673000
3000
là một điều quan trọng. Như Dan Dannett đã nói buổi hôm kia --
11:42
having a curriculum where they study different religions,
257
677000
3000
rằng một chương trình học cho phép các em học nhiều tôn giáo khác nhau --
11:45
just to make a mental flexibility,
258
680000
2000
sẽ tạo ra cách suy nghĩ linh động --
11:47
give them a mental flexibility
259
682000
2000
cho trẻ em trí óc linh hoạt
11:49
in different belief systems --
260
684000
2000
để hiểu nhiều hệ tín ngưỡng khác nhau.
11:51
I think this is so necessary in our world today
261
686000
3000
Tôi nghĩ điều đó rất cần thiết cho thế giới hiện nay
11:54
as you see these clash of beliefs taking place.
262
689000
4000
khi chúng ta chứng kiến nhiều mâu thuẫn tín ngưỡng đang xảy ra
11:58
And all the security issues they cause us.
263
693000
4000
Và những hậu quả an ninh mà chúng để lại cho con người.
12:02
So, one thing we did five years ago:
264
697000
3000
Năm năm trước chúng tôi đã làm điều này:
12:05
we started a program that links kids
265
700000
2000
chúng tôi khởi xướng một chương trình kết nối trẻ em
12:08
in indigenous communities with kids in the United States.
266
703000
2000
ở các cộng đồng bộ tộc thiểu số với trẻ em ở Mỹ.
12:10
So we first hooked up
267
705000
3000
Đầu tiên, chúng tôi bắt liên hệ
12:13
a spot in the Navajo Nation with a classroom in Seattle.
268
708000
5000
cho một vùng ở Navajo Nation với một lớp học ở Seatle.
12:18
We now have 15 sites.
269
713000
3000
Hiện nay, chúng tôi đã có 15 trụ sở.
12:21
We have one in Kathmandu, Nepal;
270
716000
3000
Một ở Kathmandu, Nepal;
12:24
Dharamsala, India; Takaungu, Kenya --
271
719000
2000
ở Dharamsala, Ấn Độ; ở Takaungu, Kenya --
12:26
Takaungu is one-third Christian, one-third Muslim
272
721000
3000
Takaungu có một phần ba là người Cơ Đốc, một phần ba Hồi Giáo
12:29
and one-third animist, the community is --
273
724000
3000
và một phần ba theo thuyết duy linh.
12:32
Ollantaytambo, Peru,
274
727000
2000
Ngoài ra, còn có trụ sở ở Ollantaytambo, Peru
12:34
and Arctic Village, Alaska.
275
729000
2000
và Làng Arctic, Alaska.
12:36
This is Daniel; he's one of our students
276
731000
2000
Đây là Daniel, một trong những học sinh của chúng tôi
12:38
in Arctic Village, Alaska.
277
733000
2000
tại Làng Arctic, Alaska.
12:40
He lives in this log cabin --
278
735000
2000
Em sống trong một lều gỗ nhỏ
12:42
no running water, no heat other than --
279
737000
3000
không có nước, không có lò sưởi --
12:45
no windows
280
740000
2000
không có cửa sổ
12:47
and high-speed Internet connection.
281
742000
2000
nhưng có Internet tốc độ cao.
12:49
And this is --
282
744000
2000
Đây là --
12:51
I see this rolling out all over --
283
746000
2000
cái này đang lan ra khắp chốn --
12:53
this is our site in Ollantaytambo, Peru, four years ago,
284
748000
2000
đây là trụ sở của chúng tôi ở Ollantaytambo, Peru, cách đây bốn năm
12:56
where they first saw their first computers;
285
751000
2000
khi bọn trẻ lần đầu tiên thấy những chiếc máy tính đầu tiên của chúng.
12:58
now they have computers in their classrooms.
286
753000
3000
Giờ thì các em đã có máy vi tính trong lớp học.
13:01
And the way we've done this --
287
756000
2000
Và cách chúng tôi làm là
13:03
we teach digital storytelling to these kids.
288
758000
3000
chúng tôi dạy bọn trẻ kể chuyện bằng kỹ thuật số.
13:06
And we have them tell stories about issues in their community
289
761000
3000
Chúng tôi khích lệ các em kể về những vấn đề trong cộng đồng của mình
13:09
in their community that they care about.
290
764000
2000
những vấn đề mà các em quan tâm.
13:11
And this is in Peru, where the kids told the story
291
766000
2000
Tấm này chụp ở Peru, khi các em kể về
13:13
about a river that they cleaned up.
292
768000
2000
một dòng sông mà các em đã dọn sạch.
13:15
And the way we do it is, we do it in workshops,
293
770000
3000
Chúng tôi làm những điều này trong các buổi hội thảo,
13:18
and we bring people who want to learn
294
773000
3000
chúng tôi mang đến những người muốn học
13:21
digital workflow and storytelling,
295
776000
3000
cách thức và quy trình kể chuyện bằng kỹ thuật số,
13:25
and have them
296
780000
2000
và để họ
13:27
work with the kids.
297
782000
2000
làm việc với bọn trẻ.
13:29
And just this last year we've taken a group of teenagers in,
298
784000
4000
Chỉ trong năm ngoái, chúng tôi đã thu nhận một nhóm trẻ vị thành niên
13:33
and this has worked the best.
299
788000
2000
và đạt được kết quả tốt nhất.
13:35
So our dream is to bring teenagers together,
300
790000
2000
Và mơ ước của chúng tôi là mang các em vị thành niên lại với nhau
13:37
so they'll have a community service experience
301
792000
3000
để các em có thể trải nghiệm việc phục vụ cộng đồng
13:40
as well as a cross-cultural experience,
302
795000
3000
và trải nghiệm nền văn hoá của nhau,
13:43
as they teach kids in these areas
303
798000
2000
trong khi dạy cho các trẻ em khác
13:45
and help them build their communication infrastructure.
304
800000
3000
và giúp họ xây dựng nền tảng cộng đồng ở các vùng này.
13:48
This is teaching Photoshop
305
803000
3000
Đây là cảnh dạy Photoshop
13:51
in the Tibetan children's village in Dharamsala.
306
806000
4000
trong một làng ở Dharamsala của trẻ em Tây Tạng.
13:55
We have the website, where the kids all get their homepage.
307
810000
3000
Chúng tôi có trang web, nơi tất cả các em đều có trang chủ.
13:58
This is all their movies. We've got about 60 movies
308
813000
2000
Đây là phim của các em. Có khoảng 60 bộ phim
14:00
that these kids have made,
309
815000
2000
mà các em này đã làm.
14:02
and they're quite incredible.
310
817000
2000
Và chúng khá xuất sắc đấy.
14:04
The one I want to show you --
311
819000
2000
Tôi muốn cho các bạn thấy điều này --
14:06
after we get them to make the movies,
312
821000
3000
sau khi yêu cầu các em làm phim,
14:09
we have a night where we show the movies to the community.
313
824000
3000
chúng tôi tổ chức một đêm chiếu phim cho cộng đồng.
14:12
And this is in Takaungu --
314
827000
2000
Đây là ở Takaungu --
14:14
we've got a generator and a digital projector,
315
829000
2000
chúng tôi có một máy phát và một máy chiếu kỹ thuật số.
14:16
and we're projecting it up against a barn,
316
831000
2000
Chúng tôi chiếu phim lên một kho thóc,
14:18
and showing one of the movies that they made.
317
833000
3000
và chiếu một trong những bộ phim của các em.
14:21
And if you get a chance, you can go to our website, and you'll see
318
836000
3000
Nếu có cơ hội, bạn có thể lên trang web của chúng tôi và sẽ thấy
14:24
the incredible work these kids do.
319
839000
3000
những tác phẩm xuất sắc của các em nhỏ này.
14:27
The other thing:
320
842000
3000
Một điều nữa là:
14:30
I wanted to give indigenous people a voice.
321
845000
2000
tôi muốn mang lại tiếng nói cho những dân tộc thiểu số.
14:32
That was one of the big motivating factors.
322
847000
3000
Đó là một trong những động lực lớn.
14:35
But the other motivating factor is
323
850000
2000
Nhưng một động lực khác, đó chính là
14:37
the insular nature of our country.
324
852000
3000
bản chất hạn hẹp, thiển cận của đất nước chúng ta.
14:40
National Geographic just did a Roper Study
325
855000
3000
National Geographic vừa làm Cuộc nghiên cứu Roper
14:43
of 18 to 26 year olds
326
858000
3000
về các đối tượng từ 18 đến 26 tuổi
14:46
in our country
327
861000
2000
ở đất nước chúng ta
14:48
and in nine other industrialized countries.
328
863000
3000
và ở chín nước công nghiệp khác.
14:51
It was a two million dollar study.
329
866000
2000
Cuộc nghiên cứu đó tốn đến hai tỉ đô.
14:53
United States came in second to last
330
868000
3000
Và nước Mỹ xếp hạng gần chót
14:56
in geographic knowledge.
331
871000
2000
về kiến thức địa lý.
14:58
70 percent of the kids couldn't find
332
873000
2000
70 phần trăm thanh niên không thể
15:00
Afghanistan or Iraq on a map;
333
875000
3000
chỉ ra vị trí của Afghanistan hay Irap trên bản đồ.
15:03
60 percent couldn't find India;
334
878000
3000
60 phần trăm không tìm thấy Ấn Độ.
15:06
30 percent couldn't find the Pacific Ocean.
335
881000
3000
30 phần trăm không tìm thấy Thái Bình Dương.
15:09
And this is a study
336
884000
2000
Và đây là một cuộc khảo sát
15:11
that was just done a couple of years ago.
337
886000
3000
được tiến hành cách đây chỉ vài năm.
15:15
So what I'd like to show you now,
338
890000
2000
Đến đây, với một vài phút còn lại,
15:18
in the couple of minutes I have left,
339
893000
2000
tôi muốn cho các bạn xem
15:20
is a film that a student made in Guatemala.
340
895000
2000
một đoạn phim một học sinh đã làm ở Guatemala.
15:22
We just had a workshop in Guatemala.
341
897000
3000
Chúng tôi vừa có một hội thảo tại Guatemala.
15:25
A week before we got to the workshop,
342
900000
3000
Một tuần trước khi chúng tôi đến buổi hội thảo,
15:28
a massive landslide, caused by Hurricane Stan,
343
903000
4000
một vụ lở đất lớn do Bão Stan gây ra
15:32
last October, came in and buried
344
907000
2000
vào tháng Mười năm ngoái đã chôn sống
15:34
600 people alive in their village.
345
909000
2000
600 người trong làng.
15:36
And this kid lived in the village --
346
911000
2000
Và em bé này sống trong ngôi làng đó --
15:38
he wasn't there at the time --
347
913000
2000
lúc chuyện xảy ra, em không có mặt ở đó --
15:40
and this is the little movie he put together about that.
348
915000
4000
và đây là bộ phim ngắn em đã gom góp được về biến cố này.
15:44
And he hadn't seen a computer before
349
919000
2000
Trước khi làm bộ phim này, em chưa được thấy chiếc máy tính nào.
15:46
we did this movie. We taught him Photoshop and --
350
921000
4000
Chúng tôi đã dạy Photoshop cho cậu bé và --
15:50
yeah, we can play it.
351
925000
2000
Ừ, bật lên được rồi.
16:15
This is an old Mayan funeral chant
352
950000
3000
Đây là một đoạn tụng đám ma cổ của người Maya
16:18
that he got from his grandfather.
353
953000
2000
mà cậu bé có được từ ông ngoại.
18:38
Thank you very much.
354
1093000
2000
Cảm ơn các bạn rất nhiều.
18:40
(Applause)
355
1095000
1000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Phil Borges - PhotographerDentist-turned-photographer Phil Borges documents the world's disappearing cultures, capturing portraits of exiled Tibetan monks and many of the world’s embattled tribal and indigenous cultures.
Why you should listen
Spurred by the rapid disappearance of the world's indigenous peoples and their oral traditions, Phil Borges abandoned his orthodontic practice to pursue his first love, photography. For the past 25 years, he has traveled to the farthest reaches of the globe to meet with persecuted Tibetan monks engaged in nonviolent struggle and embattled tribespeople of the Ecuadorian Amazon who must defend their way of life by any means necessary. Through interviews and portraiture, Borges examines his subjects' valuable beliefs and stories and documents their tribulations with dignity.
He is the founder of Bridges to Understanding, an interactive online classroom that promotes cross-cultural learning between indigenous and American youths. By teaching teenagers how to share stories through digital filmmaking, Borges hopes they'll develop the mental flexibility and cultural sensitivity to understand and appreciate belief systems outside their own. Borges' feature-length documentary, CRAZYWISE, takes a look at America’s mental health care crisis and examines what we could learn from the way different cultures define and treat mental illness.
Phil Borges | Speaker | TED.com