ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.

Why you should listen

Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably IrrationalThe Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.

Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.

More profile about the speaker
Dan Ariely | Speaker | TED.com
TED2009

Dan Ariely: Our buggy moral code

Dan Ariely fjallar um villur í siðferðis-kóðanum okkar

Filmed:
3,509,395 views

Atferlishagfræðingurinn Dan Ariely rannsakar villur í siðferðisgildum okkar: földu ástæðurnar á bakvið það af hverju okkur finnst í lagi að svindla eða stela (stundum). Hann notast við snjallar rannsóknir til þess að færa rök fyrir því að við séum fyrirsjáanlega órökræn - að hægt sé að hafa áhrif á okkur á vegu sem okkur gæti ekki órað fyrir.
- Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:16
I want to talk to you todayí dag a little bithluti
0
1000
2000
Mig langar til þess að ræða við ykkur
00:18
about predictablefyrirsjáanleg irrationalityrökleysi.
1
3000
3000
um fyrirsjáanlega rökleysu.
00:21
And my interestáhuga in irrationalóræð behaviorhegðun
2
6000
4000
Áhugi minn á órökrænni hegðun byrjaði
00:25
startedbyrjaði manymargir yearsár agosíðan in the hospitalsjúkrahús.
3
10000
3000
fyrir mörgum árum á sjúkrahúsi.
00:28
I was burnedbrennt very badlyilla.
4
13000
4000
Ég brenndist mjög illa.
00:32
And if you spendeyða a lot of time in hospitalsjúkrahús,
5
17000
3000
Ef þú eyðir miklum tíma á sjúkrahúsi,
00:35
you'llþú munt see a lot of typesgerðir of irrationalitiesirrationleikar.
6
20000
3000
þá sérðu margar tegundir af órökrænu.
00:38
And the one that particularlysérstaklega botheredtruflaði me in the burnbrenna departmentdeild
7
23000
5000
Sú sem angraði mig hvað mest á
brunadeildinni var aðferðin
00:43
was the processferli by whichsem the nurseshjúkrunarfræðingar tooktók the bandageSáraumbúðir off me.
8
28000
4000
sem hjúkrunarfræðingarnir notuðu við
að fjarlægja af mér sárabindin.
00:48
Now, you mustverður have all takentekin a Band-AidHljómsveit-Hjálparsveit off at some pointbenda,
9
33000
2000
Þið hljótið öll að hafa
tekið af ykkur plástur,
00:50
and you mustverður have wonderedundraðist what's the right approachnálgun.
10
35000
3000
og þið hljótið að hafa velt því
fyrir ykkur hver sé besta leiðin.
00:53
Do you riphvíl í friði it off quicklyfljótt -- shortstutt durationlengd but highhár intensitystyrkleiki --
11
38000
4000
Rífið þið hann fljótt af -- stuttur
tími en mikill sársauki --
00:57
or do you take your Band-AidHljómsveit-Hjálparsveit off slowlyhægt --
12
42000
2000
eða tekurðu plásturinn hægt af --
00:59
you take a long time, but eachhver secondannað is not as painfulsársaukafullt --
13
44000
4000
það tekur langan tíma, en hver
sekúnda er ekki jafn sársaukafull --
01:03
whichsem one of those is the right approachnálgun?
14
48000
3000
hvor þessara aðferða er betri?
01:06
The nurseshjúkrunarfræðingar in my departmentdeild thought that the right approachnálgun
15
51000
4000
Hjúkrunarfræðingarnir á deildinni
minni héldu að rétta aðferðin væri að
01:10
was the rippingstórfínn one, so they would grabgrípa holdhalda and they would riphvíl í friði,
16
55000
3000
rífa hann snöggt af, svo þau
tóku í sárabindið og kipptu,
01:13
and they would grabgrípa holdhalda and they would riphvíl í friði.
17
58000
2000
og tóku í næsta og kipptu.
01:15
And because I had 70 percentprósent of my bodylíkami burnedbrennt, it would take about an hourklukkustund.
18
60000
4000
Þar sem um 70 prósent líkamans voru
brunnin þá tók ferlið u.þ.b. klukkutíma.
01:19
And as you can imagineímyndaðu þér,
19
64000
3000
Eins og þið getið ímyndað ykkur,
01:22
I hatedhataðir that momentaugnablik of rippingstórfínn with incredibleótrúlegt intensitystyrkleiki.
20
67000
4000
þá hataði ég augnablikið
innilega þegar kippt var.
01:26
And I would try to reasonástæða with them and say,
21
71000
2000
Ég reyndi að rökræða við þær og sagði:
01:28
"Why don't we try something elseAnnar?
22
73000
1000
"Getum við ekki prófað eitthvað annað?
01:29
Why don't we take it a little longerlengur --
23
74000
2000
Tökum okkur aðeins lengri tíma --
01:31
maybe two hoursklukkustundir insteadí staðinn of an hourklukkustund -- and have lessminna of this intensitystyrkleiki?"
24
76000
5000
jafnvel tvo klukkutíma í stað eins
-- og þá verður sársaukinn minni?"
01:36
And the nurseshjúkrunarfræðingar told me two things.
25
81000
2000
Hjúkrunarfræðingarnir sögðu mér tvennt.
01:38
They told me that they had the right modellíkan of the patientsjúklingur --
26
83000
4000
Þau sögðu mér að þau höfðu
rétt líkan af sjúklingnum --
01:42
that they knewvissi what was the right thing to do to minimizelágmarka my painsársauki --
27
87000
3000
að þær vissu hvað væri best að gera
til þess að lágmarka sársaukann --
01:45
and they alsoeinnig told me that the wordorð patientsjúklingur doesn't mean
28
90000
3000
og þær sögðu mér einnig að
orðið sjúklingur þýðir ekki
01:48
to make suggestionsTillögur or to interferetrufla or ...
29
93000
2000
að hann eigi að koma með tillögur
eða skipta sér af, eða...
01:50
This is not just in HebrewHebreska, by the way.
30
95000
3000
Þetta er ekki bara í hebresku sjáið til,
01:53
It's in everyhvert languagetungumál I've had experiencereynsla with so farlangt.
31
98000
3000
þetta er í öllum málum sem
ég hef kynnst hingað til.
01:56
And, you know, there's not much -- there wasn'tvar ekki much I could do,
32
101000
4000
Sjáið til, það er ekki mikið -- það
var ekki mikið sem ég gat gert,
02:00
and they kepthaldið on doing what they were doing.
33
105000
3000
svo þau héldu áfram fyrri iðju.
02:03
And about threeþrír yearsár laterseinna, when I left the hospitalsjúkrahús,
34
108000
2000
Svo, um þremur árum seinna,
þegar ég yfirgaf spítalann,
02:05
I startedbyrjaði studyinglæra at the universityháskóli.
35
110000
3000
þá byrjaði ég í háskóla.
02:08
And one of the mostmest interestingáhugavert lessonskennslustundir I learnedlærði
36
113000
3000
Ein athyglisverðasta lexían sem ég lærði
02:11
was that there is an experimentaltilraunir methodaðferð
37
116000
2000
var að það er aðferðafræði við tilraunir
02:13
that if you have a questionspurning you can createbúa til a replicaEftirmynd of this questionspurning
38
118000
4000
sem er þannig að ef þú hefur
spurningu þá geturðu búið til
02:17
in some abstractabstrakt way, and you can try to examineSkoða this questionspurning,
39
122000
4000
almennari útgáfu af henni, og þú
getur rannsakað þá spurningu,
02:21
maybe learnlæra something about the worldheimurinn.
40
126000
2000
og jafnvel lært eitthvað
um heiminn í leiðinni.
02:23
So that's what I did.
41
128000
2000
Þetta varð það sem ég gerði.
02:25
I was still interestedáhuga
42
130000
1000
Ég var enn mjög áhugasamur
02:26
in this questionspurning of how do you take bandagesBindi off burnbrenna patientssjúklinga.
43
131000
2000
um það hvernig maður tekur
sárabindi af brunasjúklingum.
02:28
So originallyupphaflega I didn't have much moneypeninga,
44
133000
3000
Upphaflega byrjaði ég
ekki með mikinn pening,
02:31
so I wentfór to a hardwarevélbúnaður storeverslun and I boughtkeypt a carpenter'sCarpenter ' s vicelöstur.
45
136000
4000
svo ég fór út í verkfærabúð
og keypti mér þvingu.
02:35
And I would bringkoma með people to the labLab and I would put theirþeirra fingerfingur in it,
46
140000
4000
Ég fékk fólk inn á rannsóknarstofuna og
fékk það til að setja puttann þvinguna
02:39
and I would crunchmarr it a little bithluti.
47
144000
2000
og kramdi hann bara pínulítið.
02:41
(LaughterHlátur)
48
146000
2000
(Hlátur)
02:43
And I would crunchmarr it for long periodstímabil and shortstutt periodstímabil,
49
148000
3000
Og ég kramdi hann í
langan og stuttan tíma,
02:46
and painsársauki that wentfór up and painsársauki that wentfór down,
50
151000
2000
og sársaukinn jókst og minnkaði,
02:48
and with breakshlé and withoután breakshlé -- all kindstegundir of versionsútgáfur of painsársauki.
51
153000
4000
með hléum og án - allskonar
tegundir af sársauka.
02:52
And when I finishedlauk hurtingMeiða people a little bithluti, I would askspyrja them,
52
157000
2000
Eftir að ég hafði meitt fólk
smávegis þá spurði ég það,
02:54
so, how painfulsársaukafullt was this? Or, how painfulsársaukafullt was this?
53
159000
2000
hversu vont var þetta? Eða,
hversu vont var þetta?
02:56
Or, if you had to chooseveldu betweená milli the last two,
54
161000
2000
Eða, ef þú þyrftir að velja
á milli þessara tveggja,
02:58
whichsem one would you chooseveldu?
55
163000
2000
hvort myndirðu velja?
03:00
(LaughterHlátur)
56
165000
3000
(Hlátur)
03:03
I kepthaldið on doing this for a while.
57
168000
3000
Ég hélt þessu áfram í svolítinn tíma.
03:06
(LaughterHlátur)
58
171000
2000
(Hlátur)
03:08
And then, like all good academicfræðileg projectsverkefni, I got more fundingfjármögnun.
59
173000
4000
Síðan, eins og öll verðug vísindaverkefni,
þá fékk ég meira fjármagn.
03:12
I movedflutt to soundshljómar, electricalrafmagns shocksáföll --
60
177000
2000
Ég prófaði hljóð, og raflost.
03:14
I even had a painsársauki suitjakkaföt that I could get people to feel much more painsársauki.
61
179000
5000
Ég var jafnvel með sársaukabúning til
þess að geta aukið sársaukann til muna.
03:19
But at the endenda of this processferli,
62
184000
4000
En við enda verkefnisins,
þá komst ég að því
03:23
what I learnedlærði was that the nurseshjúkrunarfræðingar were wrongrangt.
63
188000
3000
að hjúkrunarfræðingarnir
höfðu rangt fyrir sér.
03:26
Here were wonderfuldásamlegt people with good intentionsFyrirætlanir
64
191000
3000
Hér var frábært fólk sem meinti vel,
03:29
and plentynóg of experiencereynsla, and neverthelessengu að síður
65
194000
2000
og með mikla reynslu, en samt sem áður
03:31
they were gettingað fá things wrongrangt predictablyáreiðanlega all the time.
66
196000
4000
höfðu þau rangt fyrir sér,
fyrirsjáanlega, og alltaf.
03:35
It turnssnýr out that because we don't encodeencode durationlengd
67
200000
3000
Það reyndist vera vegna
þess að við túlkum tíma
03:38
in the way that we encodeencode intensitystyrkleiki,
68
203000
2000
á annann hátt en magn sársauka,
03:40
I would have had lessminna painsársauki if the durationlengd would have been longerlengur
69
205000
4000
hefði ég upplifað minni sársauka
ef við hefðum verið lengur að
03:44
and the intensitystyrkleiki was lowerlægra.
70
209000
2000
og með minni sársauka.
03:46
It turnssnýr out it would have been better to startbyrja with my faceandlit,
71
211000
3000
Það kom í ljós að það hefði verið
betra að byrja á andlitinu,
03:49
whichsem was much more painfulsársaukafullt, and movefæra towardí átt að my legsfætur,
72
214000
2000
sem var lang sársaukafyllst, og
vinna sig svo að fótleggjunum,
03:51
givinggefa me a trendstefna of improvementframför over time --
73
216000
3000
þannig að þetta færi batnandi --
03:54
that would have been alsoeinnig lessminna painfulsársaukafullt.
74
219000
1000
sem hefði einnig gert þetta bærilegra.
03:55
And it alsoeinnig turnssnýr out that it would have been good
75
220000
2000
Það kemur líka í ljós
að það hefði verið gott
03:57
to give me breakshlé in the middlemiðjan to kindgóður of recuperaterecuperate from the painsársauki.
76
222000
2000
að gera hlé inn á milli til
þess að ég geti jafnað mig.
03:59
All of these would have been great things to do,
77
224000
2000
Allt þetta hefði verið mjög til bóta,
04:01
and my nurseshjúkrunarfræðingar had no ideahugmynd.
78
226000
3000
en hjúkrunarfræðingarnir
gátu ekki ímyndað sér það.
04:04
And from that pointbenda on I startedbyrjaði thinkinghugsa,
79
229000
1000
Á þessum tímapunkti fór ég að hugsa,
04:05
are the nurseshjúkrunarfræðingar the only people in the worldheimurinn who get things wrongrangt
80
230000
3000
eru hjúkrunarfræðingarnir þeir
einu sem hafa rangt fyrir sér
04:08
in this particularsérstaklega decisionákvörðun, or is it a more generalalmennt caseMálið?
81
233000
3000
um þennan hlut, eða
er þetta almennt svona?
04:11
And it turnssnýr out it's a more generalalmennt caseMálið --
82
236000
2000
Þetta reynist almennt vera svona --
04:13
there's a lot of mistakesmistök we do.
83
238000
3000
við gerum mikið af mistökum.
04:16
And I want to give you one exampledæmi of one of these irrationalitiesirrationleikar,
84
241000
5000
Mig langar til þess að gefa ykkur
eitt dæmi um svona órökrænu,
04:21
and I want to talk to you about cheatingSvindla.
85
246000
3000
og mig langar að tala við ykkur um svindl.
04:24
And the reasonástæða I pickedvalinn cheatingSvindla is because it's interestingáhugavert,
86
249000
2000
Og ástæðan fyrir því að ég valdi
svindl er að það er áhugavert,
04:26
but alsoeinnig it tellssegir us something, I think,
87
251000
2000
en einnig segir það okkur
eitthvað, held ég,
04:28
about the stocklager marketmarkaður situationástandið we're in.
88
253000
3000
um ástandið á hlutabréfamörkuðum.
04:31
So, my interestáhuga in cheatingSvindla startedbyrjaði
89
256000
3000
Ég fékk fyrst áhuga á svindli þegar
04:34
when EnronEnron camekom on the scenevettvangur, explodedsprakk all of a suddenskyndilega,
90
259000
2000
Enron kom til umfjöllunar
og hrundi svo allt í einu,
04:36
and I startedbyrjaði thinkinghugsa about what is happeninggerast here.
91
261000
3000
og ég fór að velta því fyrir
mér hvað væri að gerast hérna.
04:39
Is it the caseMálið that there was kindgóður of
92
264000
1000
Er þetta dæmi um
04:40
a fewfáir applesEpli who are capablefær of doing these things,
93
265000
3000
nokkur skemmd epli sem voru
fær um að valda þessu hruni,
04:43
or are we talkingtala a more endemiclandlægar situationástandið,
94
268000
2000
eða erum við að tala um landlægt ástand,
04:45
that manymargir people are actuallyreyndar capablefær of behavingAtferlis this way?
95
270000
4000
þar sem mikið af fólki er fært
um að haga sér á þennann hátt?
04:49
So, like we usuallyvenjulega do, I decidedákvað to do a simpleeinfalt experimenttilraun.
96
274000
4000
Eins og vanalega, þá ákvað
ég að gera smá tilraun.
04:53
And here'shér er how it wentfór.
97
278000
1000
Og svona var hún.
04:54
If you were in the experimenttilraun, I would passfara framhjá you a sheetlak of paperpappír
98
279000
3000
Ef þú værir í tilrauninni þá myndi
ég láta þig hafa blaðsnefil
04:57
with 20 simpleeinfalt mathstærðfræði problemsvandamál that everybodyallir could solveleysa,
99
282000
4000
með 20 einföldum stærðfræðidæmum
sem allir geta leyst,
05:01
but I wouldn'tmyndi ekki give you enoughnóg time.
100
286000
2000
en ég myndi ekki gefa þér nægan tíma.
05:03
When the fivefimm minutesmínútur were over, I would say,
101
288000
2000
Að fimm mínútum liðnum myndi ég segja:
05:05
"PassFara me the sheetslak of paperpappír, and I'll payborga you a dollardollara perá questionspurning."
102
290000
3000
"Réttu mér blaðið og ég skal borga þér
einn dollara fyrir hverja spurningu."
05:08
People did this. I would payborga people fourfjórir dollarsdollara for theirþeirra taskverkefni --
103
293000
4000
Fólk gerði þetta. Ég borgaði fjóra
dollara fyrir vinnuna þeirra -
05:12
on averagemeðaltal people would solveleysa fourfjórir problemsvandamál.
104
297000
2000
fólk leysti að meðaltali fjögur vandamál.
05:14
Other people I would temptFreista to cheatSvindlari.
105
299000
3000
Ég reyndi að fá annað
fólk til þess að svindla.
05:17
I would passfara framhjá theirþeirra sheetlak of paperpappír.
106
302000
1000
Ég myndi rétta þeim blaðið.
05:18
When the fivefimm minutesmínútur were over, I would say,
107
303000
2000
Þegar fimm mínútur væru
liðnar þá myndi ég segja:
05:20
"Please shredSlitur the piecestykki of paperpappír.
108
305000
1000
"Vinsamlega tætið blaðið.
05:21
Put the little piecesstykki in your pocketvasa or in your backpackBakpoki,
109
306000
3000
Setjið miðana í vasann eða bakpokann,
05:24
and tell me how manymargir questionsspurningar you got correctlyrétt."
110
309000
3000
og segið mér hvað þið svöruðuð
mörgum spurningum rétt."
05:27
People now solvedleyst sevensjö questionsspurningar on averagemeðaltal.
111
312000
3000
Fólk leysti núna að
meðaltali sjö spurningar.
05:30
Now, it wasn'tvar ekki as if there was a fewfáir badslæmt applesEpli --
112
315000
5000
Það var ekki eins og það
voru nokkur skemmd epli -
05:35
a fewfáir people cheatedsvikari a lot.
113
320000
3000
fáir sem svindluðu mikið.
05:38
InsteadStaðinn, what we saw is a lot of people who cheatSvindlari a little bithluti.
114
323000
3000
Heldur sáum við mikið af
fólki sem svindlaði lítið.
05:41
Now, in economicefnahagsleg theorykenning,
115
326000
3000
Nú, samkvæmt kenningum hagfræðinnar,
05:44
cheatingSvindla is a very simpleeinfalt cost-benefitkostnaðarhagnaður analysisgreining.
116
329000
3000
þá er svindl einföld kostnaðargreining.
05:47
You say, what's the probabilitylíkur of beingvera caughtnáð?
117
332000
2000
Maður spyr: "Hverjar eru
líkurnar á því að vera gripinn?
05:49
How much do I standstanda to gainöðlast from cheatingSvindla?
118
334000
3000
Hversu mikið get ég hagnast af svindlinu?
05:52
And how much punishmentrefsing would I get if I get caughtnáð?
119
337000
2000
Og hver er refsingin ef ég verð gripinn?"
05:54
And you weighvega these optionsvalkostir out --
120
339000
2000
Svo vegur maður valkostina -
05:56
you do the simpleeinfalt cost-benefitkostnaðarhagnaður analysisgreining,
121
341000
2000
maður framkvæmir einfalda
kostnaðargreiningu
05:58
and you decideákveða whetherhvort it's worthwhileþess virði to commitskuldbinda sig the crimeglæpur or not.
122
343000
3000
og ákveður sig svo hvort að
glæpurinn borgar sig eða ekki.
06:01
So, we try to testpróf this.
123
346000
2000
Svo við reyndum að prófa þetta.
06:03
For some people, we variedfjölbreytt how much moneypeninga they could get away with --
124
348000
4000
Fyrir suma þá breyttum við því
hversu mikið þau gátu svindlað -
06:07
how much moneypeninga they could stealstela.
125
352000
1000
hversu miklum peningum
06:08
We paidgreitt them 10 centssent perá correctrétt questionspurning, 50 centssent,
126
353000
3000
þau gætu stolið. Við borguðum þeim 10
sent fyrir hverja spurningu, 50 sent,
06:11
a dollardollara, fivefimm dollarsdollara, 10 dollarsdollara perá correctrétt questionspurning.
127
356000
3000
dollara, fimm dollara, 10 dollara
á hverja rétta spurningu.
06:14
You would expectbúast that as the amountmagn of moneypeninga on the tableborð increaseseykst,
128
359000
4000
Maður myndi búast við því að þegar
það væru meiri peningar í spilinu,
06:18
people would cheatSvindlari more, but in factstaðreynd it wasn'tvar ekki the caseMálið.
129
363000
3000
að fólk myndi svindla meira,
en það reyndist ekki vera raunin.
06:21
We got a lot of people cheatingSvindla by stealingStela by a little bithluti.
130
366000
3000
Það voru margir sem svindluðu
með því að stela bara litlu.
06:24
What about the probabilitylíkur of beingvera caughtnáð?
131
369000
3000
Hvað með líkindin á því að verða gripinn?
06:27
Some people shreddedRifið halfhálft the sheetlak of paperpappír,
132
372000
2000
Sumir tættu aðeins hluta af blaðinu,
06:29
so there was some evidencesönnunargögn left.
133
374000
1000
og þ.a.l. mikið af sönnunargögnum.
06:30
Some people shreddedRifið the wholeheil sheetlak of paperpappír.
134
375000
2000
Sumir tættu megnið af blaðinu.
06:32
Some people shreddedRifið everything, wentfór out of the roomherbergi,
135
377000
3000
Sumir tættu alltsaman,
fóru út úr herberginu,
06:35
and paidgreitt themselvessjálfir from the bowlskál of moneypeninga that had over 100 dollarsdollara.
136
380000
3000
og borguðu sjálfum sér úr skál
sem hafði yfir 100 dollara í.
06:38
You would expectbúast that as the probabilitylíkur of beingvera caughtnáð goesfer down,
137
383000
3000
Maður myndi ætla að þegar líkindin á
því að verða gripinn myndi lækka,
06:41
people would cheatSvindlari more, but again, this was not the caseMálið.
138
386000
3000
þá myndi fólk svindla meira, en enn
og aftur, þá var það ekki raunin.
06:44
Again, a lot of people cheatedsvikari by just by a little bithluti,
139
389000
3000
Aftur var mikið af fólki sem
svindlaði, en aðeins lítið,
06:47
and they were insensitiveóviðunandi to these economicefnahagsleg incentivesHvata.
140
392000
3000
og þau voru ónæm fyrir þessum
efnahagslegu hvötum. Svo við sögðum:
06:50
So we said, "If people are not sensitiveviðkvæm
141
395000
1000
"Ef fólk er ekki
06:51
to the economicefnahagsleg rationalskynsamlegt theorykenning explanationsútskýringar, to these forcessveitir,
142
396000
5000
næmt fyrir þessum útskýringum rökrænu
hagfræðikenningarinnar, fyrir þessum kröftum,
06:56
what could be going on?"
143
401000
3000
hvað gæti þá verið á seiði?"
06:59
And we thought maybe what is happeninggerast is that there are two forcessveitir.
144
404000
3000
Og okkur grunaði að það gætu
verið tveir kraftar að verki.
07:02
At one handhönd, we all want to look at ourselvesokkur sjálf in the mirrorspegill
145
407000
2000
Annarsvegar viljum við geta
horft framan í okkur í spegli
07:04
and feel good about ourselvesokkur sjálf, so we don't want to cheatSvindlari.
146
409000
3000
og verið ánægð með okkur, svo
við viljum ekki vera að stela.
07:07
On the other handhönd, we can cheatSvindlari a little bithluti,
147
412000
2000
Hinsvegar þá getum við
svindlað bara pínu lítið
07:09
and still feel good about ourselvesokkur sjálf.
148
414000
2000
og samt liðið vel með okkur. Það
sem gæti verið að gerast er að
07:11
So, maybe what is happeninggerast is that
149
416000
1000
og samt liðið vel með okkur. Það
sem gæti verið að gerast er að
07:12
there's a levelstigi of cheatingSvindla we can't go over,
150
417000
2000
það er ákveðinn þröskuldur sem við viljum
07:14
but we can still benefitgagn from cheatingSvindla at a lowlágt degreegráðu,
151
419000
4000
ekki stíga yfir, en við getum
samt svindlað á litlum skala,
07:18
as long as it doesn't changebreyting our impressionsbirtingar about ourselvesokkur sjálf.
152
423000
3000
svo lengi sem það skaðar
ekki sjálfsmyndina.
07:21
We call this like a personalpersónulega fudgefudge factorþáttur.
153
426000
3000
Við köllum þetta
hliðrunarbreytu persónunnar.
07:25
Now, how would you testpróf a personalpersónulega fudgefudge factorþáttur?
154
430000
4000
Nú, hvernig fer maður að því að
prófa hliðrunarbreytu persónunnar?
07:29
InitiallyUpphaflega we said, what can we do to shrinkskreppa saman the fudgefudge factorþáttur?
155
434000
4000
Við spurðum fyrst hvað væri hægt að
gera til að minnka hliðrunarbilið?
07:33
So, we got people to the labLab, and we said,
156
438000
2000
Svo við fengum fólk inn á
rannsóknarstofu og sögðum:
07:35
"We have two tasksverkefni for you todayí dag."
157
440000
2000
"Við höfum tvö verkefni fyrir ykkur í dag.
07:37
First, we askedspurði halfhálft the people
158
442000
1000
Fyrst báðum við fólk
07:38
to recallmuna eitherannaðhvort 10 booksbækur they readlesa in highhár schoolskóla,
159
443000
2000
um að rifja upp nöfn 10 bóka
sem þeir lásu í grunnskóla,
07:40
or to recallmuna The TenTíu CommandmentsBoðorð,
160
445000
3000
eða að rifja upp Boðorðin Tíu,
07:43
and then we temptedfreistast them with cheatingSvindla.
161
448000
2000
og svo freistuðum við
þeirra til að svindla.
07:45
TurnsSnýr out the people who triedreyndi to recallmuna The TenTíu CommandmentsBoðorð --
162
450000
3000
Það kom í ljós að fólkið sem
reyndi að rifja upp Boðorðin Tíu -
07:48
and in our samplesýnishorn nobodyenginn could recallmuna all of The TenTíu CommandmentsBoðorð --
163
453000
2000
og í okkar hópi var enginn
sem gat munað þau öll -
07:51
but those people who triedreyndi to recallmuna The TenTíu CommandmentsBoðorð,
164
456000
4000
en þeir sem reyndu að
telja upp Boðorðin Tíu,
07:55
givengefið the opportunitytækifæri to cheatSvindlari, did not cheatSvindlari at all.
165
460000
3000
þegar þeir fengu tækifæri til að
svindla, þá svindluðu þau alls ekkert.
07:58
It wasn'tvar ekki that the more religioustrúarleg people --
166
463000
2000
Það var ekki það að trúaðra fólkið -
08:00
the people who rememberedminntist more of the CommandmentsBoðorð -- cheatedsvikari lessminna,
167
465000
1000
þeir sem mundu flest Boðorðanna -
08:01
and the lessminna religioustrúarleg people --
168
466000
2000
svindluðu minna, og minna trúaða fólkið -
08:03
the people who couldn'tgat það ekki remembermuna almostnæstum any CommandmentsBoðorð --
169
468000
1000
þeir sem mundu næstum ekkert Boðorðanna -
08:04
cheatedsvikari more.
170
469000
2000
svindluðu meira.
08:06
The momentaugnablik people thought about tryingað reyna to recallmuna The TenTíu CommandmentsBoðorð,
171
471000
4000
Þegar fólk reyndi að rifja upp
Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla.
08:10
they stoppedhætt cheatingSvindla.
172
475000
1000
Þegar fólk reyndi að rifja upp
Boðorðin Tíu þá hættu þau að svindla.
08:11
In factstaðreynd, even when we gavegaf self-declaredsjálf lýsti atheiststrúleysingjar
173
476000
2000
Staðreyndin er sú, jafnvel
þótt við létum yfirlýsta
08:13
the taskverkefni of swearingblótsyrði on the BibleBiblían and we give them a chancetækifæri to cheatSvindlari,
174
478000
4000
guðleysingja sverja við Biblíuna
og gáfum þeim færi á að svindla,
08:17
they don't cheatSvindlari at all.
175
482000
2000
þá svindluðu þeir ekki neitt.
08:21
Now, TenTíu CommandmentsBoðorð is something that is harderfitt
176
486000
2000
Boðorðin Tíu er eitthvað sem er erfitt að
08:23
to bringkoma með into the educationmenntun systemkerfi, so we said,
177
488000
2000
innleiða inn í menntakerfið,
svo við sögðum:
08:25
"Why don't we get people to signundirrita the honorheiður codekóða?"
178
490000
2000
"Afhverju fáum við ekki fólk til
að undirrita heiðursyfirlýsingu?"
08:27
So, we got people to signundirrita,
179
492000
2000
Við fengum fólk til þess að
skrifa undir yfirlýsinguna:
08:29
"I understandskilja that this shortstutt surveykönnun fallsfellur underundir the MITMit HonorHeiður CodeKóða."
180
494000
4000
"Ég skil að þessi stutta könnun
fellur undir siðareglur MIT."
08:33
Then they shreddedRifið it. No cheatingSvindla whatsoeveralls staðar.
181
498000
3000
Svo tættu þau tættu þau blaðið.
Enginn svindlaði.
08:36
And this is particularlysérstaklega interestingáhugavert,
182
501000
1000
Og þetta er sérstaklega áhugavert,
08:37
because MITMit doesn't have an honorheiður codekóða.
183
502000
2000
því að MIT hefur engar siðareglur.
08:39
(LaughterHlátur)
184
504000
5000
(Hlátur)
08:44
So, all this was about decreasingminnkandi the fudgefudge factorþáttur.
185
509000
4000
Þetta var allt til þess
að minnka hliðrunarbilið.
08:48
What about increasingvaxandi the fudgefudge factorþáttur?
186
513000
3000
En hvað með að auka hliðrunarbilið?
08:51
The first experimenttilraun -- I walkedgekk around MITMit
187
516000
2000
Í fyrstu tilrauninni þá gekk ég um MIT
08:53
and I distributeddreift six-packsSix-bakpoki of CokesCokes in the refrigeratorsísskápar --
188
518000
3000
og setti kippur af kóladrykk í ísskápana -
08:56
these were commonsameiginlegt refrigeratorsísskápar for the undergradsundergrads.
189
521000
2000
þetta voru sameiginlegir
ísskápar fyrir nema.
08:58
And I camekom back to measuremæla what we technicallytæknilega call
190
523000
3000
Svo kom ég aftur til þess að
mæla það sem er tæknilega kallað
09:01
the half-lifetimehálfa ævi of CokeCoke -- how long does it last in the refrigeratorsísskápar?
191
526000
4000
helmingunartími kóladrykks - hversu
lengi endist hann í ísskápnum?
09:05
As you can expectbúast it doesn't last very long; people take it.
192
530000
3000
Eins og við má búast þá endist
hann ekki lengi. Fólk tekur hann.
09:08
In contrastandstæða, I tooktók a platediskur with sixsex one-dollareinnar krónu billsreikninga,
193
533000
4000
Á móti, þá tók ég disk með
sex eins-dollara seðlum
09:12
and I left those platesPlötum in the samesama refrigeratorsísskápar.
194
537000
3000
og ég skildi þá eftir í sömu ísskápum.
09:15
No billreikningur ever disappearedhvarf.
195
540000
1000
Aldrei hvarf neinn seðill.
09:16
Now, this is not a good socialfélagsleg sciencevísindi experimenttilraun,
196
541000
3000
Þetta er samt ekki góð
félagsvísinda tilraun,
09:19
so to do it better I did the samesama experimenttilraun
197
544000
3000
og til þess að bæta hana
þá gerði ég sömu tilraun
09:22
as I describedlýst to you before.
198
547000
2000
og ég lýsti hér áðan.
09:24
A thirdþriðja of the people we passedliðið the sheetlak, they gavegaf it back to us.
199
549000
3000
Þriðjungur fólksins sem tók við
blaðinu, skilaði því aftur til okkar.
09:27
A thirdþriðja of the people we passedliðið it to, they shreddedRifið it,
200
552000
3000
Þriðjungur fólksins sem
tók við því tætti það,
09:30
they camekom to us and said,
201
555000
1000
það kom til okkar og sagði:
09:31
"MrHerra. ExperimenterTilraunavísindi, I solvedleyst X problemsvandamál. Give me X dollarsdollara."
202
556000
3000
"Herra Rannsakandi, ég leysti X vandamál.
Láttu mig hafa X dollara."
09:34
A thirdþriðja of the people, when they finishedlauk shreddingTætari the piecestykki of paperpappír,
203
559000
3000
Þriðjungur fólksins, þegar það
hafði hafði rifið niður pappírinn,
09:37
they camekom to us and said,
204
562000
2000
þá kom það til okkar og sagði:
09:39
"MrHerra ExperimenterTilraunavísindi, I solvedleyst X problemsvandamál. Give me X tokensTákn."
205
564000
6000
"Hr. Rannsakandi, ég leysti X vandamál.
Gefðu mér X merki."
09:45
We did not payborga them with dollarsdollara; we paidgreitt them with something elseAnnar.
206
570000
3000
Við borguðum þeim ekki í dollurum.
Við borguðum í einhverju öðru.
09:48
And then they tooktók the something elseAnnar, they walkedgekk 12 feetfætur to the sidehlið,
207
573000
3000
Þau tóku merkið og gengu
nokkur skref til hliðar,
09:51
and exchangedSkipst it for dollarsdollara.
208
576000
2000
og skiptu því fyrir dollara.
09:53
Think about the followingeftirfarandi intuitioninnsæi.
209
578000
2000
Hugsaðu um eftirfarandi dæmi.
09:55
How badslæmt would you feel about takingtaka a pencilblýantur from work home,
210
580000
3000
Hversu illa myndi þér líða með
að stela blýanti úr vinnunni,
09:58
comparedsamanborið to how badslæmt would you feel
211
583000
2000
samanborið við það hvernig þér liði
10:00
about takingtaka 10 centssent from a pettyPetty cashreiðufé boxkassi?
212
585000
2000
við að taka 10 sent úr klinkkrukkunni?
10:02
These things feel very differentlyá annan hátt.
213
587000
3000
Það er tilfinnanlegur munur
á milli þessara hluta.
10:05
Would beingvera a stepskref removedfjarlægt from cashreiðufé for a fewfáir secondssekúndur
214
590000
3000
Ef bætt yrði við skrefi þannig að
þú fengir ekki peninginn strax
10:08
by beingvera paidgreitt by tokenTákn make a differencemunur?
215
593000
3000
með því að fá platpeninga
skipta einhverju máli?
10:11
Our subjectsviðfangsefni doubledtvöfaldast theirþeirra cheatingSvindla.
216
596000
2000
Okkar viðfangsefni
svindlaði tvöfalt meira.
10:13
I'll tell you what I think
217
598000
2000
Ég skal segja ykkur hvað ég held
10:15
about this and the stocklager marketmarkaður in a minutemínútu.
218
600000
2000
um þetta og hlutabréfamarkaðinn
eftur smá stund.
10:18
But this did not solveleysa the bigstór problemvandamál I had with EnronEnron yetstrax,
219
603000
4000
En þetta leysti samt ekki vandamálið
sem ég hafi með Enron ennþá,
10:22
because in EnronEnron, there's alsoeinnig a socialfélagsleg elementþáttur.
220
607000
3000
því að í Enron er einnig
félagslegur þáttur.
10:25
People see eachhver other behavingAtferlis.
221
610000
1000
Fólk sér hvernig aðrir hegða sér.
10:26
In factstaðreynd, everyhvert day when we openopið the newsfréttir
222
611000
2000
Í raun, þá sjáum við þetta
daglega í fréttunum,
10:28
we see examplesdæmi of people cheatingSvindla.
223
613000
2000
við sjáum dæmi um fólk að svindla.
10:30
What does this causeorsök us?
224
615000
3000
Hvaða áhrif hefur það á okkur?
10:33
So, we did anotherannað experimenttilraun.
225
618000
1000
Svo við framkvæmdum aðra tilraun.
10:34
We got a bigstór grouphópur of studentsnemendur to be in the experimenttilraun,
226
619000
3000
Við fengum stóran hóp nema til
að taka þátt í tilrauninni,
10:37
and we prepaidFyrirframgreitt them.
227
622000
1000
og við borguðum fyrirfram.
10:38
So everybodyallir got an envelopeumslag with all the moneypeninga for the experimenttilraun,
228
623000
3000
Allir fengu umslag sem innihélt
pening fyrir alla tilraunina,
10:41
and we told them that at the endenda, we askedspurði them
229
626000
2000
og við sögðum þeim að í
endann, þá biðjum við þau
10:43
to payborga us back the moneypeninga they didn't make. OK?
230
628000
4000
um að skila peningunum sem þeir
unnu sér ekki inn, eruð þið með?
10:47
The samesama thing happensgerist.
231
632000
1000
Það sama gerðist.
10:48
When we give people the opportunitytækifæri to cheatSvindlari, they cheatSvindlari.
232
633000
2000
þegar við gáfum þeim færi á
að svindla, þau svindluðuð.
10:50
They cheatSvindlari just by a little bithluti, all the samesama.
233
635000
3000
Þau svindluðu bara lítið,
en samt alveg eins.
10:53
But in this experimenttilraun we alsoeinnig hiredráðinn an actingstarfa studentnemandi.
234
638000
3000
En í þessari tilraun þá réðum
við einnig leikara sem nema.
10:56
This actingstarfa studentnemandi stoodstóð up after 30 secondssekúndur, and said,
235
641000
4000
Þessi leikari stóð upp eftir
30 sekúndur og sagði:
11:00
"I solvedleyst everything. What do I do now?"
236
645000
3000
"Ég hef leyst allt saman.
Hvað geri ég nú?"
11:03
And the experimentertilraunir said, "If you've finishedlauk everything, go home.
237
648000
4000
Og rannsakendurnir sögðu: "Ef þú
hefur leyst all, þá geturðu farið."
11:07
That's it. The taskverkefni is finishedlauk."
238
652000
1000
Það var það. Verkinu var lokið.
11:08
So, now we had a studentnemandi -- an actingstarfa studentnemandi --
239
653000
4000
Svo núna erum við með
nema - sem var að leika -
11:12
that was a parthluti of the grouphópur.
240
657000
2000
sem var hluti af hópnum.
11:14
NobodyEnginn knewvissi it was an actorleikari.
241
659000
2000
Enginn vissi að hann var að leika.
11:16
And they clearlyaugljóslega cheatedsvikari in a very, very seriousalvarlegt way.
242
661000
4000
Og þau svindluðu klárlega á
mjög, mjög alvarlegan hátt.
11:20
What would happengerast to the other people in the grouphópur?
243
665000
3000
Hvað gerðist fyrir hitt fólkið í hópnum?
11:23
Will they cheatSvindlari more, or will they cheatSvindlari lessminna?
244
668000
3000
Myndu þau svindla meira eða
myndu þau svindla minna?
11:26
Here is what happensgerist.
245
671000
2000
Þetta er það sem gerðist.
11:28
It turnssnýr out it dependsfer eftir on what kindgóður of sweatshirtsweatshirt they're wearingþreytandi.
246
673000
4000
Niðurstaðan reyndist sú að það skiptir
máli í hvernig bol þeir voru í.
11:32
Here is the thing.
247
677000
2000
Svona stóðum við að þessu.
11:34
We ranhljóp this at CarnegieCarnegie MellonMellon and PittsburghPittsburgh.
248
679000
3000
Við framkvæmdum tilraunina í
Carnegie Mellon og Pittsburgh.
11:37
And at PittsburghPittsburgh there are two bigstór universitiesháskóla,
249
682000
2000
Og í Pittsburgh eru tveir stórir háskólar,
11:39
CarnegieCarnegie MellonMellon and UniversityUniversity of PittsburghPittsburgh.
250
684000
3000
Carnegie Mellon og Háskólinn í Pittsburgh.
11:42
All of the subjectsviðfangsefni sittingsitja in the experimenttilraun
251
687000
2000
Allir þeir sem sátu í tilrauninni
11:44
were CarnegieCarnegie MellonMellon studentsnemendur.
252
689000
2000
voru nemar í Carnegie Mellon.
11:46
When the actorleikari who was gettingað fá up was a CarnegieCarnegie MellonMellon studentnemandi --
253
691000
4000
Þegar leikarinn sem stóð upp
var nemi í Carnegie Mellon -
11:50
he was actuallyreyndar a CarnegieCarnegie MellonMellon studentnemandi --
254
695000
2000
hann var í raun og veru
nemi í Carnegie Mellon -
11:52
but he was a parthluti of theirþeirra grouphópur, cheatingSvindla wentfór up.
255
697000
4000
en hann var hluti af þeirra
hóp, þá fjölgaði svindlum.
11:56
But when he actuallyreyndar had a UniversityUniversity of PittsburghPittsburgh sweatshirtsweatshirt,
256
701000
4000
En þegar leikarinn var í bol
frá Háskólanum í Pittsburgh
12:00
cheatingSvindla wentfór down.
257
705000
2000
þá fækkaði svindlum.
12:02
(LaughterHlátur)
258
707000
3000
(Hlátur)
12:05
Now, this is importantmikilvægt, because remembermuna,
259
710000
3000
Nú, þetta er mikilvægt, því mundu,
12:08
when the momentaugnablik the studentnemandi stoodstóð up,
260
713000
2000
þegar nemandinn stóð upp,
12:10
it madegert it clearhreinsa to everybodyallir that they could get away with cheatingSvindla,
261
715000
3000
þá var öllum gert það ljóst að þau
gætu komist upp með að svindla,
12:13
because the experimentertilraunir said,
262
718000
2000
því rannsakandinn sagði:
12:15
"You've finishedlauk everything. Go home," and they wentfór with the moneypeninga.
263
720000
2000
"Þú hefur lokið öllu. Þú getur
farið," og þau fóru með peningana.
12:17
So it wasn'tvar ekki so much about the probabilitylíkur of beingvera caughtnáð again.
264
722000
3000
Þannig að þetta snérist ekki um
líkindin á því að vera gripinn aftur.
12:20
It was about the normsreglur for cheatingSvindla.
265
725000
3000
Þetta snérist um hversu
eðlilegt er að svindla.
12:23
If somebodyeinhver from our in-groupí-hópi cheatsSvindlari and we see them cheatingSvindla,
266
728000
3000
Ef einhver úr okkar hóp svindlar
og við sjáum þá svindla,
12:26
we feel it's more appropriateviðeigandi, as a grouphópur, to behavehegða sér this way.
267
731000
4000
þá finnst okkur það eðlilegra sem
hópi að haga okkur svoleiðis.
12:30
But if it's somebodyeinhver from anotherannað grouphópur, these terriblehræðilegt people --
268
735000
2000
En ef það er einhver úr einhverjum
öðrum hópi, þessum skelfilega hópi -
12:32
I mean, not terriblehræðilegt in this --
269
737000
2000
ég meina, ekki skelfilegur þannig -
12:34
but somebodyeinhver we don't want to associateTengja ourselvesokkur sjálf with,
270
739000
2000
en einhver sem við viljum
ekki kenna okkur við,
12:36
from anotherannað universityháskóli, anotherannað grouphópur,
271
741000
2000
frá öðrum háskóla, eða öðrum hóp,
12:38
all of a suddenskyndilega people'sfólk awarenessvitund of honestyHeiðarleika goesfer up --
272
743000
3000
allt í einu þá fer
siðferðisvitund hópsins upp -
12:41
a little bithluti like The TenTíu CommandmentsBoðorð experimenttilraun --
273
746000
2000
svolítið eins og tilraunin
með Boðorðin Tíu -
12:43
and people cheatSvindlari even lessminna.
274
748000
4000
og fólk svindlar jafnvel minna.
12:47
So, what have we learnedlærði from this about cheatingSvindla?
275
752000
4000
Hvað höfum við svo lært
af þessu um svindl?
12:51
We'veVið höfum learnedlærði that a lot of people can cheatSvindlari.
276
756000
3000
Við höfum lært það að mikið
af fólki getur svindlað.
12:54
They cheatSvindlari just by a little bithluti.
277
759000
3000
Þau svindla bara lítið.
12:57
When we remindminna á people about theirþeirra moralitysiðferði, they cheatSvindlari lessminna.
278
762000
4000
Þegar við minnum fólk á siðferðið
þeirra, þá svindlar það minna.
13:01
When we get biggerstærri distancefjarlægð from cheatingSvindla,
279
766000
3000
Þegar við aukum fjarlægðina
á milli svindlsins
13:04
from the objectmótmæla of moneypeninga, for exampledæmi, people cheatSvindlari more.
280
769000
4000
og raunverulegra peninga, til
dæmis, þá svindlar fólk meira.
13:08
And when we see cheatingSvindla around us,
281
773000
2000
Og þegar við sjáum fólk
svindla í kringum okkur,
13:10
particularlysérstaklega if it's a parthluti of our in-groupí-hópi, cheatingSvindla goesfer up.
282
775000
4000
sérstaklega þegar það er hluti af
hópnum okkar, þá eykst svindlið.
13:14
Now, if we think about this in termsskilmálar of the stocklager marketmarkaður,
283
779000
3000
Nú, ef við hugsum um þetta með
tilliti til hlutabréfamarkaðarins,
13:17
think about what happensgerist.
284
782000
1000
hugsaðu um afleiðingarnar.
13:18
What happensgerist in a situationástandið when you createbúa til something
285
783000
3000
Hvað gerist í þeirri stöðu
þegar þú býrð eitthvað til
13:21
where you payborga people a lot of moneypeninga
286
786000
2000
þar sem fólki er greitt mikið fé
13:23
to see realityraunveruleiki in a slightlyörlítið distortedBrenglast way?
287
788000
3000
til þess að sjá raunveruleikann
í bjöguðu ljósi?
13:26
Would they not be ablefær to see it this way?
288
791000
3000
Myndu þau ekki geta séð þetta svona?
13:29
Of coursenámskeið they would.
289
794000
1000
Auðvitað myndu þau það.
13:30
What happensgerist when you do other things,
290
795000
1000
Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins
og að gera hluti fjarlægari peningum?
13:31
like you removefjarlægja things from moneypeninga?
291
796000
2000
Hvað gerst þegar þú gerir eitthvað eins
og að gera hluti fjarlægari peningum?
13:33
You call them stocklager, or stocklager optionsvalkostir, derivativesafleiður,
292
798000
3000
Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu
réttur, afleiður eða húsnæðisbréf.
13:36
mortgage-backedVeðurfræði-backed securitiesVerðbréf.
293
801000
1000
Þú kallar það hlutabréf, eða kaup-/sölu
réttur, afleiður eða húsnæðisbréf.
13:37
Could it be that with those more distantfjarlægur things,
294
802000
3000
Gæti það verið með fjarlægari hluti,
13:40
it's not a tokenTákn for one secondannað,
295
805000
2000
sem er ekki platpeningur í 1 sekúndu,
13:42
it's something that is manymargir stepsskref removedfjarlægt from moneypeninga
296
807000
2000
eitthvað sem er mun fjarlægara peningum,
13:44
for a much longerlengur time -- could it be that people will cheatSvindlari even more?
297
809000
4000
í mun lengri tíma - gæti það verið
að fólk svindli jafnvel ennþá meira?
13:48
And what happensgerist to the socialfélagsleg environmentumhverfi
298
813000
2000
Og hvaða áhrif hefur það á félagslega
umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona?
13:50
when people see other people behavehegða sér around them?
299
815000
3000
Og hvaða áhrif hefur það á félagslega
umhverfið að fólk sjái aðra haga sér svona?
13:53
I think all of those forcessveitir workedunnið in a very badslæmt way
300
818000
4000
Ég held að allir þessir kraftar virki á
mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum.
13:57
in the stocklager marketmarkaður.
301
822000
2000
Ég held að allir þessir kraftar virki á
mjög vonda vegu á hlutabréfamarkaðnum.
13:59
More generallyalmennt, I want to tell you something
302
824000
3000
En almennt talað, þá vil ég segja
ykkur svolítið um atferlishagfræði.
14:02
about behavioralAtferlis economicshagfræði.
303
827000
3000
En almennt talað, þá vil ég segja
ykkur svolítið um atferlishagfræði.
14:05
We have manymargir intuitionsinnsæi in our life,
304
830000
4000
Við höfum ýmiskonar innsæi í lífum okkar,
14:09
and the pointbenda is that manymargir of these intuitionsinnsæi are wrongrangt.
305
834000
3000
og málið er að mikið af
þessum innsæjum eru röng.
14:12
The questionspurning is, are we going to testpróf those intuitionsinnsæi?
306
837000
3000
Spurningin er, ætlum við að prófa innsæin?
14:15
We can think about how we're going to testpróf this intuitioninnsæi
307
840000
2000
Við getum hugsað um hvernig
við getum prófað þessi innsæi
14:17
in our privateeinkaaðila life, in our businessviðskipti life,
308
842000
2000
í einkalífum okkar, í störfum okkar.
14:19
and mostmest particularlysérstaklega when it goesfer to policystefna,
309
844000
3000
og sértaklega þegar um
er að ræða löggjöfina,
14:22
when we think about things like No ChildBarn Left BehindBaki,
310
847000
3000
þegar við hugsum um hluti eins
og Ekkert Barn Skilið Eftir,
14:25
when you createbúa til newnýtt stocklager marketsmarkaðir, when you createbúa til other policiesstefnur --
311
850000
3000
þegar þú hannar nýja hlutabréfamarkaði,
þegar þú býrð til annarskonar reglur -
14:28
taxationSkattlagningu, healthheilsa careumönnun and so on.
312
853000
3000
sköttun, heilsugæsla og svo framvegis.
14:31
And the difficultyerfiðleikar of testingprófun our intuitioninnsæi
313
856000
2000
Og erfiðleikarnir við
að prófa innsæi okkar
14:33
was the bigstór lessonlexía I learnedlærði
314
858000
2000
var stærsta lexían sem ég lærði
14:35
when I wentfór back to the nurseshjúkrunarfræðingar to talk to them.
315
860000
2000
þegar ég fór aftur til
hjúkrunarfræðinganna til að spjalla.
14:37
So I wentfór back to talk to them
316
862000
2000
Svo ég fór aftur til þeirra til þess að
14:39
and tell them what I foundFundið out about removingfjarlægja bandagesBindi.
317
864000
3000
segja þeim frá því hvað ég hefði
lært um að fjarlægja sárabindi.
14:42
And I learnedlærði two interestingáhugavert things.
318
867000
2000
Og ég lærði tvennt áhugavert.
14:44
One was that my favoriteuppáhalds nursehjúkrunarfræðingur, EttieEttie,
319
869000
2000
Eitt var að uppáhalds hjúkkan mín, Ettie,
14:46
told me that I did not take her painsársauki into considerationíhugun.
320
871000
4000
sagði mér að ég hefði ekki
pælt í sársaukanum hennar.
14:50
She said, "Of coursenámskeið, you know, it was very painfulsársaukafullt for you.
321
875000
2000
Hún sagði: "Auðvitað, þú veist,
þetta var þér mjög erfitt.
14:52
But think about me as a nursehjúkrunarfræðingur,
322
877000
2000
En hugsaðu um mig sem hjúkrunarfræðing,
14:54
takingtaka, removingfjarlægja the bandagesBindi of somebodyeinhver I likedlíkaði vel,
323
879000
2000
að fjarlægja sárabindin af
einhverjum sem mér líkaði við,
14:56
and had to do it repeatedlyendurtekið over a long periodtímabil of time.
324
881000
3000
og ég þurfti að endurtaka
það oft yfir langan tíma.
14:59
CreatingStofna so much torturepyntingar was not something that was good for me, too."
325
884000
3000
Að framkalla svona kvalir var eitthvað
sem var ekki gott fyrir mig heldur."
15:02
And she said maybe parthluti of the reasonástæða was it was difficulterfitt for her.
326
887000
5000
Og hún sagði, kannski það væri ástæðan
fyrir því að þetta var henni svona erfitt.
15:07
But it was actuallyreyndar more interestingáhugavert than that, because she said,
327
892000
3000
En þetta var reyndar áhugaverðara
en það, því hún sagði:
15:10
"I did not think that your intuitioninnsæi was right.
328
895000
5000
"Ég efaðist um innsæi þitt. Ég
hélt að ég hafði rétt fyrir mér."
15:15
I feltfannst my intuitioninnsæi was correctrétt."
329
900000
1000
"Ég efaðist um innsæi þitt. Ég
hélt að ég hafði rétt fyrir mér."
15:16
So, if you think about all of your intuitionsinnsæi,
330
901000
2000
Ef þú hugsar svo um innsæi þitt,
15:18
it's very harderfitt to believe that your intuitioninnsæi is wrongrangt.
331
903000
4000
það er erfitt að ímynda
sér að það sé ekki rétt.
15:22
And she said, "GivenGefið the factstaðreynd that I thought my intuitioninnsæi was right ..." --
332
907000
3000
Og hún sagði, miðað við það að mér
findist innsæi mitt vera rétt -
15:25
she thought her intuitioninnsæi was right --
333
910000
2000
hélt hún að innsæi sitt væri rétt -
15:27
it was very difficulterfitt for her to acceptsamþykkja doing a difficulterfitt experimenttilraun
334
912000
5000
það var erfitt fyrir hana að framkvæma svo
erfiða tilraun til þess að komast að því
15:32
to try and checkathuga whetherhvort she was wrongrangt.
335
917000
2000
hvort hún hefði rangt fyrir sér.
15:34
But in factstaðreynd, this is the situationástandið we're all in all the time.
336
919000
4000
En í raun, þá er þetta staðan
sem við erum öll alltaf í.
15:38
We have very strongsterkur intuitionsinnsæi about all kindstegundir of things --
337
923000
3000
Við höfum mjög sterkt innsæi
með fullt af svona hlutum -
15:41
our owneiga abilityhæfni, how the economyhagkerfi worksvirkar,
338
926000
3000
um eiginleika okkar, um
hvernig hagkerfi virka,
15:44
how we should payborga schoolskóla teacherskennarar.
339
929000
2000
hvernig laun kennarar ættu að hafa.
15:46
But unlessnema we startbyrja testingprófun those intuitionsinnsæi,
340
931000
3000
En ef við byrjum ekki á því
að láta reyna á innsæið,
15:49
we're not going to do better.
341
934000
2000
þá munum við ekki bæta okkur.
15:51
And just think about how better my life would have been
342
936000
2000
Og hugsið ykkur bara hversu betra
líf mitt hefði getað verið
15:53
if these nurseshjúkrunarfræðingar would have been willingviljugur to checkathuga theirþeirra intuitioninnsæi,
343
938000
2000
ef hjúkrunarfræðingarnir
hefðu prófað innsæið þeirra,
15:55
and how everything would have been better
344
940000
1000
og hvernig allt hefði getað verið betra
15:56
if we just startbyrja doing more systematicKerfisbundin experimentationTilraunir of our intuitionsinnsæi.
345
941000
5000
ef við myndum framkvæma kerfisbundnar
tilraunir á innsæjum okkar.
16:01
Thank you very much.
346
946000
2000
Þakka ykkur, kærlega.
Translated by Ólafur Hlynsson
Reviewed by TED Open Translation

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.

Why you should listen

Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably IrrationalThe Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.

Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.

More profile about the speaker
Dan Ariely | Speaker | TED.com