TEDGlobal 2009
Andrea Ghez: The hunt for a supermassive black hole
ანდრეა გეზი: ნადირობა სუპრემასიურ შავ ხვრელებზე
Filmed:
Readability: 3.4
866,701 views
ახალი ინფორმაცია კეკის ტელესკოპებიდან, ანდრეა გეზი აჩვენებს თუ როგორ ეხმარება ადაპტური ოპტიკა ასტრონომებს შეისწავლონ ჩვენი სამყაროს ყველაზე იდუმალი ობიექტები: შავი ხვრელები. ანდრეა გვაჩვენებს იმის დამამტკიცებელ საბუთს, რომ შესაძლოა შავი ხვრელი ირმის ნახტომის ცენტრშიც იყოს.
Andrea Ghez - Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
How do you observe something you can't see?
0
0
3000
როგორ დააკვირდებოდით იმას რისი დანახვაც არ შეგიძლიათ?
00:18
This is the basic question of somebody who's interested
1
3000
3000
ეს არის პირველი შეკითხვა იმათთვის ვინც დაინტერესებულია
00:21
in finding and studying black holes.
2
6000
2000
შავი ხვრელების აღმოჩენითა და შესწავლით.
00:23
Because black holes are objects
3
8000
2000
იმიტომ, რომ შავი ხვრელები არის ობიექტები,
00:25
whose pull of gravity is so intense
4
10000
3000
რომელთა გრავიტაციული ველი იმდენად ძლიერია,
00:28
that nothing can escape it, not even light,
5
13000
2000
რომ არაფერს არ შეუძლია დააღწიოს მას თავი, სინათლესაც კი,
00:30
so you can't see it directly.
6
15000
2000
ასე რომ მათი პირდაპირი დანახვა შეუძლებელია.
00:32
So, my story today about black holes
7
17000
3000
მაშ ასე, ჩემი დღევანდელი საუბარი შავი ხვრელების შესახებ
00:35
is about one particular black hole.
8
20000
2000
ერთ, განსაკუთრებული შავ ხვრელს შეეხება.
00:37
I'm interested in finding whether or not
9
22000
3000
მე დაინტერესებული ვარ ვიპოვო არსებობს თუ არა
00:40
there is a really massive, what we like to call
10
25000
3000
ძალიან მასიური, როგორც ჩვეულებრივ ამბობენ
00:43
"supermassive" black hole at the center of our galaxy.
11
28000
3000
”სუპერმასიური” შავი ხვრელი ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში.
00:46
And the reason this is interesting is that
12
31000
3000
და ამ ინტერესის მიზეზი არის ის, რომ
00:49
it gives us an opportunity to prove
13
34000
3000
ეს გვაძლევს ჩვენ შესაძლებლობას დავამტკიცოთ
00:52
whether or not these exotic objects really exist.
14
37000
4000
არსებობენ თუ არა სინამდვილეში ეს ეგზოტიკური ობიექტები.
00:56
And second, it gives us the opportunity
15
41000
2000
და კიდევ, ეს გვაძლევს შესაძლებლობას
00:58
to understand how these supermassive black holes
16
43000
3000
გავიგოთ, თუ როგორ ურთიერთქმედებენ გარემოსთან
01:01
interact with their environment,
17
46000
2000
ეს ზემასიური შავი ხვრელები
01:03
and to understand how they affect the formation and evolution
18
48000
3000
და რა გავლენას ახდენენ ისინი იმ გალაქტიკის ფორმირებასა და ევოლუციაზე
01:06
of the galaxies which they reside in.
19
51000
3000
რომელშიც იმყოფებიან.
01:09
So, to begin with,
20
54000
2000
მაშ ასე, დასაწყისისთვის
01:11
we need to understand what a black hole is
21
56000
3000
უნდა გავიგოთ რა არის შავი ხვრელი.
01:14
so we can understand the proof of a black hole.
22
59000
2000
ასე ჩვენ შევძლებთ მისი არსებობის დამტკიცების გაგებას.
01:16
So, what is a black hole?
23
61000
2000
მაინც რა არის შავი ხვრელი?
01:18
Well, in many ways a black hole is an incredibly simple object,
24
63000
4000
ერთი მხრივ შავი ხვრელი არის დაუჯერებლად მარტივი ობიექტი,
01:22
because there are only three characteristics that you can describe:
25
67000
3000
იმიტომ, რომ მას გააჩნია მხოლოდ სამი მახასიათებელი თვისება რისი აღწერაც შეგვიძლია:
01:25
the mass,
26
70000
2000
მასა,
01:27
the spin, and the charge.
27
72000
2000
სპინი და მუხტი.
01:29
And I'm going to only talk about the mass.
28
74000
2000
და მე მხოლოდ მასაზე ვისაუბრებ.
01:31
So, in that sense, it's a very simple object.
29
76000
3000
ამ მხრივ ეს ძალიან მარტივი,
01:34
But in another sense, it's an incredibly complicated object
30
79000
2000
მაგრამ სხვა მხრივ კი წარმოუდგენლად რთული ობიექტია,
01:36
that we need relatively exotic physics to describe,
31
81000
3000
რომლის ასაღწერად აუცილებელია საკმაოდ ეგზოტიკური ფიზიკა
01:39
and in some sense represents the breakdown of our physical understanding
32
84000
4000
და რაღაც ხარისხით წარმოადგენს გარღვევას
01:43
of the universe.
33
88000
2000
სამყაროს ფიზიკურ გაგებაში.
01:45
But today, the way I want you to understand a black hole,
34
90000
2000
მაგრამ დღეს, მე წარმოგიდგენთ შავ ხვრელს,
01:47
for the proof of a black hole,
35
92000
2000
მისი არსებობის დამტკიცების მიზნით,
01:49
is to think of it as an object
36
94000
2000
როგორც ობიექტს,
01:51
whose mass is confined to zero volume.
37
96000
3000
რომლის მასაც თავმოყრილია ნულოვან მოცულობაში.
01:54
So, despite the fact that I'm going to talk to you about
38
99000
2000
მაშ ასე, იმის მიუხედავად რომ მე ვაპირებ საუბარს
01:56
an object that's supermassive,
39
101000
3000
ზემძიმე ობიექტის შესახებ,
01:59
and I'm going to get to what that really means in a moment,
40
104000
2000
და თუ რას ნიშნავს ეს ამას ერთ წუთში მივუბრუუდები,
02:01
it has no finite size.
41
106000
3000
მას არ გააჩნია განსაზღვრული ზომა.
02:04
So, this is a little tricky.
42
109000
2000
ასე რომ ყველაფერი ცოტა ჩახლართულია.
02:06
But fortunately there is a finite size that you can see,
43
111000
4000
მაგრამ საბედნიეროდ არსებობს სასრული ზომა რაც შეგვიძლია დავინახოთ
02:10
and that's known as the Schwarzschild radius.
44
115000
3000
და ის ცნობილია როგორც შვარცშილდის რადიუსი.
02:13
And that's named after the guy who recognized
45
118000
2000
დაერქვა ადამიანის საპატივცემულოდ, რომელმაც გაიაზრა
02:15
why it was such an important radius.
46
120000
2000
თუ რატომაა ეს რადიუსი ასე მნიშვნელოვანი.
02:17
This is a virtual radius, not reality; the black hole has no size.
47
122000
3000
ეს არის ვირტუალური რადიუსი, არარეალური - შავ ხვრელს არ გააჩნია ზომა.
02:20
So why is it so important?
48
125000
2000
მაშ რატომაა ის ასე მნიშვნელოვანი?
02:22
It's important because it tells us
49
127000
2000
მნიშვნელვანია იმიტომ, რომ გვიჩვენებს
02:24
that any object can become a black hole.
50
129000
4000
რომ ნებისმიერი ობიექტი შეიძლება იქცეს შავ ხვრელად.
02:28
That means you, your neighbor, your cellphone,
51
133000
3000
ეს ნიშნავს რომ თქვენ, თქვენი მეზობელი, თქვენი ტელეფონი,
02:31
the auditorium can become a black hole
52
136000
2000
ეს აუდიტორია, - შეიძლება იქცეს შავ ხვრელად.
02:33
if you can figure out how to compress it down
53
138000
3000
თუ თქვენ შეძლებთ იპოვოთ მათი შვარცშილდის რადიუსის ზომამდე
02:36
to the size of the Schwarzschild radius.
54
141000
2000
შეკუმშვის მეთოდი.
02:38
At that point, what's going to happen?
55
143000
3000
და რა მოხდება მაშინ ?
02:41
At that point gravity wins.
56
146000
2000
მაშინ გაიმარჯვებს მიზიდულობის ძალა.
02:43
Gravity wins over all other known forces.
57
148000
2000
მიზიდულობის ძალა ამარცხებს ყველა ცნობილ ძალებს.
02:45
And the object is forced to continue to collapse
58
150000
3000
და ობიექტი იძულებული იქნება გააგრძელოს შეკუმშვა
02:48
to an infinitely small object.
59
153000
2000
უსასრულოდ მცირე ზომამდე.
02:50
And then it's a black hole.
60
155000
2000
და გადაიქცევა შავ ხვრელად.
02:52
So, if I were to compress the Earth down to the size of a sugar cube,
61
157000
5000
ასე რომ თუ მე შევკუმშავდი დედამიწას შაქრის ნატეხის ზომამდე
02:57
it would become a black hole,
62
162000
2000
ის გადაიქცეოდა შავ ხვრელად.
02:59
because the size of a sugar cube is its Schwarzschild radius.
63
164000
4000
იმიტომ რომ შაქრის ნატეხის ზომა მისთვის არის შვარცშილდის რადისუის ტოლი.
03:03
Now, the key here is to figure out what that Schwarzschild radius is.
64
168000
3000
ყველაზე მთავარია განვსაზღვროთ შვარცშილდის რადიუსის მნიშვნელობა.
03:06
And it turns out that it's actually pretty simple to figure out.
65
171000
4000
და აღმოჩნდა რომ მისი განსაზღვრა არც თუ ისე ძნელია.
03:10
It depends only on the mass of the object.
66
175000
2000
ის დამოკიდებულია მხოლოდ ობიექტის მასაზე.
03:12
Bigger objects have bigger Schwarzschild radii.
67
177000
2000
დიდი ზომის ობიექტებს გააჩნიათ დიდი შვარცშილდის რადიუსი.
03:14
Smaller objects have smaller Schwarzschild radii.
68
179000
3000
პატარებს კი პატარა.
03:17
So, if I were to take the sun
69
182000
2000
თუ ავიღებთ მზეს
03:19
and compress it down to the scale of the University of Oxford,
70
184000
3000
და შევკუმშავთ მას ოქსფორდის უნივერსიტეტის ზომამდე
03:22
it would become a black hole.
71
187000
3000
ის გადაიქცევა შავ ხვრელად.
03:25
So, now we know what a Schwarzschild radius is.
72
190000
3000
მაშ ასე, ჩვენ უკვე ვიცით თუ რა არის შვარცშილდის რადიუსი.
03:28
And it's actually quite a useful concept,
73
193000
2000
და ეს საკმაოდ სასარგებლო მომენტია,
03:30
because it tells us not only
74
195000
2000
იმიტომ რომ ის ჩვენ გვიჩვენებს არამარტო
03:32
when a black hole will form,
75
197000
2000
იმას თუ როდის ფორმირდება შავი ხვრელი
03:34
but it also gives us the key elements for the proof of a black hole.
76
199000
3000
ასევე გვაძლევს გადამწყვეტ ელემეტებს შავის ხვრელის არსებობის დამტკიცებისათვის.
03:37
I only need two things.
77
202000
2000
მე მჭირდება მხოლოდ ორი რამ:
03:39
I need to understand the mass of the object
78
204000
2000
წარმოდგენა ობიექტის მასაზე,
03:41
I'm claiming is a black hole,
79
206000
2000
რომელსაც ვუწოდებ შავ ხვრელს
03:43
and what its Schwarzschild radius is.
80
208000
2000
და იმაზე თუ როგორია მისი შვარცშილდის რადიუსი.
03:45
And since the mass determines the Schwarzschild radius,
81
210000
2000
და სანამ მასა განსაზღვრავს შვარცშილდის რადიუსს
03:47
there is actually only one thing I really need to know.
82
212000
2000
მე ფაქტობრივად ერთი რამეს ცოდნა მჭირდება.
03:49
So, my job in convincing you
83
214000
2000
ჩემი ამოცანა, შავი ხვრელის არსებობაში
03:51
that there is a black hole
84
216000
2000
თქვენს დასარწმუნებლად,
03:53
is to show that there is some object
85
218000
2000
არის გაჩვენოთ, რომ არსებობს რაღაც ობიექტი,
03:55
that's confined to within its Schwarzschild radius.
86
220000
3000
რომელიც შემოსაზღვრულია თავის შვარცშილდის რადიუსით.
03:58
And your job today is to be skeptical.
87
223000
3000
და თქვენი ამოცანა კი არის იყოთ სკეპტიკები.
04:01
Okay, so, I'm going to talk about no ordinary black hole;
88
226000
4000
კარგით, მაშ ასე, მე ვაპირებ ვისაუბრო არაჩვეულებრივ შავ ხვრელზე;
04:05
I'm going to talk about supermassive black holes.
89
230000
3000
ვაპირებ ვისაუბრო სუპერმასიურ შავ ხვრელებზე.
04:08
So, I wanted to say a few words about what an ordinary black hole is,
90
233000
2000
მინდა რამოდენიმე სიტყვა გითხრათ თუ რა არის ჩვეულებრივი შავი ხვრელი,
04:10
as if there could be such a thing as an ordinary black hole.
91
235000
3000
რადგანაც იქ შეიძლება იყოს ჩვეულებრივი შავი ხვრელი.
04:13
An ordinary black hole is thought to be the end state
92
238000
3000
ჩვეულებრივი შავი ხვრელი ითვლება ძალიან დიდი
04:16
of a really massive star's life.
93
241000
2000
ვარსკვლავის სიცოცხლის ბოლო ეტაპად.
04:18
So, if a star starts its life off
94
243000
2000
თუ ვარსკვლავი თავის სიცოცხლეს დაიწყებს
04:20
with much more mass than the mass of the Sun,
95
245000
2000
გაცილებით მეტი მასით ვიდრე მზის მასაა,
04:22
it's going to end its life by exploding
96
247000
3000
ის სიცოცხლეს აფეთქებით დაასრულებს
04:25
and leaving behind these beautiful supernova remnants that we see here.
97
250000
3000
და ზეახალი ვარსკვლავის ლამაზ ნარჩენებს დაგვიტოვებს, რასაც აქ ვხედავთ.
04:28
And inside that supernova remnant
98
253000
2000
და ამ ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენებს შიგნით
04:30
is going to be a little black hole
99
255000
2000
იქნება პატარა შავი ხვრელი,
04:32
that has a mass roughly three times the mass of the Sun.
100
257000
3000
რომლის მასა დაახლოებით სამჯერ მეტი იქნება მზის მასაზე.
04:35
On an astronomical scale
101
260000
2000
ასტრონომიული ზომებით
04:37
that's a very small black hole.
102
262000
2000
ეს ძალიან პატარა შავი ხვრელია.
04:39
Now, what I want to talk about are the supermassive black holes.
103
264000
3000
ახლა კი მე მინდა ვისაუბრო სუპერმასიურ შავ ხვრელებზე.
04:42
And the supermassive black holes are thought to reside at the center of galaxies.
104
267000
4000
ითვლება რომ სუპერმასიური შავი ხვრელები განლაგებულნი არიან გალაქტიკების ცენტრებში.
04:46
And this beautiful picture taken with the Hubble Space Telescope
105
271000
3000
და ეს ლამაზი სურათი, რომელიც ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპითაა გადაღებული,
04:49
shows you that galaxies come in all shapes and sizes.
106
274000
3000
გაჩვენებთ რომ გალაქტიკები სხვადასხვა ფორმის და ზომის არიან.
04:52
There are big ones. There are little ones.
107
277000
2000
არსებობენ დიდები. არსებობენ პატარები.
04:54
Almost every object in that picture there is a galaxy.
108
279000
3000
თითქმის ყველა ობიექტი ამ სურათზე არის გალაქტიკა.
04:57
And there is a very nice spiral up in the upper left.
109
282000
3000
მარცხნივ ზევით არის ძალიან ლამაზი სპირალი
05:00
And there are a hundred billion stars in that galaxy,
110
285000
4000
და ამ გალაქტიკაში ასობით მილიარდი ვარსკვლავია,
05:04
just to give you a sense of scale.
111
289000
2000
უბრალოდ მასშტაბზე რომ შეგექმნათ წარმოდგენა.
05:06
And all the light that we see from a typical galaxy,
112
291000
2000
სინათლე, რომელსაც ვაკვირდებით ტიპიურ გალაქტიკაზე,
05:08
which is the kind of galaxies that we're seeing here,
113
293000
2000
როგორიც აქ მოცემული გალაქტიკაა,
05:10
comes from the light from the stars.
114
295000
2000
მოედინება ვარსკვლავებიდან.
05:12
So, we see the galaxy because of the star light.
115
297000
2000
ჩვენ სწორედ ვარსკვლავების სინათლის წყალობით ვხედავთ გალაქტიკას.
05:14
Now, there are a few relatively exotic galaxies.
116
299000
4000
არსებობს რამოდენიმე ეგზოტიკური გალაქტიკა.
05:18
I like to call these the prima donna of the galaxy world,
117
303000
3000
მე მათ გალაქტიკათა სამყაროს პრიმადონებს ვეძახი,
05:21
because they are kind of show offs.
118
306000
2000
იმიტომ რომ ისინი განსაკუთრებულნი არიან.
05:23
And we call them active galactic nuclei.
119
308000
2000
და ჩვენ მათ აქტიური გალაქტიკის ბირთვს ვუწოდებთ
05:25
And we call them that because their nucleus,
120
310000
2000
და ვეძახით იმიტომ, რომ მათი ბირთვი
05:27
or their center, are very active.
121
312000
3000
ანუ მათი ცენტრი, ძალიან აქტიურია
05:30
So, at the center there, that's actually where
122
315000
2000
ამიტომაც იქ ცენტრში, სადაც
05:32
most of the starlight comes out from.
123
317000
2000
ყველაზე მეტი ვარსკვლავების შუქი გამოდის
05:34
And yet, what we actually see is light
124
319000
2000
ჯერ კიდევ, ის რასაც ვხედავთ არის შუქი
05:36
that can't be explained by the starlight.
125
321000
3000
ამის ახსნა არ შეიძლება ვარსკვლავური ნათებით
05:39
It's way more energetic.
126
324000
2000
ის უფრო ენერგეტიკულია
05:41
In fact, in a few examples it's like the ones that we're seeing here.
127
326000
2000
ფაქტია, ზოგიერთ მაგალითში რომელსაც, აქ ვხედავთ
05:43
There are also jets emanating out from the center.
128
328000
3000
არის გამოსხივება, რომელიც გამოდის ცენტრიდან.
05:46
Again, a source of energy that's very difficult to explain
129
331000
4000
აქაც, ენერგიის წყარო ძალიან ძნელი ასახსნელია
05:50
if you just think that galaxies are composed of stars.
130
335000
2000
თუ ფიქრობთ, რომ გალაქტიკები მხოლოდ ვარსკვლავებისგან შედგება.
05:52
So, what people have thought is that perhaps
131
337000
2000
ასე რომ, რაც არ უნდა ვიფიქროთ შესაძლოა
05:54
there are supermassive black holes
132
339000
3000
იქ სუპერმასიური შავი ხვრელები იყოს
05:57
which matter is falling on to.
133
342000
3000
რომლის გამოკვლევაც არის საჭირო
06:00
So, you can't see the black hole itself,
134
345000
2000
თვითონ შავი ხვრელის დანახვა შეუძლებელია
06:02
but you can convert the gravitational energy of the black hole
135
347000
3000
მაგრამ შეიძლება გარდავქმნათ შავი ხვრელის გრავიტაციული ენერგია
06:05
into the light we see.
136
350000
2000
ხილულ სინათლეში.
06:07
So, there is the thought that maybe supermassive black holes
137
352000
2000
ასე რომ, შესაძლოა გალაქტიკების ცენტში სუპერმასიური
06:09
exist at the center of galaxies.
138
354000
2000
შავი ხვრელები იყოს.
06:11
But it's a kind of indirect argument.
139
356000
2000
მაგრამ ეს არაპირდაპირი არგუმენტია.
06:13
Nonetheless, it's given rise to the notion
140
358000
2000
მიუხედავად ამისა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ
06:15
that maybe it's not just these prima donnas
141
360000
3000
შესაძლოა არა მხოლოდ ამ პრიმადონებს
06:18
that have these supermassive black holes,
142
363000
2000
რომლებსაც აქვთ სუპერმასიური შავი ხვრელები,
06:20
but rather all galaxies might harbor these
143
365000
3000
არამედ სხვა გალაქტიკებსაც აქვთ
06:23
supermassive black holes at their centers.
144
368000
2000
სუპერმასიური შავი ხვრელები მათ ცენტრებში.
06:25
And if that's the case -- and this is an example of a normal galaxy;
145
370000
3000
და თუ ეს ასეა - და ეს არის ნორმალური გალაქტიკის მაგალითი;
06:28
what we see is the star light.
146
373000
2000
რასაც ჩვენ ვხედავთ ეს არის ვარსკვლავის შუქი.
06:30
And if there is a supermassive black hole,
147
375000
2000
და თუ იქ არის სუპერმასიური შავი ხვრელი,
06:32
what we need to assume is that it's a black hole on a diet.
148
377000
3000
მაშინ უნდა ვიგულისხმოთ რომ ეს არის შავი ხვრელი დიეტაზე.
06:35
Because that is the way to suppress the energetic phenomena that we see
149
380000
3000
იმიტომ, რომ ეს არის საშუალება ავხსნათ ენერგეტიკული ფენომენი, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ
06:38
in active galactic nuclei.
150
383000
3000
აქტიური გალაქტიკის ბირთვში.
06:41
If we're going to look for these stealth black holes
151
386000
3000
თუ გვინდა დავინახოთ ეს უხილავი შავი ხვრელები
06:44
at the center of galaxies,
152
389000
2000
გალაქტიკების ცენტრში,
06:46
the best place to look is in our own galaxy, our Milky Way.
153
391000
4000
საუკეთესო ადგილი იქნება ჩვენივე გალაქტიკა, ჩვენი ირმის ნახტომი.
06:50
And this is a wide field picture
154
395000
2000
და ეს არის ფართოდ გაშლილი სურათი
06:52
taken of the center of the Milky Way.
155
397000
3000
ირმის ნახტომის ცენტრიდან.
06:55
And what we see is a line of stars.
156
400000
3000
რასაც ვხედავთ ეს არის ვარსკვლავების ხაზი.
06:58
And that is because we live in a galaxy which has
157
403000
2000
და ეს იმიტომ რომ ჩვენ ვცხოვრობთ გალაქტიკაში, რომელიც
07:00
a flattened, disk-like structure.
158
405000
2000
არის ბრტყელი, დისკის მსგავსი სტრუქტურით.
07:02
And we live in the middle of it, so when we look towards the center,
159
407000
2000
და ჩვენ მის შუაში ვცხოვრობთ, და როცა მისი ცენტრისკენ ვიყურებით,
07:04
we see this plane which defines the plane of the galaxy,
160
409000
2000
ვხედავთ სიბრტყეს რომელიც არის თვით ამ გალაქტიკის სიბრტყე,
07:06
or line that defines the plane of the galaxy.
161
411000
4000
ანუ ხაზი რომელიც ასახავს გალაქტიკის სიბრტყეს.
07:10
Now, the advantage of studying our own galaxy
162
415000
3000
ჩვენი გალაქტისკის შესწავლის უპირატესობა ის არის, რომ
07:13
is it's simply the closest example of the center of a galaxy
163
418000
3000
ის უბრალოდ ყველაზე ახლო გალაქტიკის ცენტრია
07:16
that we're ever going to have, because the next closest galaxy
164
421000
2000
რომლის შესწავლაც შეგვიძლია, იმიტომ რომ სხვა უახლოესი
07:18
is 100 times further away.
165
423000
3000
100-ჯერ უფრო შორს არის ჩვენგან.
07:21
So, we can see far more detail in our galaxy
166
426000
2000
ასე, რომ შეგვიძლია უფრო დეტალურად შევისწავლოთ ჩვენი გალქტიკა
07:23
than anyplace else.
167
428000
2000
ვიდრე სხვა რომელიმე.
07:25
And as you'll see in a moment, the ability to see detail
168
430000
2000
როგორც ხედავთ, დეტალების დანახვის შესაძლებლობა
07:27
is key to this experiment.
169
432000
3000
ყველაზე მნიშვნელოვანია ამ ექსპერიმენტში.
07:30
So, how do astronomers prove that there is a lot of mass
170
435000
3000
როგორ ამტკიცებენ ასტრონომები იმას რომ არის ძალიან დიდი მასა
07:33
inside a small volume?
171
438000
2000
პატარა მოცულობაში?
07:35
Which is the job that I have to show you today.
172
440000
3000
ეს არის ის რისი ჩვენებაც მინდა დღეს.
07:38
And the tool that we use is to watch the way
173
443000
2000
მეთოდი არის დაკვირვება ვარსკვლავებზე თუ
07:40
stars orbit the black hole.
174
445000
3000
როგორ მოძრაობენ ისინი შავი ხვრელის გარშემო.
07:43
Stars will orbit the black hole
175
448000
2000
ვარსკვლევები შავი ხვრელის გარშემო
07:45
in the very same way that planets orbit the sun.
176
450000
3000
მოძრაობენ როგორც პლანეტები მზის გარშემო.
07:48
It's the gravitational pull
177
453000
2000
ეს გრავიტაციული ველია
07:50
that makes these things orbit.
178
455000
2000
რომელიც ამ ობიექტებს ამოძრავებს ორბიტაზე
07:52
If there were no massive objects these things would go flying off,
179
457000
3000
თუ იქ არ არის მასიური ობიექტი ეს ვარსკვლევები გაფრინდებოდნენ სხვაგან,
07:55
or at least go at a much slower rate
180
460000
2000
ან საბოლოოდ უფრო ნელა დაიწყებდნენ მოძრაობას
07:57
because all that determines how they go around
181
462000
3000
იმიტომ, რომ ის რაც განაპირობებს მათ ორბიტას
08:00
is how much mass is inside its orbit.
182
465000
2000
არის მასა ამ ორბიტის ცენტრში.
08:02
So, this is great, because remember my job is to show
183
467000
2000
შესანიშნავია, ეს იმაზე მეტყველებს თუ რისი დამტკიცებაც მინდოდა
08:04
there is a lot of mass inside a small volume.
184
469000
2000
იქ არის დიდი მასა მცირე მოცულობაში.
08:06
So, if I know how fast it goes around, I know the mass.
185
471000
3000
ასე რომ, თუ ვიცით მოძრაობის სიჩქარე ვიცით მასაც.
08:09
And if I know the scale of the orbit I know the radius.
186
474000
3000
და თუ ვიცი ორბიტის მასშტაბი ვიცი მისი რადიუსი.
08:12
So, I want to see the stars
187
477000
2000
ასე, რომ მინდა ვნახო ვარსკვლავები
08:14
that are as close to the center of the galaxy as possible.
188
479000
2000
რომლებიც ძალიან ახლოს არიან გალაქტიკის ცენტრთან.
08:16
Because I want to show there is a mass inside as small a region as possible.
189
481000
4000
იმიტომ, რომ მინდა დავინახო მასა მცირე რეგიონის შიგნით.
08:20
So, this means that I want to see a lot of detail.
190
485000
3000
ამიტომაც ეს ნიშნავს რომ მინდა უფრო მეტი დეტალიზაცია
08:23
And that's the reason that for this experiment we've used
191
488000
2000
და ამიტომაც ამ ექსპერიმენტისთვის გამოვიყენეთ
08:25
the world's largest telescope.
192
490000
2000
მსოფლიოს ყველაზე დიდი ტელესკოპი.
08:27
This is the Keck observatory. It hosts two telescopes
193
492000
3000
რომელიც არის კეკის ობსერვატორიაში. რომელიც ორი ტელესკოპისგან შედგება
08:30
with a mirror 10 meters, which is roughly
194
495000
2000
10 მეტრიანი სარკით, დაახლოებით
08:32
the diameter of a tennis court.
195
497000
2000
ტენისის კორტის ზომით.
08:34
Now, this is wonderful,
196
499000
2000
მშვენიერია
08:36
because the campaign promise
197
501000
2000
იმიტომ, რომ ის რასაც
08:38
of large telescopes is that is that the bigger the telescope,
198
503000
3000
გვაძლევს დიდი ტელესკოპი ეს არის
08:41
the smaller the detail that we can see.
199
506000
4000
მცირე დეტალების დანახვის საშუალება.
08:45
But it turns out these telescopes, or any telescope on the ground
200
510000
3000
მაგრამ ეს ტელესკოპებს, როგორც ნებისმიერი ტელესკოპს დედამიწაზე
08:48
has had a little bit of a challenge living up to this campaign promise.
201
513000
4000
აქვს გარკვეული პრობლემები, რომლებიც ართულებს ჩვენი მიზნების მიღწევას.
08:52
And that is because of the atmosphere.
202
517000
2000
ამის მიზეზია ატმოსფერო.
08:54
Atmosphere is great for us; it allows us
203
519000
2000
კარგია რომ გვაქვს ატმოსფერო; მის გარეშე
08:56
to survive here on Earth.
204
521000
2000
შეუძლებელია დედამიწაზე ცხოვრება.
08:58
But it's relatively challenging for astronomers
205
523000
3000
მაგრამ, ის პრობლემებს უქმნის ასტრონომებს
09:01
who want to look through the atmosphere to astronomical sources.
206
526000
4000
რომლებსაც დაკვირვება უწევთ შორეულ ციურ სხეულებზე
09:05
So, to give you a sense of what this is like,
207
530000
2000
იმისათვის რომ გავიგოთ რას ნიშნავს ეს წარმოიდგინეთ,
09:07
it's actually like looking at a pebble
208
532000
2000
რომ უყურებთ რიყის ქვას
09:09
at the bottom of a stream.
209
534000
2000
მდინარის ფსკერზე.
09:11
Looking at the pebble on the bottom of the stream,
210
536000
2000
როცა ვუყურებთ ქვას მდინარის ფსკერზე,
09:13
the stream is continuously moving and turbulent,
211
538000
3000
დინება მუდმივად მოძრაობს და იხვევა,
09:16
and that makes it very difficult to see the pebble on the bottom of the stream.
212
541000
4000
და ამით უფრო რთული ხდება ფსკერზე საერთოდ რამის დანახვა.
09:20
Very much in the same way, it's very difficult
213
545000
2000
ამის მსგავსად ატმოსფეროს გავლით ძალიან ძნელია
09:22
to see astronomical sources, because of the
214
547000
2000
დავინახოთ ასტრონომიული ობიექტები
09:24
atmosphere that's continuously moving by.
215
549000
2000
ატმოსფეროს უწყვეტი მოძრაობის გამო.
09:26
So, I've spent a lot of my career working on ways
216
551000
3000
ამიტომაც მე ჩემი კარიერის საკმაოდ დიდი დრო გავატარე
09:29
to correct for the atmosphere, to give us a cleaner view.
217
554000
3000
ატმოსფეროს მიერ დამახინჯებული სურათების გასწორებაში.
09:32
And that buys us about a factor of 20.
218
557000
3000
ამ მთეოდით მიიღწევა ოცმაგი ეფექტი
09:35
And I think all of you can agree that if you can
219
560000
2000
ვფიქრომ ყველა დამეთანხმება იმაში, რომ თუ იცით
09:37
figure out how to improve life by a factor of 20,
220
562000
3000
როგორ გავიუმჯობესოთ სიცოცხლე 20-ჯერ
09:40
you've probably improved your lifestyle by a lot,
221
565000
2000
თქვენ დაგჭირდებათ საგრძნობლად შეცვალოთ ცხოვრების სტილი
09:42
say your salary, you'd notice, or your kids, you'd notice.
222
567000
5000
ვთქვათ ხელფასი, თქვენი შვილები ან თქვენ აუცილებლად შეიგრძნობთ ამას
09:47
And this animation here shows you one example of
223
572000
2000
ამ ანიმაციაში თქვენ ხედავთ მაგალითს
09:49
the techniques that we use, called adaptive optics.
224
574000
3000
თუ როგორ ტექნიკას ვიყენებთ ჩვენ, ადაპტიური ოპტიკა.
09:52
You're seeing an animation that goes between
225
577000
2000
თქვენ ხედავთ ანიმაციას რომელიც აჩვენებს
09:54
an example of what you would see if you don't use this technique --
226
579000
3000
მაგალითს თუ რას ვნახავდით ამ ტექნიკის გამოყენების გარეშე
09:57
in other words, just a picture that shows the stars --
227
582000
3000
სხვა სიტყვებით, უბრალოდ სურათი სადაც ვარსკვლავებია ნაჩვენები,
10:00
and the box is centered on the center of the galaxy,
228
585000
2000
და კვადრატი უჩვენებს გალაქტიკის ცენტრს.
10:02
where we think the black hole is.
229
587000
2000
სადც ჩვენი აზრით შავი ხვრელი არის მოთავსებული.
10:04
So, without this technology you can't see the stars.
230
589000
3000
მაშ ასე ამ ტექნოლოგიის გარეშე თქვენ არ შეგიძლიათ დაინახოთ ვარსკვლავები
10:07
With this technology all of a sudden you can see it.
231
592000
2000
ამ ტექნოლოგიით თქვენ მოულოდნელად ხედავთ მას.
10:09
This technology works by introducing a mirror
232
594000
2000
ეს ტექნოლოგია იყენებს სარკეს
10:11
into the telescope optics system
233
596000
2000
ტელესკოპის ოპტიკურ სისტემაში
10:13
that's continuously changing to counteract what the atmosphere is doing to you.
234
598000
5000
რომელიც მუდმივად ვცლის წინააღმდეგობას რომელსაც ატმოსფერო ახდენს.
10:18
So, it's kind of like very fancy eyeglasses for your telescope.
235
603000
4000
ასე რომ. ეს გავს ძალიან უცნაური სათვალეებია თქვენი ტელესკოპისთვის.
10:22
Now, in the next few slides I'm just going to focus on
236
607000
2000
შემდეგ სლაიდებში მინდა ყურადღება დადავიტანო
10:24
that little square there.
237
609000
2000
პატარა ოთხკუთხედზე
10:26
So, we're only going to look at the stars inside that small square,
238
611000
2000
შვენ დავაკვირდებით ვარსკვლავებს ამ ოთხკუთხედის შიგნით
10:28
although we've looked at all of them.
239
613000
2000
თუმცა ჩვენ ყველა მათგანს ვაკვირდებოდით.
10:30
So, I want to see how these things have moved.
240
615000
2000
მიდა ვნახოთ როგორ მოძრაობენ ისინი
10:32
And over the course of this experiment, these stars
241
617000
2000
ექსპერიმენტის განმავლობაში ამ ობიექტებმა
10:34
have moved a tremendous amount.
242
619000
2000
იმოძრავეს ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში
10:36
So, we've been doing this experiment for 15 years,
243
621000
2000
ეს ექსპერიმენტი 15 წელი გრძელდებოდა,
10:38
and we see the stars go all the way around.
244
623000
2000
და ვნახეთ რომ ვარსკვლავები მოძრაობენ ერთმანეთის გარშემო.
10:40
Now, most astronomers have a favorite star,
245
625000
3000
ახლა ყველა ასტრონომს ყავს საყვარელი ვარსკვლავი
10:43
and mine today is a star that's labeled up there, SO-2.
246
628000
4000
და დღეს ჩემი რჩეულია SO-2 ვარსკვლავი.
10:47
Absolutely my favorite star in the world.
247
632000
2000
ჩემთვის ყველაზე საყვარელი ვარსკვლავი სამყაროში.
10:49
And that's because it goes around in only 15 years.
248
634000
3000
იმიტომ, რომ მისი ბრუნვის ხანგრძლივობა 15 წელია ზუსტად.
10:52
And to give you a sense of how short that is,
249
637000
2000
და გაგრძნობინებს თუ რა მცირე დრო არის ეს.
10:54
the sun takes 200 million years to go around the center of the galaxy.
250
639000
5000
მზეს 200 მილიონი წელი ჭირდება იმისთვის რომ შემოუაროს გალაქტიკის ცენტრს.
10:59
Stars that we knew about before, that were as close to the center of the galaxy
251
644000
3000
ვარსკვლავები რომლებსაც მანამდე ვიცნობდით არ იყო იმდენად ახლოს ცენტრთან
11:02
as possible, take 500 years.
252
647000
2000
დაახლოებით 500 წლის ციკლით
11:04
And this one, this one goes around in a human lifetime.
253
649000
4000
ეს კი ამას რამოდენიმეჯერ ასწრებს ადამიანის ცხოვრების მანძილზე
11:08
That's kind of profound, in a way.
254
653000
2000
ეს წინ გადადგმული ნაბიჯია.
11:10
But it's the key to this experiment. The orbit tells me
255
655000
2000
ეს მნიშვნელოვანია ამ ექსპერიმენტში. ორბიტა მეუბნება
11:12
how much mass is inside a very small radius.
256
657000
4000
თუ რამდენი მასაა ძალიან მცირე რადიუსის შიგნით.
11:16
So, next we see a picture here that shows you
257
661000
3000
ასე რომ, შემდეგი სურათი გვაჩვენებს თუ
11:19
before this experiment the size to which we could
258
664000
2000
რა ზომის დაკვირვება შეგვეძლო ჩვენ
11:21
confine the mass of the center of the galaxy.
259
666000
3000
გალაქტიკის ცენტრში ამ ექსპერიმენტამდე.
11:24
What we knew before is that there was four million
260
669000
2000
ის რაც ვიცოდით მანმდე იყო მზის მასაზე ოთხ მილიონჯერ
11:26
times the mass of the sun inside that circle.
261
671000
3000
მეტი მასა იმ წრის შიგნით.
11:29
And as you can see, there was a lot of other stuff inside that circle.
262
674000
2000
და როგორც ხედავთ იქ იყო უფრო მეტი რამ, იმ წრეში
11:31
You can see a lot of stars.
263
676000
2000
თქვენ ხედავთ ძალიან ბევრ ვარკვლავს.
11:33
So, there was actually lots of alternatives
264
678000
2000
იქ იყო ძალიან ბევრი ალტერნატივა
11:35
to the idea that there was a supermassive black hole at the center of the galaxy,
265
680000
3000
იდეისთვის, რომ იქ არის სუპერმასიური შავი ხვრელი გალაქტიკის ცენტრში,
11:38
because you could put a lot of stuff in there.
266
683000
2000
იმიტომ რომ შუძლებელია ძალიან ბევრი რამის იქ მოთავსება
11:40
But with this experiment, we've confined
267
685000
2000
მაგრამ, ამ ექსპერიმეტით ჩვენ ვნახეთ
11:42
that same mass to a much smaller volume
268
687000
3000
იგივე მასა მოთავსებულია გაცილებით პატარა მოცულობაში
11:45
that's 10,000 times smaller.
269
690000
4000
ათი ათასჯერ უფრო პატარაში.
11:49
And because of that, we've been able to show
270
694000
2000
ამით ჩვენთვის შესაძლებელი გახდა დავამტკიცოთ
11:51
that there is a supermassive black hole there.
271
696000
2000
რომ იქ არის უპერმასიური შავი ხვრელი
11:53
To give you a sense of how small that size is,
272
698000
2000
იმისთვის რომ წარმოვიდგინოთ ეს ზომა
11:55
that's the size of our solar system.
273
700000
2000
ეს არის ჩენი მზის სისტემა
11:57
So, we're cramming four million times the mass of the sun
274
702000
4000
უნდა მოვათავსოთ ოთხ მილონჯერ მეტი მასა ვიდრე მზის მასაა
12:01
into that small volume.
275
706000
2000
ამ მცირე მოცულობაში
12:03
Now, truth in advertising. Right?
276
708000
3000
ახლა კი რეკლამის გარეშე. სიმართლე
12:06
I have told you my job is to get it down to the Schwarzchild radius.
277
711000
3000
მე გითხარით რომ ჩემი დავალება იყო მიმეღწია შვარცშილდის რადიუსისთვის.
12:09
And the truth is, I'm not quite there.
278
714000
2000
სიმართლე ის არის რომ მე ვერ მივაღწიე მას.
12:11
But we actually have no alternative today
279
716000
2000
მაგრამ ჩვენ არ გვაქვს სხვა ალტერნატივა
12:13
to explaining this concentration of mass.
280
718000
3000
რომ ავხსნათ ასეთი მასის კონცენტრაცია.
12:16
And, in fact, it's the best evidence we have to date
281
721000
3000
ფაქტია, ყველაზე საუკეთესო საბუთი რაც დღეს გვაქვს
12:19
for not only existence of a supermassive black hole
282
724000
2000
არა მარტო სუპერ მასიური შავი ხვრელის არსებობაა
12:21
at the center of our own galaxy, but any in our universe.
283
726000
3000
ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში, არამედ ნებისმიერ გალაქტიკის ცენტრში მთელს სამყაროში.
12:24
So, what next? I actually think
284
729000
3000
და შემდეგ რა? მე ვფიქრობ
12:27
this is about as good as we're going to do with today's technology,
285
732000
2000
რომ ეს არის საუკეთესო რაც შეგვიძლია დღევანდელი ტექნოლოგიებით შევძლოთ
12:29
so let's move on with the problem.
286
734000
2000
გავგრძლოთ მუშაობა პრობლემაზე.
12:31
So, what I want to tell you, very briefly,
287
736000
2000
რისი თქმა მინდა ძალიან მოკლედ,
12:33
is a few examples
288
738000
2000
რამოდენიმე მაგალითში
12:35
of the excitement of what we can do today
289
740000
2000
იმის გადმოსაცემად თუ რისი გაკეთებაც შეგვიძლია დღეს
12:37
at the center of the galaxy, now that we know that there is,
290
742000
2000
გალაქტიკის ცენტრში, ვიცით რომ არის
12:39
or at least we believe,
291
744000
2000
ან ყოველ შემთხვევაში გვჯერა,
12:41
that there is a supermassive black hole there.
292
746000
2000
სუპერ მასიური შავი ხვრელის არსებობა.
12:43
And the fun phase of this experiment
293
748000
2000
ამ ექსპერიმენტის ყველაზე მხიარული ფაზა
12:45
is, while we've tested some of our ideas
294
750000
3000
არის ის რომ, გადავამოწმეთ ჩვენი ზოგიერთი წარმოდგენა
12:48
about the consequences of a supermassive black hole
295
753000
2000
სუპერმასიური შავი ხვრელის შესახებ
12:50
being at the center of our galaxy,
296
755000
2000
რომელიც ჩვენი გალაქტიკის ცენტრშია,
12:52
almost every single one
297
757000
2000
თითქმის არც ერთი წარმოდგენა
12:54
has been inconsistent with what we actually see.
298
759000
2000
არ შეესაბემებოდა სინამდვილეს.
12:56
And that's the fun.
299
761000
2000
და ეს სასაცილოა.
12:58
So, let me give you the two examples.
300
763000
2000
მოდით ვნახოთ ორი მათგანი.
13:00
You can ask, "What do you expect
301
765000
2000
თქვენ შეგიძლიათ იკითხოთ, "რას ფიქრობთ
13:02
for the old stars, stars that have been around the center of the galaxy
302
767000
2000
ძველ ვარსკვლავზე, რომელიც მოძრაობს გალაქტიკის ცენტრის გარშემო
13:04
for a long time, they've had plenty of time to interact with the black hole."
303
769000
4000
ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, მათ დიდი დრო ქონდათ, რომ მიახლოვებოდნენ შავ ხვრელს"
13:08
What you expect there is that old stars
304
773000
2000
თქვენ მოელით რომ ძველი ვარსკვლავები
13:10
should be very clustered around the black hole.
305
775000
2000
შეგროვილი უნდა იყოს შავი ხვრელის გარშემო
13:12
You should see a lot of old stars next to that black hole.
306
777000
4000
თქვენ უნდა ნახოთ ძალიან ბევრი ძველი ვარსკვლავი შავი ხვრელის გარშემო.
13:16
Likewise, for the young stars, or in contrast, the young stars,
307
781000
4000
შესაბამისად, ახალგაზრდა ვარსკვლავები
13:20
they just should not be there.
308
785000
2000
არ უნდა იყოს იქ
13:22
A black hole does not make a kind neighbor to a stellar nursery.
309
787000
4000
შავი ხვრელი არ არის კეთილი მეზობელი ვარსკვლავების წარმოებისთვის
13:26
To get a star to form, you need a big ball of gas and dust to collapse.
310
791000
4000
ვარსკვლავის ფორმირებისთვის საჭიროა დიდი ზომის გაზის ბურთი და მტვრის შეკრება
13:30
And it's a very fragile entity.
311
795000
2000
და ეს ძალიან მყიფე ფორმაა.
13:32
And what does the big black hole do?
312
797000
2000
და რას იზამს დიდი შავი ხვრელი?
13:34
It strips that gas cloud apart.
313
799000
2000
ის დაშლის ამ გაზის ღრუბელს ნაწილებათ
13:36
It pulls much stronger on one side than the other
314
801000
2000
ის ძალიან ძლიერია ერთ მხრიდან ვიდრე მეორე
13:38
and the cloud is stripped apart.
315
803000
2000
და ღრუბელიც ნაწილებად იყოფა
13:40
In fact, we anticipated that star formation shouldn't proceed in that environment.
316
805000
3000
ფატია, რომ ვარსკვალების ფორმირება შეუძლებელია მსგავს გარემოში
13:43
So, you shouldn't see young stars.
317
808000
2000
ამიტომაც იქ არ არის ახალგაზრდა ვარსკვლავები
13:45
So, what do we see?
318
810000
2000
მაგრამ რა ვნახეთ ჩვენ
13:47
Using observations that are not the ones I've shown you today,
319
812000
2000
დაკვირვებისას რომლებიც დღეს თქვენთვის არ მიჩვენებია
13:49
we can actually figure out which ones are old and which ones are young.
320
814000
3000
ჩვენ შეგვიძლია გავარკვიოთ რომელი არის ახალგაზრდა და რომელი ძველი
13:52
The old ones are red.
321
817000
2000
ძველი არის წითელი
13:54
The young ones are blue. And the yellow ones, we don't know yet.
322
819000
3000
ახალი არის ლურჯი. და ყვითელი ჯერ არ ვიცით.
13:57
So, you can already see the surprise.
323
822000
2000
აქაც სიურპრიზია
13:59
There is a dearth of old stars.
324
824000
2000
იქ არის ძველი ვარსკვლავების უკმარისობა
14:01
There is an abundance of young stars, so it's the exact opposite of the prediction.
325
826000
4000
იქ არის ახალი ვარსკვლავები, ანუ ჩვენი წინასწარმეტყველება არ გამართლდა.
14:05
So, this is the fun part.
326
830000
2000
რაც საკმაოდ უცნაური და სასიამოვნოა.
14:07
And in fact, today, this is what we're trying to figure out,
327
832000
2000
ფაქტია, ეს ის არის თუ რისი გარკვევაც გვინდა ჩვენ
14:09
this mystery of how do you get --
328
834000
2000
ეს საიდუმლოება თუ როგორ ამოვხსნათ --
14:11
how do you resolve this contradiction.
329
836000
2000
ასეთი წინააღმდეგობები.
14:13
So, in fact, my graduate students
330
838000
2000
ფაქტია, ჩემი სტუდენტები
14:15
are, at this very moment, today, at the telescope,
331
840000
4000
ამ წუთას ტელესკოპთან მუშაობენ
14:19
in Hawaii, making observations to get us
332
844000
3000
ჰავაიში, ატარებენ დავირვებებს, რომლებიც იმედია
14:22
hopefully to the next stage,
333
847000
2000
შემდეგ ნაბიჯებამდე მიგვიყვანს.
14:24
where we can address this question
334
849000
2000
სად შეიძლება ვნახოთ პასუხი
14:26
of why are there so many young stars,
335
851000
2000
იმაზე თუ რატომ არის იქ ამდენი ახალი ვარსკვლავი
14:28
and so few old stars.
336
853000
2000
და ასე ცოტა ძველი.
14:30
To make further progress we really need to look at the orbits
337
855000
2000
იმისთვის რომ გავიგოთ ეს, ჩვენ უნდა გავაგრძელოთ იმვარსკვალვების
14:32
of stars that are much further away.
338
857000
2000
ორბიტებზე დაკვირვება რომლებიც უფრო შორსაა.
14:34
To do that we'll probably need much more
339
859000
2000
ამისათვის ჩვენ უფრო რთული
14:36
sophisticated technology than we have today.
340
861000
2000
ტექნოლოგიები გვჭირდება ვიდრე გვაქვს დღეს
14:38
Because, in truth, while I said we're correcting
341
863000
2000
იმიტომ რომ, როცა ვთქვი რომ ჩვენ ვაკორექტირებთ
14:40
for the Earth's atmosphere, we actually only
342
865000
2000
ატმოსფერულ ზემოქმედებას, ჩვენ მხოლოდ
14:42
correct for half the errors that are introduced.
343
867000
2000
შეცდომების ნახევარს ვასწორებთ.
14:44
We do this by shooting a laser up into the atmosphere,
344
869000
3000
ჩვენ ამას ატმოსფეროში ლაზერის სხივით ვაკეთებთ
14:47
and what we think we can do is if we
345
872000
3000
ვფიქრობ შემდეგში ჩვენ
14:50
shine a few more that we can correct the rest.
346
875000
2000
უფრო მეტ ლაზერს გამოვიყენებთ
14:52
So this is what we hope to do in the next few years.
347
877000
2000
და ეს არის ის რისი იმედიც გვაქვს მომდევნო წლებში.
14:54
And on a much longer time scale,
348
879000
2000
და უფრო შორეული მომავლისთვის
14:56
what we hope to do is build even larger telescopes,
349
881000
3000
გვინდა ავაშენოთ უფრო დიდი ტელესკოპები,
14:59
because, remember, bigger is better in astronomy.
350
884000
3000
იმიტომ რომ, გახსოვდეთ დიდი უკეთესია ასტრონომიისთვის.
15:02
So, we want to build a 30 meter telescope.
351
887000
2000
გვინდა 30 მეტრიანი ტელესკოპის აშენება.
15:04
And with this telescope we should be able to see
352
889000
2000
და ამ ტელესკოპით ჩვენ შეგვიძლია ვნახოთ
15:06
stars that are even closer to the center of the galaxy.
353
891000
3000
ვარსკვლავები რომლებიც უფრო ახლოს არის გალაქტიკის ცენტრთან.
15:09
And we hope to be able to test some of
354
894000
2000
და იმედი გვაქვს შევამოწმოთ
15:11
Einstein's theories of general relativity,
355
896000
3000
აინშტაინის ფარდობითობის თეორიის ზოგიერთი ასპექტები
15:14
some ideas in cosmology about how galaxies form.
356
899000
3000
კოსმოლოგიის ზოგიერთი იდეები გალაქტიკების ფორმირების შესახებ.
15:17
So, we think the future of this experiment
357
902000
2000
ასე რომ, ამ ექსპერიმენტის მომავალი
15:19
is quite exciting.
358
904000
3000
ძალიან მომხიბლველია,
15:22
So, in conclusion, I'm going to show you an animation
359
907000
2000
დასასრულს მე მინდა განახოთ ანიმაცია
15:24
that basically shows you how these
360
909000
2000
თუ როგორ მოძრაობენ ეს ვარსკვლავები
15:26
orbits have been moving, in three dimensions.
361
911000
3000
ორბიტებზე, სამ განზომილებაში.
15:29
And I hope, if nothing else,
362
914000
2000
და იმედი მაქვს, სხვა თუ არა,
15:31
I've convinced you that, one, we do in fact
363
916000
2000
იმაში მაინც დაგარწმუნეთ რომ ფაქტია გვაქვს
15:33
have a supermassive black hole at the center of the galaxy.
364
918000
3000
სუპერმასიური შავი ხვრელი გალაქტიკის ცენტრში.
15:36
And this means that these things do exist in our universe,
365
921000
3000
და ეს იმას ნიშნავს რომ შავი ხვრელები არსებობს ჩვენს სამყაროში,
15:39
and we have to contend with this, we have to explain
366
924000
2000
და ჩვენ ეს უნდა შევისწავლოთ, ავხსნათ თუ
15:41
how you can get these objects in our physical world.
367
926000
3000
როგორ შეიძლება ასეთი ობიექტების ფიზიკურ სამყაროში არსებობა
15:44
Second, we've been able to look at that interaction
368
929000
3000
მეორე, ჩვენ შეგვიძლია დავაკვირდეთ იმას თუ როგორ
15:47
of how supermassive black holes interact,
369
932000
3000
ურთიერთქმედებს სუპერმასიური შავი ხვრელები
15:50
and understand, maybe, the role in which they play
370
935000
4000
და შესაძლოა გავიგოთ მათი როლი
15:54
in shaping what galaxies are, and how they work.
371
939000
3000
გალაქტიკების ფორმირებაში.
15:57
And last but not least,
372
942000
2000
და ბოლო და არა უკანასკნელი,
15:59
none of this would have happened
373
944000
2000
არც ერთი ამათგანი არ მოხდებოდა
16:01
without the advent of the tremendous progress
374
946000
3000
რომ არა დიდი პროგრესი
16:04
that's been made on the technology front.
375
949000
2000
რომელიც გაკეთდა ტექნოლოგიებში
16:06
And we think that this is a field that is moving incredibly fast,
376
951000
4000
და ვფიქრობთ რომ ეს სეფერო საოცრად სწრაფად ვითარდება,
16:10
and holds a lot in store for the future.
377
955000
3000
და ძალიან ბევრს მოველით მისგან მომავალში.
16:13
Thanks very much.
378
958000
2000
დიდი მადლობა
16:15
(Applause)
379
960000
5000
(ტაში)
ABOUT THE SPEAKER
Andrea Ghez - AstronomerAndrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space.
Why you should listen
Seeing the unseen (from 26,000 light-years away) is a specialty of UCLA astronomer Andrea Ghez. From the highest and coldest mountaintop of Hawaii, home of the Keck Observatory telescopes, using bleeding-edge deep-space-scrying technology, Ghez handily confirmed 30 years of suspicions of what lies at the heart of the Milky Way galaxy -- a supermassive black hole, which sends its satellite stars spinning in orbits approaching the speed of light.
Ghez received a MacArthur "genius grant" in 2008 for her work in surmounting the limitations of earthbound telescopes. Early in her career, she developed a technique known as speckle imaging, which combined many short exposures from a telescope into one much-crisper image. Lately she's been using adaptive optics to further sharpen our view from here -- and compile evidence of young stars at the center of the universe.
Andrea Ghez | Speaker | TED.com