TEDGlobal 2009
Andrea Ghez: The hunt for a supermassive black hole
Andrea Ghez: Polowanie na supermasywną czarną dziurę
Filmed:
Readability: 3.4
866,701 views
Wykorzystując nowe dane z teleskopów Keck, Andrea Ghez pokazuje jak zaawansowana optyka adaptatywna pomaga astronomom zrozumieć najbardziej tajemnicze ciała w naszym wszechświecie: Czarne dziury. Andrea Ghez dzieli się dowodami wskazującymi na obecność czarnej dziury w samym centrum Drogi Mlecznej.
Andrea Ghez - Astronomer
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio
Andrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
How do you observe something you can't see?
0
0
3000
Jak obserwować coś czego nie widać?
00:18
This is the basic question of somebody who's interested
1
3000
3000
To jest podstawowe pytanie odkrywców
00:21
in finding and studying black holes.
2
6000
2000
i badaczy czarnych dziur.
00:23
Because black holes are objects
3
8000
2000
Czarne dziury są ciałami
00:25
whose pull of gravity is so intense
4
10000
3000
z silnym przyciąganiem grawitacyjnym,
00:28
that nothing can escape it, not even light,
5
13000
2000
nic im nie ucieknie, nawet światło,
00:30
so you can't see it directly.
6
15000
2000
więc ich nie widać.
00:32
So, my story today about black holes
7
17000
3000
Opowiem dziś o jednej
00:35
is about one particular black hole.
8
20000
2000
konkretnej czarnej dziurze.
00:37
I'm interested in finding whether or not
9
22000
3000
Chcę sprawdzić czy istnieje
00:40
there is a really massive, what we like to call
10
25000
3000
supermasywna czarna dziura
00:43
"supermassive" black hole at the center of our galaxy.
11
28000
3000
w samym centrum naszej galaktyki.
00:46
And the reason this is interesting is that
12
31000
3000
Jest to sprawa bardzo interesująca
00:49
it gives us an opportunity to prove
13
34000
3000
ponieważ dzięki temu możemy sprawdzić
00:52
whether or not these exotic objects really exist.
14
37000
4000
czy takie "egzotyczne" ciała istnieją.
00:56
And second, it gives us the opportunity
15
41000
2000
A po drugie, daje to nam szanse
00:58
to understand how these supermassive black holes
16
43000
3000
na zrozumienie wzajemnego oddziaływania
01:01
interact with their environment,
17
46000
2000
czarnych dziur i ich otoczenia.
01:03
and to understand how they affect the formation and evolution
18
48000
3000
oraz na zrozumienie ich wpływu na ewolucję
01:06
of the galaxies which they reside in.
19
51000
3000
galaktyk w których są obecne.
01:09
So, to begin with,
20
54000
2000
By zebrać dowody
01:11
we need to understand what a black hole is
21
56000
3000
na istnienie czarnej dziury
01:14
so we can understand the proof of a black hole.
22
59000
2000
trzeba zrozumieć czym ona jest.
01:16
So, what is a black hole?
23
61000
2000
Czym jest czarna dziura?
01:18
Well, in many ways a black hole is an incredibly simple object,
24
63000
4000
Jest ona naprawdę prostym ciałem,
01:22
because there are only three characteristics that you can describe:
25
67000
3000
bo są tylko trzy właściwości ją opisujące:
01:25
the mass,
26
70000
2000
masa, spin, oraz ładunek.
01:27
the spin, and the charge.
27
72000
2000
masa, spin, oraz ładunek.
01:29
And I'm going to only talk about the mass.
28
74000
2000
Będę mówić tylko o masie.
01:31
So, in that sense, it's a very simple object.
29
76000
3000
Pod tym względem to proste ciało,
01:34
But in another sense, it's an incredibly complicated object
30
79000
2000
ale inne jego aspekty są skomplikowane
01:36
that we need relatively exotic physics to describe,
31
81000
3000
i potrzebujemy złożonej fizyki aby je opisać.
01:39
and in some sense represents the breakdown of our physical understanding
32
84000
4000
W pewnym sensie wskazuje to na załamanie naszego sposobu
01:43
of the universe.
33
88000
2000
postrzegania wszechświata.
01:45
But today, the way I want you to understand a black hole,
34
90000
2000
Chcę abyście zrozumieli czarną dziurę,
01:47
for the proof of a black hole,
35
92000
2000
a jej istnienia najlepiej dowieść
01:49
is to think of it as an object
36
94000
2000
z właściwości, że jej masa
01:51
whose mass is confined to zero volume.
37
96000
3000
jest zawarta w zerowej objętości
01:54
So, despite the fact that I'm going to talk to you about
38
99000
2000
Mimo tego, że będę mówić
01:56
an object that's supermassive,
39
101000
3000
o obiekcie "supermasywnym"...
01:59
and I'm going to get to what that really means in a moment,
40
104000
2000
Co zaraz dokładnie wytłumaczę...
02:01
it has no finite size.
41
106000
3000
Taki obiekt nie ma policzalnego rozmiaru.
02:04
So, this is a little tricky.
42
109000
2000
Więc jest to trudne.
02:06
But fortunately there is a finite size that you can see,
43
111000
4000
Na szczęście istnieje skończona obserwowalna
02:10
and that's known as the Schwarzschild radius.
44
115000
3000
wielkość - promień Schwarzschilda.
02:13
And that's named after the guy who recognized
45
118000
2000
To na cześć człowieka, który zrozumiał
02:15
why it was such an important radius.
46
120000
2000
dlaczego ten promień jest taki ważny.
02:17
This is a virtual radius, not reality; the black hole has no size.
47
122000
3000
Czarna dziura nie ma określonej wielkości.
02:20
So why is it so important?
48
125000
2000
Ten wirtualny promień nadal jest ważny,
02:22
It's important because it tells us
49
127000
2000
ponieważ wskazuje na to,
02:24
that any object can become a black hole.
50
129000
4000
że czarną dziurą może stać się każdy obiekt.
02:28
That means you, your neighbor, your cellphone,
51
133000
3000
Twój sąsiad, twój telefon komórkowy,
02:31
the auditorium can become a black hole
52
136000
2000
cała ta aula może stać się czarną dziurą
02:33
if you can figure out how to compress it down
53
138000
3000
jeżeli wymyśli się sposób aby ją ścisnąć
02:36
to the size of the Schwarzschild radius.
54
141000
2000
do rozmiaru promienia Schwarzschilda.
02:38
At that point, what's going to happen?
55
143000
3000
Co się wtedy stanie?
02:41
At that point gravity wins.
56
146000
2000
Wtedy grawitacja zacznie zwyciężać.
02:43
Gravity wins over all other known forces.
57
148000
2000
Zwycięży nad wszystkimi znanymi siłami
02:45
And the object is forced to continue to collapse
58
150000
3000
i zmusi to ciało do zapadania się
02:48
to an infinitely small object.
59
153000
2000
do rozmiaru obiektu nieskończenie małego.
02:50
And then it's a black hole.
60
155000
2000
Wtedy będzie to czarna dziura.
02:52
So, if I were to compress the Earth down to the size of a sugar cube,
61
157000
5000
Gdybym ścisnęła Ziemię do rozmiarów kostki cukru,
02:57
it would become a black hole,
62
162000
2000
stałaby się czarną dziurą,
02:59
because the size of a sugar cube is its Schwarzschild radius.
63
164000
4000
bo ten rozmiar jest promieniem Schwarzschilda Ziemi.
03:03
Now, the key here is to figure out what that Schwarzschild radius is.
64
168000
3000
Zrozumienie promienia Schwarzschilda jest kluczowe.
03:06
And it turns out that it's actually pretty simple to figure out.
65
171000
4000
Łatwo jest go zrozumieć.
03:10
It depends only on the mass of the object.
66
175000
2000
Zależy tylko od masy danego ciała.
03:12
Bigger objects have bigger Schwarzschild radii.
67
177000
2000
Dla większych ciał promień Schwarzschilda jest większy.
03:14
Smaller objects have smaller Schwarzschild radii.
68
179000
3000
Dla mniejszych, mniejszy.
03:17
So, if I were to take the sun
69
182000
2000
Słońce ściśnięte do rozmiaru
03:19
and compress it down to the scale of the University of Oxford,
70
184000
3000
Uniwersytetu Oksfordzkiego
03:22
it would become a black hole.
71
187000
3000
zamieniłoby się w czarną dziurę.
03:25
So, now we know what a Schwarzschild radius is.
72
190000
3000
Teraz wiemy czym jest promień Schwarzschilda.
03:28
And it's actually quite a useful concept,
73
193000
2000
Jest to pojęcie dość przydatne,
03:30
because it tells us not only
74
195000
2000
ponieważ informuje nas nie tylko
03:32
when a black hole will form,
75
197000
2000
o warunkach formowania czarnych dziur,
03:34
but it also gives us the key elements for the proof of a black hole.
76
199000
3000
ale też daje dowody na istnienie czarnej dziury.
03:37
I only need two things.
77
202000
2000
Potrzeba tylko dwóch rzeczy.
03:39
I need to understand the mass of the object
78
204000
2000
Trzeba znać masę tego ciała.
03:41
I'm claiming is a black hole,
79
206000
2000
Jeśli twierdzę, że to czarna dziura,
03:43
and what its Schwarzschild radius is.
80
208000
2000
to znam jej promień Schwarzschilda.
03:45
And since the mass determines the Schwarzschild radius,
81
210000
2000
Tylko masa decyduje o promieniu Schwarzschilda
03:47
there is actually only one thing I really need to know.
82
212000
2000
więc muszę znać tylko ją.
03:49
So, my job in convincing you
83
214000
2000
Aby was przekonać,
03:51
that there is a black hole
84
216000
2000
że czarna dziura istnieje
03:53
is to show that there is some object
85
218000
2000
muszę wam pokazać ciało
03:55
that's confined to within its Schwarzschild radius.
86
220000
3000
zawarte w swoim promieniu Schwarzschilda.
03:58
And your job today is to be skeptical.
87
223000
3000
Wy macie być sceptyczni.
04:01
Okay, so, I'm going to talk about no ordinary black hole;
88
226000
4000
Nie będę mówić o zwykłej czarnej dziurze.
04:05
I'm going to talk about supermassive black holes.
89
230000
3000
Ale o supermasywnych czarnych dziurach.
04:08
So, I wanted to say a few words about what an ordinary black hole is,
90
233000
2000
Ale najpierw o zwykłych czarnych dziurach,
04:10
as if there could be such a thing as an ordinary black hole.
91
235000
3000
jeżeli coś takiego istnieje.
04:13
An ordinary black hole is thought to be the end state
92
238000
3000
Zwykła czarna dziura to ostateczny etap
04:16
of a really massive star's life.
93
241000
2000
w życiu masywnej gwiazdy.
04:18
So, if a star starts its life off
94
243000
2000
Jeżeli gwiazda rozpocznie swoje życie
04:20
with much more mass than the mass of the Sun,
95
245000
2000
z niewiele większą masą od masy słońca
04:22
it's going to end its life by exploding
96
247000
3000
to zakończy swój żywot eksplozją
04:25
and leaving behind these beautiful supernova remnants that we see here.
97
250000
3000
zostawiając piękne resztki po supernowej.
04:28
And inside that supernova remnant
98
253000
2000
A wewnątrz tych resztek
04:30
is going to be a little black hole
99
255000
2000
będzie mała czarna dziura
04:32
that has a mass roughly three times the mass of the Sun.
100
257000
3000
o masie trzech Słońc.
04:35
On an astronomical scale
101
260000
2000
W skali astronomicznej,
04:37
that's a very small black hole.
102
262000
2000
to jest bardzo mała czarna dziura.
04:39
Now, what I want to talk about are the supermassive black holes.
103
264000
3000
A teraz o supermasywnych czarnych dziurach.
04:42
And the supermassive black holes are thought to reside at the center of galaxies.
104
267000
4000
Uważa się, że istnieją one w centrach galaktyk.
04:46
And this beautiful picture taken with the Hubble Space Telescope
105
271000
3000
To piękne zdjęcie zrobione przez teleskop Hubble'a
04:49
shows you that galaxies come in all shapes and sizes.
106
274000
3000
pokazuje, że galaktyki mają różne kształty i rozmiary.
04:52
There are big ones. There are little ones.
107
277000
2000
Są duże i są małe.
04:54
Almost every object in that picture there is a galaxy.
108
279000
3000
Prawie każdy obiekt na tym zdjęciu to galaktyka.
04:57
And there is a very nice spiral up in the upper left.
109
282000
3000
W lewym górnym rogu jest ładna galaktyka spiralna.
05:00
And there are a hundred billion stars in that galaxy,
110
285000
4000
W tej galaktyce jest sto miliardów gwiazd,
05:04
just to give you a sense of scale.
111
289000
2000
żeby dać wam pojęcie o skali.
05:06
And all the light that we see from a typical galaxy,
112
291000
2000
Całe światło pochodzące z typowych galaktyk,
05:08
which is the kind of galaxies that we're seeing here,
113
293000
2000
które widzimy właśnie tutaj,
05:10
comes from the light from the stars.
114
295000
2000
jest światłem gwiazd.
05:12
So, we see the galaxy because of the star light.
115
297000
2000
Galaktyki widzimy dzięki światłu gwiazd.
05:14
Now, there are a few relatively exotic galaxies.
116
299000
4000
Jest parę egzotycznych galaktyk.
05:18
I like to call these the prima donna of the galaxy world,
117
303000
3000
Nazywam je "prima donnami"
05:21
because they are kind of show offs.
118
306000
2000
ponieważ lubią się popisywać.
05:23
And we call them active galactic nuclei.
119
308000
2000
To te z aktywnymi jądrami galaktycznymi.
05:25
And we call them that because their nucleus,
120
310000
2000
Nazywamy je tak ponieważ ich jądra
05:27
or their center, are very active.
121
312000
3000
lub inaczej centra, są bardzo aktywne.
05:30
So, at the center there, that's actually where
122
315000
2000
Więc z tego środka,
05:32
most of the starlight comes out from.
123
317000
2000
pochodzi najwięcej gwiezdnego światła.
05:34
And yet, what we actually see is light
124
319000
2000
A jednak, to co widzimy to tak naprawdę światło,
05:36
that can't be explained by the starlight.
125
321000
3000
które nie może pochodzić od gwiazd,
05:39
It's way more energetic.
126
324000
2000
bo posiada większą energię.
05:41
In fact, in a few examples it's like the ones that we're seeing here.
127
326000
2000
Widać tutaj kilka nietypowych przykładów.
05:43
There are also jets emanating out from the center.
128
328000
3000
Są strumienie wyrzucane ze środka,
05:46
Again, a source of energy that's very difficult to explain
129
331000
4000
ciężko jest je wyjaśnić zakładając,
05:50
if you just think that galaxies are composed of stars.
130
335000
2000
że galaktyki są złożone tylko z gwiazd.
05:52
So, what people have thought is that perhaps
131
337000
2000
Istnieje przypuszczenie,
05:54
there are supermassive black holes
132
339000
3000
że są to supermasywne czarne dziury
05:57
which matter is falling on to.
133
342000
3000
na które spada materia.
06:00
So, you can't see the black hole itself,
134
345000
2000
Sama czarna dziura nie jest widoczna,
06:02
but you can convert the gravitational energy of the black hole
135
347000
3000
ale można przetworzyć jej energie grawitacyjną
06:05
into the light we see.
136
350000
2000
w światło widoczne.
06:07
So, there is the thought that maybe supermassive black holes
137
352000
2000
Uważa się, że supermasywne czarne dziury,
06:09
exist at the center of galaxies.
138
354000
2000
istnieją w centrach galaktyk.
06:11
But it's a kind of indirect argument.
139
356000
2000
Ta pośrednia argumentacja
06:13
Nonetheless, it's given rise to the notion
140
358000
2000
dała początek pomysłowi,
06:15
that maybe it's not just these prima donnas
141
360000
3000
że może nie tylko te "Primadonny"
06:18
that have these supermassive black holes,
142
363000
2000
mają supermasywne czarne dziury,
06:20
but rather all galaxies might harbor these
143
365000
3000
ale, że w centrach wszystkich galaktyk
06:23
supermassive black holes at their centers.
144
368000
2000
są supermasywne czarne dziury.
06:25
And if that's the case -- and this is an example of a normal galaxy;
145
370000
3000
Jeżeli tak właśnie jest to w tej zwykłej galaktyce
06:28
what we see is the star light.
146
373000
2000
widzimy światło gwiazd.
06:30
And if there is a supermassive black hole,
147
375000
2000
Jeśli jest tu supermasywna czarna dziura,
06:32
what we need to assume is that it's a black hole on a diet.
148
377000
3000
musimy założyć że jest ona "na diecie".
06:35
Because that is the way to suppress the energetic phenomena that we see
149
380000
3000
Tak można stłumić zjawisko energetyczne widoczne
06:38
in active galactic nuclei.
150
383000
3000
w aktywnych jądrach galaktycznych.
06:41
If we're going to look for these stealth black holes
151
386000
3000
Jeżeli chcemy szukać "ukrytych" czarnych dziur
06:44
at the center of galaxies,
152
389000
2000
w centrum każdej galaktyki,
06:46
the best place to look is in our own galaxy, our Milky Way.
153
391000
4000
najlepszym miejscem jest Droga Mleczna.
06:50
And this is a wide field picture
154
395000
2000
To jest obraz szerokokątny
06:52
taken of the center of the Milky Way.
155
397000
3000
zrobiony centrum Drogi Mlecznej.
06:55
And what we see is a line of stars.
156
400000
3000
Widzimy linię gwiazd.
06:58
And that is because we live in a galaxy which has
157
403000
2000
Żyjemy w galaktyce, której kształt
07:00
a flattened, disk-like structure.
158
405000
2000
przypomina spłaszczony spodek.
07:02
And we live in the middle of it, so when we look towards the center,
159
407000
2000
Żyjemy w środku, więc jak patrzymy w kierunku środka,
07:04
we see this plane which defines the plane of the galaxy,
160
409000
2000
widzimy linię, która odzwierciedla
07:06
or line that defines the plane of the galaxy.
161
411000
4000
płaszczyznę całej galaktyki.
07:10
Now, the advantage of studying our own galaxy
162
415000
3000
Zaletą badania naszej własnej galaktyki
07:13
is it's simply the closest example of the center of a galaxy
163
418000
3000
jest bliskość centra galaktycznego
07:16
that we're ever going to have, because the next closest galaxy
164
421000
2000
ponieważ następna galaktyka
07:18
is 100 times further away.
165
423000
3000
jest 100 razy dalej.
07:21
So, we can see far more detail in our galaxy
166
426000
2000
Widzimy o wiele więcej szczegółów
07:23
than anyplace else.
167
428000
2000
niż gdziekolwiek indziej.
07:25
And as you'll see in a moment, the ability to see detail
168
430000
2000
Jak zaraz zobaczycie, możliwość ujrzenia detali
07:27
is key to this experiment.
169
432000
3000
jest kluczowym elementem takiego eksperymentu.
07:30
So, how do astronomers prove that there is a lot of mass
170
435000
3000
Jak udowodnić, że w małej objętości
07:33
inside a small volume?
171
438000
2000
jest dużo masy?
07:35
Which is the job that I have to show you today.
172
440000
3000
Chcę wam to dzisiaj pokazać.
07:38
And the tool that we use is to watch the way
173
443000
2000
Będziemy śledzić sposób w jaki
07:40
stars orbit the black hole.
174
445000
3000
gwiazdy okrążają czarną dziurę.
07:43
Stars will orbit the black hole
175
448000
2000
Gwiazdy okrążają czarną dziurę
07:45
in the very same way that planets orbit the sun.
176
450000
3000
tak samo jak planety okrążają słońce.
07:48
It's the gravitational pull
177
453000
2000
Przyciąganie grawitacyjne
07:50
that makes these things orbit.
178
455000
2000
sprawia, że krążą one po orbicie.
07:52
If there were no massive objects these things would go flying off,
179
457000
3000
Przy braku masywnych obiektów odleciałyby w przestrzeń,
07:55
or at least go at a much slower rate
180
460000
2000
lub poruszałyby się o wiele wolniej,
07:57
because all that determines how they go around
181
462000
3000
ponieważ o tym decyduje tylko
08:00
is how much mass is inside its orbit.
182
465000
2000
ilość masy wewnątrz ich orbity.
08:02
So, this is great, because remember my job is to show
183
467000
2000
Moim zadaniem jest pokazanie wam,
08:04
there is a lot of mass inside a small volume.
184
469000
2000
że jest dużo masy w małej objętości.
08:06
So, if I know how fast it goes around, I know the mass.
185
471000
3000
Jeśli znam prędkość obiegu, to wiem jaka jest masa.
08:09
And if I know the scale of the orbit I know the radius.
186
474000
3000
Znając wielkość orbity znam też promień.
08:12
So, I want to see the stars
187
477000
2000
Więc chcę zobaczyć gwiazdy
08:14
that are as close to the center of the galaxy as possible.
188
479000
2000
jak najbliżej środka galaktyki.
08:16
Because I want to show there is a mass inside as small a region as possible.
189
481000
4000
Chcę znaleźć masę wewnątrz najmniejszej możliwej przestrzeni.
08:20
So, this means that I want to see a lot of detail.
190
485000
3000
Muszę widzieć wiele szczegółów.
08:23
And that's the reason that for this experiment we've used
191
488000
2000
Użyliśmy do tego eksperymentu
08:25
the world's largest telescope.
192
490000
2000
największego teleskopu na Ziemi.
08:27
This is the Keck observatory. It hosts two telescopes
193
492000
3000
Obserwatorium Keck ma dwa teleskopy
08:30
with a mirror 10 meters, which is roughly
194
495000
2000
z dziesięciometrowymi lustrami.
08:32
the diameter of a tennis court.
195
497000
2000
To średnica kortu tenisowego.
08:34
Now, this is wonderful,
196
499000
2000
To wspaniałe,
08:36
because the campaign promise
197
501000
2000
bo główną właściwością
08:38
of large telescopes is that is that the bigger the telescope,
198
503000
3000
wielkich teleskopów jest ich zdolność
08:41
the smaller the detail that we can see.
199
506000
4000
do ujrzenia szczegółów.
08:45
But it turns out these telescopes, or any telescope on the ground
200
510000
3000
Jest jednak pewien problem
08:48
has had a little bit of a challenge living up to this campaign promise.
201
513000
4000
z naziemnymi teleskopami.
08:52
And that is because of the atmosphere.
202
517000
2000
Problem jest związany z atmosferą.
08:54
Atmosphere is great for us; it allows us
203
519000
2000
Atmosfera jest dla nas bardzo ważna.
08:56
to survive here on Earth.
204
521000
2000
Pozwala przetrwać na Ziemi.
08:58
But it's relatively challenging for astronomers
205
523000
3000
Jest też wyzwaniem dla astronomów,
09:01
who want to look through the atmosphere to astronomical sources.
206
526000
4000
którzy chcą spojrzeć na obiekty kosmiczne.
09:05
So, to give you a sense of what this is like,
207
530000
2000
Powiem wam, że jest to jak
09:07
it's actually like looking at a pebble
208
532000
2000
patrzenie na kamyczek
09:09
at the bottom of a stream.
209
534000
2000
na dnie strumyka.
09:11
Looking at the pebble on the bottom of the stream,
210
536000
2000
Gdy patrzymy na taki kamyczek widzimy,
09:13
the stream is continuously moving and turbulent,
211
538000
3000
że strumień jest w ciągłym ruchu
09:16
and that makes it very difficult to see the pebble on the bottom of the stream.
212
541000
4000
i dlatego trudno ujrzeć kamyczek na dnie.
09:20
Very much in the same way, it's very difficult
213
545000
2000
Podobnie jest ze spoglądaniem w kosmos,
09:22
to see astronomical sources, because of the
214
547000
2000
ponieważ atmosfera
09:24
atmosphere that's continuously moving by.
215
549000
2000
cały czas jest w ruchu.
09:26
So, I've spent a lot of my career working on ways
216
551000
3000
Poświęciłam dużo czasu na opracowanie sposobów
09:29
to correct for the atmosphere, to give us a cleaner view.
217
554000
3000
wzięcia poprawki na atmosferę dla lepszego obrazu.
09:32
And that buys us about a factor of 20.
218
557000
3000
To dało nam 20- krotne polepszenie widoczności.
09:35
And I think all of you can agree that if you can
219
560000
2000
Możecie się chyba zgodzić,
09:37
figure out how to improve life by a factor of 20,
220
562000
3000
że 20- krotne polepszenie jakości życia
09:40
you've probably improved your lifestyle by a lot,
221
565000
2000
byłoby bardzo korzystne.
09:42
say your salary, you'd notice, or your kids, you'd notice.
222
567000
5000
podwyższenie pensji, lub lepsze dzieciaki.
09:47
And this animation here shows you one example of
223
572000
2000
Ta animacja pokazuje techniki jakie wykorzystujemy.
09:49
the techniques that we use, called adaptive optics.
224
574000
3000
To optyka adaptatywna.
09:52
You're seeing an animation that goes between
225
577000
2000
Teraz widać obraz jaki powstaje
09:54
an example of what you would see if you don't use this technique --
226
579000
3000
bez użycia tej techniki.
09:57
in other words, just a picture that shows the stars --
227
582000
3000
Po prostu obraz gwiazd.
10:00
and the box is centered on the center of the galaxy,
228
585000
2000
Ramka jest nad centrum galaktyki,
10:02
where we think the black hole is.
229
587000
2000
tam gdzie ma być czarna dziura.
10:04
So, without this technology you can't see the stars.
230
589000
3000
Bez tej technologii nie widać gwiazd.
10:07
With this technology all of a sudden you can see it.
231
592000
2000
Dzięki niej można wiele zobaczyć.
10:09
This technology works by introducing a mirror
232
594000
2000
W optyce teleskopu jest lustro,
10:11
into the telescope optics system
233
596000
2000
które zmienia położenie tak
10:13
that's continuously changing to counteract what the atmosphere is doing to you.
234
598000
5000
by niwelować wpływ atmosfery.
10:18
So, it's kind of like very fancy eyeglasses for your telescope.
235
603000
4000
Jak okulary optyczne dla teleskopu.
10:22
Now, in the next few slides I'm just going to focus on
236
607000
2000
Następne slajdy skupią się
10:24
that little square there.
237
609000
2000
na tym małym kwadraciku.
10:26
So, we're only going to look at the stars inside that small square,
238
611000
2000
Przyjrzymy się gwiazdom tam występującym,
10:28
although we've looked at all of them.
239
613000
2000
chociaż wszystkie już widzieliśmy.
10:30
So, I want to see how these things have moved.
240
615000
2000
Chcę zobaczyć się przemieściły.
10:32
And over the course of this experiment, these stars
241
617000
2000
W czasie trwania eksperymentu te gwiazdy
10:34
have moved a tremendous amount.
242
619000
2000
przemieściły się na niesamowity dystans.
10:36
So, we've been doing this experiment for 15 years,
243
621000
2000
Prowadzimy obserwacje od 15 lat
10:38
and we see the stars go all the way around.
244
623000
2000
i widzimy, że gwiazdy wykonują całkowite okrążenie.
10:40
Now, most astronomers have a favorite star,
245
625000
3000
Większość astronomów ma ulubioną gwiazdę,
10:43
and mine today is a star that's labeled up there, SO-2.
246
628000
4000
dzisiaj moją ulubioną gwiazdą jest gwiazda SO-2.
10:47
Absolutely my favorite star in the world.
247
632000
2000
Jest moją ulubioną gwiazdą,
10:49
And that's because it goes around in only 15 years.
248
634000
3000
bo wykonuje okrążenie tylko w 15 lat.
10:52
And to give you a sense of how short that is,
249
637000
2000
To bardzo krótki okres,
10:54
the sun takes 200 million years to go around the center of the galaxy.
250
639000
5000
Słońcu okrążenie Galaktyki zajmuje 200 milionów lat.
10:59
Stars that we knew about before, that were as close to the center of the galaxy
251
644000
3000
Gwiazdy odkryte wcześniej, wtedy najbliższe środka galaktyki
11:02
as possible, take 500 years.
252
647000
2000
robią okrążenie w 500 lat.
11:04
And this one, this one goes around in a human lifetime.
253
649000
4000
A ta gwiazda, robi okrążenie w ciągu ludzkiego życia.
11:08
That's kind of profound, in a way.
254
653000
2000
To skłania do przemyśleń.
11:10
But it's the key to this experiment. The orbit tells me
255
655000
2000
To klucz do naszego eksperymentu.
11:12
how much mass is inside a very small radius.
256
657000
4000
Orbita tej gwiazdy mówi jaka masa jest w jej promieniu.
11:16
So, next we see a picture here that shows you
257
661000
3000
Kolejne zdjęcie pokazuje obszar w jakim
11:19
before this experiment the size to which we could
258
664000
2000
przed tym eksperymentem mogliśmy
11:21
confine the mass of the center of the galaxy.
259
666000
3000
zawrzeć masę centrum Galaktyki.
11:24
What we knew before is that there was four million
260
669000
2000
Wcześniej wiedzieliśmy, że w tym kole
11:26
times the mass of the sun inside that circle.
261
671000
3000
była masa rzędu 4 milionów mas Słońca.
11:29
And as you can see, there was a lot of other stuff inside that circle.
262
674000
2000
Dużo rzeczy jest zawartych w tym okręgu.
11:31
You can see a lot of stars.
263
676000
2000
Widać dużą ilość gwiazd.
11:33
So, there was actually lots of alternatives
264
678000
2000
Było wiele alternatywnych teorii
11:35
to the idea that there was a supermassive black hole at the center of the galaxy,
265
680000
3000
o supermasywnej czarnej dziurze
11:38
because you could put a lot of stuff in there.
266
683000
2000
bo zmieści się tam wiele rzeczy.
11:40
But with this experiment, we've confined
267
685000
2000
Dzięki eksperymentowi zdołaliśmy umieścić
11:42
that same mass to a much smaller volume
268
687000
3000
taką samą masę w o wiele mniejszej przestrzeni.
11:45
that's 10,000 times smaller.
269
690000
4000
Jest to obszar ponad 10 tysięcy razy mniejszy.
11:49
And because of that, we've been able to show
270
694000
2000
I w ten sposób mogliśmy wykazać
11:51
that there is a supermassive black hole there.
271
696000
2000
obecność supermasywnej czarnej dziury.
11:53
To give you a sense of how small that size is,
272
698000
2000
Jest to przestrzeń
11:55
that's the size of our solar system.
273
700000
2000
rozmiarów Układu Słonecznego.
11:57
So, we're cramming four million times the mass of the sun
274
702000
4000
4 miliony mas Słońca wciśnięte
12:01
into that small volume.
275
706000
2000
w tak małą objętość.
12:03
Now, truth in advertising. Right?
276
708000
3000
A teraz cała prawda.
12:06
I have told you my job is to get it down to the Schwarzchild radius.
277
711000
3000
Chcę ograniczyć ten obszar do promienia Schwarzschilda,
12:09
And the truth is, I'm not quite there.
278
714000
2000
a jeszcze nie udało mi się tego zrobić.
12:11
But we actually have no alternative today
279
716000
2000
Ale dzisiaj nie mamy innego wyjaśnienia
12:13
to explaining this concentration of mass.
280
718000
3000
na takie skupienie masy.
12:16
And, in fact, it's the best evidence we have to date
281
721000
3000
Jest to najlepszy dowód
12:19
for not only existence of a supermassive black hole
282
724000
2000
na istnienie supermasywnej czarnej dziury,
12:21
at the center of our own galaxy, but any in our universe.
283
726000
3000
w centrum Galaktyki oraz we wszechświecie.
12:24
So, what next? I actually think
284
729000
3000
Co dalej?
12:27
this is about as good as we're going to do with today's technology,
285
732000
2000
To wszystko co możemy osiągnąć z nasza technologią.
12:29
so let's move on with the problem.
286
734000
2000
Podążajmy dalej w tym kierunku.
12:31
So, what I want to tell you, very briefly,
287
736000
2000
Chcę wam opowiedzieć
12:33
is a few examples
288
738000
2000
w paru przykładach
12:35
of the excitement of what we can do today
289
740000
2000
o tym co możemy dzisiaj zrobić
12:37
at the center of the galaxy, now that we know that there is,
290
742000
2000
gdy już wiemy czy wierzymy,
12:39
or at least we believe,
291
744000
2000
że w centrum naszej galaktyki
12:41
that there is a supermassive black hole there.
292
746000
2000
jest supermasywna czarna dziura.
12:43
And the fun phase of this experiment
293
748000
2000
Najbardziej zabawne jest to,
12:45
is, while we've tested some of our ideas
294
750000
3000
że chociaż przetestowaliśmy wiele pomysłów
12:48
about the consequences of a supermassive black hole
295
753000
2000
na konsekwencje jej istnienia
12:50
being at the center of our galaxy,
296
755000
2000
w centrum naszej galaktyki,
12:52
almost every single one
297
757000
2000
to żaden z nich
12:54
has been inconsistent with what we actually see.
298
759000
2000
nie zgadza się z danymi obserwacyjnymi.
12:56
And that's the fun.
299
761000
2000
Dlatego to takie ciekawe.
12:58
So, let me give you the two examples.
300
763000
2000
Dam wam dwa przykłady.
13:00
You can ask, "What do you expect
301
765000
2000
Czego można oczekiwać od
13:02
for the old stars, stars that have been around the center of the galaxy
302
767000
2000
starych gwiazd blisko środka galaktyki?
13:04
for a long time, they've had plenty of time to interact with the black hole."
303
769000
4000
Przez długi czas oddziaływały z czarną dziurą.
13:08
What you expect there is that old stars
304
773000
2000
Można się spodziewać,
13:10
should be very clustered around the black hole.
305
775000
2000
że będą skupione wokół niej.
13:12
You should see a lot of old stars next to that black hole.
306
777000
4000
W pobliżu czarnej dziury powinno być dużo starych gwiazd.
13:16
Likewise, for the young stars, or in contrast, the young stars,
307
781000
4000
Nie powinno być tam za to młodych gwiazd.
13:20
they just should not be there.
308
785000
2000
Nie powinno być tam za to młodych gwiazd.
13:22
A black hole does not make a kind neighbor to a stellar nursery.
309
787000
4000
Czarna dziura nie jest dobrym sąsiadem dla obłoku molekularnego.
13:26
To get a star to form, you need a big ball of gas and dust to collapse.
310
791000
4000
Aby powstała gwiazda, potrzebna jest chmura gazu, która się zapadnie.
13:30
And it's a very fragile entity.
311
795000
2000
Taka chmura jest bardzo delikatna.
13:32
And what does the big black hole do?
312
797000
2000
A co robi czarna dziura?
13:34
It strips that gas cloud apart.
313
799000
2000
Rozrywa taką chmurę.
13:36
It pulls much stronger on one side than the other
314
801000
2000
Oddziałuje silniej z jednej strony,
13:38
and the cloud is stripped apart.
315
803000
2000
aż chmura zostaje rozdarta.
13:40
In fact, we anticipated that star formation shouldn't proceed in that environment.
316
805000
3000
Zakładaliśmy, że gwiazdy nie powinny się tam tworzyć.
13:43
So, you shouldn't see young stars.
317
808000
2000
Nie powinno tam być młodych gwiazd.
13:45
So, what do we see?
318
810000
2000
Ale co widzimy?
13:47
Using observations that are not the ones I've shown you today,
319
812000
2000
Inne metody obserwacyjne
13:49
we can actually figure out which ones are old and which ones are young.
320
814000
3000
pozwalają nam ustalić wiek gwiazd.
13:52
The old ones are red.
321
817000
2000
Stare mają kolor czerwony.
13:54
The young ones are blue. And the yellow ones, we don't know yet.
322
819000
3000
Młode są niebieskie, a co do żółtych to jeszcze nie wiemy.
13:57
So, you can already see the surprise.
323
822000
2000
To niespodzianka,
13:59
There is a dearth of old stars.
324
824000
2000
że widzimy mało starych gwiazd.
14:01
There is an abundance of young stars, so it's the exact opposite of the prediction.
325
826000
4000
Jest duża ilość młodych gwiazd.
14:05
So, this is the fun part.
326
830000
2000
Tu zaczyna się zabawa.
14:07
And in fact, today, this is what we're trying to figure out,
327
832000
2000
Teraz staramy się to wytłumaczyć
14:09
this mystery of how do you get --
328
834000
2000
chcemy odkryć jak pogodzić
14:11
how do you resolve this contradiction.
329
836000
2000
tą sprzeczność.
14:13
So, in fact, my graduate students
330
838000
2000
Moi studenci nawet teraz
14:15
are, at this very moment, today, at the telescope,
331
840000
4000
siedzą przed teleskopem na Hawajach.
14:19
in Hawaii, making observations to get us
332
844000
3000
Prowadzą oni badania,
14:22
hopefully to the next stage,
333
847000
2000
które kiedyś przeniosą nas w kolejny etap.
14:24
where we can address this question
334
849000
2000
Będziemy wtedy mogli zgłębić tajemnicę
14:26
of why are there so many young stars,
335
851000
2000
występowania większej ilości
14:28
and so few old stars.
336
853000
2000
młodych gwiazd niż starych.
14:30
To make further progress we really need to look at the orbits
337
855000
2000
Teraz musimy przyjrzeć się orbitom
14:32
of stars that are much further away.
338
857000
2000
gwiazd, które znajdują się o wiele dalej.
14:34
To do that we'll probably need much more
339
859000
2000
Będziemy potrzebowali o wiele bardziej
14:36
sophisticated technology than we have today.
340
861000
2000
zaawansowanej technologii.
14:38
Because, in truth, while I said we're correcting
341
863000
2000
Mówiłam, że potrafimy kompensować
14:40
for the Earth's atmosphere, we actually only
342
865000
2000
szum ziemskiej atmosfery, ale tak naprawdę
14:42
correct for half the errors that are introduced.
343
867000
2000
kompensujemy tylko 50% błędu.
14:44
We do this by shooting a laser up into the atmosphere,
344
869000
3000
Robimy to z użyciem lasera skierowanego w atmosferę.
14:47
and what we think we can do is if we
345
872000
3000
Jeśli uda się użyć więcej takich laserów
14:50
shine a few more that we can correct the rest.
346
875000
2000
to będziemy w stanie widzieć jeszcze lepiej.
14:52
So this is what we hope to do in the next few years.
347
877000
2000
Będziemy nad tym pracować w następnych latach.
14:54
And on a much longer time scale,
348
879000
2000
A w dalszej przyszłości,
14:56
what we hope to do is build even larger telescopes,
349
881000
3000
chcielibyśmy zbudować jeszcze większe teleskopy.
14:59
because, remember, bigger is better in astronomy.
350
884000
3000
W astronomii panuje zasada "im większe, tym lepsze".
15:02
So, we want to build a 30 meter telescope.
351
887000
2000
Chcemy zbudować teleskop trzydziestometrowy.
15:04
And with this telescope we should be able to see
352
889000
2000
Z takim teleskopem będziemy mogli ujrzeć
15:06
stars that are even closer to the center of the galaxy.
353
891000
3000
gwiazdy jeszcze bliżej centrum Galaktyki.
15:09
And we hope to be able to test some of
354
894000
2000
Chcielibyśmy przetestować niektóre teorie
15:11
Einstein's theories of general relativity,
355
896000
3000
względności Einsteina i teorie kosmologiczne
15:14
some ideas in cosmology about how galaxies form.
356
899000
3000
związane z formowaniem galaktyk.
15:17
So, we think the future of this experiment
357
902000
2000
Uważamy, że przyszłość tego eksperymentu
15:19
is quite exciting.
358
904000
3000
jest ekscytująca.
15:22
So, in conclusion, I'm going to show you an animation
359
907000
2000
Na koniec animacja,
15:24
that basically shows you how these
360
909000
2000
która pokazuje przemieszczanie się orbit
15:26
orbits have been moving, in three dimensions.
361
911000
3000
w trzech wymiarach.
15:29
And I hope, if nothing else,
362
914000
2000
Mam nadzieję,
15:31
I've convinced you that, one, we do in fact
363
916000
2000
że udało mi się was przekonać
15:33
have a supermassive black hole at the center of the galaxy.
364
918000
3000
że w Galaktyce jest supermasywna czarna dziura.
15:36
And this means that these things do exist in our universe,
365
921000
3000
Co oznacza, że takie ciała istnieją we Wszechświecie,
15:39
and we have to contend with this, we have to explain
366
924000
2000
i musimy wytłumaczyć
15:41
how you can get these objects in our physical world.
367
926000
3000
jak takie one powstają.
15:44
Second, we've been able to look at that interaction
368
929000
3000
Mieliśmy możliwość obejrzenia
15:47
of how supermassive black holes interact,
369
932000
3000
oddziaływania czarnych dziur
15:50
and understand, maybe, the role in which they play
370
935000
4000
i zrozumienia jaką grają rolę
15:54
in shaping what galaxies are, and how they work.
371
939000
3000
w kształtowaniu galaktyk.
15:57
And last but not least,
372
942000
2000
Podsumowując,
15:59
none of this would have happened
373
944000
2000
nasze obserwacje nie byłyby możliwe
16:01
without the advent of the tremendous progress
374
946000
3000
gdyby nie ogromny postęp
16:04
that's been made on the technology front.
375
949000
2000
w sferze technologicznej.
16:06
And we think that this is a field that is moving incredibly fast,
376
951000
4000
To dziedzina, która zmienia się bardzo szybko
16:10
and holds a lot in store for the future.
377
955000
3000
otwierając szanse i możliwości na przyszłość.
16:13
Thanks very much.
378
958000
2000
Dziękuje bardzo.
16:15
(Applause)
379
960000
5000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Andrea Ghez - AstronomerAndrea Ghez is a stargazing detective, tracking the visible and invisible forces lurking in the vastness of interstellar space.
Why you should listen
Seeing the unseen (from 26,000 light-years away) is a specialty of UCLA astronomer Andrea Ghez. From the highest and coldest mountaintop of Hawaii, home of the Keck Observatory telescopes, using bleeding-edge deep-space-scrying technology, Ghez handily confirmed 30 years of suspicions of what lies at the heart of the Milky Way galaxy -- a supermassive black hole, which sends its satellite stars spinning in orbits approaching the speed of light.
Ghez received a MacArthur "genius grant" in 2008 for her work in surmounting the limitations of earthbound telescopes. Early in her career, she developed a technique known as speckle imaging, which combined many short exposures from a telescope into one much-crisper image. Lately she's been using adaptive optics to further sharpen our view from here -- and compile evidence of young stars at the center of the universe.
Andrea Ghez | Speaker | TED.com