Karissa Sanbonmatsu: The biology of gender, from DNA to the brain
کاریسا سانبۆنماتسو: زیندەوەرزانی ڕەگەز، لە دی ئێن ئەیەوە بۆ مێشک
Karissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
with X, with XY or with XXX.
بە ئێکس، لەگەڵ ئێکس وای و سێ ئێکس.
about our chromosomes,
to find fantastic exceptions
دۆزینەوەی ئەوانەی
that makes us women.
کە ئەمانکات بە ژن.
from last century
پێشترتان بیستبێت
at math than women
لە ژنان باشترن
about three times smaller
سێ هێندە بچووکترە
dumber than an elephant ...
بێمێشکتر بێت لە فیلێک..
of female neuroscientists
زانایانی مێشکزانی هەیە
between female and male brains
مێشکی نێرینە و مێینەکاندا
is like a patchwork mosaic --
زەغرەفەیەک وایە --
and a few male patches.
کەمێکیش بەشی نێرینە.
what does it mean to be a woman?
ژن بوون واتای چییە؟
thinking about almost my entire life.
بیرم لێکردۆتەوە.
who happens to be transgender,
من ژنێکم و ڕەگەزم گۆڕیوە،
for a biological basis of gender.
جێندەر ئەگەڕێم.
at the front edge of science
لێواری پێشەوەی زانست
on the biomarkers that define gender.
کە پێناسەی جێندەر ئەکەن.
neuroscience, physiology and psychology,
زانستی دەماری، کارئەندام زانی، و دەروونناسیدا
exactly how gender works.
ڕەەگەز چۆن دیاری دەکرێت.
share a common connection --
پەیوەندییەکی هاوبەشییان هەیە --
we're studying how DNA activity
تیشک ئەخەینە سەر ئەوەی چۆن چالاکی دی ئێن ئەی
and permanently change,
هەمیشەیی گۆڕانکاری بەسەردا بێت،
هەر وەک خۆی ئەمێنێتەوە.
that winds up inside our cells.
کە لەناو خانەکانماندا لەیەک ئاڵۆسکاوە.
into these knot-like things --
ئەئاڵۆسکێت --
how those DNA knots are formed.
ئەهێنن بەسەر درووستبوونی ئەو گرێیانەدا.
contraptions building things,
شتگەلێکی جیاواز بنیات ئەنێن،
to make life happen.
بۆ ئەوەی ژیان بهێننە دی.
the DNA and making RNA.
دی ئێن ئەی و درووستکردنی ئاڕ ئێن ئەیە.
a huge sac of neurotransmitters
دەماری هەڵئەگرێت
for this kind of work?
بۆ ئەم جۆرە کارە؟
things about our cells
خانەکانمان ئەوەیە کە
are actually biodegradable.
and then rebuilt every single day.
دواتر دووبارە بنیات ئەنرێتەوە.
and the traveling carnival
گەرنەڤاڵە گەڕۆکەکە ئەوەیە کە
that rebuild the rides each day.
هەموو ڕۆژێک بنیاتی ئەنێنەوە.
no such skilled craftsmen,
پیشەوەرە شارەزایانە نییە،
written in the plans,
لە پلانەکانا بۆیان دانراوە،
nook and cranny inside our cells.
پێکهاتەیەکی ناو خانەکانمان.
our brain cells
خانەکانی مێشکمان
anything past one day?
زیاتری بیر ئەبێت؟
that does not dissolve.
کە ناتوێتەوە.
that something happened,
can't be in the sequence;
بە ڕێزبەندی بێت؛
or a new eyeball every single day.
یان چاوێکی ترمان بۆ درووستبێت.
کاریان دەستپێئەکات.
سەیریان بکەیت.
in our life happens,
لە ژیانمانا،
don't affect the sequence of DNA,
سەر ڕیزبەندی دی ئێن ئەی،
machines that reduce stress.
کە فشاری دەروونی زیاد ئەکەن.
gets wound up into a knot,
بە گرێیەک، و
can't read the plans they need
ناتوانن ئەو پلانانە بخوێننەوە کە پێویستیانە
فشاری دەروونی کەم ئەکەنەوە.
what's happening on the microscale.
ئەوەیە کە ڕووئەیات لەسەر ئاستێکی بچووک.
the ability to deal with stress,
لەگەڵ فشاری دەروونی لەدەست ئەیەیت، و
what happens in the past.
لە ڕابردوودا چی ڕوویداوە.
was happening to me
بەسەر من هاتبێت
گۆڕینی ڕەگەزی خۆم.
ژنەوە سەیریان ئەکردم.
how many things I try,
really see me as a woman.
سەیرم ناکات.
is everything,
هەمووشتێکە، و
snickering in the hallways,
after transition.
کە قسەم بۆ خەڵک کرد.
around my experience eight years ago.
بەهۆی ئەزموونەکەی هەشت ساڵ لەمەوبەرم.
I've had therapy so I'm OK --
چارەسەری دەروونیم وەرگرت بۆیە باشم --
space physics,
فیزیای گەردوونی،
to get to the bottom of things, so --
بچمە بنج و بناوانی هەموو شتەکان، بۆیە --
fascinating research papers.
سەرنجڕاکێشم دۆزییەوە.
are not always bad.
هەمووکات شتێکی خراپ نین.
with exquisite precision.
پرۆگرام ئەکات.
into newborn babies.
بە مناڵی نوێ.
thousands of DNA decisions to happen.
بڕیارە لەسەر ئاستی دی ئێن ئەی.
ببێت بە خانەیەکی خوێن؟
at different times during pregnancy.
کاتی دووگیانیدا دەدرێن.
some in the second trimester
هەندێک لە سێ مانگی دووەم و
DNA decision-making,
دی ئێن ئەی تێبگەین،
of knot formation in atomic detail.
گرێکان بکەین لەسەر ئاستی گەردیلەیی.
microscopes can't see this.
توانای بینینی ئەمەی نیە.
to simulate these on a computer?
ئەمانە ببزوێنین؟
a million computers to do that.
کۆمپیتەر ئەبێت.
at Los Alamos Labs --
لۆس ئالامۆس --
connected in a giant warehouse.
زەبەلاحدا لەیەکتر بەستراون.
making up an entire gene
جینێکی تەواوەتی پێکئەهێنێت
گرێیەکی دیاریکراو.
an entire gene of DNA --
جینێکی تەواو بکەنەوە --
performed to date.
زیندەگەردی هەتا ئێستا کرابێت.
to understand the unsolved problem
لە پرسیارە وەڵامنەدراوەکە
the formation of these knots.
سەر درووستکردنی ئەم گرێیانە.
can be seen beautifully in calico cats.
بەجوانی لە پشیلەی کالیکۆیا دابینرێت.
just a tiny little kitten embryo
in our brains and in cancer.
لە شێرپەنجەشدا ڕووئەیات.
disability and breast cancer.
بیری و شێرپەنجەی مەمک.
also happen in other parts of the body.
لە بەشەکانی لەشیشماندا ڕووئەیەن.
transform into either female or male
دەکرێت ببێت بە هی مێینە یان نێرینە
during the second trimester of pregnancy.
لە دووەم مانگی دووگیانیدا.
to transform one way,
سەرەتاییەکە بەلایەکدا گۆڕاوە
to transform the other way.
on stress, anxiety, depression --
دڵەڕاوکێ، خەمۆکی --
effect on your DNA?
لەسەر دی ئێن ئەی هەبێت؟
key data from mice models.
نموونە وەرگیراوەکانی مشک.
like the Dalai Lama?
تێڕامان بکەن؟
like Jedi Master Yoda?
وەک یۆدای مامۆستای جێدای؟
must feel the force flow, hm.
ئەبێت هەست بە هێز بکات، هم.
since that talk back in Italy
دوای وتارەکەی ئەوجارەم لە ئیتاڵیا
supportive parents
دایک و باوکێکی پشتیوانکەر و
and hope to help others.
خەڵکی تر.
لەدەست ئەکەم.
but it also raises awareness.
بەڵام وشیاریش بەرز ئەکاتەوە.
away from taking their own lives.
وایان لێبێت خۆیان بکوژن.
like you have no other option,
کە هیچ هەڵبژاردنێکی ترت نییە،
in a support group.
گرووپێکی پشتیوانیکردنەوە.
but you know pain of isolation,
بەڵام ئازاری دابڕان ئەزانیت،
do develop differently in the womb,
جیاواز پەرە ئەستێنن لە مێشکدا،
this innate sense of being a woman.
ناوەکییە بیات بە ئێمەی مێینە.
of commonality that makes us women.
هەبوونی خاڵی هاوبەشەبێت بمانکات بە ژن.
shapes and sizes
may not be the right question.
لەوانەیە پرسیارێکی درووست نەبێت.
what it means to be a calico cat.
واتای چییە پشیلەیەکی کالیکۆ بیت.
means accepting ourselves
ئەوەبێت خۆمان قبوڵ بکەین
ABOUT THE SPEAKER
Karissa Sanbonmatsu - Structural biologistKarissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place.
Why you should listen
Dr. Karissa Sanbonmatsu is a principal investigator at Los Alamos National Laboratory and the New Mexico Consortium, funded by the National Institutes of Health and the National Science Foundation.
As a principal investigator, Sanbonmatsu has advanced our understanding of the mechanism of the ribosome, antibiotics and riboswitches. She published some of the first structural studies of epigenetic long non-coding RNAs and is currently studying the mechanism of epigenetic effects involving chromatin architecture. She uses a combination of wetlab biochemistry, supercomputers and cryogenic electron microscopy to investigate mechanism in atomistic detail. She is on the board of Equality New Mexico and the Gender Identity Center and is an advocate for LGBT people in the sciences.
Karissa Sanbonmatsu | Speaker | TED.com