TEDWomen 2018
Karissa Sanbonmatsu: The biology of gender, from DNA to the brain
Кариса Санбонматсу: Биологијата на родот-од ДНК до мозокот.
Filmed:
Readability: 4.4
2,235,281 views
Како всушност функционира родот? Не се само хромозомите, вели биологот Кариса Санбонматсу. Во својот визионерски говор, таа споделува нови откритија од областа на епигенетиката, научна гранка која го проучува начинот на кој дејството на ДНК може трајно да се измени под влијание на социјални фактори како трауми или начин на исхрана. Дознајте како животните искуства влијаат на гените и што значи тоа за да се разбере концептот на родот.
Karissa Sanbonmatsu - Structural biologist
Karissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place. Full bio
Karissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:14
So what does it mean to be a woman?
0
2595
3546
Што значи да се биде жена?
00:19
We all have XX chromosomes, right?
1
7341
2480
Сите ние имаме ХХ хромозоми, нели?
00:22
Actually, that's not true.
2
10496
1520
Всушност, не е така.
00:25
Some women are mosaics.
3
13016
1736
Некои жени се како мозаици.
00:26
They have a mix of chromosome types
with X, with XY or with XXX.
with X, with XY or with XXX.
4
14776
5400
Тие имаат комбинации на хромозоми
Х со XY, или со XXX.
Х со XY, или со XXX.
00:33
If it's not just
about our chromosomes,
about our chromosomes,
5
21056
2416
Ако не се само хромозомите,
00:35
then what is being a woman about?
6
23496
2240
тогаш што е тоа што нѐ прави жени?
00:38
Being feminine?
7
26496
1536
Да бидеме женствени?
00:40
Getting married?
8
28056
1456
Да се омажиме?
00:41
Having kids?
9
29536
1200
Да имаме деца?
00:43
You don't have to look far
to find fantastic exceptions
to find fantastic exceptions
10
31553
3678
Не мора могу да барате за да видите
дека има неверојатни исклучоци
дека има неверојатни исклучоци
00:47
to these rules,
11
35256
1616
од овие правила.
00:48
but we all share something
that makes us women.
that makes us women.
12
36896
3640
Но,ние сите споделуваме нешто
што нѐ прави жени.
што нѐ прави жени.
00:53
Maybe that something is in our brains.
13
41536
2800
Можеби тоа нешто е во нашиот мозок.
00:57
You might have heard theories
from last century
from last century
14
45376
3096
Можеби сте чуле теории од минатиот век,
01:00
about how men are better
at math than women
at math than women
15
48496
2856
дека мажите се подобри
математичари од жените
математичари од жените
01:03
because they have bigger brains.
16
51376
1560
бидејќи имаат поголеми мозоци.
01:05
These theories have been debunked.
17
53656
2256
Овие теории се разоткриени.
01:07
The average man has a brain
about three times smaller
about three times smaller
18
55937
2894
Просечниот маж има трипати помал мозок
01:10
than the average elephant,
19
58856
1776
од просечен слон,
01:12
but that doesn't mean
20
60656
1256
но тоа не значи
01:13
the average man is three times
dumber than an elephant ...
dumber than an elephant ...
21
61936
2736
дека просечен маж е трипати
поглупав од слонот.
поглупав од слонот.
01:16
or does it?
22
64696
1216
Или можеби значи?
01:17
(Laughter)
23
65935
2537
(Смеа)
01:20
There's a new wave
of female neuroscientists
of female neuroscientists
24
68496
5176
Има еден нов бран на жени научници невролози
01:25
that are finding important differences
between female and male brains
between female and male brains
25
73696
3976
кои наоѓаат значителни разлики помеѓу
машкиот и женскиот мозок
машкиот и женскиот мозок
01:29
in neuron connectivity,
26
77696
1736
во неуронската поврзаност,
01:31
in brain structure, in brain activity.
27
79456
2760
во мозочната структура
и во мозочната активност.
и во мозочната активност.
01:34
They're finding that the brain
is like a patchwork mosaic --
is like a patchwork mosaic --
28
82936
3816
Откриено е дека мозокот е како
мозаик од парчиња.
мозаик од парчиња.
01:38
a mixture.
29
86776
1296
Една мешавина.
01:40
Women have mostly female patches
and a few male patches.
and a few male patches.
30
88096
3640
Жените имаат женски парчиња
и само неколку машки парчиња.
и само неколку машки парчиња.
01:44
With all this new data,
what does it mean to be a woman?
what does it mean to be a woman?
31
92776
3480
Имајќи ги сите овие нови податоци,
што значи да се биде жена?
што значи да се биде жена?
01:49
This is something that I've been
thinking about almost my entire life.
thinking about almost my entire life.
32
97296
3560
Ова е нешто за кое размислувам цел живот.
01:53
When people learn that I'm a woman
who happens to be transgender,
who happens to be transgender,
33
101896
3856
Кога луѓето дознаваат дека сум жена
која е случајно транс,
која е случајно транс,
01:57
they always ask,
34
105776
1496
секогаш ме прашуваат?
01:59
"How do you know you're a woman?"
35
107296
1600
Како знаеш дека си жена?
02:02
As a scientist, I'm searching
for a biological basis of gender.
for a biological basis of gender.
36
110056
5416
Како научник, ја истражувам
биолошката основа на родот.
биолошката основа на родот.
02:07
I want to understand what makes me me.
37
115496
3280
Сакам да знам што
ме прави тоа што сум јас.
ме прави тоа што сум јас.
02:12
New discoveries
at the front edge of science
at the front edge of science
38
120656
2976
Најновите откритија во науката
02:15
are shedding light
on the biomarkers that define gender.
on the biomarkers that define gender.
39
123656
4256
ги објаснуваат биомаркерите
кои го дефинираат родот.
кои го дефинираат родот.
02:19
My colleagues and I in genetics,
neuroscience, physiology and psychology,
neuroscience, physiology and psychology,
40
127936
6136
Со моите колеги генетичари, невронаучници,
физиолози и психолози,
физиолози и психолози,
02:26
we're trying to figure out
exactly how gender works.
exactly how gender works.
41
134096
3056
се обидуваме да откриеме
како функционира родот.
како функционира родот.
02:29
These vastly different fields
share a common connection --
share a common connection --
42
137176
3856
Овие области, значително различни,
имаат една заедничка поврзаност-
имаат една заедничка поврзаност-
02:33
epigenetics.
43
141056
1360
епигенетиката.
02:35
In epigenetics,
we're studying how DNA activity
we're studying how DNA activity
44
143576
6096
Во епигенетиката проучуваме
како активноста на ДНК
како активноста на ДНК
02:41
can actually radically
and permanently change,
and permanently change,
45
149696
2976
може радикално и трајно да се смени
02:44
even though the sequence stays the same.
46
152696
2480
дури и кога низата останува иста.
02:48
DNA is the long, string-like molecule
that winds up inside our cells.
that winds up inside our cells.
47
156216
5487
ДНК е долга молекула, налик на врвца
свиткана во внтарешноста на клетките.
свиткана во внтарешноста на клетките.
02:53
There's so much DNA
48
161728
1036
Има толку многу ДНК
02:54
that it actually gets tangled
into these knot-like things --
into these knot-like things --
49
162789
2890
што таа всушност е собрана во
овие нешта налик на јазли.
овие нешта налик на јазли.
02:57
we'll just call them knots.
50
165704
1320
Ги нарекуваме јазли.
03:00
So external factors change
how those DNA knots are formed.
how those DNA knots are formed.
51
168201
5040
Надворешни фактори влијаат
на формирањето на овие јазли.
на формирањето на овие јазли.
03:06
You can think of it like this:
52
174941
1456
Можете на ова да гледате вака:
03:08
inside our cells, there's different
contraptions building things,
contraptions building things,
53
176421
5608
во нашите клетки има различни
видови механизми,
видови механизми,
03:14
connecting circuits,
54
182077
1696
поврзувачки кола,
03:15
doing all the things they need
to make life happen.
to make life happen.
55
183797
2760
кои прават сѐ што треба
и овозможуваат живот.
и овозможуваат живот.
03:19
Here's one that's sort of reading
the DNA and making RNA.
the DNA and making RNA.
56
187797
4520
Еве ден вид кој ја чита ДНК
и ја прави РНК.
и ја прави РНК.
03:25
And then this one is carrying
a huge sac of neurotransmitters
a huge sac of neurotransmitters
57
193477
3616
Еве друг вид кој носи огромнo
количество невротрансмитери
количество невротрансмитери
03:29
from one end of the brain cell
58
197117
1816
од едниот крај на мозочната клетка
03:30
to the other.
59
198957
1376
до другиот.
03:32
Don't they get hazard pay
for this kind of work?
for this kind of work?
60
200357
2256
Имаат бенефициран стаж за оваа работа?
03:34
(Laughter)
61
202637
1200
(Смеа)
03:36
This one is an entire molecular factory --
62
204757
2136
Ова е една цела молекуларна фабрика-
03:38
some say it's the secret to life.
63
206917
1776
некои велат тоа е тајната на животот.
03:40
It's call the ribosome.
64
208717
1376
Тоа се рибозомите.
03:42
I've been studying this since 2001.
65
210117
2440
Го проучувам ова од 2001-та.
03:46
One of the stunning
things about our cells
things about our cells
66
214237
3216
Една од чудесните работи за нашите клетки
03:49
is that the components inside them
are actually biodegradable.
are actually biodegradable.
67
217477
4256
е тоа што компонентите во нив се
всушност биоразградливи.
всушност биоразградливи.
03:53
They dissolve,
68
221757
1256
Тие се разградуваат
03:55
and then they're rebuilt each day,
69
223037
2336
и повторно се изградуваат секојдневно,
03:57
kind of like a traveling carnival
70
225397
2536
како вид на патувачки луна парк
03:59
where the rides are taken down
and then rebuilt every single day.
and then rebuilt every single day.
71
227957
3720
каде реквизитите се собираат и повторно
се поставуваат секој ден.
се поставуваат секој ден.
04:04
A big difference between our cells
and the traveling carnival
and the traveling carnival
72
232917
3296
Големата разлика меѓу
нашите клетки и луна паркот
нашите клетки и луна паркот
04:08
is that in the carnival,
73
236237
2175
е тоа што во луна паркот
04:10
there are skilled craftsmen
that rebuild the rides each day.
that rebuild the rides each day.
74
238436
3801
има обучени мајстори кои
ги поставуваат реквизитите.
ги поставуваат реквизитите.
04:15
In our cells, there are
no such skilled craftsmen,
no such skilled craftsmen,
75
243197
2616
Во клетките не постојат обучени мајстори,
04:17
only dumb builder machines
76
245837
1536
туку само едноставни мехaнизми
04:19
that build whatever's
written in the plans,
written in the plans,
77
247397
2296
кои го градат она што го има во плановите
04:21
no matter what those plans say.
78
249717
1600
без разлика што има во нив.
04:24
Those plans are the DNA.
79
252437
2816
Тие планови се ДНК.
04:27
The instructions for every
nook and cranny inside our cells.
nook and cranny inside our cells.
80
255277
3560
Инструкции за секое делче во нас.
04:32
If everything in, say,
our brain cells
our brain cells
81
260197
2856
На пример, ако сè што има
во нашите мозочни клетки,
во нашите мозочни клетки,
04:35
dissolves almost every day,
82
263077
2096
се разложува секојдневно,
04:37
then how can the brain remember
anything past one day?
anything past one day?
83
265197
2840
тогаш како може мозокот
да запамети нешто после еден ден?
да запамети нешто после еден ден?
04:40
That's where DNA comes in.
84
268917
1976
Тука настапува ДНК.
04:42
DNA is one of the those things
that does not dissolve.
that does not dissolve.
85
270917
3256
ДНК е нешто што не се разложува.
04:46
But for DNA to remember
that something happened,
that something happened,
86
274197
2696
Но, за да може ДНК да запамети
нешто што се случило,
нешто што се случило,
04:48
it has to change somehow.
87
276917
1600
треба некако да се промени.
04:51
We know the change
can't be in the sequence;
can't be in the sequence;
88
279477
2096
Промената не се одвива во редослед.
04:53
if it changed sequence all the time,
89
281597
2096
Ако постојано се менува,
04:55
then we might be growing like, a new ear
or a new eyeball every single day.
or a new eyeball every single day.
90
283717
4896
тогаш би се менувал и нашиот изглед,
би имале ново уво или око, на пример.
би имале ново уво или око, на пример.
05:00
(Laughter)
91
288637
1016
(Смеа)
05:01
So, instead it changes shape,
92
289677
1976
Затоа, ја менува формата,
тука настапуваат јазлите.
05:03
and that's where those DNA knots come in.
93
291677
1976
05:05
You can think of them like DNA memory.
94
293677
1960
Можете да гледате на нив
како ДНК меморија
како ДНК меморија
05:09
When something big
in our life happens,
in our life happens,
95
297317
2296
Кога нешто значајно
се случува во нашиот живот,
се случува во нашиот живот,
05:11
like a traumatic childhood event,
96
299637
2496
како на пример траума во детството,
05:14
stress hormones flood our brain.
97
302157
1880
хормоните на стрес
го поплавуваат мозокот.
го поплавуваат мозокот.
05:16
The stress hormones
don't affect the sequence of DNA,
don't affect the sequence of DNA,
98
304877
2896
Хормоните на стрес не влијаат
на текот на ДНК,
на текот на ДНК,
05:19
but they do change the shape.
99
307797
2136
но го менуваат обликот.
05:21
They affect that part of DNA
100
309957
2336
Влијаат на делот од ДНК
05:24
with the instructions for molecular
machines that reduce stress.
machines that reduce stress.
101
312317
3760
кој ги насочува молекуларните
механизми кои го намалуваат стресот.
механизми кои го намалуваат стресот.
05:28
That piece of DNA
gets wound up into a knot,
gets wound up into a knot,
102
316797
2376
Тој дел на ДНК се врзува во јазол
05:31
and now the dumb builder machines
can't read the plans they need
can't read the plans they need
103
319197
3936
и тогаш едноставните механизми
не умеат да ги читаат плановите
не умеат да ги читаат плановите
05:35
to build the machines that reduce stress.
104
323157
2080
за да изградат механизми
за намалување на стрес.
за намалување на стрес.
Тоа е премногу, но тоа се случува
на микро ниво.
на микро ниво.
05:38
That's a mouthful, but it's
what's happening on the microscale.
what's happening on the microscale.
105
326037
2976
На макро нивото ја губиме способноста
да се справиме со стресот.
да се справиме со стресот.
05:41
On the macroscale, you practically lose
the ability to deal with stress,
the ability to deal with stress,
106
329037
3416
05:44
and that's bad.
107
332477
1536
Тоа не е добро.
05:46
And that's how DNA can remember
what happens in the past.
what happens in the past.
108
334037
3200
Затоа ДНК може да запамети
што се случило во минатото.
што се случило во минатото.
05:51
This is what I think
was happening to me
was happening to me
109
339357
2576
Мислам дека тоа ми се случи и мене
05:53
when I first started my gender transition.
110
341957
2080
кога ја започнав родовата транзиција.
05:57
I knew I was a woman on the inside,
111
345277
2216
Знаев дека од внатре сум жена,
05:59
and I wore women's clothes on the outside,
112
347517
2976
и носев женска облека,
06:02
but everyone saw me as a man in a dress.
113
350517
2920
но сите ме гледаа како
маж кој носи фустан.
маж кој носи фустан.
06:07
I felt like no matter
how many things I try,
how many things I try,
114
355117
5016
Знаев дека што и да правам,
06:12
no one would ever
really see me as a woman.
really see me as a woman.
115
360157
2616
никој нема да ме гледа како жена.
06:14
In science, your credibility
is everything,
is everything,
116
362797
3056
Во науката, најважна е довербата.
06:17
and people were
snickering in the hallways,
snickering in the hallways,
117
365877
3240
Луѓето се подсмеваа по ходниците,
06:21
giving me stares,
118
369997
1456
зјапаа во мене
06:23
looks of disgust --
119
371477
1816
со одвратност
06:25
afraid to be near me.
120
373317
1640
и се плашеа да бидат покрај мене.
06:28
I remember my first big talk
after transition.
after transition.
121
376197
2936
Го паметам мојот прв говор
после транзицијата.
после транзицијата.
06:31
It was in Italy.
122
379157
1216
Беше во Италија.
06:32
I'd given prestigious talks before,
123
380397
2416
Држев значајни говори и порано,
06:34
but this one, I was terrified.
124
382837
2816
но од овој бев преплашена.
06:37
I looked out into the audience,
125
385677
1776
Погледнав во публиката,
06:39
and the whispers started --
126
387477
2856
почнаа да шепотат,
06:42
the stares,
127
390357
1376
да зјапаат,
06:43
the smirks, the chuckles.
128
391757
1920
да прават гримаси, да се смешкаат.
06:46
To this day, I still have social anxiety
around my experience eight years ago.
around my experience eight years ago.
129
394677
5360
Сè уште имам социјална анксиозност
во врска со ова искуство пред 8 години.
во врска со ова искуство пред 8 години.
06:53
I lost hope.
130
401917
1200
Изгубив надеж.
06:56
Don't worry,
I've had therapy so I'm OK --
I've had therapy so I'm OK --
131
404877
2896
Без грижа. Имав терапии. Добра сум.
06:59
I'm OK now.
132
407797
1216
Сега сум добра.
07:01
(Laughter)
133
409037
1816
(Смеа)
07:02
(Cheers)
134
410877
1816
(Восклици)
07:04
(Applause)
135
412717
4136
(Аплауз)
07:08
But I felt enough is enough:
136
416877
1896
Но почувствував дека е доста.
07:10
I'm a scientist,
137
418797
1616
Јас сум научник,
07:12
I have a doctorate in astrophysics,
138
420437
1856
имам докторат во астрофизика,
07:14
I've published in the top journals,
139
422317
1696
имам објавувано во врвни списанија,
07:16
in wave-particle interactions,
space physics,
space physics,
140
424037
2656
за брановидните честички
во вселенска физика,
во вселенска физика,
07:18
nucleic acid biochemistry.
141
426717
2096
за нуклeинската киселина во биохемија.
07:20
I've actually been trained
to get to the bottom of things, so --
to get to the bottom of things, so --
142
428837
3096
Обучена сум да ги завршам
работите до крај-
работите до крај-
07:23
(Laughter)
143
431957
1096
(Смеа)
07:25
I went online --
144
433077
1256
Отидов на интернет-
07:26
(Applause)
145
434357
4320
(Аплауз)
07:31
So I went online, and I found
fascinating research papers.
fascinating research papers.
146
439437
3816
Отидов на интернет и најдов
чудесни научни трудови.
чудесни научни трудови.
07:35
I learned that these DNA knot things
are not always bad.
are not always bad.
147
443277
3296
Научив дека ДНК јазлите
не се секогаш лоши.
не се секогаш лоши.
07:38
Actually, the knotting and unknotting --
148
446597
2336
Всушност врзувањето
и одврзувањето на јазлите
и одврзувањето на јазлите
07:40
it's like a complicated computer language.
149
448957
2336
е како сложен компјутерски јазик.
07:43
It programs our bodies
with exquisite precision.
with exquisite precision.
150
451317
2960
Ги програмира нашите тела
со исклучителна прецизност.
со исклучителна прецизност.
07:47
So when we get pregnant,
151
455477
1856
Во бременост,
07:49
our fertilized eggs grow
into newborn babies.
into newborn babies.
152
457357
3080
оплодената јајце клетка израснува
во новороденче.
во новороденче.
07:53
This process requires
thousands of DNA decisions to happen.
thousands of DNA decisions to happen.
153
461317
4056
Овој процес го следат
илјадници одлуки на ДНК.
илјадници одлуки на ДНК.
07:57
Should an embryo cell become a blood cell?
154
465397
2736
Дали клетката на ембрионот
ќе стане крвна клетка?
ќе стане крвна клетка?
08:00
A heart cell? A brain cell?
155
468157
1880
Срцева клетка? Мозочна клетка?
08:02
And the decisions happen
at different times during pregnancy.
at different times during pregnancy.
156
470877
3216
Одлуките се случуваат
во различно време на бременоста.
во различно време на бременоста.
08:06
Some in the first trimester,
some in the second trimester
some in the second trimester
157
474117
3176
Некои во првото тромесечие,
некои во второто тромесечие,
некои во второто тромесечие,
08:09
and some in the third trimester.
158
477317
1560
а некои во третото тромесечие.
08:14
To truly understand
DNA decision-making,
DNA decision-making,
159
482277
3056
За да ги разбереме целосно
одлуките на ДНК,
одлуките на ДНК,
08:17
we need to see the process
of knot formation in atomic detail.
of knot formation in atomic detail.
160
485357
3760
треба да го погледнеме процесот
на формирање на јазлите на атомско ниво.
на формирање на јазлите на атомско ниво.
08:21
Even the most powerful
microscopes can't see this.
microscopes can't see this.
161
489877
2720
Дури и најмоќните микроскопи
не можат да го видат.
не можат да го видат.
08:26
What if we tried
to simulate these on a computer?
to simulate these on a computer?
162
494196
2721
Што ако се обидеме да
ги симулираме на компјутер?
ги симулираме на компјутер?
08:29
For that we'd need
a million computers to do that.
a million computers to do that.
163
497716
3480
Би ни биле потребни милион компјутери.
08:34
That's exactly what we have
at Los Alamos Labs --
at Los Alamos Labs --
164
502037
3256
Тоа всушност го имаме во
Лабораториите Лос Аламос-
Лабораториите Лос Аламос-
08:37
a million computers
connected in a giant warehouse.
connected in a giant warehouse.
165
505317
3120
милиони компјутери поврзани
во гигантски магацин.
во гигантски магацин.
08:42
So here we're showing the DNA
making up an entire gene
making up an entire gene
166
510237
4016
Тука прикажуваме како ДНК
создава еден целосен ген
создава еден целосен ген
08:46
folded into very specific shapes of knots.
167
514277
3465
превиткан во јазли со специфични облици.
08:50
For the first time,
168
518517
1336
За првпат,
08:51
my team has simulated
an entire gene of DNA --
an entire gene of DNA --
169
519877
3696
мојот тим симулираше целосен ген на ДНК.
08:55
the largest biomolecular simulation
performed to date.
performed to date.
170
523597
3040
Ове е најголемата биомолекуларна
симулација изведена досега.
симулација изведена досега.
09:00
For the first time, we're beginning
to understand the unsolved problem
to understand the unsolved problem
171
528477
3456
За првпат почнуваме да го
разбираме нерешливиот проблем-
разбираме нерешливиот проблем-
09:03
of how hormones trigger
the formation of these knots.
the formation of these knots.
172
531957
3320
како хормоните предизвикуваат
формирање на овие јазли.
формирање на овие јазли.
09:09
DNA knot formation
can be seen beautifully in calico cats.
can be seen beautifully in calico cats.
173
537557
4576
Формирањето на ДНК јазлите можат
убаво да се видат кај шарените мачки.
убаво да се видат кај шарените мачки.
09:14
The decision between orange and black
174
542157
2576
Одлуката помеѓу портокаловата
и црната боја
и црната боја
09:16
happens early on in the womb,
175
544757
1760
се случува рано во утробата,
09:19
so that orange-and-black patchy pattern,
176
547070
2776
така овој шарен, портокалово-црн примерок
09:21
it's an exact readout of what happened
177
549870
2296
е точниот запис на она што се случи
09:24
when that cat was
just a tiny little kitten embryo
just a tiny little kitten embryo
178
552190
2376
кога мачката била мал ембрион на маче
09:26
inside her mom's womb.
179
554590
1440
во утробата на мајката мачка.
09:28
And the patchy pattern actually happens
in our brains and in cancer.
in our brains and in cancer.
180
556795
5296
Овој шарен примерок всушност
се случува во мозокот и кај ракот.
се случува во мозокот и кај ракот.
09:34
It's directly related to intellectual
disability and breast cancer.
disability and breast cancer.
181
562115
3480
Директно е поврзан со умствените
потешкотии и ракот на дојка.
потешкотии и ракот на дојка.
09:39
These DNA decisions
also happen in other parts of the body.
also happen in other parts of the body.
182
567955
4176
Овие ДНК одлуки се случуваат
и во други делови на телото.
и во други делови на телото.
09:44
It turns out that the precursor genitals
transform into either female or male
transform into either female or male
183
572155
5016
Претходникот на гениталиите се
трансформира во машки или женски
трансформира во машки или женски
09:49
during the first trimester of pregnancy.
184
577195
1920
за време на бременоста
09:51
The precursor brains, on the other hand,
185
579795
2256
Претходникот на мозокот, од друга страна
09:54
transform into female or male
during the second trimester of pregnancy.
during the second trimester of pregnancy.
186
582075
3480
се трансформира во машки или женски
во второто тромесечие на бременоста.
во второто тромесечие на бременоста.
09:58
So the current working model
187
586675
2056
Според сегашниот модел,
10:00
is that a unique mix in my mom's womb
188
588755
3856
единствениот слој
во утробата на мајка ми
во утробата на мајка ми
10:04
caused the precursor genitals
to transform one way,
to transform one way,
189
592635
3536
ги предизвика гениталиите да
се трансформираат на еден начин
се трансформираат на еден начин
10:08
but the precursor brain
to transform the other way.
to transform the other way.
190
596195
2760
но самиот мозокот се
трансфромирал на друг начин.
трансфромирал на друг начин.
10:15
Most of epigenetic research
191
603035
1976
Повеќето од истражувањата во епигенетика
10:17
has really focused
on stress, anxiety, depression --
on stress, anxiety, depression --
192
605035
3376
се фокусирани на стресот,
анксиозноста, депресијата,
анксиозноста, депресијата,
10:20
kind of a downer,
193
608435
1456
на негативностите,
10:21
kind of bad things.
194
609915
1216
или лошите работи.
10:23
(Laughter)
195
611155
1016
(Смеа)
10:24
But nowadays --
196
612195
1576
Но денес,
10:25
the latest stuff --
197
613795
1216
најново е што
10:27
people are looking at relaxation.
198
615035
1616
луѓето се насочуваат кон опуштање.
10:28
Can that have a positive
effect on your DNA?
effect on your DNA?
199
616675
2240
Може тоа да има позитивно
влијание врз ДНК?
влијание врз ДНК?
10:32
Right now we're missing
key data from mice models.
key data from mice models.
200
620195
3120
Во моментов ни фалат податоци
за моделите на глувци.
за моделите на глувци.
10:36
We know that mice relax,
201
624675
1416
Знаеме дека глуците се опуштаат,
10:38
but could they meditate
like the Dalai Lama?
like the Dalai Lama?
202
626115
3976
но можат да медитираат
како Далај Лама?
како Далај Лама?
10:42
Achieve enlightenment?
203
630115
1776
Да достигнат просветлување?
10:43
Could they move stones with their mind
like Jedi Master Yoda?
like Jedi Master Yoda?
204
631915
3696
Можат да поместат камен
со умот како Једи Мастер Јода?
со умот како Једи Мастер Јода?
10:47
(Yoda voice): Hm, a Jedi mouse
must feel the force flow, hm.
must feel the force flow, hm.
205
635635
3856
(гласот на Јода):Хм, Једи стаорецот
ја чувствува силата која тече,хм.
ја чувствува силата која тече,хм.
10:51
(Laughter)
206
639515
1936
(Смеа)
10:53
(Applause)
207
641475
3080
(Аплауз)
10:57
I wonder if the support I've had
since that talk back in Italy
since that talk back in Italy
208
645755
3656
Се прашувам дали поддршката
која ја имав по говорот во Италија
која ја имав по говорот во Италија
11:01
has tried to unwind my DNA.
209
649435
2000
се обиде да ја одвитка мојата ДНК?
11:04
Having a great circle of friends,
supportive parents
supportive parents
210
652635
2856
Големиот број на пријатели,
родителите кои ме поддржуваат
родителите кои ме поддржуваат
11:07
and being in a loving relationship
211
655515
1976
и емоционалната врска што ја имам,
11:09
has actually given me strength
and hope to help others.
and hope to help others.
212
657515
3400
ми дадоа сила и надеж
за да им помогнам на другите.
за да им помогнам на другите.
11:13
At work I wear a rainbow bracelet.
213
661875
2536
На работа носам
белегзија со боите на виножито.
белегзија со боите на виножито.
11:16
Sometimes it raises eyebrows,
but it also raises awareness.
but it also raises awareness.
214
664435
3360
Тоа понекогаш предизвикува
чудење, но ја поткрева и свеста.
чудење, но ја поткрева и свеста.
11:20
There's so many transgender people --
215
668355
2296
Има многу трансродови луѓе-
11:22
especially women of color --
216
670675
1896
особено обоени жени-
11:24
that are just one demeaning comment
away from taking their own lives.
away from taking their own lives.
217
672595
4840
кои само еден понижувачки
миг ги дели од чинот на самоубиство.
миг ги дели од чинот на самоубиство.
11:31
Forty percent of us attempt suicide.
218
679195
2440
40% од нас извршуват самоубиство.
11:35
If you're listening and you feel
like you have no other option,
like you have no other option,
219
683235
5096
Ако слушате и мислите
дека немате друго решение,
дека немате друго решение,
11:40
try to call a friend,
220
688355
1776
обидете се да најдете пријател.
11:42
go online or try to get
in a support group.
in a support group.
221
690155
2120
Придружете се на интернет
групи за поддршка.
групи за поддршка.
11:45
If you're a woman who's not transgender
but you know pain of isolation,
but you know pain of isolation,
222
693755
5176
Ако сте жена и не сте транс,
но страдате од осаменост,
но страдате од осаменост,
11:50
of sexual assault --
223
698955
1616
од сексуално насилство,
11:52
reach out.
224
700595
1200
побарајте помош.
11:56
So what does it mean to be a woman?
225
704795
2760
Тогаш, што значи да се биде жена?
12:00
The latest research is showing
226
708715
1776
Последните истражувања покажуваат
12:02
that female and male brains
do develop differently in the womb,
do develop differently in the womb,
227
710515
4096
дека женскиот и машкиот мозок
различно се развиваат во утробата,
различно се развиваат во утробата,
12:06
possibly giving us females
this innate sense of being a woman.
this innate sense of being a woman.
228
714635
3760
и веројатно ни го даваат вроденото
чувство да се биде жена.
чувство да се биде жена.
12:11
On the other hand,
229
719395
1256
Од друга страна,
12:12
maybe it's our shared sense
of commonality that makes us women.
of commonality that makes us women.
230
720675
4400
можеби тоа е заедничкото, споделено
чувство што нѐ прави жени.
чувство што нѐ прави жени.
12:18
We come in so many different
shapes and sizes
shapes and sizes
231
726195
2336
Нѐ има во толку многу различни
облици и големини,
облици и големини,
12:20
that asking what it means to be a woman
may not be the right question.
may not be the right question.
232
728555
4416
што прашањето што нѐ прави
жена можеби не е вистинското прашање.
жена можеби не е вистинското прашање.
12:24
It's like asking a calico cat
what it means to be a calico cat.
what it means to be a calico cat.
233
732995
3720
Тоа е како да ја прашате шарената мачка
што значи да се биде шарена мачка.
што значи да се биде шарена мачка.
12:29
Maybe becoming a woman
means accepting ourselves
means accepting ourselves
234
737622
4829
Можеби да се биде жена
значи да се прифатиме себеси,
значи да се прифатиме себеси,
12:34
for who we really are
235
742475
1816
такви какви што сме
12:36
and acknowledging the same in each other.
236
744315
2560
и да си го признаеме тоа една на друга.
12:39
I see you.
237
747875
1736
Ве гледам,
12:41
And you've just seen me.
238
749635
2120
и вие штотуку ме видовте мене.
12:44
(Applause and cheers)
239
752635
5240
(Аплауз и восклици)
ABOUT THE SPEAKER
Karissa Sanbonmatsu - Structural biologistKarissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place.
Why you should listen
Dr. Karissa Sanbonmatsu is a principal investigator at Los Alamos National Laboratory and the New Mexico Consortium, funded by the National Institutes of Health and the National Science Foundation.
As a principal investigator, Sanbonmatsu has advanced our understanding of the mechanism of the ribosome, antibiotics and riboswitches. She published some of the first structural studies of epigenetic long non-coding RNAs and is currently studying the mechanism of epigenetic effects involving chromatin architecture. She uses a combination of wetlab biochemistry, supercomputers and cryogenic electron microscopy to investigate mechanism in atomistic detail. She is on the board of Equality New Mexico and the Gender Identity Center and is an advocate for LGBT people in the sciences.
Karissa Sanbonmatsu | Speaker | TED.com