TEDWomen 2018
Karissa Sanbonmatsu: The biology of gender, from DNA to the brain
Karissa Sanbonmatsu: Giới tính sinh học, từ DNA đến não
Filmed:
Readability: 4.4
2,235,281 views
Nhà sinh học Karissa Sanbonmatsu diễn thuyết về: Giới tính hoạt động như thế nào? Điều này không chỉ thể hiện ở nhiễm sắc thể của chúng ta. Trong buổi đàm thoại tầm nhìn mới, cô ấy chia sẻ những phát minh mới về biểu sinh học, nghiên cứu mới nổi về làm cách nào mà hoạt động của DNA có thể thay đổi vĩnh viễn dựa trên các yếu tố xã hội như chấn thương hoặc chế độ ăn uống. Tìm hiểu cách mà lối sống hình thành nên cách biểu hiện gen - và điều đó có ý nghĩa đối với hiểu biết của chúng ta về giới tính trong tương lai.
Karissa Sanbonmatsu - Structural biologist
Karissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place. Full bio
Karissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:14
So what does it mean to be a woman?
0
2595
3546
Trở thành một người phụ nữ
có nghĩa là gì?
có nghĩa là gì?
00:19
We all have XX chromosomes, right?
1
7341
2480
Chúng ta đều có
nhiễm sắc thể XX, đúng không?
nhiễm sắc thể XX, đúng không?
00:22
Actually, that's not true.
2
10496
1520
Thật ra, điều đó không đúng đâu.
00:25
Some women are mosaics.
3
13016
1736
Một vài người phụ nữ có thể khảm
00:26
They have a mix of chromosome types
with X, with XY or with XXX.
with X, with XY or with XXX.
4
14776
5400
Họ sở hữu bộ nhiễm sắc thể pha trộn
với X, với XY hoặc với XXX.
với X, với XY hoặc với XXX.
00:33
If it's not just
about our chromosomes,
about our chromosomes,
5
21056
2416
Nếu không phải chỉ là
vấn đề về nhiễm sắc thể
vấn đề về nhiễm sắc thể
00:35
then what is being a woman about?
6
23496
2240
vậy trở thành phụ nữ là gì?
00:38
Being feminine?
7
26496
1536
Phải nữ tính?
00:40
Getting married?
8
28056
1456
Kết hôn?
00:41
Having kids?
9
29536
1200
Sinh con?
00:43
You don't have to look far
to find fantastic exceptions
to find fantastic exceptions
10
31553
3678
Bạn không cần phải kiếm đâu xa
những ngoại lệ tuyệt vời
những ngoại lệ tuyệt vời
00:47
to these rules,
11
35256
1616
của những nguyên tắc này.
00:48
but we all share something
that makes us women.
that makes us women.
12
36896
3640
Nhưng chúng ta đều có điểm chung,
khiến chúng ta trở thành phụ nữ.
khiến chúng ta trở thành phụ nữ.
00:53
Maybe that something is in our brains.
13
41536
2800
Có thể là điều gì đó
trong bộ não của chúng ta.
trong bộ não của chúng ta.
00:57
You might have heard theories
from last century
from last century
14
45376
3096
Chắc bạn đã biết đến
các lý thuyết từ thế kỉ trước
các lý thuyết từ thế kỉ trước
01:00
about how men are better
at math than women
at math than women
15
48496
2856
về việc đàn ông làm toán
giỏi hơn phụ nữ
giỏi hơn phụ nữ
01:03
because they have bigger brains.
16
51376
1560
vì bộ não của họ lớn hơn.
01:05
These theories have been debunked.
17
53656
2256
Các lý thuyết này đã bị gỡ bỏ.
01:07
The average man has a brain
about three times smaller
about three times smaller
18
55937
2894
Bộ não của một người đàn ông trung bình
nhỏ hơn ba lần so với
nhỏ hơn ba lần so với
01:10
than the average elephant,
19
58856
1776
một con voi kích cỡ trung bình.
01:12
but that doesn't mean
20
60656
1256
Nhưng không có nghĩa là
01:13
the average man is three times
dumber than an elephant ...
dumber than an elephant ...
21
61936
2736
đàn ông trung bình
ngốc hơn con voi khoảng ba lần.
ngốc hơn con voi khoảng ba lần.
01:16
or does it?
22
64696
1216
Hay là thế thật?
01:17
(Laughter)
23
65935
2537
(Cười)
01:20
There's a new wave
of female neuroscientists
of female neuroscientists
24
68496
5176
Một làn sóng mới
về các nhà nữ thần kinh học
về các nhà nữ thần kinh học
01:25
that are finding important differences
between female and male brains
between female and male brains
25
73696
3976
tìm ra những khác biệt quan trọng giữa
bộ não của đàn ông và phụ nữ
bộ não của đàn ông và phụ nữ
01:29
in neuron connectivity,
26
77696
1736
ở sự kết nối của nơ ron thần kinh
01:31
in brain structure, in brain activity.
27
79456
2760
ở cấu trúc, cách hoạt động của bộ não.
01:34
They're finding that the brain
is like a patchwork mosaic --
is like a patchwork mosaic --
28
82936
3816
Họ phát hiện ra rằng bộ não là một sự
giống như nghệ thuật ghép mảnh
giống như nghệ thuật ghép mảnh
01:38
a mixture.
29
86776
1296
một hỗn hợp pha trộn.
01:40
Women have mostly female patches
and a few male patches.
and a few male patches.
30
88096
3640
Phụ nữ có nhiều miếng dán nữ
và ít miếng dán nam hơn.
và ít miếng dán nam hơn.
01:44
With all this new data,
what does it mean to be a woman?
what does it mean to be a woman?
31
92776
3480
Vậy với tất cả những dữ liệu mới này,
là phụ nữ có nghĩa là gì?
là phụ nữ có nghĩa là gì?
01:49
This is something that I've been
thinking about almost my entire life.
thinking about almost my entire life.
32
97296
3560
Đây là điều mà tôi luôn đau đáu
suốt thời gian qua.
suốt thời gian qua.
01:53
When people learn that I'm a woman
who happens to be transgender,
who happens to be transgender,
33
101896
3856
Khi mọi người biết tôi
là một người chuyển giới nữ
là một người chuyển giới nữ
01:57
they always ask,
34
105776
1496
họ luôn hỏi,
01:59
"How do you know you're a woman?"
35
107296
1600
"Sao bạn biết mình là phụ nữ"
02:02
As a scientist, I'm searching
for a biological basis of gender.
for a biological basis of gender.
36
110056
5416
"Là một nhà khoa học, tôi đi tìm kiếm
một cơ sở sinh học của giới tính".
một cơ sở sinh học của giới tính".
02:07
I want to understand what makes me me.
37
115496
3280
Tôi muốn hiểu điều làm nên
con người tôi.
con người tôi.
02:12
New discoveries
at the front edge of science
at the front edge of science
38
120656
2976
Những phát minh tiên phong
của khoa học
của khoa học
02:15
are shedding light
on the biomarkers that define gender.
on the biomarkers that define gender.
39
123656
4256
đang làm sáng rõ các dấu ấn
sinh học vốn xác định giới tính.
sinh học vốn xác định giới tính.
02:19
My colleagues and I in genetics,
neuroscience, physiology and psychology,
neuroscience, physiology and psychology,
40
127936
6136
Tôi và các đồng nghiệp về di truyền học,
khoa học thần kinh, sinh lý và tâm lý học
khoa học thần kinh, sinh lý và tâm lý học
02:26
we're trying to figure out
exactly how gender works.
exactly how gender works.
41
134096
3056
đang cố tìm hiểu cách thức hoạt động
chính xác của giới tính.
chính xác của giới tính.
02:29
These vastly different fields
share a common connection --
share a common connection --
42
137176
3856
Tất cả những lĩnh vực khác nhau này
đều có một kết nối chung:
đều có một kết nối chung:
02:33
epigenetics.
43
141056
1360
di truyền học biểu sinh.
02:35
In epigenetics,
we're studying how DNA activity
we're studying how DNA activity
44
143576
6096
Trong di truyền học biểu sinh,
chúng tôi tìm hiểu hoạt động DNA
chúng tôi tìm hiểu hoạt động DNA
02:41
can actually radically
and permanently change,
and permanently change,
45
149696
2976
có thể thay đổi triệt để và vĩnh viễn
như thế nào,
như thế nào,
02:44
even though the sequence stays the same.
46
152696
2480
kể cả khi trình tự vẫn giữ nguyên.
02:48
DNA is the long, string-like molecule
that winds up inside our cells.
that winds up inside our cells.
47
156216
5487
DNA là một chuỗi phân tử dài
cuộn xoắn lại trong tế bào của chúng ta.
cuộn xoắn lại trong tế bào của chúng ta.
02:53
There's so much DNA
48
161728
1036
Có quá nhiều chuỗi DNA đến nỗi
02:54
that it actually gets tangled
into these knot-like things --
into these knot-like things --
49
162789
2890
chúng có thể rối thành những thứ
giống như nút thắt
giống như nút thắt
02:57
we'll just call them knots.
50
165704
1320
đơn giản ta gọi là những nút thắt.
03:00
So external factors change
how those DNA knots are formed.
how those DNA knots are formed.
51
168201
5040
Các yếu tố bên ngoài đã thay đổi
cách những nút thắt DNA này hình thành.
cách những nút thắt DNA này hình thành.
03:06
You can think of it like this:
52
174941
1456
Bạn có thể hiểu chúng như sau:
03:08
inside our cells, there's different
contraptions building things,
contraptions building things,
53
176421
5608
trong tế bào của chúng ta,
có các bộ máy kì quặc
có các bộ máy kì quặc
03:14
connecting circuits,
54
182077
1696
có nhiệm vụ xây dựng mọi thứ,
kết nối các mạch,
kết nối các mạch,
03:15
doing all the things they need
to make life happen.
to make life happen.
55
183797
2760
làm mọi thứ cần thiết
để sự sống diễn ra.
để sự sống diễn ra.
03:19
Here's one that's sort of reading
the DNA and making RNA.
the DNA and making RNA.
56
187797
4520
Đây là một kiểu đọc DNA và tạo ra RNA.
03:25
And then this one is carrying
a huge sac of neurotransmitters
a huge sac of neurotransmitters
57
193477
3616
Sau đó bộ máy này mang theo
một khối lượng lớn dây thần kinh
một khối lượng lớn dây thần kinh
03:29
from one end of the brain cell
58
197117
1816
từ một đầu của tế bào não
03:30
to the other.
59
198957
1376
sang đầu còn lại.
03:32
Don't they get hazard pay
for this kind of work?
for this kind of work?
60
200357
2256
Chúng nên được trả thêm tiền
cho việc này chứ nhỉ?
cho việc này chứ nhỉ?
03:34
(Laughter)
61
202637
1200
(Cười)
03:36
This one is an entire molecular factory --
62
204757
2136
Đây là một nhà máy phân tử
03:38
some say it's the secret to life.
63
206917
1776
nhiều người nói đó là
bí mật làm nên cuộc sống,
03:40
It's call the ribosome.
64
208717
1376
gọi là ribosome.
03:42
I've been studying this since 2001.
65
210117
2440
Tôi đã nghiên cứu nó từ năm 2001.
03:46
One of the stunning
things about our cells
things about our cells
66
214237
3216
Một trong những điểu nổi bật
về các tế bào của chúng ta
về các tế bào của chúng ta
03:49
is that the components inside them
are actually biodegradable.
are actually biodegradable.
67
217477
4256
đó là các thành phần bên trong chúng
có khả năng phân hủy sinh học.
có khả năng phân hủy sinh học.
03:53
They dissolve,
68
221757
1256
Chúng phân giải,
03:55
and then they're rebuilt each day,
69
223037
2336
và được tái tạo mỗi ngày,
03:57
kind of like a traveling carnival
70
225397
2536
giống như lễ hội du lịch
03:59
where the rides are taken down
and then rebuilt every single day.
and then rebuilt every single day.
71
227957
3720
nơi mà các loại đu quay
bị dỡ bỏ và lắp mới mỗi ngày.
bị dỡ bỏ và lắp mới mỗi ngày.
04:04
A big difference between our cells
and the traveling carnival
and the traveling carnival
72
232917
3296
Khác biệt lớn giữa các tế bào
và lễ hội du lịch
và lễ hội du lịch
04:08
is that in the carnival,
73
236237
2175
đó là trong lễ hội,
04:10
there are skilled craftsmen
that rebuild the rides each day.
that rebuild the rides each day.
74
238436
3801
có các thợ thủ công làm nhiệm vụ
lắp ráp các đu quay mỗi ngày.
lắp ráp các đu quay mỗi ngày.
04:15
In our cells, there are
no such skilled craftsmen,
no such skilled craftsmen,
75
243197
2616
Còn trong các tế bào của ta
không có thợ thủ công lành nghề như vậy
không có thợ thủ công lành nghề như vậy
04:17
only dumb builder machines
76
245837
1536
chỉ có những chiếc máy
xây dựng ngốc nghếch
xây dựng ngốc nghếch
04:19
that build whatever's
written in the plans,
written in the plans,
77
247397
2296
tạo ra bất cứ điều gì
trong kế hoạch
trong kế hoạch
04:21
no matter what those plans say.
78
249717
1600
bất kể kế hoạch là gì.
04:24
Those plans are the DNA.
79
252437
2816
Những kế hoạch đó chính là DNA.
04:27
The instructions for every
nook and cranny inside our cells.
nook and cranny inside our cells.
80
255277
3560
Bản hướng dẫn cho mọi ngóc ngách
trong các tế bào của chúng ta.
trong các tế bào của chúng ta.
04:32
If everything in, say,
our brain cells
our brain cells
81
260197
2856
Cho là mọi thứ
ở bên trong tế bào não của chúng ta
ở bên trong tế bào não của chúng ta
04:35
dissolves almost every day,
82
263077
2096
gần như phân giải trong tất cả các ngày,
04:37
then how can the brain remember
anything past one day?
anything past one day?
83
265197
2840
vậy sau một ngày làm sao bộ não
có thể ghi nhớ?
có thể ghi nhớ?
04:40
That's where DNA comes in.
84
268917
1976
Đây là lúc DNA sẽ tham gia.
04:42
DNA is one of the those things
that does not dissolve.
that does not dissolve.
85
270917
3256
DNA là một trong những thứ
không phân giải.
không phân giải.
04:46
But for DNA to remember
that something happened,
that something happened,
86
274197
2696
Nhưng để DNA nhớ được
những điều đã xảy ra,
những điều đã xảy ra,
04:48
it has to change somehow.
87
276917
1600
nó phải thay đổi theo một cách nào đó.
04:51
We know the change
can't be in the sequence;
can't be in the sequence;
88
279477
2096
Chúng ta biết rằng trình tự
không thể thay đổi
không thể thay đổi
04:53
if it changed sequence all the time,
89
281597
2096
nếu trình tự thay đổi mọi lúc
04:55
then we might be growing like, a new ear
or a new eyeball every single day.
or a new eyeball every single day.
90
283717
4896
thì chúng ta có thể mọc thêm
một chiếc tai hoặc mắt mới mỗi ngày.
một chiếc tai hoặc mắt mới mỗi ngày.
05:00
(Laughter)
91
288637
1016
(Cười)
05:01
So, instead it changes shape,
92
289677
1976
Thay vì thế, chúng thay đổi hình dạng
05:03
and that's where those DNA knots come in.
93
291677
1976
và đó là nơi các nút DNA tham gia
05:05
You can think of them like DNA memory.
94
293677
1960
Bạn có thế xem chúng như là kí ức DNA.
05:09
When something big
in our life happens,
in our life happens,
95
297317
2296
Khi có sự kiện lớn xảy ra
trong cuộc sống của ta
trong cuộc sống của ta
05:11
like a traumatic childhood event,
96
299637
2496
như là sự kiện gây sang chấn
thời thơ ấu;
thời thơ ấu;
05:14
stress hormones flood our brain.
97
302157
1880
hormone căng thẳng
ngập não của ta.
ngập não của ta.
05:16
The stress hormones
don't affect the sequence of DNA,
don't affect the sequence of DNA,
98
304877
2896
Hormone căng thẳng không gây
ảnh hưởng đến trình tự của DNA
ảnh hưởng đến trình tự của DNA
05:19
but they do change the shape.
99
307797
2136
nhưng có làm thay đổi
hình dạng của chúng.
hình dạng của chúng.
05:21
They affect that part of DNA
100
309957
2336
Chúng tác động đển một phần DNA
05:24
with the instructions for molecular
machines that reduce stress.
machines that reduce stress.
101
312317
3760
phần có hướng dẫn làm giảm căng thẳng
cho các bộ máy phân tử.
cho các bộ máy phân tử.
05:28
That piece of DNA
gets wound up into a knot,
gets wound up into a knot,
102
316797
2376
Một đoạn DNA cuộn lại thành một nút,
05:31
and now the dumb builder machines
can't read the plans they need
can't read the plans they need
103
319197
3936
và các bộ máy xây dựng ngốc nghếch
không thể đọc được
không thể đọc được
các kế hoạch mà chúng cần
05:35
to build the machines that reduce stress.
104
323157
2080
để xây dựng bộ máy
giúp giảm căng thẳng.
giúp giảm căng thẳng.
05:38
That's a mouthful, but it's
what's happening on the microscale.
what's happening on the microscale.
105
326037
2976
Rất khó nói, nhưng đó là những gì
đang xảy ra dưới kính hiển vi.
đang xảy ra dưới kính hiển vi.
05:41
On the macroscale, you practically lose
the ability to deal with stress,
the ability to deal with stress,
106
329037
3416
Về mặt vĩ mô, bạn thực tế mất
khả năng giải quyết căng thẳng,
khả năng giải quyết căng thẳng,
05:44
and that's bad.
107
332477
1536
và điều này thật không tốt.
05:46
And that's how DNA can remember
what happens in the past.
what happens in the past.
108
334037
3200
Đó là cách DNA nhớ những gì
xảy ra trong quá khứ.
xảy ra trong quá khứ.
05:51
This is what I think
was happening to me
was happening to me
109
339357
2576
Đây là điều tôi nghĩ đã và đang
xảy ra với mình
xảy ra với mình
05:53
when I first started my gender transition.
110
341957
2080
khi tôi bắt đầu chuyển giới.
05:57
I knew I was a woman on the inside,
111
345277
2216
Tôi biết mình là phụ nữ ở bên trong,
05:59
and I wore women's clothes on the outside,
112
347517
2976
và tôi mặc đồ phụ nữ ở bên ngoài
06:02
but everyone saw me as a man in a dress.
113
350517
2920
nhưng trong mắt mọi người
tôi là một người đàn ông mặc váy.
tôi là một người đàn ông mặc váy.
06:07
I felt like no matter
how many things I try,
how many things I try,
114
355117
5016
Tôi cảm thấy rằng cho dù mình
cố gằng nhiều mức nào đi nữa
cố gằng nhiều mức nào đi nữa
06:12
no one would ever
really see me as a woman.
really see me as a woman.
115
360157
2616
không ai thực sự nhìn nhận
tôi là phụ nữ.
tôi là phụ nữ.
06:14
In science, your credibility
is everything,
is everything,
116
362797
3056
Trong khoa học, uy tín của bạn
là tất cả
là tất cả
06:17
and people were
snickering in the hallways,
snickering in the hallways,
117
365877
3240
và mọi người đã cười khúc khích
ở hành lang,
ở hành lang,
06:21
giving me stares,
118
369997
1456
nhìn chằm chằm tôi,
06:23
looks of disgust --
119
371477
1816
cái nhìn ghê tởm
06:25
afraid to be near me.
120
373317
1640
sợ phải đến gần tôi.
06:28
I remember my first big talk
after transition.
after transition.
121
376197
2936
Tôi vẫn nhớ bài diễn thuyết lớn
của mình sau khi chuyển giới.
của mình sau khi chuyển giới.
06:31
It was in Italy.
122
379157
1216
Nó diễn ra ở Ý.
06:32
I'd given prestigious talks before,
123
380397
2416
Tôi đã từng có bài
diễn thuyết uy tín trước đó
diễn thuyết uy tín trước đó
06:34
but this one, I was terrified.
124
382837
2816
nhưng lần này, tôi rất sợ hãi.
06:37
I looked out into the audience,
125
385677
1776
Tôi nhìn xuống khán giả
06:39
and the whispers started --
126
387477
2856
những tiếng thì thầm bắt đầu,
06:42
the stares,
127
390357
1376
những cái nhìn,
06:43
the smirks, the chuckles.
128
391757
1920
những nụ cười khỉnh,
tiếng cười khúc khích.
tiếng cười khúc khích.
Cho đến tận ngày hôm nay, tôi vẫn còn
hội chứng sợ hãi xã hội
hội chứng sợ hãi xã hội
06:46
To this day, I still have social anxiety
around my experience eight years ago.
around my experience eight years ago.
129
394677
5360
vì những gì đã xảy ra tám năm trước.
06:53
I lost hope.
130
401917
1200
Tôi đã mất hết hy vọng.
06:56
Don't worry,
I've had therapy so I'm OK --
I've had therapy so I'm OK --
131
404877
2896
Đừng lo lắng,
tôi ổn rồi vì đã được trị liệu.
tôi ổn rồi vì đã được trị liệu.
06:59
I'm OK now.
132
407797
1216
Bây giờ tôi ổn rồi.
07:01
(Laughter)
133
409037
1816
(Cười)
07:02
(Cheers)
134
410877
1816
(Hoan hô)
07:04
(Applause)
135
412717
4136
(Hoan hô)
07:08
But I felt enough is enough:
136
416877
1896
Nhưng tôi cảm thấy đã quá đủ.
07:10
I'm a scientist,
137
418797
1616
Tôi là một nhà khoa học.
07:12
I have a doctorate in astrophysics,
138
420437
1856
Tôi có bằng tiến sỹ vật lý thiên văn,
07:14
I've published in the top journals,
139
422317
1696
có bài viết được xuất bản
trên các tạp chí hàng đầu,
trên các tạp chí hàng đầu,
07:16
in wave-particle interactions,
space physics,
space physics,
140
424037
2656
về tương tác hạt sóng,
và vật lý không gian,
và vật lý không gian,
07:18
nucleic acid biochemistry.
141
426717
2096
sinh hóa axit nucleic.
07:20
I've actually been trained
to get to the bottom of things, so --
to get to the bottom of things, so --
142
428837
3096
Tôi được huấn luyện để đi
đến tận cùng của các sự vật, nên
đến tận cùng của các sự vật, nên
07:23
(Laughter)
143
431957
1096
(Cười)
07:25
I went online --
144
433077
1256
tôi lên mạng
07:26
(Applause)
145
434357
4320
(Vỗ tay)
07:31
So I went online, and I found
fascinating research papers.
fascinating research papers.
146
439437
3816
Tôi lên mạng và tìm thấy những
nghiên cứu vô cũng thú vị.
nghiên cứu vô cũng thú vị.
07:35
I learned that these DNA knot things
are not always bad.
are not always bad.
147
443277
3296
Tôi học được rằng những nút thắt DNA
không phải lúc nào cũng xấu.
không phải lúc nào cũng xấu.
07:38
Actually, the knotting and unknotting --
148
446597
2336
Thực ra, nút thắt và nút mở
07:40
it's like a complicated computer language.
149
448957
2336
như là một thứ ngôn ngữ máy tính phức tạp.
07:43
It programs our bodies
with exquisite precision.
with exquisite precision.
150
451317
2960
Chúng lập trình cơ thể chúng ta
với độ chính xác tinh tế.
với độ chính xác tinh tế.
07:47
So when we get pregnant,
151
455477
1856
Khi ta có thai,
07:49
our fertilized eggs grow
into newborn babies.
into newborn babies.
152
457357
3080
trứng được thụ tinh của chúng ta
phát triển thành em bé.
phát triển thành em bé.
07:53
This process requires
thousands of DNA decisions to happen.
thousands of DNA decisions to happen.
153
461317
4056
Quá trình này cần đến hàng nghìn
quyết định DNA.
quyết định DNA.
07:57
Should an embryo cell become a blood cell?
154
465397
2736
Tế bào phôi sẽ trở thành
tế bào máu
tế bào máu
08:00
A heart cell? A brain cell?
155
468157
1880
hay tế bào tim, tế bào não?
08:02
And the decisions happen
at different times during pregnancy.
at different times during pregnancy.
156
470877
3216
Các quyết định xảy ra ở các
đoạn khác nhau trong thời kì mang thai.
đoạn khác nhau trong thời kì mang thai.
08:06
Some in the first trimester,
some in the second trimester
some in the second trimester
157
474117
3176
Lúc ở giai đoạn ba tháng đầu,
khi lại ở ba tháng tiếp theo
khi lại ở ba tháng tiếp theo
08:09
and some in the third trimester.
158
477317
1560
và có khi ở ba tháng cuối.
08:14
To truly understand
DNA decision-making,
DNA decision-making,
159
482277
3056
Để hiểu hết quá trình quyết định của DNA,
08:17
we need to see the process
of knot formation in atomic detail.
of knot formation in atomic detail.
160
485357
3760
ta cần xem xét quá trình
hình thành nút ở mức độ nguyên tử.
hình thành nút ở mức độ nguyên tử.
08:21
Even the most powerful
microscopes can't see this.
microscopes can't see this.
161
489877
2720
Thậm chí kính hiển vi hiện đại nhất
cũng không xem được điều này.
cũng không xem được điều này.
Nếu chúng ta cố mô phỏng
những điều này trên máy tính thì sao?
những điều này trên máy tính thì sao?
08:26
What if we tried
to simulate these on a computer?
to simulate these on a computer?
162
494196
2721
08:29
For that we'd need
a million computers to do that.
a million computers to do that.
163
497716
3480
Để làm được điều đó chúng ta
cần đến hàng triệu máy tính.
cần đến hàng triệu máy tính.
08:34
That's exactly what we have
at Los Alamos Labs --
at Los Alamos Labs --
164
502037
3256
Đấy là chính xác những gì
chúng tôi có ở Lab Los ALamos
chúng tôi có ở Lab Los ALamos
08:37
a million computers
connected in a giant warehouse.
connected in a giant warehouse.
165
505317
3120
một triệu máy tính được kết nối
trong một nhà kho.
trong một nhà kho.
08:42
So here we're showing the DNA
making up an entire gene
making up an entire gene
166
510237
4016
Vì thế chúng tôi có thể trình diễn
quá trình DNA tạo ra cả chuỗi gen
quá trình DNA tạo ra cả chuỗi gen
08:46
folded into very specific shapes of knots.
167
514277
3465
thắt lại thành những nút
có hình dáng cụ thể.
có hình dáng cụ thể.
08:50
For the first time,
168
518517
1336
Lần đầu tiên,
08:51
my team has simulated
an entire gene of DNA --
an entire gene of DNA --
169
519877
3696
nhóm của tôi đã mô phỏng
toàn bộ chuỗi gen của DNA,
toàn bộ chuỗi gen của DNA,
08:55
the largest biomolecular simulation
performed to date.
performed to date.
170
523597
3040
công trình mô phỏng phân tử
lớn nhất cho đến nay.
lớn nhất cho đến nay.
09:00
For the first time, we're beginning
to understand the unsolved problem
to understand the unsolved problem
171
528477
3456
Lần đầu tiên, chúng ta bắt đầu hiểu
những vấn đề chưa được giải quyết
những vấn đề chưa được giải quyết
09:03
of how hormones trigger
the formation of these knots.
the formation of these knots.
172
531957
3320
về việc làm cách nào các hormone
kích hoạt sự hình thành của các nút.
kích hoạt sự hình thành của các nút.
09:09
DNA knot formation
can be seen beautifully in calico cats.
can be seen beautifully in calico cats.
173
537557
4576
Sự hình thành của các nút DNA
có thể được chứng kiến ở mèo tam thể.
có thể được chứng kiến ở mèo tam thể.
09:14
The decision between orange and black
174
542157
2576
Quyết định giữa màu lông vàng hoặc đen
09:16
happens early on in the womb,
175
544757
1760
xảy ra từ sớm trong phôi thai,
09:19
so that orange-and-black patchy pattern,
176
547070
2776
vì vậy màu lông vàng đen kết hợp,
09:21
it's an exact readout of what happened
177
549870
2296
hiển thị chính xác
về những gì đã xảy ra
về những gì đã xảy ra
09:24
when that cat was
just a tiny little kitten embryo
just a tiny little kitten embryo
178
552190
2376
khi con mèo đó còn ở trong
phôi thai
phôi thai
09:26
inside her mom's womb.
179
554590
1440
ở trong tử cung của mèo mẹ.
09:28
And the patchy pattern actually happens
in our brains and in cancer.
in our brains and in cancer.
180
556795
5296
Và mô hình ghép mảnh nàu thực sự xảy ra
trong não và bệnh ung thư.
trong não và bệnh ung thư.
09:34
It's directly related to intellectual
disability and breast cancer.
disability and breast cancer.
181
562115
3480
Nó liên quan trực tiếp đến
khuyết tật trí tuệ và ung thư vú.
khuyết tật trí tuệ và ung thư vú.
09:39
These DNA decisions
also happen in other parts of the body.
also happen in other parts of the body.
182
567955
4176
Quyết định DNA cũng xảy ra
trong bộ phận khác của cơ thể.
trong bộ phận khác của cơ thể.
09:44
It turns out that the precursor genitals
transform into either female or male
transform into either female or male
183
572155
5016
Hóa ra, tiền thân bộ phận sinh dục
chuyển thành hoặc nam hoặc nữ
chuyển thành hoặc nam hoặc nữ
09:49
during the first trimester of pregnancy.
184
577195
1920
trong giai đoạn ba tháng đầu của thai kì.
09:51
The precursor brains, on the other hand,
185
579795
2256
ngược lại, tiền thân bộ não
09:54
transform into female or male
during the second trimester of pregnancy.
during the second trimester of pregnancy.
186
582075
3480
hình thành nam hay nữ bắt đầu
trong ba tháng tiếp theo của thai kì.
trong ba tháng tiếp theo của thai kì.
09:58
So the current working model
187
586675
2056
Vậy mô hình trong trường hợp của tôi
10:00
is that a unique mix in my mom's womb
188
588755
3856
là một hỗn hợp đặc biệt
trong tử cung của mẹ tôi
trong tử cung của mẹ tôi
10:04
caused the precursor genitals
to transform one way,
to transform one way,
189
592635
3536
khiến tiền thân bộ phận sinh dục
hình thành một chiều
hình thành một chiều
10:08
but the precursor brain
to transform the other way.
to transform the other way.
190
596195
2760
nhưng não hình thành theo
chiều khác.
chiều khác.
10:15
Most of epigenetic research
191
603035
1976
Hầu hết các nghiên cứu biểu sinh
10:17
has really focused
on stress, anxiety, depression --
on stress, anxiety, depression --
192
605035
3376
đều tập trung vào
căng thẳng, lo lắng, và phiền muộn
căng thẳng, lo lắng, và phiền muộn
10:20
kind of a downer,
193
608435
1456
kiểu như trầm cảm
10:21
kind of bad things.
194
609915
1216
kiểu như những điều xấu.
10:23
(Laughter)
195
611155
1016
(Cười)
10:24
But nowadays --
196
612195
1576
Nhưng ngày nay
10:25
the latest stuff --
197
613795
1216
mới đây nhất
10:27
people are looking at relaxation.
198
615035
1616
mọi người đang nghiên cứu
sự thư giãn.
sự thư giãn.
10:28
Can that have a positive
effect on your DNA?
effect on your DNA?
199
616675
2240
Liệu điều này có ảnh hưởng tích cực
lên DNA của bạn không?
lên DNA của bạn không?
10:32
Right now we're missing
key data from mice models.
key data from mice models.
200
620195
3120
Hiện nay, chúng ta đang thiếu dữ liệu
từ mẫu chuột thí nghiệm.
từ mẫu chuột thí nghiệm.
Chúng tôi biết rằng chuột có thư giãn
10:36
We know that mice relax,
201
624675
1416
10:38
but could they meditate
like the Dalai Lama?
like the Dalai Lama?
202
626115
3976
nhưng liệu chúng có thiền
như Dalai Lama không?
như Dalai Lama không?
10:42
Achieve enlightenment?
203
630115
1776
Đạt đến sự khai sáng?
10:43
Could they move stones with their mind
like Jedi Master Yoda?
like Jedi Master Yoda?
204
631915
3696
Liệu chúng có dùng trí não
để di chuyển được đá như Jedi Master Yoda?
để di chuyển được đá như Jedi Master Yoda?
10:47
(Yoda voice): Hm, a Jedi mouse
must feel the force flow, hm.
must feel the force flow, hm.
205
635635
3856
(Giọng Yoda): Hm, một con chuột jedi
phải cảm nhận được
phải cảm nhận được
dòng chảy năng lượng, Hm.
10:51
(Laughter)
206
639515
1936
(Cười)
10:53
(Applause)
207
641475
3080
(Vỗ tay)
10:57
I wonder if the support I've had
since that talk back in Italy
since that talk back in Italy
208
645755
3656
Tôi phân vân rằng liệu sự ủng hộ
mà tôi có từ lần diễn thuyết ở Ý
mà tôi có từ lần diễn thuyết ở Ý
11:01
has tried to unwind my DNA.
209
649435
2000
có giúp DNA của tôi được thư giãn.
11:04
Having a great circle of friends,
supportive parents
supportive parents
210
652635
2856
Có những người bạn tuyệt vời,
bố mẹ ủng hộ
bố mẹ ủng hộ
11:07
and being in a loving relationship
211
655515
1976
và có một mối quan hệ yêu đương
11:09
has actually given me strength
and hope to help others.
and hope to help others.
212
657515
3400
đã giúp tôi có sức mạnh và hy vọng
để giúp đỡ những người khác.
để giúp đỡ những người khác.
Tại nơi làm việc, tôi đeo
một chiếc vòng tay cầu vồng.
một chiếc vòng tay cầu vồng.
11:13
At work I wear a rainbow bracelet.
213
661875
2536
11:16
Sometimes it raises eyebrows,
but it also raises awareness.
but it also raises awareness.
214
664435
3360
Đôi khi nó làm dấy lên sự hiếu kì
nhưng nó cũng làm dấy lên nhận thức.
nhưng nó cũng làm dấy lên nhận thức.
11:20
There's so many transgender people --
215
668355
2296
Có rất nhiều người chuyển giới
11:22
especially women of color --
216
670675
1896
đặc biệt những người phụ nữ da màu.
11:24
that are just one demeaning comment
away from taking their own lives.
away from taking their own lives.
217
672595
4840
Mà chỉ cần một lời bình luận hạ thấp
cũng khiến họ kết thúc cuộc sống của mình
cũng khiến họ kết thúc cuộc sống của mình
11:31
Forty percent of us attempt suicide.
218
679195
2440
40% số người chuyển giới
chúng tôi muốn tự tử.
chúng tôi muốn tự tử.
11:35
If you're listening and you feel
like you have no other option,
like you have no other option,
219
683235
5096
Nếu bạn đang lắng nghe và cảm thấy
không có sự lựa chọn nào khác,
không có sự lựa chọn nào khác,
11:40
try to call a friend,
220
688355
1776
hãy gọi điện cho bạn bè
11:42
go online or try to get
in a support group.
in a support group.
221
690155
2120
lên mạng hoặc tham gia
vào một nhóm hỗ trợ.
vào một nhóm hỗ trợ.
11:45
If you're a woman who's not transgender
but you know pain of isolation,
but you know pain of isolation,
222
693755
5176
Nếu như bạn là người phụ nữ bình thường
những biết đến nỗi đau của sự cô lập,
những biết đến nỗi đau của sự cô lập,
11:50
of sexual assault --
223
698955
1616
lạm dụng tình dục
11:52
reach out.
224
700595
1200
hãy lên tiếng.
11:56
So what does it mean to be a woman?
225
704795
2760
Vì vậy trở thành phụ nữ là như thế nào?
12:00
The latest research is showing
226
708715
1776
Nghiên cứu mới nhất cho biết
12:02
that female and male brains
do develop differently in the womb,
do develop differently in the womb,
227
710515
4096
não của phụ nữ và đàn ông phát triển
khác nhau khi ở trong bụng mẹ,
khác nhau khi ở trong bụng mẹ,
12:06
possibly giving us females
this innate sense of being a woman.
this innate sense of being a woman.
228
714635
3760
có thể mang đến cho phụ nữ chúng ta
cảm giác phụ nữ bẩm sinh.
cảm giác phụ nữ bẩm sinh.
12:11
On the other hand,
229
719395
1256
Ngược lại,
12:12
maybe it's our shared sense
of commonality that makes us women.
of commonality that makes us women.
230
720675
4400
có thể là do ý thức chung
khiến chúng ta là phụ nữ.
khiến chúng ta là phụ nữ.
12:18
We come in so many different
shapes and sizes
shapes and sizes
231
726195
2336
Ta hình thành ở nhiều
hình dạng và kích cỡ khác nhau
hình dạng và kích cỡ khác nhau
12:20
that asking what it means to be a woman
may not be the right question.
may not be the right question.
232
728555
4416
"là phụ nữ có nghĩa là gì"
không phải là câu hỏi chính xác.
không phải là câu hỏi chính xác.
12:24
It's like asking a calico cat
what it means to be a calico cat.
what it means to be a calico cat.
233
732995
3720
Giống như việc hỏi mèo tam thể
rằng là mèo tam thể có nghĩa là gì.
rằng là mèo tam thể có nghĩa là gì.
12:29
Maybe becoming a woman
means accepting ourselves
means accepting ourselves
234
737622
4829
Có lẽ trở thành phụ nữ có nghĩa là
học cách chấp nhận
học cách chấp nhận
12:34
for who we really are
235
742475
1816
bản chất thật của bản thân
12:36
and acknowledging the same in each other.
236
744315
2560
và ý thức được điều đó
đối với những người khác.
đối với những người khác.
12:39
I see you.
237
747875
1736
Tôi thấy bạn
12:41
And you've just seen me.
238
749635
2120
và bạn vừa nhìn thấy tôi.
12:44
(Applause and cheers)
239
752635
5240
(Vỗ tay và hoan hô)
ABOUT THE SPEAKER
Karissa Sanbonmatsu - Structural biologistKarissa Sanbonmatsu investigates how DNA allows cells in our body to remember events that take place.
Why you should listen
Dr. Karissa Sanbonmatsu is a principal investigator at Los Alamos National Laboratory and the New Mexico Consortium, funded by the National Institutes of Health and the National Science Foundation.
As a principal investigator, Sanbonmatsu has advanced our understanding of the mechanism of the ribosome, antibiotics and riboswitches. She published some of the first structural studies of epigenetic long non-coding RNAs and is currently studying the mechanism of epigenetic effects involving chromatin architecture. She uses a combination of wetlab biochemistry, supercomputers and cryogenic electron microscopy to investigate mechanism in atomistic detail. She is on the board of Equality New Mexico and the Gender Identity Center and is an advocate for LGBT people in the sciences.
Karissa Sanbonmatsu | Speaker | TED.com