TED Residency
Daniel Bögre Udell: How to save a language from extinction
Daniel Bögre Udell: ဘာသာစကားတစ်ခု ကွယ်ပျောက်သွားခြင်းမှ ကယ်တင်နည်း။
Filmed:
Readability: 5.3
1,347,903 views
နောင်လာမယ့် နှစ် ၈၀ အတွင်းမှာ ဘာသာစကားပေါင်း ၃၀၀၀ လောက်အထိ ကွယ်ပျောက်သွားနိုင်ပါတယ်။ ယဉ်ကျေးမှုတွေတစ်ခုလုံးလောက်ကို နှုတ်ဆိတ်သွားစေမှာပါ။ ဒီတိုတောင်းတဲ့ ဟောပြောချက်ထဲမှာ ဘာသာစကား လှုပ်ရှားတက်ကြွသူ Daniel Bögre Udell ကနေပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးက လူတွေဟာ ဘိုးဘွာဘီဘင်လက်ထက်က ဘာသာစကားတွေကို ရှင်သန်ဖို့နဲ့ သူတို့ရဲ့ အစဉ်အလာတွေကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ဖို့ နည်းလမ်းသစ်တွေကို ရှာဖွေပုံကို ပြသထားပြီး ရှေးဘိုးဘေးတွေရဲ့ ဘာသာစကားတွေကို စူးစမ်းလေ့လာဖို့ ကျွန်ုပ်တို့အားလုံးကို တိုက်တွန်းထားပါတယ်။ "သင့် ဘာသာစကားကို ဆယ်တင်ခြင်းနဲ့ သင့် ယဉ်ကျေးမှုကို ပွေ့ဖက်ခြင်းဟာ သင့်ကိုယ်တိုင်ဖြစ်စေဖို့ အားကောင်းတဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုပါ"လို့ သူက ဆိုထားပါတယ်။
Daniel Bögre Udell - Language activist
Daniel Bögre Udell is the cofounder and director of Wikitongues, working with a global network of grassroots linguists to build a seed bank of every language in the world. Full bio
Daniel Bögre Udell is the cofounder and director of Wikitongues, working with a global network of grassroots linguists to build a seed bank of every language in the world. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Languages don't just die naturally.
0
1524
2333
ဘာသာစကားတွေဟာ သဘာဝ
အလျောက်တော့ သေမသွားဘူး။
အလျောက်တော့ သေမသွားဘူး။
00:16
People abandon mother tongues,
because they're forced to.
because they're forced to.
1
4706
3071
လူတွေဟာ အတင်းအကျပ်ပြုခံရလို့
မိခင်ဘာသာစကားတွေကို စွန့်လွှတ်ကြတယ်။
မိခင်ဘာသာစကားတွေကို စွန့်လွှတ်ကြတယ်။
00:20
Often, the pressure is political.
2
8651
2200
မကြာခဏတော့ နိုင်ငံရေး ဖိအားပါ။
00:23
In 1892,
3
11781
1396
၁၈၉၂ မှာ US စစ်တပ်
00:25
the US Army general Richard Henry Pratt
4
13201
2246
ဗိုလ်ချုပ်ကြီး Richard Henry
Pratt စောဒကတက်တာက
Pratt စောဒကတက်တာက
00:27
argued that killing indigenous cultures
5
15471
2508
တိုင်းရင်း ယဉ်ကျေးမှုတွေကို
သတ်ပစ်ခြင်းဟာ
သတ်ပစ်ခြင်းဟာ
00:30
was the only alternative
to killing indigenous people.
to killing indigenous people.
6
18003
2888
တိုင်းရင်းသားတွေကို သတ်ပစ်ရေး
အခြားနည်းလမ်းတစ်ခုပါတဲ့။
အခြားနည်းလမ်းတစ်ခုပါတဲ့။
00:33
"Kill the Indian," he said,
"but save the man."
"but save the man."
7
21863
2682
"အိန္ဒိယန်းကို သတ်၊
ဒါပေမဲ့ လူကို ကယ်"လို့ သူပြောတယ်။
ဒါပေမဲ့ လူကို ကယ်"လို့ သူပြောတယ်။
00:37
And until 1978,
the government did just that,
the government did just that,
8
25688
3220
၁၉၇၈ မတိုင်မီအထိ
အစိုးရက ဒါကိုပဲ လုပ်ခဲ့တယ်။
အစိုးရက ဒါကိုပဲ လုပ်ခဲ့တယ်။
00:40
removing indigenous children
from their families
from their families
9
28932
3255
တိုင်းရင်းသား ကလေးတွေကို
သူတို့ရဲ့ မိသားစုတွေကနေ ဖယ်ရှားပြီး
သူတို့ရဲ့ မိသားစုတွေကနေ ဖယ်ရှားပြီး
00:44
and forcing them into boarding schools
where they were given English names
where they were given English names
10
32211
3496
သူ့တို့ကို အင်္ဂလိပ်နာမည်တွေပေးတဲ့
ဘော်ဒါကျောင်းတွေကို အတင်းပို့ကာ
ဘော်ဒါကျောင်းတွေကို အတင်းပို့ကာ
00:47
and punished for speaking their languages.
11
35731
2423
သူတို့ရဲ့ ဘာသာစကားတွေကို
ပြောရင် အပြစ်ပေးခဲ့တယ်။
ပြောရင် အပြစ်ပေးခဲ့တယ်။
00:50
Assimilation was a compliment to genocide.
12
38750
3082
သမူဟပြုခြင်းဟာ လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုကို
ချီးမွမ်းမှုဖြစ်ခဲ့တယ်။
ချီးမွမ်းမှုဖြစ်ခဲ့တယ်။
00:56
Seven thousand languages are alive today,
13
44029
2428
ယနေ့မှာ ဘာသာစကားပေါင်း
ခုနှစ်ထောင် ရှင်သန်နေပေမဲ့
ခုနှစ်ထောင် ရှင်သန်နေပေမဲ့
00:58
but few are recognized
by their own governments
by their own governments
14
46481
2452
အစိုးရတွေက အသိအမှတ်ပြုတာ
(သို့) အွန်လိုင်းမှာ
(သို့) အွန်လိုင်းမှာ
01:00
or supported online.
15
48957
1334
ပံ့ပိုးတာက မရှိသလောက်ပါ။
01:02
So for people from the vast
majority of cultures,
majority of cultures,
16
50919
2555
ဒီတော့ ယဉ်ကျေးမှုတွေရဲ့ အများစုကြီးက
လူတွေအတွက်
လူတွေအတွက်
01:05
globalization remains
profoundly alienating.
profoundly alienating.
17
53498
3000
တစ်ကမ္ဘာလုံးဖြစ်မှုဟာ နက်ရှိုင်းစွာ
ကင်းကွာနေဆဲပါ။
ကင်းကွာနေဆဲပါ။
01:08
It means giving up your language
for someone else's.
for someone else's.
18
56919
3533
ဆိုလိုတာက တစ်စုံတစ်ယောက်အတွက်
မိမိရဲ့ဘာသာစကားကို စွန့်လွှတ်ခြင်းပါ။
မိမိရဲ့ဘာသာစကားကို စွန့်လွှတ်ခြင်းပါ။
01:13
And if nothing changes,
19
61530
1181
ဘယ်လိုမှ မပြောင်းလဲကြရင်
01:14
as many as 3,000 languages
could disappear in 80 years.
could disappear in 80 years.
20
62735
4274
နှစ် ၈၀ အတွင်းမှာ ဘာသာစကားပေါင်း
၃၀၀၀ လောက်အထိ ကွယ်ပျောက်သွားနိုင်တယ်။
၃၀၀၀ လောက်အထိ ကွယ်ပျောက်သွားနိုင်တယ်။
01:20
But things are changing.
21
68244
1600
ဒါပေမဲ့ အရာတွေ ပြောင်းနေတယ်။
01:22
Around the world,
22
70347
1246
တစ်ကမ္ဘာလုံးမှာ
01:23
people are reviving ancestral languages
23
71617
2571
လူတွေဟာ ဘိုးဘေး ဘာသာစကားတွေကို
ပြန်လည်ဖော်ထုတ်ကာ
ပြန်လည်ဖော်ထုတ်ကာ
01:26
and rebuilding their cultures.
24
74212
2000
သူတို့ ယဉ်ကျေးမှုတွေကို
ပြန်တည်ဆောက်နေတယ်။
ပြန်တည်ဆောက်နေတယ်။
01:29
As far as we know,
25
77268
1531
ကျွန်တော်တို့ သိသလောက်တော့
01:30
language reclamation began in the 1800s
when, at a time of rising antisemitism,
when, at a time of rising antisemitism,
26
78823
4587
ဘာသာစကား ဆယ်တင်မှုဟာ ဂျူးမုန်းတီးမှုတွေ
ပေါ်ပေါက်ချိန် ၁၈၀၀ နှစ်လွန်တွေမှာစခဲ့တယ်။
ပေါ်ပေါက်ချိန် ၁၈၀၀ နှစ်လွန်တွေမှာစခဲ့တယ်။
01:35
Jewish communities looked
to their ancestral language, Hebrew,
to their ancestral language, Hebrew,
27
83434
3127
ဂျူးလူစုတွေဟာ ယဉ်ကျေးမှု
ပြန်လည်ဖော်ထုတ်မှုနည်းလမ်းအဖြစ်
ပြန်လည်ဖော်ထုတ်မှုနည်းလမ်းအဖြစ်
01:38
as a means of cultural revival.
28
86585
2230
သူတို့ ဘိုးဘေးဘာသာစကား
ဟေြဗဲ ဂရုပြုခဲ့တယ်။
ဟေြဗဲ ဂရုပြုခဲ့တယ်။
01:42
And though it had been dormant
for over 1,000 years,
for over 1,000 years,
29
90173
2468
ဒါက ငုပ်နေတာ နှစ် ၁၀၀၀ ကျော်ပြီဆိုပေမဲ့
01:44
it was well preserved in books
of Jewish religion and philosophy.
of Jewish religion and philosophy.
30
92665
3348
ဂျူးဘာသာရေးနဲ့ ဒဿန စာအုပ်တွေထဲမှာတော့
ကောင်းစွာ ထိန်းသိမ်းထားပါတယ်။
ကောင်းစွာ ထိန်းသိမ်းထားပါတယ်။
01:48
So Jewish activists studied
and taught it to their children,
and taught it to their children,
31
96569
3103
ဒီတော့ ဂျူး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေက
လေ့လာပြီး ကလေးတွေကို သင်ပေးတယ်၊
လေ့လာပြီး ကလေးတွေကို သင်ပေးတယ်၊
01:51
raising the first native speakers
in nearly 100 generations.
in nearly 100 generations.
32
99696
3444
မျိုးဆက် ၁၀၀ နီးပါး ပထမဆုံး မိခင်
ဘာသာစကားပြောသူတွေကို ပျိုးထောင်တာပေါ့။
ဘာသာစကားပြောသူတွေကို ပျိုးထောင်တာပေါ့။
01:56
Today, it's the mother tongue
of five million Jews.
of five million Jews.
33
104204
3555
ယနေ့မှာ ဂျူး ငါးသန်းရဲ့
မိခင် ဘာသာစကားဖြစ်ပါတယ်။
မိခင် ဘာသာစကားဖြစ်ပါတယ်။
01:59
And at least for me,
34
107783
1754
အနည်းဆုံး ကျွန်တော့အတွက်
02:01
an assimilated English-speaking member
of the Jewish diaspora,
of the Jewish diaspora,
35
109561
3873
ဂျူး ရွေ့ပြောင်းနေထိုင်သူတွေရဲ့ သမူဟပြု
ထားတဲ အင်္ဂလိပ် စကားပြောအဖွဲ့ဝင်တစ်ယောက်၊
ထားတဲ အင်္ဂလိပ် စကားပြောအဖွဲ့ဝင်တစ်ယောက်၊
02:05
a pillar of cultural sovereignty.
36
113458
2492
ယဉ်ကျေးမှု အချုပ်အခြာ အာဏာရဲ့
တိုင်မကြီးတစ်လုံးပါ။
တိုင်မကြီးတစ်လုံးပါ။
02:09
Two thousand years later,
37
117315
2302
နှစ်ပေါင်း ၂၀၀၀ ကြာတဲ့အခါ
02:11
we're still here.
38
119641
1200
ကျွန်တော်တို့ ရှိဆဲပါ။
02:14
Now, until recently,
39
122657
1412
ကဲ မကြားသေးခင်အထိက
02:16
Hebrew's reawakening was an anomaly.
40
124093
2487
ဟေဗြဲဘာသာစကား ပြန်နိုးကြွမှုက
မူမမှန်တာတစ်ခုပါ။
မူမမှန်တာတစ်ခုပါ။
02:18
Few languages are
as well preserved as ours was,
as well preserved as ours was,
41
126604
2635
ကျွန်တော်တို့စကားလို ကောင်းစွာ
ထိန်းထားတွေက မရှိသလောက်
ထိန်းထားတွေက မရှိသလောက်
02:21
and the creation of Israel,
42
129263
1754
နည်းပြီး အစ္စရေးရဲ့ ဖန်တီးမှု
02:23
the first Jewish state
in over 1,000 years,
in over 1,000 years,
43
131041
2634
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁၀၀၀ ကျော်က
ပထမဆုံး ဂျူး နိုင်ငံက
ပထမဆုံး ဂျူး နိုင်ငံက
02:25
provided a space for Hebrew's daily use.
44
133699
2667
ဟေဗြဲစကား နေ့စဉ်သုံးအတွက်
ပံ့ပိုးပေးခဲ့တယ်။
ပံ့ပိုးပေးခဲ့တယ်။
02:29
In other words, most cultures
just weren't given a chance.
just weren't given a chance.
45
137188
3334
တစ်နည်းဆိုရရင် ယဉ်ကျေးမှုအများစုဟာ
အခွင့်အလမ်းတစ်ခု မရခဲ့ဘူး။
အခွင့်အလမ်းတစ်ခု မရခဲ့ဘူး။
02:32
(Video) Good evening, I'm Elizabeth
46
140546
2163
(ဗီဒီယို) မင်္ဂလာပါ၊
ကျွန်မက Elizabeth ပါ၊
ကျွန်မက Elizabeth ပါ၊
02:34
and I live in Cornwall.
47
142733
2416
ကောန်ဝေါ မှာ နေပါတယ်။
02:37
That was Cornish,
48
145173
1156
ဒါကတော့ ကောနစ်ရှ် ပါ၊
02:38
the ancestral language of Cornwall,
49
146353
1985
ကောန်ဝေါ ရဲ့ ဘိုးဘေး ဘာသာစကားပါ။
02:40
which today is technically
a county in southern England.
a county in southern England.
50
148362
3460
ယနေ့မှာတော့ အဆိုအရ အင်္ဂလန်တောင်ဘက်က
နိုင်ငံတစ်ခုပါ။
နိုင်ငံတစ်ခုပါ။
02:44
In the 1900s, Cornish activists
fought for their culture.
fought for their culture.
51
152641
3343
၁၉၀၀နှစ်တွေမှာ ကောနစ်ရှ်လှုပ်ရှားသူ
တွေက ယဉ်ကျေးမှုအတွက်တိုက်ပွဲဝင်တယ်။
တွေက ယဉ်ကျေးမှုအတွက်တိုက်ပွဲဝင်တယ်။
02:48
The language had been dormant
for over 100 years,
for over 100 years,
52
156739
2309
ဒီဘာသာစကားဟာ နှစ် ၁၀၀ ကျော်
ငုပ်နေခဲ့ပေမဲ့
ငုပ်နေခဲ့ပေမဲ့
02:51
but they used old books and plays
to teach it to their children.
to teach it to their children.
53
159072
3579
စာအုပ်ဟောင်းတွေ၊ ပြဇာတ်တွေကို
သုံးပြီး ကလေးတွေကို သင်ပေးခဲ့တယ်။
သုံးပြီး ကလေးတွေကို သင်ပေးခဲ့တယ်။
02:55
However, this new generation
of Cornish speakers
of Cornish speakers
54
163239
2537
သို့ပေမည့် ကောနစ်ရှ် စကားပြောသူတွေရဲ့
မျိုးဆက်သစ်ဟာ
မျိုးဆက်သစ်ဟာ
02:57
was scattered across Cornwall
55
165800
1483
Cornwall အနှံ့ ပြန့်ကျဲသွားတော့
02:59
and unable to use the language freely.
56
167307
2534
ဒီဘာသာစကားကို လွတ်လပ်စွာ
အသုံးမပြုနိုင်ခဲ့ဘူး။
အသုံးမပြုနိုင်ခဲ့ဘူး။
03:02
By the 1990s, Cornish had reawakened,
57
170538
3349
၁၉၀၀ နှစ်လွန်တွေလောက်မှာ
ကောနစ်ရှ် ပြန်နိုးထခဲ့ပေမဲ့
ကောနစ်ရှ် ပြန်နိုးထခဲ့ပေမဲ့
03:05
but it wasn't thriving.
58
173911
1533
တိုးပွား မနေဘူး။
03:08
Then, in the early 2000s,
Cornish speakers found one another online
Cornish speakers found one another online
59
176839
4412
ဒီနောက် ၂၀၀၀ လွန် အစောပိုင်းမှာ ကောနစ်ရှ်
စကားပြောသူတွေဟာ အွန်လိုင်းမှာ တွေ့ပြီး
စကားပြောသူတွေဟာ အွန်လိုင်းမှာ တွေ့ပြီး
03:13
and leveraged digital spaces
to speak on a daily basis.
to speak on a daily basis.
60
181275
3961
နေ့စဉ်စကားပြောဖို့ ဒစ်ဂျစ်တယ်
နေရာတွေ မြှင့်တင်ခဲ့တယ်။
နေရာတွေ မြှင့်တင်ခဲ့တယ်။
03:17
From there, they organized
weekly or monthly events
weekly or monthly events
61
185934
2684
အဲဒီကနေ အပတ်စဉ်၊ လစဉ်
ပွဲတွေ ကျင်းပခဲ့ပြီး
ပွဲတွေ ကျင်းပခဲ့ပြီး
03:20
where they could gather
and speak in public.
and speak in public.
62
188642
2776
အများအလယ်မှာ စုစည်းကာ
စကားပြောနိုင်ခဲ့တယ်။
စကားပြောနိုင်ခဲ့တယ်။
03:24
Today, some schools teach Cornish.
63
192005
2794
ယနေ့မှာ တစ်ချို့ကျောင်းတွေက
ကောနစ်ရှ် ကို သင်ပေးတယ်။
ကောနစ်ရှ် ကို သင်ပေးတယ်။
03:27
There are Cornish language signs,
64
195117
2151
ကောနစ်ရှ် လက်ဟန် ဘာသာစကား
သင်္ကေတတွေရှိပါတယ်။
သင်္ကေတတွေရှိပါတယ်။
03:29
ice-cream commercials,
65
197292
1428
ရေခဲမုနု့် ကြော်ငြာတွေ၊
03:30
Wikipedia, and even memes.
66
198744
2277
ဝီကီပီးဒီးယာနဲ့ စာပြောင်တွေတောင်ပါ။
03:34
(Laughter)
67
202252
2214
(ရယ်သံများ)
03:37
(Laughter)
68
205815
3946
(ရယ်သံများ)
03:42
And with their language once again intact,
69
210393
2127
သူတို့ဘာသာစကား ပကတိအတိုင်း
ပြန်ဖြစ်တာနဲ့အတူ
ပြန်ဖြစ်တာနဲ့အတူ
03:44
the people of Cornwall
have secured recognition
have secured recognition
70
212544
2349
Cornwall က လူတွေဟာ
Ireland, Scotland Wales နဲ့
Ireland, Scotland Wales နဲ့
03:46
as a Celtic nation alongside
Ireland, Scotland and Wales.
Ireland, Scotland and Wales.
71
214917
3531
တွဲရှိနေတဲ့ Celtic နိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ်
အသိအမှတ်ပြုဖို့ သေချာစေခဲ့တယ်။
အသိအမှတ်ပြုဖို့ သေချာစေခဲ့တယ်။
03:50
They stared down centuries
of forced assimilation
of forced assimilation
72
218782
2588
သူတို့ဟာ အတင်းအကျပ် သမူဟပြမှုရဲ့
ရာစုနှစ်တွေကို ငေးကာ
ရာစုနှစ်တွေကို ငေးကာ
03:53
and said, "We're not a county in England.
73
221394
2366
ပြောတာက "ငါတို့ အင်္ဂလန်က
နိုင်ငံတစ်ခု မဟုတ်ဘူး
နိုင်ငံတစ်ခု မဟုတ်ဘူး
03:55
We're a people in our own right.
74
223784
1976
ငါတို့ဟာ ကိုယ်ပိုင် အခွင့်အလမ်းရှိသူတွေပါ
03:57
And we're still here."
75
225784
1400
ငါတို့ ဒီမှာ ရှိတုန်းပဲ"တဲ့။
03:59
And they're not the only ones.
76
227648
1469
သူတို့တွေချည်း မဟုတ်ပါဘူး။
04:01
The Tunica-Biloxi tribe of Louisiana
is reviving their ancestral language.
is reviving their ancestral language.
77
229141
4737
Louisiana ရဲ့ Tunica-Biloxi လူမျိုးစုဟာ
ဘိုးသေးဘာသာစကားကို ပြန်ဖော်ထုတ်နေတယ်။
ဘိုးသေးဘာသာစကားကို ပြန်ဖော်ထုတ်နေတယ်။
04:05
(Video) My name is Teyanna.
78
233902
1961
(ဗီဒီယို) ကျွန်မက Teyanna ပါ။
04:07
My friends, they call me "Quiet Storm."
79
235887
3436
သူငယ်ချင်တွေကတော့ "တိတ်ဆိတ် မုန်တိုင်း"
လို့ ကျွန်မကို ခေါ်တယ်။
လို့ ကျွန်မကို ခေါ်တယ်။
04:11
It started in the 1980s,
80
239706
2000
ဒါက ၁၉၀၀ နှစ်လွန်တွေမှာ စခဲ့တယ်။
04:13
when Donna Pierite and her family
81
241730
1881
Donna Pierite နဲ့ သူမိသားစုဟာ
04:15
started taking trips
to Baton Rouge and New Orleans
to Baton Rouge and New Orleans
82
243635
2594
တက္ကသိုလ် မော်ကွန်းတိုက်မှာ
သိမ်းထားတဲ့အဘိဓာန်ဟောင်းတွေ
သိမ်းထားတဲ့အဘိဓာန်ဟောင်းတွေ
04:18
to photocopy old dictionaries
stored away in university archives.
stored away in university archives.
83
246253
3988
ကို မိတ္တူကူးဖို့ Baton Rouge နဲ့
New Orleans ကို ခရီးထွက်စဉ်ပါ။
New Orleans ကို ခရီးထွက်စဉ်ပါ။
04:22
The goal was to study Tunica
84
250717
2564
ရည်ရွယ်ချက်က တူနီကာ ကို လေ့လာပြီး
04:25
and teach it to the children
and share it with the community.
and share it with the community.
85
253305
3357
ကလေးတွေကို သင်ပေးကာ
ဒါကို ရပ်ရွာနဲ့ မျှဝေဖို့ပါ။
ဒါကို ရပ်ရွာနဲ့ မျှဝေဖို့ပါ။
04:29
Today, they're leading
a Tunica renaissance.
a Tunica renaissance.
86
257051
3706
ယနေ့မှာ သူတို့ဟာ တူနီကာ
ပြန်လည်ဆန်းသစ်ရေးကို ဦးဆောင်နေတယ်။
ပြန်လည်ဆန်းသစ်ရေးကို ဦးဆောင်နေတယ်။
04:33
Since 2014, there are nearly 100 speakers
in language immersion classes,
in language immersion classes,
87
261355
5032
၂၀၁၄ ကတည်းက ဘာသာစကား စခန်းသွင်း
အတန်းတွေမှာ စကားပြောသူ ၁၀၀ နီးပါးရှိပြီး
အတန်းတွေမှာ စကားပြောသူ ၁၀၀ နီးပါးရှိပြီး
04:38
and according to a 2017 census,
88
266411
2468
၂၀၁၇ သန်းခေါင်စာရင်းတစ်ခုအရ
ကျွမ်းကျင်တဲ့ ပြောဆိုသူ
ကျွမ်းကျင်တဲ့ ပြောဆိုသူ
04:40
32 new fluent speakers,
89
268903
2634
၃၂ ယောက်ရှိတယ်။
04:43
some of whom,
like Donna's daughter Elisabeth,
like Donna's daughter Elisabeth,
90
271561
2810
သူတို့ တစ်ချို့က
Donna ရဲ့သမီး Elisabeth လိုပဲ
Donna ရဲ့သမီး Elisabeth လိုပဲ
04:46
are teaching Tunica to their children.
91
274395
1881
ကလေးတွေကို တူနီကာ သင်ပေးနေတယ်။
04:48
These new speakers are creating content,
92
276300
2061
ဒီပြောဆိုသူ အသစ်တွေဟာ မာတိကာ၊
Facebook
04:50
Facebook videos and also memes.
93
278385
2481
ဗီဒီယိုတွေနဲ့ စာပြောင်တွေကိုလည်း
ဖန်တီးနေတယ်။
ဖန်တီးနေတယ်။
04:52
(Laughter)
94
280890
1834
(ရယ်သံများ)
04:56
(Laughter)
95
284180
1365
(ရယ်သံများ)
04:58
(Laughter)
96
286999
1589
(ရယ်သံများ)
05:01
And the more they publish,
97
289166
1270
သူတို့ ပို ထုတ်ဝေလေလေ
05:02
the more they inspire other
Tunica people to get involved.
Tunica people to get involved.
98
290460
2777
အခြား တူနီကာတွေကို ပါဝင်ဖို့
စေ့ဆော်ပေးလေလေပါ။
စေ့ဆော်ပေးလေလေပါ။
05:05
Recently, a tribal member living in Texas
wrote Elisabeth on Facebook,
wrote Elisabeth on Facebook,
99
293666
4387
မကြာသေးခင်က Texas မှာနေတဲ့ လူမျိုးအသင်းဝင်
တစ်ယောက်က Elisabeth ကို Facebook မှာ
တစ်ယောက်က Elisabeth ကို Facebook မှာ
05:10
asking how to say "bless these lands."
100
298077
2534
ရေးပြီး "bless these lands"ကို
ဘယ်လို ပြောလဲမေးခဲ့တယ်။
ဘယ်လို ပြောလဲမေးခဲ့တယ်။
05:13
It was for a yard sign,
101
301593
1825
ဒါက ဝင်းခြံ အမှတ်အသားတစ်ခုပါ။
05:15
so she could show her neighbors
that her culture is alive
that her culture is alive
102
303442
2746
ဒီတော့ သူယဉ်ကျေးမှုဟာ ရှင်သန်ပြီး
ယနေ့ တိုးပွားနေတာကို
ယနေ့ တိုးပွားနေတာကို
05:18
and thriving today.
103
306212
1333
အိမ်နီးချင်းတွေကိုပြနိုင်တယ်
05:20
Now, Hebrew, Cornish and Tunica
104
308514
2023
အခု ဟေဗြဲ, ကောနစ်ရှ် နဲ့ တူနီကာ တို့ဟာ
05:22
are just three examples from a groundswell
of language activism on every continent.
of language activism on every continent.
105
310561
4784
တိုက်တိုင်းက ဘာသာစကား တက်ကြွ
လှုပ်ရှားမှုရဲ့ တိုးပွားမှု နမူနာသုံးခုပါ။
လှုပ်ရှားမှုရဲ့ တိုးပွားမှု နမူနာသုံးခုပါ။
05:27
And whether they're Jèrriais speakers
from the Channel Isles,
from the Channel Isles,
106
315649
2961
သူတို့ဟာ Channel Isles မှ Jèrriais
စကားပြောသူတွေဖြစ်ဖြစ်၊
စကားပြောသူတွေဖြစ်ဖြစ်၊
05:30
or Kenyan sign language
speakers from Nairobi,
speakers from Nairobi,
107
318634
4253
Nairobi မှ Kenyan
လက်ဟန် ဘာသာစကား ပြောသူတွေဖြစ်ဖြစ်ပါ
လက်ဟန် ဘာသာစကား ပြောသူတွေဖြစ်ဖြစ်ပါ
05:34
all communities working
to preserve or reclaim a language
to preserve or reclaim a language
108
322911
3309
ဘာသာစကားတစ်ခုကို ထိန်းသိမ်းဖို့(သို့)
ဆယ်တင်ဖို့ လုပ်ဆောင်နေတဲ့
ဆယ်တင်ဖို့ လုပ်ဆောင်နေတဲ့
05:38
have one thing in common: media,
109
326244
2880
လူမှုအသိုက်အဝန်းအားလုံးမှာ
တူညီတာ တစ်ခုရှိတယ်၊ မီဒီယာပါ။
တူညီတာ တစ်ခုရှိတယ်၊ မီဒီယာပါ။
05:41
so their language
can be shared and taught.
can be shared and taught.
110
329148
2268
ဒီတော့ သူတို့ ဘာသာစကားကို
မျှဝေ သင်ကြားနိုင်တယ်။
မျှဝေ သင်ကြားနိုင်တယ်။
05:43
And as the internet grows,
111
331936
2095
အင်တာနက် ကြီးထွားလာသလို
05:46
expanding media access and creation,
112
334055
2219
မီဒီယာ ရရှိမှုနဲ့
ဖန်တီးမှု ကျယ်ပြန့်လာတော့
ဖန်တီးမှု ကျယ်ပြန့်လာတော့
05:49
preserving and reclaiming
ancestral languages
ancestral languages
113
337586
3071
ဘိုးဘွား ဘာသာစကားတွေကို
ထိန်းသိမ်းခြင်းနဲ့ ဆယ်တင်ခြင်းတွေဟာ
ထိန်းသိမ်းခြင်းနဲ့ ဆယ်တင်ခြင်းတွေဟာ
05:52
is now more possible than ever.
114
340681
1934
အခုဆို ခါတိုင်းထက် ပိုဖြစ်နိင်လာတယ်။
05:55
So what are your ancestral languages?
115
343600
2396
ဒီတော့ သင့် ဘိုးဘေး ဘာသာ
စကားတွေက ဘာတွေလဲ။
စကားတွေက ဘာတွေလဲ။
05:58
Mine are Hebrew, Yiddish,
Hungarian and Scottish Gaelic,
Hungarian and Scottish Gaelic,
116
346020
3119
အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားနဲ့ ကြီးပြင်းလာတာ
တောင်မှ ကျွန်တော့ ဘာသာစကားတွေက
တောင်မှ ကျွန်တော့ ဘာသာစကားတွေက
06:01
even though I was raised in English.
117
349163
2119
ဟေဗြဲ ရစ်ဒစ်၊ ဟန်ဂေရီ,နဲ့
စကော့လန် ဂေးလစ်ပါ။
စကော့လန် ဂေးလစ်ပါ။
06:03
And luckily for me, each of these
languages is available online.
languages is available online.
118
351854
3654
ကျွန်တော့အတွက် ကံကောင်းတာက
ဒီဘာသာစကားတိုင်းဟာ အွန်လိုင်းမှာရှိတယ်။
ဒီဘာသာစကားတိုင်းဟာ အွန်လိုင်းမှာရှိတယ်။
06:07
Hebrew in particular --
it came installed on my iPhone,
it came installed on my iPhone,
119
355532
2714
အထူးသဖြင့် ဟေဗြဲဘာသာစကား
ကျွန်တေ့် iPhone မှာ သွင်းထားတယ်။
ကျွန်တေ့် iPhone မှာ သွင်းထားတယ်။
06:10
it's supported by Google Translate,
120
358270
1817
Google Translate က ပံ့ပိုးပေးပြီး
06:12
it even has autocorrect.
121
360111
1600
အလိုလိုတောင် အမှားပြင်ပေးတယ်။
06:14
And while your language
may not be as widely supported,
may not be as widely supported,
122
362024
2966
သင့်ဘာသာစကားဟာ ကျယ်ပြန့်စွာ
ပံ့ပိုးမထားနိုင်လောက်ပေမဲ့
ပံ့ပိုးမထားနိုင်လောက်ပေမဲ့
06:17
I encourage you to investigate,
123
365014
1551
စူးစမ်းလေ့လာဖို့ အားပေးတာက
06:18
because chances are, someone, somewhere,
has started getting it online.
has started getting it online.
124
366589
3972
တစ်ယောက်ယောက်က တစ်နေရာရာမှာ
ဒါကို အွန်လိုင်းမှာ တင်ထား နိုင်လို့ပါ။
ဒါကို အွန်လိုင်းမှာ တင်ထား နိုင်လို့ပါ။
06:23
Reclaiming your language
and embracing your culture
and embracing your culture
125
371877
4794
သင့်ဘာသာစကားကို ဆယ်တင်ခြင်းနဲ့
သင့်ယဉ်ကျေးမှုကို ပွေ့ဖက်ခြင်းဟာ
သင့်ယဉ်ကျေးမှုကို ပွေ့ဖက်ခြင်းဟာ
06:28
is a powerful way to be yourself
in the age of globalization,
in the age of globalization,
126
376695
3841
ကမ္ဘာအနှံ့ ခေတ်ထဲမှာ သင့်ကိုယ်သင်
ဖြစ်စေဖို့ အားကောင်းတဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုပါ။
ဖြစ်စေဖို့ အားကောင်းတဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုပါ။
06:32
because as I recently learned
to say in Hebrew,
to say in Hebrew,
127
380560
3321
အကြောင်းက ကျွန်တော် မကြာခင်က
ဟေဗြဲဘာသာစကားနဲ့ ပြောဖို့ သင်ယူခဲ့သလို
ဟေဗြဲဘာသာစကားနဲ့ ပြောဖို့ သင်ယူခဲ့သလို
06:35
"'nḥnw 'dyyn k'n" --
128
383905
2809
"'nḥnw 'dyyn k'n"
06:38
we're still here.
129
386738
1317
ကျွန်တော်တို့ ဒီမှာရှိဆဲပါ။
06:40
Thank you.
130
388524
1151
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
06:41
(Applause)
131
389699
4023
(လက်ခုပ်သံများ)
ABOUT THE SPEAKER
Daniel Bögre Udell - Language activistDaniel Bögre Udell is the cofounder and director of Wikitongues, working with a global network of grassroots linguists to build a seed bank of every language in the world.
Why you should listen
Daniel Bögre Udell's goal is to create a world in which everyone has the resources and the right to keep their language alive. He cofounded Wikitongues in 2014, establishing a global volunteer movement to expand access to language revitalization. Wikitongues helps speakers document and promote their languages online, safeguarding them for the next generation. All their initiatives work to sustain marginalized languages through media, so their language can be shared and taught. They are collecting videos in every language in the world.
Prior to this, Bögre Udell was an active contributor to the nonprofit news initiative Global Voices, cofounding the project's Catalan language edition and translating Catalan articles into English. He has a BFA in design and technology and a master's degree in historical studies from the New School University in New York City. In addition to Urdell's native English, he speaks Spanish, Catalan and Portuguese.
Daniel Bögre Udell | Speaker | TED.com