TEDGlobal 2012
Elyn Saks: A tale of mental illness -- from the inside
Elyn Saks: Opowieść o chorobie psychicznej od środka
Filmed:
Readability: 4.1
4,034,245 views
"Przeszkadza panu, żebym kompletnie zniszczyła gabinet?" Takie pytanie Elyn Saks zadała kiedyś swojemu lekarzowi, wcale nie żartobliwie. W 2007, profesor z wykształceniem prawniczym Elyn Saks publicznie opowiedziała swoją historię o schizofrenii, kontrolowanej przez terapię i leki, lecz zawsze obecnej. W tym wymownym wykładzie, apeluje aby patrzeć na ludzi chorych psychicznie z jasnością, szczerością i współczuciem.
Elyn Saks - Mental health law scholar
Elyn Saks asks bold questions about how society treats people with mental illness. Full bio
Elyn Saks asks bold questions about how society treats people with mental illness. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
So I'm a woman with chronic schizophrenia.
0
819
1951
Jestem kobietą cierpiącą na przewlekłą schizofrenię.
00:18
I've spent hundreds of days
1
2770
1809
Spędziłam setki dni
00:20
in psychiatric hospitals.
2
4579
1487
w szpitalach psychiatrycznych
00:21
I might have ended up spending
3
6066
1805
Mogłam spędzić większość
00:23
most of my life on the back ward of a hospital,
4
7871
1827
życia na szpitalnym oddziale,
00:25
but that isn't how my life turned out.
5
9698
2200
ale nie tak się ono potoczyło.
00:27
In fact, I've managed to stay clear of hospitals
6
11898
3448
Udało mi się uniknąć szpitali
00:31
for almost three decades,
7
15346
1489
przez prawie trzy dekady,
00:32
perhaps my proudest accomplishment.
8
16835
1943
prawdopobnie moje największe osiągnięcie.
00:34
That's not to say that I've remained clear
9
18778
2194
To nie znaczy jednak, że uniknęłam
00:36
of all psychiatric struggles.
10
20972
1607
wszystkich psychiatrycznych zmagań.
00:38
After I graduated from the Yale Law School and
11
22579
2425
Ukończyłam Yale Law School,
00:40
got my first law job, my New Haven analyst, Dr. White,
12
25004
3006
dostałam pierwszą pracę.
Mój psychoanalityk w New Haven, Dr. White,
Mój psychoanalityk w New Haven, Dr. White,
00:43
announced to me that he was going to close his practice
13
28010
2585
oznajmił, że zamyka swoją praktykę
00:46
in three months, several years
14
30595
1880
za trzy miesiące, o wiele lat wcześniej,
00:48
before I had planned to leave New Haven.
15
32475
1697
niż planowałam opuścić New Haven.
00:50
White had been enormously helpful to me,
16
34172
2769
White był dla mnie ogromnie pomocny,
00:52
and the thought of his leaving
17
36941
1057
i byłam zdruzgotana wiedząc, że odejdzie.
00:53
shattered me.
18
37998
1886
i byłam zdruzgotana wiedząc, że odejdzie.
00:55
My best friend Steve,
19
39884
1470
Mój najlepszy przyjaciel Steve,
00:57
sensing that something was terribly wrong,
20
41354
1752
wyczuwając, że działo się coś bardzo złego,
00:59
flew out to New Haven to be with me.
21
43106
1832
przyleciał do New Haven żeby być przy mnie.
01:00
Now I'm going to quote from some of my writings:
22
44938
2088
Zacytuję fragment z moich notatek:
01:02
"I opened the door to my studio apartment.
23
47026
2515
"Otworzyłam drzwi do mieszkania.
01:05
Steve would later tell me that,
24
49541
2173
Steve powiedział mi później,
01:07
for all the times he had seen me psychotic, nothing
25
51714
2736
że mimo że widział mnie
już w psychotycznym stanie, nic nie mogło
już w psychotycznym stanie, nic nie mogło
01:10
could have prepared him for what he saw that day.
26
54450
2001
go przygotować na to, co zobaczył wtedy.
01:12
For a week or more, I had barely eaten.
27
56451
2673
Przez tydzień albo dłużej ledwo co jadłam.
01:15
I was gaunt. I walked
28
59124
2560
Byłam wychudzona. Chodziłam,
01:17
as though my legs were wooden.
29
61684
1614
jak gdyby moje nogi były zrobione z drewna.
01:19
My face looked and felt like a mask.
30
63298
3027
Moja twarz wyglądała jak maska i tak też ją czułam.
01:22
I had closed all the curtains in the apartment, so
31
66325
2844
Zaciągnęłam wszystkie zasłony, tak że
01:25
in the middle of the day
32
69169
955
w środku dnia
01:26
the apartment was in near total darkness.
33
70124
2014
było ono w niemal całkowitej ciemności.
01:28
The air was fetid, the room a shambles.
34
72138
2752
Czuć było stęchliznę i panował bałagan.
01:30
Steve, both a lawyer and a psychologist, has treated
35
74890
3316
Steve, który jest prawnikiem i psychologiem, zajmował się
01:34
many patients with severe mental illness, and to this day
36
78206
3133
wieloma pacjentami
cierpiącymi na ciężkie choroby psychiczne,
cierpiącymi na ciężkie choroby psychiczne,
01:37
he'll say I was as bad as any he had ever seen.
37
81339
2688
nadal mówi,
że jeszcze nigdy nie spotkał nikogo w gorszym stanie.
że jeszcze nigdy nie spotkał nikogo w gorszym stanie.
01:39
'Hi,' I said, and then I returned to the couch,
38
84027
3079
"Cześć" powiedziałam i wróciłam na kanapę,
01:43
where I sat in silence for several moments.
39
87106
2124
gdzie w ciszy usiadłam na dłuższą chwilę.
01:45
'Thank you for coming, Steve.
40
89230
1845
"Dziękuję, że przyjechałeś Steve.
01:46
Crumbling world, word, voice.
41
91075
4051
Kruszący się świat, słowa, głos.
01:51
Tell the clocks to stop.
42
95126
1869
Powiedz zegarkom, żeby się zatrzymały.
01:52
Time is. Time has come.'
43
96995
1791
Czas jest. Czas nadszedł."
01:54
'White is leaving,' Steve said somberly.
44
98786
3241
"White odchodzi" mroczno powiedział Steve.
01:57
'I'm being pushed into a grave. The situation is grave,' I moan.
45
102027
3431
"Popychają mnie do grobu. To grób." jęczę.
02:01
'Gravity is pulling me down.
46
105458
1627
"Grawitacja ciągnie mnie w dół.
02:02
I'm scared. Tell them to get away.'"
47
107085
2133
Boję się. Powiedz im, żeby sobie poszli.''
02:05
As a young woman, I was in a psychiatric hospital
48
109218
3712
Jako młoda kobieta, byłam w szpitalu psychiatrycznym
02:08
on three different occasions for lengthy periods.
49
112930
2504
trzy razy przez dłuższy czas.
02:11
My doctors diagnosed me with chronic schizophrenia,
50
115434
2792
Lekarze zdiagnozowali u mnie chroniczną schizofrenię,
02:14
and gave me a prognosis of "grave."
51
118226
2595
z rokowaniami na ''grób.''
02:16
That is, at best, I was expected to live in a board and care,
52
120821
3430
To oznacza, w najlepszym przypadku, życie pod stałą opieką,
02:20
and work at menial jobs.
53
124251
1704
i prace pomocnicze.
02:21
Fortunately, I did not actually
54
125955
2000
Na szczęście, nie wcieliłam w życie,
02:23
enact that grave prognosis.
55
127955
1775
tych grobowych rokowań.
02:25
Instead, I'm a chaired Professor of Law, Psychology
56
129730
2841
Zamiast tego, jestem profesorem prawa, psychologii
02:28
and Psychiatry at the USC Gould School of Law,
57
132571
2625
i psychiatrii na USC Gould School of Law,
02:31
I have many close friends
58
135196
1630
mam wielu bliskich przyjaciół
02:32
and I have a beloved husband, Will, who's here with us today.
59
136826
3185
i ukochanego męża Willa, który jest tu dzisiaj z nami.
02:35
(Applause) Thank you.
60
140011
4527
(Oklaski) Dziękuję.
02:42
He's definitely the star of my show.
61
146554
3258
To on jest gwiazdą mojego wystąpienia.
02:45
I'd like to share with you how that happened, and also
62
149812
2798
Opowiem wam historię tego,
jak to się wsystko stało,
jak to się wsystko stało,
02:48
describe my experience of being psychotic.
63
152610
2769
i opiszę doświadczenia stanu psychotycznego.
02:51
I hasten to add that it's my experience,
64
155379
2480
Podkreślam, że jest to moje doświadczenie.
02:53
because everyone becomes psychotic in his or her own way.
65
157859
2656
Każdy przeżywa stan psychotyczny na swój sposób.
02:56
Let's start with the definition of schizophrenia.
66
160515
3061
Zacznijmy od definicji schizofrenii.
02:59
Schizophrenia is a brain disease.
67
163576
2221
Schizofrenia to choroba mózgu.
03:01
Its defining feature is psychosis, or being
68
165797
2425
Charakteryzuje się psychozą, czy też
03:04
out of touch with reality.
69
168222
1592
utratą związku z rzeczywistością.
03:05
Delusions and hallucinations
70
169814
1822
Urojenia i halucynacje
03:07
are hallmarks of the illness.
71
171636
1554
są typowymi oznakami choroby.
03:09
Delusions are fixed and false beliefs that aren't responsive
72
173190
2752
Urojenia to nieprawdziwe przekonania,
niepodlegające korekcji
niepodlegające korekcji
03:11
to evidence, and hallucinations are false sensory experiences.
73
175942
3816
w starciu z rzeczywistością,
a halucynacje to pozorne spostrzeżenia zmysłowe.
a halucynacje to pozorne spostrzeżenia zmysłowe.
03:15
For example, when I'm psychotic I often have
74
179758
2350
Kiedy ja wpadam w stan psychotyczny, często mam
03:18
the delusion that I've killed hundreds of thousands
75
182108
2251
urojenia, że zabiłam setki tysięcy
03:20
of people with my thoughts.
76
184359
1577
ludzi moimi myślami.
03:21
I sometimes have the idea that
77
185936
1705
Czasem mam wrażenie,
03:23
nuclear explosions are about to be set off in my brain.
78
187641
2495
że w mózgu zaraz nastąpią wybuchy nuklearne.
03:26
Occasionally, I have hallucinations,
79
190136
2336
Czasami mam halucynacje.
03:28
like one time I turned around and saw a man
80
192472
1768
Kiedyś odwróciłam się i zobaczyłam mężczyznę
03:30
with a raised knife.
81
194240
1577
z podniesionym nożem.
03:31
Imagine having a nightmare while you're awake.
82
195817
2792
Wyobraźcie sobie przeżywanie koszmaru na jawie.
03:34
Often, speech and thinking become disorganized
83
198609
3210
Często mowa miesza się z myślami,
03:37
to the point of incoherence.
84
201819
1546
aż do stopnia niespójności.
03:39
Loose associations involves putting together words
85
203365
2879
Luźne skojarzenia to używaniu razem słów,
03:42
that may sound a lot alike but don't make sense,
86
206244
2783
które mogą brzmieć podobnie, ale nie mają sensu,
03:44
and if the words get jumbled up enough, it's called "word salad."
87
209027
2390
a jeśli wystarczająco się pomieszają,
nazywamy to "sałatką słowną".
nazywamy to "sałatką słowną".
03:47
Contrary to what many people think, schizophrenia is not
88
211417
4438
Wbrew powszechnemu przekonaniu,
schizofrenia to nie to samo
schizofrenia to nie to samo
03:51
the same as multiple personality disorder or split personality.
89
215855
3415
co zaburzenie dysocjacyjne tożsamości
czy rozdwojenie osobowości.
czy rozdwojenie osobowości.
03:55
The schizophrenic mind is not split, but shattered.
90
219270
3551
Umysł schizofreniczny nie jest rozdwojony, lecz roztrzaskany.
03:58
Everyone has seen a street person,
91
222821
2579
Każdy z nas widział ludzi ulicy,
04:01
unkempt, probably ill-fed,
92
225400
2023
rozczochranych, niedożywionych,
04:03
standing outside of an office building muttering
93
227423
2577
stojących przed biurowcami i mamroczących
04:05
to himself or shouting.
94
230000
1813
do siebie lub krzyczących.
04:07
This person is likely to have some form of schizophrenia.
95
231813
2597
Bardzo możliwe, że cierpią na jakąś formę schizofrenii.
04:10
But schizophrenia presents itself across a wide array
96
234410
2331
Schizofrenia występuje u ludzi z szerokiego grona
04:12
of socioeconomic status, and there are people
97
236741
2824
społeczno-ekonomicznego. Są tacy,
04:15
with the illness who are full-time professionals
98
239565
2530
którzy chorują, a są pełnoetatowymi pracownikami
04:17
with major responsibilities.
99
242095
2352
na odpowiedzialnych stanowiskach.
04:20
Several years ago, I decided
100
244447
1211
Lata temu zdecydowałam się
04:21
to write down my experiences and my personal journey,
101
245658
3435
zapisywać własne doświadczenia i osobistą podróż.
04:24
and I want to share some more of that story with you today
102
249093
2298
Chcę podzielić się jeszcze kilkoma fragmentami tej historii;
04:27
to convey the inside view.
103
251391
1663
zaprezentować wewnętrzną perspektywę.
04:28
So the following episode happened the seventh week
104
253054
2785
Ta sytuacja miała miejsce w siódmym tygodniu
04:31
of my first semester of my first year at Yale Law School.
105
255839
2863
pierwszego semestru na pierwszym roku Yale Law School.
04:34
Quoting from my writings:
106
258702
2205
Cytat z moich notatek:
04:36
"My two classmates, Rebel and Val, and I had made the date
107
260907
3469
"Koleżanki z klasy, Rebel i Val i ja umówiliśmy się
04:40
to meet in the law school library on Friday night
108
264376
2961
w bibliotece szkoły prawniczej w piątek, żeby popracować
04:43
to work on our memo assignment together.
109
267337
2284
nad zadaniem z pisania porad prawniczych.
04:45
But we didn't get far before I was talking in ways
110
269621
1802
Nie zdążyłyśmy zrobić wiele,
04:47
that made no sense.
111
271423
1523
kiedy zaczęłam mówić od rzeczy.
04:48
'Memos are visitations,' I informed them.
112
272946
3064
"Porady to wizytacje" rzekłam.
04:51
'They make certain points. The point is on your head.
113
276010
2520
"Przedstawiają pewne kwestie.
Kwestia jest na twojej głowie.
Kwestia jest na twojej głowie.
04:54
Pat used to say that. Have you killed you anyone?'
114
278530
2455
Pat zwykł tak mówić. Zabiłeś kogoś?"
04:56
Rebel and Val looked at me
115
280985
2016
Rebel i Val spojrzały na mnie
04:58
as if they or I had been
116
283001
1671
jakby one czy ja,
05:00
splashed in the face with cold water.
117
284672
1580
zostały polane zimną wodą.
05:02
'What are you talking about, Elyn?'
118
286252
1556
"O czym ty mówisz, Elyn?"
05:03
'Oh, you know, the usual. Who's what, what's who,
119
287808
3009
"No wiecie, tym co zwykle. Kto jest czym i co jest kim,
05:06
heaven and hell. Let's go out on the roof.
120
290817
2255
niebo i piekło. Chodźmy na dach.
05:08
It's a flat surface. It's safe.'
121
293072
1576
Tam jest płasko i bezpiecznie."
05:10
Rebel and Val followed
122
294648
1584
Rebel i Val poszły za mną
05:12
and they asked what had gotten into me.
123
296232
1449
i pytały co we mnie wstąpiło.
05:13
'This is the real me,' I announced,
124
297681
1863
"To jestem prawdziwa ja" oznajmiłam
05:15
waving my arms above my head.
125
299544
1545
machając rękami nad głową.
05:16
And then, late on a Friday night, on the roof
126
301089
2775
Tym późnym wieczorem w piątek, na dachu
05:19
of the Yale Law School,
127
303864
1157
Yale Law School,
05:20
I began to sing, and not quietly either.
128
305021
2292
zaczęłam śpiewać, i to wcale nie po cichu.
05:23
'Come to the Florida sunshine bush.
129
307313
3104
Przyjedź do Florydy słonecznych krzewów.
05:26
Do you want to dance?'
130
310417
1311
Chcecie tańczyć?"
05:27
'Are you on drugs?' one asked. 'Are you high?'
131
311728
2475
"Jesteś naćpana? Paliłaś coś?'
05:30
'High? Me? No way, no drugs.
132
314203
2456
"Ja palić? Co ty, żadnych narkotyków.
05:32
Come to the Florida sunshine bush,
133
316659
2567
Przyjedź do Florydy słonecznych krzewów.
05:35
where there are lemons, where they make demons.'
134
319226
3273
gdzie rosną limonki, produkują demonki.'
05:38
'You're frightening me,' one of them said, and Rebel and Val
135
322499
2694
"Przerażasz mnie" powiedziała jedna z nich. Rebel i Val
05:41
headed back into the library.
136
325193
1779
wróciły do biblioteki.
05:42
I shrugged and followed them.
137
326972
2117
Wzruszyłam ramionami i poszłam za nimi.
05:44
Back inside, I asked my classmates if they were
138
329089
3367
W środku spytałam czy też wydawało im się,
05:48
having the same experience of words jumping around
139
332456
2217
że słowa skakały po naszych dokumentach.
05:50
our cases as I was.
140
334673
1344
że słowa skakały po naszych dokumentach.
05:51
'I think someone's infiltrated my copies of the cases,' I said.
141
336017
4023
"Chyba ktoś przejrzał moje kopie dokumentacji spraw' powiedziałam.
05:55
'We've got to case the joint.
142
340040
1504
"Musimy monitorować staw.
05:57
I don't believe in joints, but
143
341544
1583
Nie wierzę w stawy, ale
05:59
they do hold your body together.'" --
144
343127
1465
utrzymują one nasze ciało w jednym kawałku"
06:00
It's an example of loose associations. --
145
344592
2369
Przykład luźnego kojarzenia.
06:02
"Eventually I made my way back to my dorm room,
146
346961
2384
"W końcu wróciłam do akademika,
06:05
and once there, I couldn't settle down.
147
349345
2359
i nie mogłam się uspokoić.
06:07
My head was too full of noise,
148
351704
1825
Moja głowa była pełna dźwięków,
06:09
too full of orange trees and law memos I could not write
149
353529
3687
zbyt pełna drzew pomarańczowych i porad prawniczych,
których nie mogłam napisać
których nie mogłam napisać
06:13
and mass murders I knew I would be responsible for.
150
357216
2632
i masowych zabójstw,
za które wiedziałam, że będę odpowiedzialna.
za które wiedziałam, że będę odpowiedzialna.
06:15
Sitting on my bed, I rocked back and forth,
151
359848
3345
Siedząc na łóżku, kołysałam się w przód i w tył
06:19
moaning in fear and isolation."
152
363193
2032
jęcząc w strachu i odosobnieniu."
06:21
This episode led to my first hospitalization in America.
153
365225
3127
Doprowadziło to do mojej pierwszej hospitalizacji w Ameryce.
06:24
I had two earlier in England.
154
368352
2240
Dwie wcześniejsze były w Anglii.
06:26
Continuing with the writings:
155
370592
1561
Dalej z notatek:
06:28
"The next morning I went to my professor's office to ask
156
372153
2464
"Rano poszłam do gabinetu profesora, poprosić
06:30
for an extension on the memo assignment,
157
374617
1577
o przedłużenie terminu na zadanie z porad prawnych.
06:32
and I began gibbering unintelligably
158
376194
2157
Zaczęłam niezrozumiale bełkotać,
06:34
as I had the night before,
159
378351
1346
tak jak poprzedniej nocy.
06:35
and he eventually brought me to the emergency room.
160
379697
1673
W końcu zabrał mnie do izby przyjęć.
06:37
Once there, someone I'll just call 'The Doctor'
161
381370
3801
Tam ktoś, kogo nazwę "lekarzem"
06:41
and his whole team of goons swooped down,
162
385171
1967
i cały jego zespół goryli zlecieli się,
06:43
lifted me high into the air,
163
387138
1409
unieśli mnie w powietrze,
06:44
and slammed me down on a metal bed
164
388547
1673
i zwalili na metalowe łózko
06:46
with such force that I saw stars.
165
390220
2352
z taką siłą, że zobaczyłam gwiazdy.
06:48
Then they strapped my legs and arms to the metal bed
166
392572
2558
Potem grubymi pasami ze skóry
06:51
with thick leather straps.
167
395130
1667
przywiązali mi nogi i ręce do metalowego łóżka.
06:52
A sound came out of my mouth that I'd never heard before:
168
396797
3346
Wydobył się ze mnie dźwięk,
którego nigdy jeszcze nie słyszałam;
którego nigdy jeszcze nie słyszałam;
06:56
half groan, half scream,
169
400143
2028
pół jęk, pół wrzask,
06:58
barely human and pure terror.
170
402171
3344
ledwo ludzki, czyste przerażenie.
07:01
Then the sound came again,
171
405515
1671
Później się powtórzył,
07:03
forced from somewhere deep inside my belly
172
407186
1924
wypchany gdzieś z głębi mojego brzucha
07:05
and scraping my throat raw."
173
409110
1597
i rozdzierający moje gardło."
07:06
This incident resulted in my involuntary hospitalization.
174
410707
4279
Skończyło się to wymuszoną hospitalizacją.
07:10
One of the reasons the doctors gave for hospitalizing me
175
414986
3541
Jednym z powodów,
jakim lekarze uzasadnili moją hospitalizację
jakim lekarze uzasadnili moją hospitalizację
07:14
against my will was that I was
176
418527
1285
wbrew mojej woli, było to, że byłam
07:15
"gravely disabled."
177
419812
1407
"poważnie upośledzona".
07:17
To support this view, they wrote in my chart that I was unable
178
421219
3096
Dla poparcia tej teorii, napisali w karcie, że byłam niezdolna
07:20
to do my Yale Law School homework.
179
424315
1792
do skończenia zadania domowego na Yale Law School.
07:22
I wondered what that meant about much of the rest of New Haven.
180
426107
3041
Ciekawe co czyni to z pozostałych mieszkańców New Haven.
07:25
(Laughter)
181
429148
1606
(Śmiech)
07:26
During the next year, I would
182
430754
2689
W ciągu kolejnego roku,
07:29
spend five months in a psychiatric hospital.
183
433443
2152
spędziłam pięć miesięcy w szpitalu psychiatrycznym.
07:31
At times, I spent up to 20 hours in mechanical restraints,
184
435595
3479
Czasami do 20 godzin fizycznie skrępowana,
07:34
arms tied, arms and legs tied down,
185
439074
3490
ręce związane, ręce i nogi przywiązane do łóżka,
07:38
arms and legs tied down with a net tied
186
442564
2519
ręce i nogi przywiązane, a siatka przewiązana
07:40
tightly across my chest.
187
445083
1808
ciasno przez klatkę piersiową.
07:42
I never struck anyone.
188
446891
2047
Nigdy nikogo nie uderzyłam.
07:44
I never harmed anyone. I never made any direct threats.
189
448938
2906
Nikogo nie skrzywdziłam.
Nikomu bezpośrednio nie groziłam.
Nikomu bezpośrednio nie groziłam.
07:47
If you've never been restrained yourself, you may have
190
451844
2774
Jeśli nigdy nie byliście skrępowani, to może się wydawać,
07:50
a benign image of the experience.
191
454618
2697
że to doświadczenie zupełnie nieszkodliwe.
07:53
There's nothing benign about it.
192
457315
1975
Nie ma w nim nic niegroźnego.
07:55
Every week in the United States,
193
459290
1785
Każdego tygodnia w Stanach Zjednoczonych,
07:56
it's been estimated that one to three people die in restraints.
194
461075
2920
jedna do 3 osób umiera skrępowana.
07:59
They strangle, they aspirate their vomit,
195
463995
2616
Duszą się, krztuszą się swoimi wymiotami,
08:02
they suffocate, they have a heart attack.
196
466611
2153
mają ataki serca.
08:04
It's unclear whether using mechanical restraints
197
468764
2526
Nie jest jasne, czy fizyczne skrępowanie
08:07
is actually saving lives or costing lives.
198
471290
2520
ratuje życia, czy wręcz przeciwnie.
08:09
While I was preparing to write my student note
199
473810
2794
Kiedy pisałam studencki komentarz o fizycznym krępowaniu
08:12
for the Yale Law Journal on mechanical restraints,
200
476604
2200
dla magazynu Yale Law School,
08:14
I consulted an eminent law professor who was also
201
478804
2352
skonsultowałam się z profesorem prawa, który był także
08:17
a psychiatrist,
202
481156
1085
psychiatrą.
08:18
and said surely he would agree
203
482241
1713
Powiedział, że zgodziłby się,
08:19
that restraints must be degrading,
204
483954
2296
że skrępowanie jest poniżające,
08:22
painful and frightening.
205
486250
1536
bolesne i przerażające.
08:23
He looked at me in a knowing way, and said,
206
487786
2111
Spojrzał na mnie ze zrozumieniem i powiedział
08:25
"Elyn, you don't really understand:
207
489897
2329
"Elyn, nie rozumiesz:
08:28
These people are psychotic.
208
492226
1738
ci ludzie są psychiczni.
08:29
They're different from me and you.
209
493964
1521
Różnią się ode mnie i od ciebie.
08:31
They wouldn't experience restraints as we would."
210
495485
2764
Nie odebraliby skrępowania w taki sam sposób jak my."
08:34
I didn't have the courage to tell him in that moment that,
211
498249
2834
Wtedy nie miałam odwagi powiedzieć, że nie,
08:36
no, we're not that different from him.
212
501083
2001
wcale nie jesteśmy tak różni od niego.
08:38
We don't like to be strapped down to a bed
213
503084
2358
Tak jak i on, nie lubimy być przypasani do łóżka
08:41
and left to suffer for hours any more than he would.
214
505442
2330
i pozostawieni na wiele godzin.
08:43
In fact, until very recently,
215
507772
2152
Tak naprawdę do bardzo niedawna,
08:45
and I'm sure some people still hold it as a view,
216
509924
1982
i niektórzy wciąż się z tym zgodzą,
08:47
that restraints help psychiatric patients feel safe.
217
511906
3032
skrępowanie pomaga pacjentom czuć się bezpiecznie.
08:50
I've never met a psychiatric patient
218
514938
2432
Nigdy nie spotkałam pacjenta,
08:53
who agreed with that view.
219
517370
1394
który by się z tym zgodził.
08:54
Today, I'd like to say I'm very pro-psychiatry
220
518764
2711
Chcę powiedzieć, że jestem "bardzo za" psychiatrią,
08:57
but very anti-force.
221
521475
1503
ale "bardzo przeciw" użyciu siły.
08:58
I don't think force is effective as treatment, and I think
222
522978
2991
Siła nie jest efektywna jako terapia, i myślę,
09:01
using force is a terrible thing to do to another person
223
525969
2737
że jej użycie jest czymś straszliwym wobec drugiego człowieka
09:04
with a terrible illness.
224
528706
1359
ze straszliwą chorobą.
09:05
Eventually, I came to Los Angeles
225
530065
2721
Ostatecznie przyjechałam do Los Angeles
09:08
to teach at the University of Southern California Law School.
226
532786
2498
wykładać na University of Southern California Law School.
09:11
For years, I had resisted medication,
227
535284
2320
Przez lata z niechęcią przyjmowałam leki,
09:13
making many, many efforts to get off.
228
537604
1990
bardzo starając się je odstawić.
09:15
I felt that if I could manage without medication,
229
539594
2675
Czułam, że jeśli udałoby mi się funkcjonować bez leków,
09:18
I could prove that, after all,
230
542269
2038
mogłabym dowieść, że mimo wszystko
09:20
I wasn't really mentally ill, it was some terrible mistake.
231
544307
2750
nie byłam psychicznie chora, że to jakaś straszna pomyłka.
09:22
My motto was the less medicine, the less defective.
232
547057
3307
Moje motto brzmiało "Im mniej leków, tym mniej wad."
09:26
My L.A. analyst, Dr. Kaplan, was urging me
233
550364
3088
Mój psychoanalityk w LA, dr Kaplan, namawiał mnie
09:29
just to stay on medication and get on with my life,
234
553452
2500
żebym kontynuowała leki i żyła normalnie, ale postanowiłam,
09:31
but I decided I wanted to make one last college try to get off.
235
555952
3475
podjąć jedną, ostatnią próbę, żeby je odstawić.
09:35
Quoting from the text:
236
559427
1432
Cytat z notatek:
09:36
"I started the reduction of my meds, and within a short time
237
560859
3640
"Zaczęłam ograniczać leki, i w krótkim czasie
09:40
I began feeling the effects.
238
564499
2112
zaczęłam odczuwać efekty.
09:42
After returning from a trip to Oxford, I marched into
239
566611
2841
Po powrocie z wycieczki do Oxfordu, wmaszerowałam do
09:45
Kaplan's office, headed straight for the corner, crouched down,
240
569452
3377
gabinetu Kaplana, prosto do kąta, kucnęłam,
09:48
covered my face, and began shaking.
241
572829
2233
zakryłam twarz i zaczęłam się trząść.
09:50
All around me I sensed evil beings poised with daggers.
242
575062
3155
Wszędzie wokół wyczuwałam
okrutne istoty czające się ze sztyletami.
okrutne istoty czające się ze sztyletami.
09:54
They'd slice me up in thin slices
243
578217
2168
Kroiły mnie na cienkie plasterki
09:56
or make me swallow hot coals.
244
580385
1642
lub zmuszały do połykania gorących węgli.
09:57
Kaplan would later describe me as 'writhing in agony.'
245
582027
3377
Kaplan opisał mnie jako "wijącą się w agonii".
10:01
Even in this state, what he accurately described as
246
585404
3085
Nawet w tym stanie, który opisał jako
10:04
acutely and forwardly psychotic,
247
588489
1691
dotkliwi psychotyczny,
10:06
I refused to take more medication.
248
590180
2013
odmówiłam przyjęcia leków.
10:08
The mission is not yet complete.
249
592193
2800
Misja nie jest jeszcze ukończona.
10:10
Immediately after the appointment with Kaplan,
250
594993
2618
Zaraz po wizycie u Kaplana
10:13
I went to see Dr. Marder, a schizophrenia expert
251
597611
2298
poszłam zobaczyć dr Mardera, eksperta od schizofrenii,
10:15
who was following me for medication side effects.
252
599909
2308
który zajmował się skutkami ubocznymi leków.
10:18
He was under the impression that I had a mild psychotic illness.
253
602217
3021
Wydawało mu się, że cierpię na łagodną chorobę psychiczną.
10:21
Once in his office, I sat on his couch, folded over,
254
605238
3428
W gabinecie usiadłam na kanapie, zgięłam się w pół
10:24
and began muttering.
255
608666
1639
i zaczęłam mamrotać.
10:26
'Head explosions and people trying to kill.
256
610305
2230
"Eksplozje w głowie i ludzie próbujący zabijać.
10:28
Is it okay if I totally trash your office?'
257
612535
2465
Przeszkadza panu, żebym kompletnie zniszczyła gabinet?"
10:30
'You need to leave if you think you're going to do that,'
258
615000
2632
"Proszę wyjść, jeśli myśli pani, że będzie musiała to zrobić,'
10:33
said Marder.
259
617632
983
powiedział Marder.
10:34
'Okay. Small. Fire on ice. Tell them not to kill me.
260
618615
3152
"OK. Mały. Ogień na lodzie. Powiedz im, żeby mnie nie zabijali.
10:37
Tell them not to kill me. What have I done wrong?
261
621767
1648
Powiedz im, żeby mnie nie zabijali. Co zrobiłam nie tak?
10:39
Hundreds of thousands with thoughts, interdiction.'
262
623415
2577
Setki tysięcy z myślami, bombardowanie."
10:41
'Elyn, do you feel like you're
263
625992
1735
'Elyn, czy czujesz, że grozisz
10:43
dangerous to yourself or others?
264
627727
1497
samej sobie lub otoczeniu?
10:45
I think you need to be in the hospital.
265
629224
2415
Myślę, że lepiej byś była w szpitalu.
10:47
I could get you admitted right away, and the whole thing
266
631639
1857
Mogą przyjąć cię od razu, a sprawa
10:49
could be very discrete.'
267
633496
1135
może być załatwiona bardzo dyskretnie."
10:50
'Ha, ha, ha.
268
634631
1681
"Ha, ha, ha.
10:52
You're offering to put me in hospitals?
269
636312
2337
Proponuje mi pan umieszczenie w szpitalu?
10:54
Hospitals are bad, they're mad, they're sad.
270
638649
2943
Szpitale są złe, szalone, smutne.
10:57
One must stay away. I'm God, or I used to be.'"
271
641592
3664
Trzeba się od nich trzymać z daleka.
Jestem Bogiem, albo kiedyś byłam."
Jestem Bogiem, albo kiedyś byłam."
11:01
At that point in the text,
272
645256
1583
W miejscu w tekście,
11:02
where I said "I'm God, or I used to be," my husband
273
646839
1905
w którym to powiedziałam mój mąż
11:04
made a marginal note.
274
648744
1025
powiedział
11:05
He said, "Did you quit or were you fired?"
275
649769
1607
"Odeszłaś czy cię zwolnili?"
11:07
(Laughter)
276
651376
2231
(Śmiech)
11:09
"'I give life and I take it away.
277
653607
3752
"'Daję życie i je odbieram.
11:13
Forgive me, for I know not what I do.'
278
657359
1697
Wybaczcie mi, jako że nie wiem co czynić."
11:14
Eventually, I broke down in front of friends, and
279
659056
3314
Ostatecznie załamałam się w towarzystwie przyjaciół
11:18
everybody convinced me to take more medication.
280
662370
2508
i wszyscy przekonali mnie, żeby wziąć leki.
11:20
I could no longer deny the truth,
281
664878
1946
Nie mogłam już więcej zaprzeczać prawdzie,
11:22
and I could not change it.
282
666824
1522
i nie mogłam jej zmienić.
11:24
The wall that kept me, Elyn, Professor Saks,
283
668346
2649
Ściana, która dzieliła mnie - Elyn, prof. Saks -
11:26
separate from that insane woman hospitalized years past,
284
670995
3113
od tej szalonej kobiety hospitalizowanej wcześniej
11:30
lay smashed and in ruins."
285
674108
2111
legła w gruzach."
11:32
Everything about this illness says I shouldn't be here,
286
676219
2673
Wszystko wskazywałoby na to, że nie powinno mnie tu być,
11:34
but I am. And I am, I think, for three reasons:
287
678892
2874
ale jestem. A jestem, jak myślę, z 3 powodów:
11:37
First, I've had excellent treatment.
288
681766
2392
Po pierwsze, miałam wyśmienitą terapię.
11:40
Four- to five-day-a-week psychoanalytic psychotherapy
289
684158
2946
4-5 dni w tygodniu psychoanalizy
11:43
for decades and continuing, and excellent psychopharmacology.
290
687104
2984
przez wiele lat. Świetna psychofarmakologia.
11:45
Second, I have many close family members and friends who know me
291
690088
4044
Po drugie, wielu bliskich i przyjaciół, mnie zna
11:50
and know my illness.
292
694132
1254
i zna moją chorobę.
11:51
These relationships have given my life a meaning
293
695386
2324
Te związki nadały mojemu życiu znaczenie
11:53
and a depth, and they also helped me navigate
294
697710
2167
i głębię, i pomogły mi nim kierować
11:55
my life in the face of symptoms.
295
699877
1968
w obliczu symptomów choroby.
11:57
Third, I work at an enormously supportive workplace
296
701845
3168
Po trzecie, pracuję w pełnym wsparcia środowisku,
12:00
at USC Law School.
297
705013
1585
na USC Law School.
12:02
This is a place that not only accommodates my needs
298
706598
3025
To miejsce, które nie tylko spełnia moje potrzeby,
12:05
but actually embraces them.
299
709623
1391
ale wręcz przyjmuje je z entuzjazmem.
12:06
It's also a very intellectually stimulating place,
300
711014
3031
Miejsce, które stymuluje intelektualnie,
12:09
and occupying my mind with complex problems
301
714045
2592
a zajmowanie umysłu skomplikowanymi problemami
12:12
has been my best and most powerful and most reliable
302
716637
3433
jest najlepszą, najmocniejszą i najbardziej niezawodną
12:15
defense against my mental illness.
303
720070
1720
obroną przed chorobą psychiczną.
12:17
Even with all that — excellent treatment, wonderful family and
304
721790
3303
Nawet mając to wszystko,
wyśmienitą terapię, wspaniałą rodzinę
wyśmienitą terapię, wspaniałą rodzinę
12:20
friends, supportive work environment —
305
725093
1916
i przyjaciół, pełne wsparcia miejsce pracy...
12:22
I did not make my illness public
306
727009
2333
Nie przyznałam się publicznie do choroby,
12:25
until relatively late in life,
307
729342
1433
przez długi czas.
12:26
and that's because the stigma against mental illness
308
730775
2519
To dlatego, że choroby psychiczne są piętnowane.
12:29
is so powerful that I didn't feel safe with people knowing.
309
733294
2608
Nie czułam się bezpiecznie wśród ludzi, którzy wiedzieli.
12:31
If you hear nothing else today,
310
735902
2416
Z mojego wystąpienia wynieście choć
12:34
please hear this: There are not "schizophrenics."
311
738318
3434
jedną rzecz: Nie ma "schizofreników."
12:37
There are people with schizophrenia, and these people
312
741752
3151
Są ludzie ze schizofrenią. Ci ludzie
12:40
may be your spouse, they may be your child,
313
744903
2095
to wasi mężowie, żony, dzieci,
12:42
they may be your neighbor, they may be your friend,
314
746998
2424
sąsiedzi, przyjaciele,
12:45
they may be your coworker.
315
749422
1424
znajomi z pracy.
12:46
So let me share some final thoughts.
316
750846
2856
Podzielę się końcowymi myślami.
12:49
We need to invest more resources into research and treatment
317
753702
3432
Musimy zainwestować więcej środków w badania i terapie
12:53
of mental illness.
318
757134
1240
chorób psychicznych.
12:54
The better we understand these illnesses, the better
319
758374
2056
Im lepiej zrozumiemy te choroby, tym lepsze możemy
12:56
the treatments we can provide, and the better the treatments
320
760430
2208
zapewnić terapie, a im lepsze zapewnimy terapie,
12:58
we can provide, the more we can offer people care,
321
762638
2440
tym więcej opieki możemy zaoferować ludziom,
13:00
and not have to use force.
322
765078
1448
bez potrzeby użycia siły.
13:02
Also, we must stop criminalizing mental illness.
323
766526
2952
Przestańmy też traktować choroby psychiczne jak przestępstwa.
13:05
It's a national tragedy and scandal that the L.A. County Jail
324
769478
4048
To narodowa tragedia i skandal, że więzienie L.A. County
13:09
is the biggest psychiatric facility in the United States.
325
773526
2642
to największa placówka psychiatryczna w Stanach Zjednoczonych.
13:12
American prisons and jails are filled with people who suffer
326
776168
3916
Amerykańskie więzienia są przepełnine ludźmi cierpiącymi na
13:15
from severe mental illness, and many of them are there
327
780084
2484
poważne choroby psychiczne, a wielu z nich jest tam dlatego,
13:18
because they never received adequate treatment.
328
782568
1977
że nigdy nie otrzymali właściwiej terapii.
13:20
I could have easily ended up there or on the streets myself.
329
784545
3429
Sama mogłam skończyć tam, lub na ulicy.
13:23
A message to the entertainment industry and to the press:
330
787974
3224
Wiadomość do przemysłu rozrywkowego i prasy:
13:27
On the whole, you've done a wonderful job fighting stigma
331
791198
4064
Wspaniale się spisaliście w walce przeciwko piętnowaniu
13:31
and prejudice of many kinds.
332
795262
1816
i uprzedzeniom wszelkiego rodzaju.
13:32
Please, continue to let us see characters in your movies,
333
797078
3000
Nie przestawajcie pokazywać nam w filmach
13:35
your plays, your columns,
334
800078
2128
przedstawieniach, artykułach, bohaterów
13:38
who suffer with severe mental illness.
335
802206
1824
cierpiących na ciężkie choroby psychiczne.
13:39
Portray them sympathetically,
336
804030
1760
Pokazujcie ich ze zerozumieniem
13:41
and portray them in all the richness and depth
337
805790
2639
i w całym bogactwie i głębi
13:44
of their experience as people and not as diagnoses.
338
808429
3527
ich doświadczeń; jako ludzi, a nie jako diagnozy.
13:47
Recently, a friend posed a question:
339
811956
2276
Niedawno przyjaciel zadał mi pytanie:
13:50
If there were a pill I could take
340
814232
1775
Jeśli istniałaby pigułka, która natychmiast by cię uleczyła,
13:51
that would instantly cure me, would I take it?
341
816007
1811
zażyłabyś ją?
13:53
The poet Rainer Maria Rilke
342
817818
2693
Poecie Rainerowi Maria Rilke
13:56
was offered psychoanalysis.
343
820511
1472
zaoferowano psychoanalizę.
13:57
He declined, saying, "Don't take my devils away,
344
821983
2312
Odmówił, mówiąc, "Nie odbierajcie moich demonów,
14:00
because my angels may flee too."
345
824295
1759
bo moi aniołowie także mogą odlecieć."
14:01
My psychosis, on the other hand,
346
826054
2193
Moja psychoza jest koszmarem na jawie,
14:04
is a waking nightmare in which my devils are so terrifying
347
828247
2672
w którym moje demony są tak prerażające,
14:06
that all my angels have already fled.
348
830919
1936
że wszystkie anioły już dawno odleciały.
14:08
So would I take the pill? In an instant.
349
832855
3904
Czy zażyłabym pigułkę? Bez mrugnięcia okiem.
14:12
That said, I don't wish to be seen as regretting
350
836759
2681
Nie chcę być postrzegana jako osoba żałująca życia
14:15
the life I could have had if I'd not been mentally ill,
351
839440
2393
które mogłabym mieć bez choroby.
14:17
nor am I asking anyone for their pity.
352
841833
2282
Nie proszę też nikogo o litość.
14:20
What I rather wish to say is that the humanity we all share
353
844115
3131
Chciałabym powiedzieć,
że cechy ludzkie, które posiadamy wszyscy,
że cechy ludzkie, które posiadamy wszyscy,
14:23
is more important than the mental illness we may not.
354
847261
2618
są ważniejsze niź choroby,
które mają tylko niektórzy z nas.
które mają tylko niektórzy z nas.
14:25
What those of us who suffer with mental illness want
355
849879
2458
Chorzy psychicznie pragną tego samego,
14:28
is what everybody wants:
356
852337
1454
czego pragną wszyscy:
14:29
in the words of Sigmund Freud, "to work and to love."
357
853791
2534
cytując Sigmunda Freuda, "by pracować i kochać."
14:32
Thank you. (Applause)
358
856325
3023
Dziękuję. (Oklaski)
14:35
(Applause)
359
859348
677
(Oklaski)
14:35
Thank you. Thank you. You're very kind. (Applause)
360
860025
4793
Dziękuję. Bardzo mi miło. (Oklaski)
14:40
Thank you. (Applause)
361
864818
6607
Dziękuję. (Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Elyn Saks - Mental health law scholarElyn Saks asks bold questions about how society treats people with mental illness.
Why you should listen
As a law scholar and writer, Elyn Saks speaks for the rights of mentally ill people. It's a gray area: Too often, society's first impulse is to make decisions on their behalf. But it's a slippery slope from in loco parentis to a denial of basic human rights. Saks has brilliantly argued for more autonomy -- and in many cases for a restoration of basic human dignity.
In 2007, deep into her career, she dropped a bombshell -- her autobiography, The Center Cannot Hold. In it, she reveals the depth of her own schizophrenia, now controlled by drugs and therapy. Clear-eyed and honest about her own condition, the book lent her new ammunition in the quest to protect the rights and dignity of the mentally ill.
In 2009, she was selected as a MacArthur Fellow.
Read more on io9.com: I’m Elyn Saks and this is what it’s like to live with schizophrenia »
Elyn Saks | Speaker | TED.com