TEDGlobal 2012
Elyn Saks: A tale of mental illness -- from the inside
Елин Сакс: Приказна за ментална болест -- гледано одвнатре
Filmed:
Readability: 4.1
4,034,245 views
„Ќе биде ли во ред ако ви ја направам лом канцеларијата?“ Ова е прашањето кое Елин Сакс еднаш му го поставила на својот доктор, а тоа не било шега. Правник, во 2007 Сакс излезе со нејзината приказна за шизофренија, болест контролирана со лекови и терапија, но сепак постојано присутна. Во овој моќен говор, таа од нас бара кон луѓето со ментална болест да гледаме јасно, чесно и сочувствително.
Elyn Saks - Mental health law scholar
Elyn Saks asks bold questions about how society treats people with mental illness. Full bio
Elyn Saks asks bold questions about how society treats people with mental illness. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
So I'm a woman with chronic schizophrenia.
0
819
1951
Значи, јас сум жена со хронична шизофренија.
00:18
I've spent hundreds of days
1
2770
1809
Имам поминато стотици денови
00:20
in psychiatric hospitals.
2
4579
1487
во психијатриски болници.
00:21
I might have ended up spending
3
6066
1805
Можев да завршам поминувајќи
00:23
most of my life on the back ward of a hospital,
4
7871
1827
најголем дел од мојот живот
во некое болничко одделение,
во некое болничко одделение,
00:25
but that isn't how my life turned out.
5
9698
2200
но мојот живот не се одвиваше така.
00:27
In fact, I've managed to stay clear of hospitals
6
11898
3448
Всушност, успеав да не стапнам во болница
00:31
for almost three decades,
7
15346
1489
речиси три декади.
00:32
perhaps my proudest accomplishment.
8
16835
1943
Најверојатно, остварување на кое сум најгорда.
00:34
That's not to say that I've remained clear
9
18778
2194
Тоа не значи дека повеќе немам никакви
00:36
of all psychiatric struggles.
10
20972
1607
психијатриски потешкотии.
00:38
After I graduated from the Yale Law School and
11
22579
2425
Откако дипломирав на Правниот факултет на Јеил
00:40
got my first law job, my New Haven analyst, Dr. White,
12
25004
3006
и откако за првпат се вработив како правник,
мојот аналитичар од Њу Хевн, д-р Вајт,
мојот аналитичар од Њу Хевн, д-р Вајт,
00:43
announced to me that he was going to close his practice
13
28010
2585
ми најави дека ќе ја затвора ординацијата
00:46
in three months, several years
14
30595
1880
во рок од 3 месеца, неколку години
00:48
before I had planned to leave New Haven.
15
32475
1697
пред моето планирано заминување од Њу Хевн.
00:50
White had been enormously helpful to me,
16
34172
2769
Вајт ми беше од огромна помош
00:52
and the thought of his leaving
17
36941
1057
и помислата дека ќе си оди
00:53
shattered me.
18
37998
1886
ме скрши.
00:55
My best friend Steve,
19
39884
1470
Мојот најдобар пријател Стив,
00:57
sensing that something was terribly wrong,
20
41354
1752
чувствувајќи дека нешто ептен не чини,
00:59
flew out to New Haven to be with me.
21
43106
1832
полета кон Њу Хевн за да биде со мене.
01:00
Now I'm going to quote from some of my writings:
22
44938
2088
Сега ќе цитирам нешто од моите записи:
01:02
"I opened the door to my studio apartment.
23
47026
2515
„Ја отворив вратата од мојот стан.
01:05
Steve would later tell me that,
24
49541
2173
Стив подоцна ми кажа дека
01:07
for all the times he had seen me psychotic, nothing
25
51714
2736
ниту една од моите претходни
психотични епизоди,
психотични епизоди,
01:10
could have prepared him for what he saw that day.
26
54450
2001
не можела да го подготви
за она што го видел тој ден.
за она што го видел тој ден.
01:12
For a week or more, I had barely eaten.
27
56451
2673
Цела недела или повеќе едвај имав јадено.
01:15
I was gaunt. I walked
28
59124
2560
Бев грозна.
01:17
as though my legs were wooden.
29
61684
1614
Одев како со дрвени нозе.
01:19
My face looked and felt like a mask.
30
63298
3027
Лицето ми изгледаше и го чувствував како маска.
01:22
I had closed all the curtains in the apartment, so
31
66325
2844
Го запердив целиот стан, па така
01:25
in the middle of the day
32
69169
955
среде бел ден,
01:26
the apartment was in near total darkness.
33
70124
2014
станот беше во речиси потполн мрак.
01:28
The air was fetid, the room a shambles.
34
72138
2752
Воздухот беше засмрден, собата во хаос.
01:30
Steve, both a lawyer and a psychologist, has treated
35
74890
3316
Стив, кој е адвокат и психолог,
имаше третирано
имаше третирано
01:34
many patients with severe mental illness, and to this day
36
78206
3133
многу пациенти со тешка ментална болест,
а до овој ден,
а до овој ден,
01:37
he'll say I was as bad as any he had ever seen.
37
81339
2688
рече, јас бев најлошото што некогаш го видел.
01:39
'Hi,' I said, and then I returned to the couch,
38
84027
3079
„Здраво“, реков. И се вратив на каучот,
01:43
where I sat in silence for several moments.
39
87106
2124
каде некое време седев молчејќи.
01:45
'Thank you for coming, Steve.
40
89230
1845
„Ти благодарам што дојде, Стив.
01:46
Crumbling world, word, voice.
41
91075
4051
Се распаѓа светот, зборот, гласот.
01:51
Tell the clocks to stop.
42
95126
1869
Кажи им на часовниците да запрат.
01:52
Time is. Time has come.'
43
96995
1791
Време е. Дојде времето.“
01:54
'White is leaving,' Steve said somberly.
44
98786
3241
„Вајт си заминува“, изусти тмурно Стив.
01:57
'I'm being pushed into a grave. The situation is grave,' I moan.
45
102027
3431
„Турната сум во гроб. Ситуацијата е гроб“, се жалев.
02:01
'Gravity is pulling me down.
46
105458
1627
„Гравитацијата ме влече надолу.
02:02
I'm scared. Tell them to get away.'"
47
107085
2133
Уплашена сум. Кажи им да си одат.“
02:05
As a young woman, I was in a psychiatric hospital
48
109218
3712
Додека бев млада,
бев сместена во психијатриска болница
бев сместена во психијатриска болница
02:08
on three different occasions for lengthy periods.
49
112930
2504
во три наврати, на подолги периоди.
02:11
My doctors diagnosed me with chronic schizophrenia,
50
115434
2792
Моите лекари ме дијагностицираа со
хронична шизофренија
хронична шизофренија
02:14
and gave me a prognosis of "grave."
51
118226
2595
и ми ја дадоа прогнозата „сериозно.“
02:16
That is, at best, I was expected to live in a board and care,
52
120821
3430
Значи, во најдобар случај,
се очекуваше да живеам во дом
се очекуваше да живеам во дом
02:20
and work at menial jobs.
53
124251
1704
и да работам ниско-платени работи.
02:21
Fortunately, I did not actually
54
125955
2000
За среќа, реално, не ме снајде
02:23
enact that grave prognosis.
55
127955
1775
таа сериозна прогноза.
02:25
Instead, I'm a chaired Professor of Law, Psychology
56
129730
2841
Наместо тоа, јас сум редовен професор по право,
психологија
психологија
02:28
and Psychiatry at the USC Gould School of Law,
57
132571
2625
и психијатрија на Универзитетот на Северна Каролина на Гоулд Правниот Факултет,
02:31
I have many close friends
58
135196
1630
имам многу блиски пријатели
02:32
and I have a beloved husband, Will, who's here with us today.
59
136826
3185
и имам еден сакан сопруг, Вил, кој е со нас овде
денеска.
денеска.
02:35
(Applause) Thank you.
60
140011
4527
(Аплауз) Ви благодарам.
02:42
He's definitely the star of my show.
61
146554
3258
Тој е дефинитивно ѕвездата на моето шоу.
02:45
I'd like to share with you how that happened, and also
62
149812
2798
Сакам со вас да споделам како се случи тоа и
исто така
исто така
02:48
describe my experience of being psychotic.
63
152610
2769
да ви го опишам моето психотично дожиување.
02:51
I hasten to add that it's my experience,
64
155379
2480
Побрзав да кажам дека е мое доживување,
02:53
because everyone becomes psychotic in his or her own way.
65
157859
2656
бидејќи секој станува психотичен на свој начин.
02:56
Let's start with the definition of schizophrenia.
66
160515
3061
Да започнеме со дефиницијата за шизофренија.
02:59
Schizophrenia is a brain disease.
67
163576
2221
Шизофренијата е болест на мозокот.
03:01
Its defining feature is psychosis, or being
68
165797
2425
Нејзина основна карактеристика е психозата т.е.
03:04
out of touch with reality.
69
168222
1592
тоа што не сте во контакт со реалноста.
03:05
Delusions and hallucinations
70
169814
1822
Заблудите и халуцинациите
03:07
are hallmarks of the illness.
71
171636
1554
се обележја на оваа болест.
03:09
Delusions are fixed and false beliefs that aren't responsive
72
173190
2752
Заблудите се фиксирани и погрешни верувања кои што не реагираат
03:11
to evidence, and hallucinations are false sensory experiences.
73
175942
3816
на докази, а халуцинации се лажни сензорни
доживувања.
доживувања.
03:15
For example, when I'm psychotic I often have
74
179758
2350
На пример, кога сум психотична често ја имам
03:18
the delusion that I've killed hundreds of thousands
75
182108
2251
заблудата дека сум убила стотици илјади
03:20
of people with my thoughts.
76
184359
1577
луѓе со моите мисли.
03:21
I sometimes have the idea that
77
185936
1705
Понекогаш ја имам идејата дека
03:23
nuclear explosions are about to be set off in my brain.
78
187641
2495
ќе се случат нуклеарни експлозии во мојот
мозок.
мозок.
03:26
Occasionally, I have hallucinations,
79
190136
2336
Во некои прилики, имам халуцинации,
03:28
like one time I turned around and saw a man
80
192472
1768
еднаш се завртев наоколу и видов човек
03:30
with a raised knife.
81
194240
1577
со кренат нож.
03:31
Imagine having a nightmare while you're awake.
82
195817
2792
Замислете си дека имате кошмар додека сте будни.
03:34
Often, speech and thinking become disorganized
83
198609
3210
Често, говорот и мислењето стануваат дезорганизирани
03:37
to the point of incoherence.
84
201819
1546
до точка на неразбирливост.
03:39
Loose associations involves putting together words
85
203365
2879
Под лабави асоцијации се подразбира поврзување
зборови
зборови
03:42
that may sound a lot alike but don't make sense,
86
206244
2783
коишто можеби се слични но немаат смисла
03:44
and if the words get jumbled up enough, it's called "word salad."
87
209027
2390
и ако зборовите доволно се измешаат, тоа се нарекува
„салата од зборови.“
„салата од зборови.“
03:47
Contrary to what many people think, schizophrenia is not
88
211417
4438
Во спротивност од она што мислат многу луѓе, шизофренијата не е
03:51
the same as multiple personality disorder or split personality.
89
215855
3415
исто што и растројство на повеќекратни личности или подвоена личност.
03:55
The schizophrenic mind is not split, but shattered.
90
219270
3551
Шизофреничниот ум не е поделен, туку скршен на парчиња.
03:58
Everyone has seen a street person,
91
222821
2579
Секој има видено бездомник,
04:01
unkempt, probably ill-fed,
92
225400
2023
запуштен, веројатно слабо нахранет,
04:03
standing outside of an office building muttering
93
227423
2577
како стои пред деловна зграда и си мрмори
04:05
to himself or shouting.
94
230000
1813
сам на себе или вика.
04:07
This person is likely to have some form of schizophrenia.
95
231813
2597
Оваа личност веројатно има некоја форма на
шизофренија.
шизофренија.
04:10
But schizophrenia presents itself across a wide array
96
234410
2331
Но шизофренијата се јавува низ широкиот спектар
04:12
of socioeconomic status, and there are people
97
236741
2824
од социоекономскиот статус и има луѓе
04:15
with the illness who are full-time professionals
98
239565
2530
кои се со оваа болест, а се професионалци со полно работно време
04:17
with major responsibilities.
99
242095
2352
и големи одговорности.
04:20
Several years ago, I decided
100
244447
1211
Пред неколку години, одлучив
04:21
to write down my experiences and my personal journey,
101
245658
3435
да го запишам моето доживување и мое лично
патување
патување
04:24
and I want to share some more of that story with you today
102
249093
2298
и денеска сакам со вас да споделам нешто повеќе од таа приказна
04:27
to convey the inside view.
103
251391
1663
за да ви го пренесам погледот одвнатре.
04:28
So the following episode happened the seventh week
104
253054
2785
Следнава епизода се случи во седмата недела
04:31
of my first semester of my first year at Yale Law School.
105
255839
2863
од мојот прв семестар од мојата прва година на Јеил на Правниот факултет.
04:34
Quoting from my writings:
106
258702
2205
Цитирам од моите записи:
04:36
"My two classmates, Rebel and Val, and I had made the date
107
260907
3469
„Моите двајца колеги, Ребел и Вал и јас се
договоривме
договоривме
04:40
to meet in the law school library on Friday night
108
264376
2961
да се сретнеме во библиотеката на Правниот факултет
во петок навечер
во петок навечер
04:43
to work on our memo assignment together.
109
267337
2284
за да работиме заедно на меморандумската задача.
04:45
But we didn't get far before I was talking in ways
110
269621
1802
Но не стигнавме многу далеку кога јас почнав да зборувам
04:47
that made no sense.
111
271423
1523
бесмислено.
04:48
'Memos are visitations,' I informed them.
112
272946
3064
’Меморандумите се посети,‘ Ги информирав.
04:51
'They make certain points. The point is on your head.
113
276010
2520
’Тие имаат одредена поента. Поентата е на
твојата глава.
твојата глава.
04:54
Pat used to say that. Have you killed you anyone?'
114
278530
2455
Пет велеше така. Некој те имаш ли убиено?‘
04:56
Rebel and Val looked at me
115
280985
2016
Ребел и Вал ме погледнаа
04:58
as if they or I had been
116
283001
1671
како на нив или на мене
05:00
splashed in the face with cold water.
117
284672
1580
да ми беше фрлена ладна вода во лицето.
05:02
'What are you talking about, Elyn?'
118
286252
1556
'За што зборуваш, Елин?'
05:03
'Oh, you know, the usual. Who's what, what's who,
119
287808
3009
'Оф, знаете, како и обично. Кој е што, што е кој,
05:06
heaven and hell. Let's go out on the roof.
120
290817
2255
рај и пекол. Ајде да се качиме на кровот.
05:08
It's a flat surface. It's safe.'
121
293072
1576
Рамна површина е. Безбедно е.'
05:10
Rebel and Val followed
122
294648
1584
Ребел и Вал ме следеа
05:12
and they asked what had gotten into me.
123
296232
1449
и се прашуваа што навлегло во мене.
05:13
'This is the real me,' I announced,
124
297681
1863
’Ова сум вистинската јас,‘ изјавив,
05:15
waving my arms above my head.
125
299544
1545
мавтајќи со рацете над глава.
05:16
And then, late on a Friday night, on the roof
126
301089
2775
И потоа, доцна во една петочна ноќ, на кровот
05:19
of the Yale Law School,
127
303864
1157
од Правниот Факултет на Јеил,
05:20
I began to sing, and not quietly either.
128
305021
2292
почнав да пеам и притоа не беше тивко.
05:23
'Come to the Florida sunshine bush.
129
307313
3104
'Дојди до сончевите грмушки на Флорида.
05:26
Do you want to dance?'
130
310417
1311
Сакаш да играш?'
05:27
'Are you on drugs?' one asked. 'Are you high?'
131
311728
2475
'На дрога си?' еден праша. 'Надувана си?'
05:30
'High? Me? No way, no drugs.
132
314203
2456
'Надувана? Јас? Нема шанси, без дрога.
05:32
Come to the Florida sunshine bush,
133
316659
2567
Дојди до сончевите грмушки на Флорида,
05:35
where there are lemons, where they make demons.'
134
319226
3273
каде има лимони, каде што прават демони.'
05:38
'You're frightening me,' one of them said, and Rebel and Val
135
322499
2694
'Ме плашиш,' еден од нив рече, а Ребел и Вал
05:41
headed back into the library.
136
325193
1779
се вратија во библиотеката.
05:42
I shrugged and followed them.
137
326972
2117
Згрчив раменици и тргнав по нив.
05:44
Back inside, I asked my classmates if they were
138
329089
3367
Таму внатре, ги прашав моите колеги дали
05:48
having the same experience of words jumping around
139
332456
2217
ги имале истите доживувања, зборовите да им скокаат
наоколу
наоколу
05:50
our cases as I was.
140
334673
1344
како во мојот случај.
05:51
'I think someone's infiltrated my copies of the cases,' I said.
141
336017
4023
'Мислам дека некој ги инфилтрирал моите копии
од случаите,' реков.
од случаите,' реков.
05:55
'We've got to case the joint.
142
340040
1504
'Мораме да го затвориме зглобот.
05:57
I don't believe in joints, but
143
341544
1583
Не верувам во зглобови, но
05:59
they do hold your body together.'" --
144
343127
1465
сепак тие ти го држат телото во целина."' --
06:00
It's an example of loose associations. --
145
344592
2369
Ова е пример за лабави асоцијации --
06:02
"Eventually I made my way back to my dorm room,
146
346961
2384
„Конечно се вратив назад во мојата спална соба,
06:05
and once there, I couldn't settle down.
147
349345
2359
и кога стигнав, не можев да се смирам.
06:07
My head was too full of noise,
148
351704
1825
Главата ми беше преполна со бучава,
06:09
too full of orange trees and law memos I could not write
149
353529
3687
преполна со портокалови дрвја, правни меморандуми кои не можев да ги напишам
06:13
and mass murders I knew I would be responsible for.
150
357216
2632
и масовни убиства за кои знаев дека јас ќе бидам одговорна.
06:15
Sitting on my bed, I rocked back and forth,
151
359848
3345
Седејќи на креветот, се нишав напред-назад,
06:19
moaning in fear and isolation."
152
363193
2032
мрморејќи во страв и изолација.“
06:21
This episode led to my first hospitalization in America.
153
365225
3127
Оваа епизода доведе до мојата прва хоспитализација во Америка.
06:24
I had two earlier in England.
154
368352
2240
Имав две претходно во Англија.
06:26
Continuing with the writings:
155
370592
1561
Продолжувам со записите:
06:28
"The next morning I went to my professor's office to ask
156
372153
2464
„Следното утро отидов до канцеларијата на мојот професор за да го замолам
06:30
for an extension on the memo assignment,
157
374617
1577
да ми даде уште време за меморандумската задача,
06:32
and I began gibbering unintelligably
158
376194
2157
и започнав да мрморам неразбирливо
06:34
as I had the night before,
159
378351
1346
како и претходната вечер
06:35
and he eventually brought me to the emergency room.
160
379697
1673
и најпосле тој ме однесе до собата за итни случаи.
06:37
Once there, someone I'll just call 'The Doctor'
161
381370
3801
Откако пристигнав таму, некој кој ќе го викам само ’докторот‘
06:41
and his whole team of goons swooped down,
162
385171
1967
и неговиот цел тим на силеџии навалија,
06:43
lifted me high into the air,
163
387138
1409
ме кренаа во воздух
06:44
and slammed me down on a metal bed
164
388547
1673
и ме треснаа на еден метален кревет
06:46
with such force that I saw stars.
165
390220
2352
со толкава јачина што видов ѕвезди.
06:48
Then they strapped my legs and arms to the metal bed
166
392572
2558
Потоа ми ги врзаа нозете и рацете за металниот кревет
06:51
with thick leather straps.
167
395130
1667
со дебели кожни ремени.
06:52
A sound came out of my mouth that I'd never heard before:
168
396797
3346
Од мојата уста излезе еден звук кој никогаш го немав слушнато претходно:
06:56
half groan, half scream,
169
400143
2028
нешто помеѓу стенкање и врискање,
06:58
barely human and pure terror.
170
402171
3344
едвај човечко и чист ужас.
07:01
Then the sound came again,
171
405515
1671
Потоа звукот се врати пак,
07:03
forced from somewhere deep inside my belly
172
407186
1924
излегуваше некаде длабоко од мојот стомак
07:05
and scraping my throat raw."
173
409110
1597
и силно ми го стругаше грлото.“
07:06
This incident resulted in my involuntary hospitalization.
174
410707
4279
Овој инцидент резултираше во хоспитализација против моја волја.
07:10
One of the reasons the doctors gave for hospitalizing me
175
414986
3541
Една од причините која ја понудија докторите за моето хоспитализирање
07:14
against my will was that I was
176
418527
1285
против моја волја беше дека јас сум
07:15
"gravely disabled."
177
419812
1407
„сериозно онеспособена.“
07:17
To support this view, they wrote in my chart that I was unable
178
421219
3096
За да го поткрепат ова гледиште, во мојот график запишаа дека сум неспособна
07:20
to do my Yale Law School homework.
179
424315
1792
да си ја извршувам домашната задача.
07:22
I wondered what that meant about much of the rest of New Haven.
180
426107
3041
Се прашував што значи тоа во остатокот од мојот престој во Њу Хевн.
07:25
(Laughter)
181
429148
1606
(Смеа)
07:26
During the next year, I would
182
430754
2689
Следната година, поминувам
07:29
spend five months in a psychiatric hospital.
183
433443
2152
пет месеци во психијатриска болница.
07:31
At times, I spent up to 20 hours in mechanical restraints,
184
435595
3479
Понекогаш, поминував се до 20 часа во механички
пранги,
пранги,
07:34
arms tied, arms and legs tied down,
185
439074
3490
рацете врзани, рацете и нозете врзани,
07:38
arms and legs tied down with a net tied
186
442564
2519
рацете и нозете врзани со мрежа цврсто
07:40
tightly across my chest.
187
445083
1808
врзана околу моите гради.
07:42
I never struck anyone.
188
446891
2047
Никогаш не удрив никого.
07:44
I never harmed anyone. I never made any direct threats.
189
448938
2906
Никогаш не повредив некого. Никогаш не се заканив директно.
07:47
If you've never been restrained yourself, you may have
190
451844
2774
Доколку никогаш не сте биле врзани, можеби имате
07:50
a benign image of the experience.
191
454618
2697
една многу безопасна слика за искуството.
07:53
There's nothing benign about it.
192
457315
1975
Тоа воопшто не е безопасно.
07:55
Every week in the United States,
193
459290
1785
Секоја недела во САД,
07:56
it's been estimated that one to three people die in restraints.
194
461075
2920
се проценува дека еден до тројца луѓе умираат во
пранги.
пранги.
07:59
They strangle, they aspirate their vomit,
195
463995
2616
Тие се дават, ги вдишуваат повраќаниците,
08:02
they suffocate, they have a heart attack.
196
466611
2153
се гушат, имаат срцеви удари.
08:04
It's unclear whether using mechanical restraints
197
468764
2526
Не е јасно дали користењето на механички ограничувања
08:07
is actually saving lives or costing lives.
198
471290
2520
всушност спасува или одзема животи.
08:09
While I was preparing to write my student note
199
473810
2794
Додека се подготвував да напишам статија за
08:12
for the Yale Law Journal on mechanical restraints,
200
476604
2200
Правниот весник на Јеил во врска со механичките ограничувања,
08:14
I consulted an eminent law professor who was also
201
478804
2352
се консултирав со еден еминентен професор по Право кој
08:17
a psychiatrist,
202
481156
1085
воедно беше и психијатар,
08:18
and said surely he would agree
203
482241
1713
и рече дека потполно се согласува
08:19
that restraints must be degrading,
204
483954
2296
дека ограничувањата се деградирачки,
08:22
painful and frightening.
205
486250
1536
болни и застрашувачки.
08:23
He looked at me in a knowing way, and said,
206
487786
2111
Ме погледна на еден познат начин и рече:
08:25
"Elyn, you don't really understand:
207
489897
2329
„Елин, ми се чини дека не разбираш:
08:28
These people are psychotic.
208
492226
1738
Овие луѓе се психотични.
08:29
They're different from me and you.
209
493964
1521
Тие се поразлични од мене и тебе.
08:31
They wouldn't experience restraints as we would."
210
495485
2764
Тие не ги доживуваат ограничувањата како нас.“
08:34
I didn't have the courage to tell him in that moment that,
211
498249
2834
Немав храброст во тој момент да му кажам не,
08:36
no, we're not that different from him.
212
501083
2001
ние не сме толку различни од него.
08:38
We don't like to be strapped down to a bed
213
503084
2358
Не сакаме да нè врзуваат за кревет и да не оставаат
08:41
and left to suffer for hours any more than he would.
214
505442
2330
да страдаме со часови исто како што и тој не би сакал.
08:43
In fact, until very recently,
215
507772
2152
Всушност, до многу неодамна,
08:45
and I'm sure some people still hold it as a view,
216
509924
1982
и сигурна сум дека некои луѓе сеуште веруваат во ова гледиште,
08:47
that restraints help psychiatric patients feel safe.
217
511906
3032
дека ограничувањата им помагаат на психијатриските пациенти да се чувствуваат безбедно.
08:50
I've never met a psychiatric patient
218
514938
2432
Никогаш не сум сретнала психијатриски пациент
08:53
who agreed with that view.
219
517370
1394
којшто се согласува со ова гледиште.
08:54
Today, I'd like to say I'm very pro-psychiatry
220
518764
2711
Денес, сакам да кажам дека сум многу ЗА психијатрија,
08:57
but very anti-force.
221
521475
1503
но ПРОТИВ употреба на сила.
08:58
I don't think force is effective as treatment, and I think
222
522978
2991
Сметам дека силата не е ефикасна како третман и мислам
09:01
using force is a terrible thing to do to another person
223
525969
2737
дека употребата на сила е нешто ужасно што можете да и го направите на една личност
09:04
with a terrible illness.
224
528706
1359
со ужасна болест.
09:05
Eventually, I came to Los Angeles
225
530065
2721
Конечно, дојдов во Лос Анџелес
09:08
to teach at the University of Southern California Law School.
226
532786
2498
за да предавам на Универзитетот на Јужна Калифорнија на Правниот Факултет
09:11
For years, I had resisted medication,
227
535284
2320
Со години ги одбивав лекарствата,
09:13
making many, many efforts to get off.
228
537604
1990
правејќи многу, многу обиди да ги избегнам.
09:15
I felt that if I could manage without medication,
229
539594
2675
Чувствував дека ако можам да успеам без лекарства,
09:18
I could prove that, after all,
230
542269
2038
ќе можам да докажам дека после сè
09:20
I wasn't really mentally ill, it was some terrible mistake.
231
544307
2750
не сум ментално болна, тоа беше катастрофална грешка.
09:22
My motto was the less medicine, the less defective.
232
547057
3307
Моето мото беше помалку лекови, помалку дефектност.
09:26
My L.A. analyst, Dr. Kaplan, was urging me
233
550364
3088
Мојот аналитичар од Л.А., Др. Каплан, ме поттикнуваше
09:29
just to stay on medication and get on with my life,
234
553452
2500
едноставно да ги земам лековите и да продолжам со животот,
09:31
but I decided I wanted to make one last college try to get off.
235
555952
3475
но јас одлучив дека сакам уште еднаш да се обидам да ги оставам.
09:35
Quoting from the text:
236
559427
1432
Цитирам од текстот:
09:36
"I started the reduction of my meds, and within a short time
237
560859
3640
„Започнав со намалување на лекарствата и за кратко
време
време
09:40
I began feeling the effects.
238
564499
2112
започнав да ги чувствувам ефектите.
09:42
After returning from a trip to Oxford, I marched into
239
566611
2841
Откако се вратив од патување во Оксфорд, одлетав во
09:45
Kaplan's office, headed straight for the corner, crouched down,
240
569452
3377
канцеларијата на Каплан, отидов право во ќошот,
клекнав долу,
клекнав долу,
09:48
covered my face, and began shaking.
241
572829
2233
си го покрив лицето и почнав да се тресам.
09:50
All around me I sensed evil beings poised with daggers.
242
575062
3155
Насекаде околу мене имаше злобни суштества со накострешени боцки.
09:54
They'd slice me up in thin slices
243
578217
2168
Или ќе ме исечат на мали парчиња
09:56
or make me swallow hot coals.
244
580385
1642
или ќе ме натераат да јадам врел јаглен.
09:57
Kaplan would later describe me as 'writhing in agony.'
245
582027
3377
Каплан подоцна рече дека сум се ’превиткувала од агонија.‘
10:01
Even in this state, what he accurately described as
246
585404
3085
Дури и во оваа состојба, којашто тој прецизно ја опиша како
10:04
acutely and forwardly psychotic,
247
588489
1691
акутно и напредно психотична,
10:06
I refused to take more medication.
248
590180
2013
одбив да земам повеќе лекарства.
10:08
The mission is not yet complete.
249
592193
2800
Мисијата сеуште не е завршена.
10:10
Immediately after the appointment with Kaplan,
250
594993
2618
Веднаш после средбата со Каплан, отидов да се
10:13
I went to see Dr. Marder, a schizophrenia expert
251
597611
2298
видам со Др.Мардер, експерт за шизофренија
10:15
who was following me for medication side effects.
252
599909
2308
којшто беше задолжен за нус појавите од лекарствата.
10:18
He was under the impression that I had a mild psychotic illness.
253
602217
3021
Тој имаше впечаток дека имам блага психотична
болест.
болест.
10:21
Once in his office, I sat on his couch, folded over,
254
605238
3428
Еднаш во неговата канцеларија, седнав на неговиот кауч, се свиткав,
10:24
and began muttering.
255
608666
1639
и почнав да мрморам.
10:26
'Head explosions and people trying to kill.
256
610305
2230
’Експлозии на глави и луѓе се обидуваат да убијат.
10:28
Is it okay if I totally trash your office?'
257
612535
2465
Ќе биде ли во ред ако ви ја направам лом канцеларијата?‘
10:30
'You need to leave if you think you're going to do that,'
258
615000
2632
’Треба да си заминеш ако сметаш дека ќе го направиш тоа,‘
10:33
said Marder.
259
617632
983
рече Мардер.
10:34
'Okay. Small. Fire on ice. Tell them not to kill me.
260
618615
3152
’Во ред. Малку. Пламен на мраз. Кажи им да не ме убиваат.
10:37
Tell them not to kill me. What have I done wrong?
261
621767
1648
Кажи им да не ме убиваат. Што сум згрешила?
10:39
Hundreds of thousands with thoughts, interdiction.'
262
623415
2577
Стотици илјадници со мисли, пресек.‘
10:41
'Elyn, do you feel like you're
263
625992
1735
’Елин, дали сметаш дека си
10:43
dangerous to yourself or others?
264
627727
1497
опасна за себе или за другите?
10:45
I think you need to be in the hospital.
265
629224
2415
Мислам дека треба да бидеш во болница.
10:47
I could get you admitted right away, and the whole thing
266
631639
1857
Можам да те испратам веднаш и целата работа
10:49
could be very discrete.'
267
633496
1135
може да биде многу дискретна.‘
10:50
'Ha, ha, ha.
268
634631
1681
’Ха, ха, ха.
10:52
You're offering to put me in hospitals?
269
636312
2337
Ми нудиш да ме ставиш во болници?
10:54
Hospitals are bad, they're mad, they're sad.
270
638649
2943
Болниците се лоши, тие се луди, тие се тажни.
10:57
One must stay away. I'm God, or I used to be.'"
271
641592
3664
Треба да си подалеку од нив. Јас сум Бог, или порано бев.‘“
11:01
At that point in the text,
272
645256
1583
Во тој дел од текстот,
11:02
where I said "I'm God, or I used to be," my husband
273
646839
1905
каде реков „Јас сум Бог, или порано бев,“ маж ми
11:04
made a marginal note.
274
648744
1025
додаде една фуснота.
11:05
He said, "Did you quit or were you fired?"
275
649769
1607
Рече, „Даде отказ или те отпуштија?“
11:07
(Laughter)
276
651376
2231
(Смеа)
11:09
"'I give life and I take it away.
277
653607
3752
„’Давам живот и го одземам истиот.
11:13
Forgive me, for I know not what I do.'
278
657359
1697
Прости ми, бидејќи не знам што правам.‘
11:14
Eventually, I broke down in front of friends, and
279
659056
3314
Конечно, потлекнав пред пријателите и
11:18
everybody convinced me to take more medication.
280
662370
2508
сите ме убедија да земам повеќе лекарства.
11:20
I could no longer deny the truth,
281
664878
1946
Повеќе не можев да ја негирам вистината
11:22
and I could not change it.
282
666824
1522
и не можев да ја променам.
11:24
The wall that kept me, Elyn, Professor Saks,
283
668346
2649
Ѕидот кој што ме дели мене, Елин, професор Сакс,
11:26
separate from that insane woman hospitalized years past,
284
670995
3113
од онаа луда жена хоспитализирана со години во
минатото
минатото
11:30
lay smashed and in ruins."
285
674108
2111
е срушен.“
11:32
Everything about this illness says I shouldn't be here,
286
676219
2673
Оваа болест вели дека јас не треба да бидам овде,
11:34
but I am. And I am, I think, for three reasons:
287
678892
2874
но тука сум. Тука сум, мислам, поради три причини:
11:37
First, I've had excellent treatment.
288
681766
2392
Прво, имав одличен третман.
11:40
Four- to five-day-a-week psychoanalytic psychotherapy
289
684158
2946
Четири-пет дена неделно имав психоаналитичка психотерапија
11:43
for decades and continuing, and excellent psychopharmacology.
290
687104
2984
со децении и континуирана и одлична
психофармакологија.
психофармакологија.
11:45
Second, I have many close family members and friends who know me
291
690088
4044
Второ, имам многу блиски членови од семејството и
пријатели кои ме знаат
пријатели кои ме знаат
11:50
and know my illness.
292
694132
1254
и ја знаат мојата болест.
11:51
These relationships have given my life a meaning
293
695386
2324
Овие врски му дадоа смисла на мојот живот
11:53
and a depth, and they also helped me navigate
294
697710
2167
и длабочина и тие исто така ми помогнаа да си го
11:55
my life in the face of symptoms.
295
699877
1968
насочам животот и покрај симптомите.
11:57
Third, I work at an enormously supportive workplace
296
701845
3168
Трето, работам во едно изразито поддржувачко работно место
12:00
at USC Law School.
297
705013
1585
на USC Правниот Факултет.
12:02
This is a place that not only accommodates my needs
298
706598
3025
Ова место не само што ми ги задоволува потребите
12:05
but actually embraces them.
299
709623
1391
туку и широко ги прифаќа.
12:06
It's also a very intellectually stimulating place,
300
711014
3031
Исто така, местото е многу интелектуално стимулирачко
12:09
and occupying my mind with complex problems
301
714045
2592
и ми го окупира умот со сложени проблеми
12:12
has been my best and most powerful and most reliable
302
716637
3433
и ова се покажа дека е најмоќната и најсигурна
12:15
defense against my mental illness.
303
720070
1720
одбрана против мојата ментална болест.
12:17
Even with all that — excellent treatment, wonderful family and
304
721790
3303
Дури и со сето ова - одличен третман, прекрасно
семејство и
семејство и
12:20
friends, supportive work environment —
305
725093
1916
пријатели, поддржувачка работна средина -
12:22
I did not make my illness public
306
727009
2333
не зборував јавно за мојата болест
12:25
until relatively late in life,
307
729342
1433
сè до пред некое извесно време,
12:26
and that's because the stigma against mental illness
308
730775
2519
а тоа е така поради тоа што стигмата против менталните болести
12:29
is so powerful that I didn't feel safe with people knowing.
309
733294
2608
е толку моќна што не се чувствував безбедна доколку знаеја луѓето.
12:31
If you hear nothing else today,
310
735902
2416
Доколку не слушнавте ништо друго денес,
12:34
please hear this: There are not "schizophrenics."
311
738318
3434
ве молам слушнете го ова: Не постојат „шизофреничари.“
12:37
There are people with schizophrenia, and these people
312
741752
3151
Постојат луѓе со шизофренија и овие луѓе
12:40
may be your spouse, they may be your child,
313
744903
2095
можат да бидат вашата сопруга, вашето дете,
12:42
they may be your neighbor, they may be your friend,
314
746998
2424
можат да бидат вашиот сосед, вашиот пријател,
12:45
they may be your coworker.
315
749422
1424
можат да бидат вашиот соработник.
12:46
So let me share some final thoughts.
316
750846
2856
Дозволете ми да споделам неколку завршни мисли.
12:49
We need to invest more resources into research and treatment
317
753702
3432
Треба да инвестираме повеќе средства за истражување и третман
12:53
of mental illness.
318
757134
1240
на менталните болести.
12:54
The better we understand these illnesses, the better
319
758374
2056
Колку подобро ги разбереме овие болести, толку подобри
12:56
the treatments we can provide, and the better the treatments
320
760430
2208
третмани ќе обезбедиме и колку се подобри третманите
12:58
we can provide, the more we can offer people care,
321
762638
2440
коишто ги имаме, толку поголема нега ќе им пружиме на луѓето
13:00
and not have to use force.
322
765078
1448
и нема да мораме да користиме сила.
13:02
Also, we must stop criminalizing mental illness.
323
766526
2952
Исто така, мораме да престанеме да ги криминализираме менталните болести.
13:05
It's a national tragedy and scandal that the L.A. County Jail
324
769478
4048
Национална трегедија и скандал е тоа што Окружниот затвор на Л.А.
13:09
is the biggest psychiatric facility in the United States.
325
773526
2642
е најголемата психијатриска установа во САД.
13:12
American prisons and jails are filled with people who suffer
326
776168
3916
Американските затвори се полни со луѓе кои страдаат
13:15
from severe mental illness, and many of them are there
327
780084
2484
од тешки ментални болести и многу од нив се
таму
таму
13:18
because they never received adequate treatment.
328
782568
1977
бидејќи никогаш не добиле соодветен третман.
13:20
I could have easily ended up there or on the streets myself.
329
784545
3429
Можев лесно и јас самата да завршам таму или на
улиците.
улиците.
13:23
A message to the entertainment industry and to the press:
330
787974
3224
Една порака до забавната индустрија и до печатот:
13:27
On the whole, you've done a wonderful job fighting stigma
331
791198
4064
Во целост, завршивте прекрасна работа борејќи се
против стигмата
против стигмата
13:31
and prejudice of many kinds.
332
795262
1816
и предрасудите од различни видови.
13:32
Please, continue to let us see characters in your movies,
333
797078
3000
Ве молам, продолжете да ни прикажувате карактери
во вашите филмови,
во вашите филмови,
13:35
your plays, your columns,
334
800078
2128
претстави, колумни
13:38
who suffer with severe mental illness.
335
802206
1824
кои страдаат од тешки ментални болести.
13:39
Portray them sympathetically,
336
804030
1760
Претставувајте ги со симпатии
13:41
and portray them in all the richness and depth
337
805790
2639
и претставувајте ги со сето богатство и длабочина
13:44
of their experience as people and not as diagnoses.
338
808429
3527
на нивното искуство како луѓе, а не како дијагнози.
13:47
Recently, a friend posed a question:
339
811956
2276
Неодамна, еден пријател ми постави прашање:
13:50
If there were a pill I could take
340
814232
1775
Ако имаше пилула којашто во моментот
13:51
that would instantly cure me, would I take it?
341
816007
1811
ќе ме излечи ако ја испијам, дали би ја испила?
13:53
The poet Rainer Maria Rilke
342
817818
2693
На поетесата Рајнер Марија Рилке
13:56
was offered psychoanalysis.
343
820511
1472
и беше понудена психоанализа.
13:57
He declined, saying, "Don't take my devils away,
344
821983
2312
Таа ја одби, велејќи, „Не ми ги одземајте ѓаволите,
14:00
because my angels may flee too."
345
824295
1759
бидејќи и ангелите може да ми избегаат.“
14:01
My psychosis, on the other hand,
346
826054
2193
Мојата психоза, од друга страна пак,
14:04
is a waking nightmare in which my devils are so terrifying
347
828247
2672
е буден кошмар во кој моите ѓаволи се толку страшни
14:06
that all my angels have already fled.
348
830919
1936
што сите мои ангели веќе се побегнати.
14:08
So would I take the pill? In an instant.
349
832855
3904
Па дали би ја зела пилулата? Уште веднаш.
14:12
That said, I don't wish to be seen as regretting
350
836759
2681
Со тоа, не сакам да ме видат како некој кој жали
14:15
the life I could have had if I'd not been mentally ill,
351
839440
2393
за животот кој сум можела да го имам ако не бев ментално болна,
14:17
nor am I asking anyone for their pity.
352
841833
2282
ниту пак барам сожалување од другите.
14:20
What I rather wish to say is that the humanity we all share
353
844115
3131
Наместо тоа сакам да кажам дека човечноста што сите ние ја споделуваме
14:23
is more important than the mental illness we may not.
354
847261
2618
е поважна отколку менталната болест која можеби не ја споделуваме.
14:25
What those of us who suffer with mental illness want
355
849879
2458
Оние од нас кои страдаат од ментална болест го сакаат
14:28
is what everybody wants:
356
852337
1454
истото што и сите други:
14:29
in the words of Sigmund Freud, "to work and to love."
357
853791
2534
со зборовите на Зигмунд Фројд, „да работат и да љубат.“
14:32
Thank you. (Applause)
358
856325
3023
Ви благодарам. (Аплауз)
14:35
(Applause)
359
859348
677
(Аплауз)
14:35
Thank you. Thank you. You're very kind. (Applause)
360
860025
4793
Ви благодарам. Ви благодарам. Многу сте љубезни. (Аплауз)
14:40
Thank you. (Applause)
361
864818
6607
Ви благодарам. (Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Elyn Saks - Mental health law scholarElyn Saks asks bold questions about how society treats people with mental illness.
Why you should listen
As a law scholar and writer, Elyn Saks speaks for the rights of mentally ill people. It's a gray area: Too often, society's first impulse is to make decisions on their behalf. But it's a slippery slope from in loco parentis to a denial of basic human rights. Saks has brilliantly argued for more autonomy -- and in many cases for a restoration of basic human dignity.
In 2007, deep into her career, she dropped a bombshell -- her autobiography, The Center Cannot Hold. In it, she reveals the depth of her own schizophrenia, now controlled by drugs and therapy. Clear-eyed and honest about her own condition, the book lent her new ammunition in the quest to protect the rights and dignity of the mentally ill.
In 2009, she was selected as a MacArthur Fellow.
Read more on io9.com: I’m Elyn Saks and this is what it’s like to live with schizophrenia »
Elyn Saks | Speaker | TED.com