TED2011
Julie Taymor: Spider-Man, The Lion King and life on the creative edge
Julie Taymor: Spider-Man, Król Lew i życie na twórczej krawędzi
Filmed:
Readability: 3.2
1,034,077 views
Pokazując spektakularne nagrania z takich produkcji jak Frida, Burza i Król Lew, reżyser Julie Taymor opisuje życie, które spędziła zanurzona w teatrze i filmie. Filmowana w momencie, gdy kontrowersje dotyczące jej broadwayowskiej inscenizacji Spider-Mana sięgały szczytu, otwarcie opisuje napięcie, będące nieodłączną częścią jej pracy twórczej, próbując zarazem uchwycić sedno historii i stworzyć jedyne w swoim rodzaju obrazy i przeżycia.
Julie Taymor - Director, designer
Julie Taymor is a film, theater and opera director. She is known for lavish movies such as Frida and for her hit Broadway musicals, The Lion King and Spider-Man: Turn Off the Dark. Full bio
Julie Taymor is a film, theater and opera director. She is known for lavish movies such as Frida and for her hit Broadway musicals, The Lion King and Spider-Man: Turn Off the Dark. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
(Music)
0
1889
5963
(Muzyka)
00:19
["Oedipus Rex"]
1
7852
3946
["Król Edyp"]
00:27
["The Lion King"]
2
15397
3208
["Król Lew"]
00:34
["Titus"]
3
22485
4432
["Tytus Andronikus"]
00:49
["Frida"]
4
37727
5853
["Frida"]
01:05
["The Magic Flute"]
5
53751
4474
["Czarodziejski Flet"]
01:12
["Across The Universe"]
6
60197
6161
["Across the Universe"]
01:27
(Applause)
7
75710
4552
(Oklaski)
01:32
Julie Taymor: Thank you. Thank you very much.
8
80262
2207
Julie Taymor: Dziękuję. Dziękuję bardzo.
01:34
That's a few samples of the theater, opera
9
82469
2717
To wybór spektakli teatralnych, operowych
01:37
and films that I have done over the last 20 years.
10
85186
3342
i filmów, które zrobiłam
przez ostatnie 20 lat.
przez ostatnie 20 lat.
01:40
But what I'd like to begin with right now
11
88528
2038
Chcę jednak na początek
01:42
is to take you back to a moment
12
90566
1903
cofnąć się z wami do chwili,
01:44
that I went through in Indonesia,
13
92469
2465
którą przeżyłam w Indonezji,
01:46
which is a seminal moment in my life
14
94934
2137
a był dla mnie inspirujący moment
01:49
and, like all myths,
15
97071
2080
i jak wszystkie mity,
01:51
these stories need to be retold
16
99151
2255
takie historie trzeba powtarzać,
01:53
and told, lest we forget them.
17
101406
2499
żeby nie popadły w zapomnienie.
01:55
And when I'm in the turbulent times, as we know,
18
103905
3024
W niespokojnych okresach,
01:58
that I am right now, through the crucible
19
106929
2388
a teraz takie przechodzę
02:01
and the fire of transformation,
20
109317
2191
w tyglu i ogniu przemian,
02:03
which is what all of you do, actually.
21
111508
2618
jak każdy z was.
02:06
Anybody who creates knows there's that point where
22
114126
3124
Każdy twórca wie,
że jest taki moment,
że jest taki moment,
02:09
it hasn't quite become the phoenix or the burnt char.
23
117250
5109
gdy nie ma jeszcze ani Feniksa, ani popiołu.
02:14
(Laughter)
24
122359
2098
(Śmiech)
02:16
And I am right there on the edge,
25
124457
2905
Właśnie tu jestem, na krawędzi,
02:19
which I'll tell you about, another story.
26
127362
1770
o czym opowiem w kolejnej historii.
02:21
I want to go back to Indonesia
27
129132
1422
Chcę wrócić do Indonezji,
02:22
where I was about 21, 22 years, a long time ago,
28
130554
3922
gdzie byłam ponad 20 lat temu
02:26
on a fellowship.
29
134476
1224
na stypendium.
02:27
And I found myself, after two years there
30
135700
2930
Po dwuletnim pobycie,
02:30
and performing and learning, on the island of Bali,
31
138630
3349
po występach i nauce na wyspie Bali
02:33
on the edge of a crater, Gunung Batur.
32
141979
3827
stanęłam na krawędzi krateru Gunung Batur.
02:37
And I was in a village where there was
33
145806
3017
Byłam w wiosce, gdzie odbywała się
02:40
an initiation ceremony for the young men,
34
148823
2792
ceremonia inicjacji młodych mężczyzn,
02:43
a rite of passage.
35
151615
1564
obrzęd przejścia.
02:45
Little did I know that it was mine as well.
36
153179
2552
Nie wiedziałam wtedy,
że też miałam go dostąpić.
że też miałam go dostąpić.
02:47
And as I sat in this temple square
37
155731
2459
Siedziałam na dziedzińcu świątyni,
02:50
under this gigantic beringin banyan tree,
38
158190
3000
pod ogromnym figowcem bengalskim,
02:53
in the dark, there was no electricity, just the full moon,
39
161190
4837
w ciemności. Nie było prądu,
tylko księżyc w pełni
tylko księżyc w pełni
02:58
down in this empty square,
40
166027
2056
na pustym placu
03:00
and I heard the most beautiful sounds,
41
168083
2150
i słyszałam przecudowne dźwięki,
03:02
like a Charles Ives concert
42
170233
1831
jak koncert Charlesa Ivesa.
03:04
as I listened to the gamelan music
43
172064
2043
Słuchałam muzyki gamelan
03:06
from all the different villagers that came
44
174107
2049
granej przez wieśniaków, którzy przybyli
03:08
for this once-every-five-years ceremony.
45
176156
3398
na odbywającą się raz na 5 lat ceremonię.
03:11
And I thought I was alone in the dark under this tree.
46
179554
3595
Sądziłam, że jestem sama
w ciemnościach pod drzewem.
w ciemnościach pod drzewem.
03:15
And all of a sudden, out of the dark,
47
183149
2831
Wtedy nagle, w mroku,
03:17
from the other end of the square,
48
185980
1884
na drugim końcu placu
03:19
I saw the glint of mirrors lit by the moon.
49
187864
3908
zobaczyłam błysk luster
oświetlonych przez księżyc.
oświetlonych przez księżyc.
03:23
And these 20 old men who I'd seen before
50
191772
3559
Dwudziestu starców,
których wcześniej widziałam,
których wcześniej widziałam,
03:27
all of a sudden stood up in these full warrior costumes
51
195331
5302
wstało w strojach wojowników,
03:32
with the headdress and the spears,
52
200633
2485
z przybraniami głów i włóczniami
03:35
and no one was in the square, and I was hidden in the shadows.
53
203118
4362
na pustym placu, a ja kryłam się w cieniu.
03:39
No one was there, and they came out,
54
207480
2361
Nikogo tam nie było, a oni wyszli
03:41
and they did this incredible dance.
55
209841
3639
i odtańczyli niesamowity taniec.
03:45
"Huhuhuhuhuhuhuhahahahaha."
56
213480
3692
"Huhuhuhuhu hahahahaha".
03:49
And they moved their bodies and they came forward,
57
217172
3173
Wyginali się i ruszyli naprzód,
03:52
and the lights bounced off these costumes.
58
220345
2802
ich stroje odbijały światła.
03:55
And I've been in theater since I was 11 years old,
59
223147
3416
Zajmuję się teatrem od 11 roku życia,
03:58
and performing, creating, and I went,
60
226563
3214
występując, tworząc. Pomyślałam:
04:01
"Who are they performing for
61
229777
2143
"Dla kogo oni występują
04:03
with these elaborate costumes,
62
231920
2347
w tych wymyślnych kostiumach
04:06
these extraordinary headdresses?"
63
234267
2027
i niezwykłych przybraniach głów?"
04:08
And I realized that they were performing for God,
64
236294
4787
Zrozumiałam, że występowali dla Boga,
04:13
whatever that means.
65
241081
2711
cokolwiek to znaczy.
04:15
But somehow, it didn't matter about the publicity.
66
243792
3588
Z jakiegoś powodu nie dbali o rozgłos.
04:19
There was no money involved.
67
247380
2251
Nie chodziło o pieniądze.
04:21
It wasn't going to be written down. It was no news.
68
249631
3220
Nikt nie miał tego zapisać, nie było mediów.
04:24
And there were these incredible artists
69
252851
2146
Byli tam ci wspaniali artyści,
04:26
that felt for me like an eternity as they performed.
70
254997
3501
ich występ wydawał się wiecznością.
04:30
The next moment,
71
258498
2085
Gdy tylko tylko skończyli
04:32
as soon as they finished and disappeared into the shadows,
72
260583
4060
i znikli w ciemnościach,
04:36
a young man with a propane lantern came on,
73
264643
2506
przyszedł młody człowiek z lampą gazową,
04:39
hung it up on a tree, set up a curtain.
74
267149
2251
zawiesił ją na drzewie, powiesił kurtynę.
04:41
The village square was filled with hundreds of people.
75
269400
3461
Wioskowy plac wypełnił się setkami ludzi.
04:44
And they put on an opera all night long.
76
272861
2538
Wystawiali operę przez całą noc.
04:47
Human beings needed the light.
77
275399
2260
Istoty ludzkie potrzebowały światła.
04:49
They needed the light to see.
78
277659
2637
Potrzebowały światła, by widzieć.
04:52
So what I gained and gathered from this incredible,
79
280296
3648
Z tego niesamowitego,
04:55
seminal moment in my life as a young artist
80
283944
2612
inspirującego momentu w życiu młodej artystki,
04:58
was that you must be true
81
286556
3323
zrozumiałam, że trzeba być wiernym
05:01
to what you believe as an artist all the way through,
82
289879
4072
swoim artystycznym przekonaniom
do samego końca,
do samego końca,
05:05
but you also have to be aware
83
293951
3539
ale trzeba też pamiętać,
05:09
that the audience is out there in our lives at this time,
84
297490
3489
że publiczność jest obecna
w naszym życiu
w naszym życiu
05:12
and they also need the light.
85
300979
1371
i też potrzebuje światła.
05:14
And it's this incredible balance
86
302350
2197
To właśnie ta niesamowita równowaga
05:16
that I think that we walk
87
304547
1749
z którą idziemy,
05:18
when we are creating something that is breaking ground,
88
306296
3333
gdy tworzymy przełomowe dzieła,
05:21
that's trying to do something you've never seen before,
89
309629
2654
próbujemy robić dotąd niespotykanego,
05:24
that imaginary world
90
312283
1686
ten wymyślony świat,
05:25
where you actually don't know where you're going to end up,
91
313969
3377
w którym nie wiadomo, gdzie skończysz,
05:29
that's the fine line on the edge of a crater
92
317346
2766
to jest cienka linia na krawędzi krateru,
05:32
that I have walked my whole life.
93
320112
2630
po której kroczę całe życie.
05:34
What I would like to do now is to tell you
94
322742
2548
Chcę teraz opowiedzieć
05:37
a little bit
95
325290
1806
co nieco
05:39
about how I work. Let's take "The Lion King."
96
327096
2857
o tym jak pracuję. Weźmy "Króla Lwa".
05:41
You saw many examples of my work up there,
97
329953
2252
Widzieliście tu wiele przykładów mojej pracy,
05:44
but it's one that people know.
98
332205
1945
ale ten znają wszyscy.
05:46
I start with the notion of the ideograph.
99
334150
2699
Zaczynam od koncepcji ideogramu.
05:48
An ideograph is like a brush painting, a Japanese brush painting.
100
336849
3375
Ideogram jest jak japońskie malowidło.
05:52
Three strokes, you get the whole bamboo forest.
101
340224
3509
Trzy pociągnięcia pędzlem
i masz cały las bambusowy.
i masz cały las bambusowy.
05:55
I go to the concept of "The Lion King"
102
343733
2531
Przechodzę do pomysłu "Króla Lwa"
05:58
and I say, "What is the essence of it?
103
346264
2068
i pytam: "Jaka jest jego esencja?
06:00
What is the abstraction?
104
348332
1636
Co jest ogólną ideą?
06:01
If I were to reduce this entire story
105
349968
3261
Gdybym miała okroić całą opowieść
06:05
into one image, what would it be?"
106
353229
2741
do jednego obrazu, co by to było?"
06:07
The circle. The circle. It's so obvious.
107
355970
2954
Krąg, to takie oczywiste.
06:10
The circle of life. The circle of Mufasa's mask.
108
358924
3977
Krąg życia. Krąg maski Mufasy.
06:14
The circle that, when we come to Act II and there's a drought,
109
362901
4540
Na początku II aktu jest susza,
06:19
how do you express drought?
110
367441
1479
jak wyrazić suszę?
06:20
It's a circle of silk on the floor
111
368920
3159
To krąg jedwabiu na podłodze,
06:24
that disappears into the hole in the stage floor.
112
372079
4054
który znika w zapadni sceny.
06:28
The circle of life comes in the wheels
113
376133
2629
Krąg życia jest w kółkach
06:30
of the gazelles that leap.
114
378762
2448
skaczących gazel.
06:33
And you see the mechanics.
115
381210
1722
Widać mechanizm.
06:34
And being a theater person, what I know and love about the theater
116
382932
3378
Jako człowiek teatru kocham w nim to,
06:38
is that when the audience comes in
117
386310
1695
że gdy przychodzą widzowie
06:40
and they suspend their disbelief,
118
388005
1794
i zawieszają swe niedowierzanie,
06:41
when you see men walking or women walking
119
389799
2835
gdy widzisz mężczyzn albo kobiety
06:44
with a platter of grass on their heads,
120
392634
1897
z misami trawy na głowach,
06:46
you know it's the savanna.
121
394531
1616
wiesz, że to sawanna.
06:48
You don't question that.
122
396147
1544
Nie kwestionujesz tego.
06:49
I love the apparent truth of theater.
123
397691
2484
Kocham oczywistą prawdę teatru.
06:52
I love that people are willing to fill in the blanks.
124
400175
3597
Kocham to, że ludzie chcą
wypełniać puste miejsca.
wypełniać puste miejsca.
06:55
The audience is willing to say,
125
403772
2020
Widzowie są gotowi powiedzieć:
06:57
"Oh, I know that's not a real sun.
126
405792
3000
"Wiem, że to nie jest prawdziwe słońce.
07:00
You took pieces of sticks.
127
408792
2308
Wzięliście kilka patyków,
07:03
You added silk to the bottom.
128
411100
2095
dodaliście jedwab na spód.
07:05
You suspended these pieces. You let it fall flat on the floor.
129
413195
3704
Zawiesiliście. Pozwalacie im spaść
płasko na podłogę.
płasko na podłogę.
07:08
And as it rises with the strings, I see that it's a sun.
130
416899
4403
Kiedy wznosi się na sznurkach,
widzę, że to słońce.
widzę, że to słońce.
07:13
But the beauty of it is that it's just silk and sticks.
131
421302
4407
Ale jego piękno kryje się w tym,
że to jedwab i patyki.
że to jedwab i patyki.
07:17
And in a way, that is what makes it spiritual.
132
425709
4552
Stąd bierze się uduchowienie.
07:22
That's what moves you.
133
430261
1445
To was napędza.
07:23
It's not the actual literal sunrise that's coming.
134
431706
4216
To nie prawdziwy, realny wschód słońca.
07:27
It's the art of it.
135
435922
1531
To jego wyobrażenie.
07:29
So in the theater, as much as the story is critical
136
437453
5360
Choć w teatrze
bardzo ważna jest opowieść
bardzo ważna jest opowieść
07:34
and the book and the language,
137
442813
1905
i książka i język,
07:36
the telling of the story, how it's told,
138
444718
4651
sposób opowieści
07:41
the mechanics, the methods that you use,
139
449369
3618
mechanika, metody, których używasz,
07:44
is equal to the story itself.
140
452987
2599
są równie ważne jak sama opowieść.
07:47
And I'm one who loves high tech and low tech.
141
455586
3338
Kocham technikę nowoczesną jak i tradycyjną.
07:50
So I could go from --
142
458924
1799
Mogłabym zacząć od...
07:52
For instance, I'll show you some "Spider-Man" later,
143
460723
2206
Pokażę później trochę "Spider-Mana",
07:54
these incredible machines that move people along.
144
462929
2871
niesamowite maszyny, które przemieszczają ludzi.
07:57
But the fact is, without the dancer
145
465800
2366
Ale faktem jest, że bez tancerza,
08:00
who knows how to use his body and swing on those wires,
146
468166
2753
który wie jak użyć ciała
i kołysać się na drutach,
i kołysać się na drutach,
08:02
it's nothing.
147
470919
1787
maszyny są niczym.
08:04
So now I'm going to show you
148
472706
2909
Teraz pokażę wam fragmenty
08:07
some clips from the other big project of my life this year,
149
475615
4318
nagrań z innego wielkiego
tegorocznego projektu,
tegorocznego projektu,
08:11
"The Tempest."
150
479933
1042
"Burzy".
08:12
It's a movie. I did "The Tempest" on a stage three times
151
480975
4093
To film. Wystawiałam "Burzę"
na scenie trzy razy
na scenie trzy razy
08:17
in the theater since 1984, '86,
152
485068
3237
w teatrze od 1984, 1986 r.,
08:20
and I love the play.
153
488305
2204
i uwielbiam tę sztukę.
08:22
I did it always with a male Prospero.
154
490509
2526
Zawsze obsadzałam mężczyzn
w roli Prospera.
w roli Prospera.
08:25
And all of a sudden, I thought,
155
493035
1662
Nagle pomyślałam:
08:26
"Well, who am I gonna get to play Prospero?
156
494697
2086
"Kogo wziąć do roli Prospero?
08:28
Why not Helen Mirren? She's a great actor. Why not?"
157
496783
3722
Może Helen Mirren?
Jest wielką aktorką. Czemu nie?"
Jest wielką aktorką. Czemu nie?"
08:32
And this material really did work for a woman equally as well.
158
500505
3260
Tekst równie dobrze sprawdził się u kobiety.
08:35
So now, let's take a look at some of the images
159
503765
3095
Spójrzmy na niektóre obrazy
08:38
from "The Tempest."
160
506860
1993
z "Burzy".
08:40
(Music)
161
508853
4983
(Muzyka)
08:57
(Video) Prospera: Hast thou, spirit, performed to the point the tempest that I bade thee?
162
525220
3752
(Wideo) Prospera: Czyś ostatnią burzę
Wedle rozkazu do słowa wykonał?
Wedle rozkazu do słowa wykonał?
09:00
Ariel: I boarded the king's ship. In every cabin, I flamed amazement.
163
528972
5508
Ariel: Na okręt królewski wpadłem
i po wszystkich kajutach ciskałem płomień.
i po wszystkich kajutach ciskałem płomień.
09:09
Prospera: At first sight, they have changed eyes.
164
537664
2956
Prospera: Przy pierwszym spotkaniu
Wzrok się ich zmierzył.
Wzrok się ich zmierzył.
09:12
Miranda: Do you love me?
165
540620
1195
Miranda: Czy ty mnie kochasz?
09:13
Ferdinand: Beyond all limit.
166
541815
1376
Ferdynand: Ponad wszystko.
09:15
HM: They are both in either's powers.
167
543191
2592
HM: Jedno już, widzę,
w drugiego moc wpadło.
w drugiego moc wpadło.
09:17
Trinculo: Misery acquaints a man with strange bedfellows.
168
545783
5131
Trynkulo: Bieda dziwnych daje nieraz
człowiekowi kompanów.
człowiekowi kompanów.
09:22
(Music)
169
550914
3242
(Muzyka)
09:26
Looking for business, governor?
170
554156
3477
Szukasz przygód, mój panie?
09:29
Caliban: Hast thou not dropped from heaven?
171
557633
2002
Kaliban: Czy nie spadłeś ty z nieba?
09:31
Stephano: Out of the moon, I do assure thee.
172
559635
2555
Stefano: Z księżyca; możesz mi wierzyć.
09:34
Prospera: Caliban!
173
562190
1997
Prospera: Kaliban!
09:36
Caliban: This island is mine.
174
564187
2265
Kaliban: Ta wyspa jest moja!
09:38
Prospera: For this, be sure, tonight thou shalt have cramps.
175
566452
3545
Prospera: Tej nocy
pewnych spodziewaj się kurczów.
pewnych spodziewaj się kurczów.
09:41
Antonio: Here lies your brother no better than the earth he lies upon.
176
569997
3509
Antonio: Patrz tylko, książę, tutaj brat twój leży,
Od swego łoża, ziemi tej, nie lepszy.
Od swego łoża, ziemi tej, nie lepszy.
09:45
Sebastian: Draw thy sword.
177
573506
1799
Sebastian: Dobądź oręża.
09:47
And I, the king, shall love thee.
178
575305
3609
Ja, król twój, kochać cię będę.
09:50
Prospera: I will plague them all, even to roaring.
179
578914
5386
Prospera: Będę ich dręczyć,
niech ryczą z boleści.
niech ryczą z boleści.
09:58
Ariel: I have made you mad.
180
586133
4573
Ariel: Ja wam szaleństwem
zmysły pomieszałem.
zmysły pomieszałem.
10:08
Prospera: We are such stuff as dreams are made on.
181
596874
3045
Prospera: Sen i my
z jednych złożeni pierwiastków.
z jednych złożeni pierwiastków.
10:11
and our little life is rounded with a sleep.
182
599919
4211
Żywot nasz krótki w sen jest owinięty.
10:16
(Music)
183
604130
5325
(Muzyka)
10:21
JT: Okay.
184
609455
2850
JT: Dobrze.
10:24
(Applause)
185
612305
3974
(Oklaski)
10:28
So I went from theater, doing "The Tempest"
186
616279
2428
Zaczęłam od teatru, wystawiając "Burzę"
10:30
on the stage in a very low-budget production
187
618707
2324
na scenie, z bardzo małym budżetem,
10:33
many years ago,
188
621031
1638
wiele lat temu,
10:34
and I love the play, and I also think
189
622669
2445
lubię tę sztukę i myślę też,
10:37
it's Shakespeare's last play,
190
625114
2024
że to ostatnia sztuka Szekspira,
10:39
and it really lends itself, as you can see, to cinema.
191
627138
3680
i, jak widzicie, świetnie pasuje na film.
10:42
But I'm just going to give you a little example about
192
630818
2275
Ale chcę dać wam mały przykład
10:45
how one stages it in theater
193
633093
2178
jak wystawia się ją w teatrze,
10:47
and then how one takes that same idea or story
194
635271
4061
a potem jak wziąć
ten sam pomysł czy historię
ten sam pomysł czy historię
10:51
and moves it into cinema.
195
639332
2992
i zrobić z niej film.
10:54
The ideograph that I talked to you about before,
196
642324
3096
Ideogram, o którym wcześniej mówiłam,
10:57
what is it for "The Tempest"?
197
645420
2111
jaki wygląda dla "Burzy"?
10:59
What, if I were to boil it down,
198
647531
2826
Gdybym miała ją skondensować,
11:02
would be the one image that I could
199
650357
2313
w jeden obraz, na którym
11:04
hang my hat on for this?
200
652670
2247
mogłabym oprzeć resztę.
11:06
And it was the sand castle,
201
654917
2288
To był zamek z piasku,
11:09
the idea of nurture versus nature,
202
657205
3140
temat "natura kontra kultura",
11:12
that we build these civilizations --
203
660345
2455
budowa cywilizacji.
11:14
she speaks about it at the end, Helen Mirren's Prospera --
204
662800
2955
Prospera Helen Mirren mówi na końcu:
11:17
we build them, but under nature, under the grand tempest,
205
665755
5473
budujemy je, lecz pod wpływem natury,
pod naporem burzy,
pod naporem burzy,
11:23
these cloud-capped towers, these gorgeous palaces will fade
206
671228
5495
te wieże wśród chmur,
te wspaniałe pałace znikną
te wspaniałe pałace znikną
11:28
and there will -- leave not a rack behind.
207
676723
4223
i nie zostawią po sobie śladu.
11:32
So in the theater, I started the play,
208
680946
2629
W teatrze rozpoczęłam sztukę
11:35
it was a black sand rake, white cyc,
209
683575
3062
czarnymi grabiami i białą kurtyną tła,
11:38
and there was a little girl, Miranda, on the horizon,
210
686637
2925
a na horyzoncie
mała dziewczynka, Miranda,
mała dziewczynka, Miranda,
11:41
building a drip castle, a sand castle.
211
689562
2668
budowała zamek z piasku.
11:44
And as she was there on the edge of that stage,
212
692230
3440
Siedziała na brzegu sceny,
11:47
two stagehands all in black
213
695670
3361
a dwóch pomocników inspicjenta w czerni
11:51
with watering cans ran along the top
214
699031
4504
biegało z konewkami u góry
11:55
and started to pour water on the sand castle,
215
703535
4627
i polewali wodą piaskowy zamek,
12:00
and the sand castle started to drip and sink,
216
708162
2770
który zaczął się rozmywać i zapadać,
12:02
but before it did,
217
710932
1399
ale zanim się zapadł,
12:04
the audience saw the black-clad stagehands.
218
712331
4240
widownia zobaczyła, kto lał wodę.
12:08
The medium was apparent. It was banal. We saw it.
219
716571
4587
Sposób przekazu był prosty.
Banalny. Widzieliśmy to.
Banalny. Widzieliśmy to.
12:13
But as they started to pour the water,
220
721158
2983
Lecz gdy zaczęli lać wodę,
12:16
the light changed from showing you the black-clad stagehands
221
724141
3732
światło przeniosło się z polewających,
12:19
to focusing, this rough magic that we do in theater,
222
727873
3314
ta szorstka magia teatru,
12:23
it focused right on the water itself.
223
731187
3553
i skoncentrowało na samej wodzie.
12:26
And all of a sudden, the audience's perspective changes.
224
734740
4222
Nagle postrzeganie widowni się zmienia.
12:30
It becomes something magically large.
225
738962
3506
Woda staje się czymś magicznie wielkim.
12:34
It becomes the rainstorm.
226
742468
2632
Staje się burzą.
12:37
The masked actors, the puppeteers, they disappear,
227
745100
3644
Zamaskowani aktorzy, animatorzy kukiełek znikają,
12:40
and the audience makes that leap into this world,
228
748744
3200
a widownia wskakuje do tego świata,
12:43
into this imaginary world of "The Tempest" actually happening.
229
751944
4323
do wymyślonego świata "Burzy",
który dzieje się naprawdę.
który dzieje się naprawdę.
12:48
Now the difference
230
756267
1429
Spójrzcie na różnicę,
12:49
when I went and did it in the cinema,
231
757696
2603
kiedy zrobiłam to w kinie,
12:52
I started the actual movie
232
760299
2384
zaczęłam film od zbliżenia
12:54
with a close-up of a sand castle, a black sand castle,
233
762683
5282
czarnego zamku z piasku.
12:59
and what cinema can do is,
234
767965
1838
Kino potrafi
13:01
by using camera, perspective,
235
769803
3456
używać kamery, perspektywy,
13:05
and also long shots and close-ups,
236
773259
2742
a także długich ujęć i zbliżeń.
13:08
it started on a close-up of the sand castle,
237
776001
2319
Zaczęło się od zbliżenia zamku z piasku,
13:10
and as it pulled away,
238
778320
1883
a przy odjeździe kamery było widać,
13:12
you saw that it was a miniature sitting in the palm
239
780203
3034
że to miniatura,
13:15
of the girl's hands.
240
783237
1903
stojąca na dłoni dziewczynki.
13:17
And so I could play with the medium,
241
785140
1828
Mogłam bawić się środkiem przekazu
13:18
and why I move from one medium to another
242
786968
2952
i po to zmieniam jeden środek na drugi,
13:21
is to be able to do this.
243
789920
1483
aby móc to robić.
13:23
Now I'm going to take you to "Spider-Man."
244
791403
2431
Teraz przejdźmy do "Spider-Mana".
13:25
(Music)
245
793834
3836
(Muzyka)
13:56
(Video) Peter Parker: ♪ Standing on the precipice,
246
824794
2827
(Wideo) Peter Parker: ♪ Stojąc na urwisku
13:59
I can soar away from this. ♪
247
827621
4479
Mogę odpłynąć od tego wszystkiego. ♪
14:04
JT: We're trying to do everything in live theater
248
832100
2100
JT: W teatrze próbujemy robić wszystko,
14:06
that you can't do in two dimensions
249
834200
1919
czego nie można zrobić w dwóch wymiarach,
14:08
in film and television.
250
836119
2784
w kinie i w telewizji.
14:10
PP: ♪ Rise above yourself and take control. ♪
251
838903
3930
PP: ♪ Wznieś się ponad siebie
i przejmij kontrolę. ♪
i przejmij kontrolę. ♪
14:14
George Tsypin: We're looking at New York from a Spider-Man point of view.
252
842833
3396
George Tsypin: Patrzymy na Nowy Jork
z punktu widzenia Spider-Mana.
z punktu widzenia Spider-Mana.
14:18
Spider Man is not bound by gravity.
253
846229
2250
Spider-Man nie jest ograniczony grawitacją.
14:20
Manhattan in the show is not bound by gravity either.
254
848479
3158
Manhattanu w tym spektaklu
też nie ogranicza grawitacja.
też nie ogranicza grawitacja.
14:23
PP: ♪ Be yourself and rise above it all. ♪
255
851637
4219
PP: ♪ Bądź sobą
i wznieś się ponad wszystko. ♪
i wznieś się ponad wszystko. ♪
14:27
Ensemble: ♪ Sock! Pow! ♪
256
855856
4103
Chór: ♪ Łup! Bum! ♪
14:31
♪ Slam! Scratch! ♪
257
859959
2585
♪ Trzask! Zgrzyt! ♪
14:34
Danny Ezralow: I don't want you to even think there's a choreographer.
258
862544
2201
Danny Ezralow: Nie myślcie nawet,
że tu jest choreograf.
że tu jest choreograf.
14:36
It's real, what's happening.
259
864745
1126
To, co się dzieje, jest prawdziwe.
14:37
I prefer you to see people moving,
260
865871
2873
Wolę, żebyście widzieli ruch ludzi
14:40
and you're going, "Whoa, what was that?"
261
868744
2186
I pytali "O rany, co to było?"
14:42
(Music)
262
870930
12221
(Muzyka)
14:55
JT: If I give enough movement in the sculpture,
263
883151
2084
JT: Jeśli oddam dosyć ruchu w rzeźbie,
14:57
and the actor moves their head, you feel like it's alive.
264
885235
3191
to gdy aktor poruszy głową,
poczujecie, że to jest żywe.
poczujecie, że to jest żywe.
15:00
It's really comic book live. It's a comic book coming alive.
265
888426
2950
To komiks przywołany do życia.
15:03
(Music)
266
891376
7201
(Muzyka)
15:10
Bono: They're mythologies.
267
898577
1162
Bono: Oni są mitologiczni.
15:11
They're modern myths, these comic book heroes.
268
899739
3626
To są współczesne mity, bohaterowie komiksów.
15:15
PP: ♪ They believe. ♪
269
903365
5963
PP: ♪ Oni wierzą. ♪
15:21
(Screams)
270
909328
3677
(Krzyki)
15:25
(Music)
271
913005
5518
(Muzyka)
15:42
(Applause)
272
930766
2268
(Oklaski)
15:45
JT: Ohhhh. What was that?
273
933034
4610
JT: Co to było?
15:49
Circus, rock 'n' roll, drama.
274
937644
2271
Cyrk, rock 'n' roll, dramat.
15:51
What the hell are we doing up there on that stage?
275
939915
2842
Co my, u diabła, wyrabiamy na tej scenie?
15:54
Well, one last story, very quickly.
276
942757
2662
Ostatnia opowieść, szybciutko.
15:57
After I was in that village, I crossed the lake,
277
945419
2870
Po pobycie w tamtej wiosce,
przeprawiłam się przez jezioro
przeprawiłam się przez jezioro
16:00
and I saw that the volcano was erupting
278
948289
3089
i ujrzałam, że wulkan wybuchł
16:03
on the other side, Gunung Batur,
279
951378
1753
na drugim brzegu, Gunung Batur,
16:05
and there was a dead volcano next to the live volcano.
280
953131
3085
a obok czynnego wulkanu
znajdował się wulkan wygasły.
znajdował się wulkan wygasły.
16:08
I didn't think I'd be swallowed by the volcano,
281
956216
2021
Nie sądziłam, że zostanę
pochłonięta przez wulkan,
pochłonięta przez wulkan,
16:10
and I am here.
282
958237
1586
No i jestem tutaj.
16:11
But it's very easy to climb up, is it not?
283
959823
3937
Łatwo wspinać się w górę, prawda?
16:15
You hold on to the roots,
284
963760
1585
Trzeba się trzymać korzeni,
16:17
you put your foot in the little rocks
285
965345
3200
stawać na małych kamieniach
16:20
and climb up there, and you get to the top,
286
968545
2582
i piąć się do góry, a dotrzesz na szczyt.
16:23
and I was with a good friend who was an actor,
287
971127
2290
byłam tam z przyjacielem, aktorem,
16:25
and we said, "Let's go up there.
288
973417
2020
powiedzieliśmy: "Wejdźmy na górę.
16:27
Let's see if we can come close to the edge
289
975437
2048
Sprawdźmy, czy można podejść
blisko krawędzi
blisko krawędzi
16:29
of that live volcano."
290
977485
2136
tego czynnego wulkanu".
16:31
And we climbed up and we got to the very top,
291
979621
2852
Dotarliśmy na sam szczyt,
16:34
and we're on the edge, on this precipice,
292
982473
2505
jesteśmy na krawędzi, nad przepaścią,
16:36
Roland disappears into the sulfur smoke
293
984978
2413
Roland znika w siarczanym dymie,
16:39
at the volcano at the other end,
294
987391
1937
po drugiej stronie wulkanu,
16:41
and I'm up there alone
295
989328
1842
a ja jestem na górze sama,
16:43
on this incredible precipice.
296
991170
2736
nad tą niesamowitą przepaścią.
16:45
Did you hear the lyrics?
297
993906
1621
Słyszeliście ten tekst?
16:47
I'm on the precipice looking down
298
995527
2326
Jestem nad przepaścią, patrząc w dół,
16:49
into a dead volcano to my left.
299
997853
2311
w wygasły wulkan po lewej.
16:52
To my right is sheer shale. It's coming off.
300
1000164
3828
Po prawej kruszy się łupek.
16:55
I'm in thongs and sarongs. It was many years ago.
301
1003992
3768
Jestem w sandałach i sarongu.
To było lata temu.
To było lata temu.
16:59
And no hiking boots.
302
1007760
1625
I bez butów do wspinaczki.
17:01
And he's disappeared, this mad French gypsy actor,
303
1009385
3959
Szalony francuski, cygański aktor,
17:05
off in the smoke, and I realize,
304
1013344
3304
zniknął w dymie, a ja zdaję sobie sprawę,
17:08
I can't go back the way that I've come. I can't.
305
1016648
3928
że nie dam rady wrócić drogą,
którą przyszłam.
którą przyszłam.
17:12
So I throw away my camera. I throw away my thongs,
306
1020576
4681
Więc wyrzuciłam kamerę. Wyrzuciłam sandały,
17:17
and I looked at the line straight in front of me,
307
1025257
3229
wbiłam wzrok przed siebie
17:20
and I got down on all fours like a cat,
308
1028486
3634
i opadłam na czworaki, jak kot,
17:24
and I held with my knees to either side
309
1032120
3022
i trzymałam się kolanami z obu stron
17:27
of this line in front of me,
310
1035142
2393
tej linii przede mną,
17:29
for 30 yards or 30 feet, I don't know.
311
1037535
3042
przez 10 czy 20 metrów.
17:32
The wind was massively blowing,
312
1040577
2713
Wiatr wiał bardzo mocno
17:35
and the only way I could get to the other side
313
1043290
3430
i dostać się na tamtą stronę
17:38
was to look at the line straight in front of me.
314
1046720
2443
mogłam tylko patrząc na linię przede mną.
17:41
I know you've all been there.
315
1049163
2003
Wiem, że wszyscy przez to przeszliście.
17:43
I'm in the crucible right now.
316
1051166
1973
Jestem teraz w tyglu.
17:45
It's my trial by fire.
317
1053139
1864
To jest moja próba ognia.
17:47
It's my company's trials by fire.
318
1055003
2330
Próba ognia dla moich towarzyszy.
17:49
We survive because our theme song is "Rise Above."
319
1057333
4257
Przetrwamy, bo gra nam piosenka
"Wznieść się".
"Wznieść się".
17:53
Boy falls from the sky, rise above.
320
1061590
3141
Chłopiec spada z nieba, wznosi się.
17:56
It's right there in the palm of both of our hands,
321
1064731
2414
Mamy go w dłoniach obu rąk,
17:59
of all of my company's hands.
322
1067145
1627
w rękach wszystkich moich towarzyszy.
18:00
I have beautiful collaborators, and we as creators
323
1068772
3568
Mam cudownych współpracowników,
my jako twórcy
my jako twórcy
18:04
only get there all together.
324
1072340
2011
możemy tam dotrzeć tylko razem.
18:06
I know you understand that.
325
1074351
2189
Wiem, że to rozumiecie.
18:08
And you just stay going forward,
326
1076540
2425
I będziecie wciąż dążyć na przód,
18:10
and then you see this extraordinary thing
327
1078965
2641
Wtedy ujrzycie te nadzwyczajne rzeczy
18:13
in front of your eyes.
328
1081606
1546
tuż przed oczyma.
18:15
Thank you.
329
1083152
1300
Dziękuję.
18:16
(Applause)
330
1084452
5447
(Oklaski)
Reviewed by Rysia Wand
ABOUT THE SPEAKER
Julie Taymor - Director, designerJulie Taymor is a film, theater and opera director. She is known for lavish movies such as Frida and for her hit Broadway musicals, The Lion King and Spider-Man: Turn Off the Dark.
Why you should listen
Working in musicals, Shakespeare, film and opera, Julie Taymor is a wildly imaginative and provocative director and designer. She is well known for having translated the film The Lion King to Broadway, a still-running show for which she also designed costumes, masks and puppets -- and won two Tony Awards. (She was the first woman to win a Tony for directing a musical.) She has received multiple awards for her work, and given both MacArthur and Guggenheim fellowships.
In 2005, she worked on a lavish production of Mozart's opera, The Magic Flute, and in 2006 she co-wrote a version of the story of Beowulf, Grendel. Meanwhile, she has developed a fascinating career in the movies. She directed Across the Universe, a romp through the music of the Beatles, Titus, a 1999 adaptation of Shakespeare's Titus Andronicus, and the glorious Frida, the 2002 film about Frida Kahlo for which she received an Oscar nomination. More recently, and most dramatically, Taymor collaborated with musicians from U2 on a Broadway stage version of Marvel Studios' Spider-Man.
Julie Taymor | Speaker | TED.com