ABOUT THE SPEAKER
Phil Borges - Photographer
Dentist-turned-photographer Phil Borges documents the world's disappearing cultures, capturing portraits of exiled Tibetan monks and many of the world’s embattled tribal and indigenous cultures.

Why you should listen

Spurred by the rapid disappearance of the world's indigenous peoples and their oral traditions, Phil Borges abandoned his orthodontic practice to pursue his first love, photography. For the past 25 years, he has traveled to the farthest reaches of the globe to meet with persecuted Tibetan monks engaged in nonviolent struggle and embattled tribespeople of the Ecuadorian Amazon who must defend their way of life by any means necessary. Through interviews and portraiture, Borges examines his subjects' valuable beliefs and stories and documents their tribulations with dignity.

He is the founder of Bridges to Understanding, an interactive online classroom that promotes cross-cultural learning between indigenous and American youths. By teaching teenagers how to share stories through digital filmmaking, Borges hopes they'll develop the mental flexibility and cultural sensitivity to understand and appreciate belief systems outside their own. Borges' feature-length documentary, CRAZYWISE, takes a look at America’s mental health care crisis and examines what we could learn from the way different cultures define and treat mental illness.

More profile about the speaker
Phil Borges | Speaker | TED.com
TED2006

Phil Borges: Photos of endangered cultures

Phil Borges o zagrożonych kulturach

Filmed:
1,037,731 views

Fotograf Phil Borges przedstawia rzadko oglądane obrazy ludzi z gór Dharmsali w Indiach i amazońskiej dżungli w Ekwadorze. Dokumentując zagrożone kultury chce pomóc je ocalić.
- Photographer
Dentist-turned-photographer Phil Borges documents the world's disappearing cultures, capturing portraits of exiled Tibetan monks and many of the world’s embattled tribal and indigenous cultures. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:25
A factfakt
0
0
2000
Fakt
00:27
cameoprawa ołowiana witrażu out of MITMIT,
1
2000
3000
ujawniony przez MIT
00:30
couplepara of yearslat agotemu. KenKen HaleHale,
2
5000
2000
kilka lat temu.
00:32
who'skto jest a linguistjęzykoznawca,
3
7000
2000
Ken Hale, który jest lingwistą,
00:34
said that of the 6,000 languagesJęzyki
4
9000
3000
oznajmił, że z 6000 języków
00:37
spokenMówiony on EarthZiemia right now,
5
12000
2000
którymi obecnie mówi się na ziemi,
00:39
3,000 aren'tnie są spokenMówiony by the childrendzieci.
6
14000
3000
3000 nie jest używane przez dzieci.
00:42
So that in one generationgeneracja,
7
17000
3000
A więc w czasie jednego pokolenia
00:45
we're going to halveprzepoławiać our culturalkulturalny diversityróżnorodność.
8
20000
3000
zmniejszymy o połowę różnorodność naszej kultury.
00:49
He wentposzedł on to say
9
24000
2000
Mówił on dalej,
00:51
that everykażdy two weekstygodnie,
10
26000
2000
że co dwa tygodnie,
00:53
an elderstarszy goesidzie to the gravegrób
11
28000
2000
umiera stary człowiek
00:55
carryingNiosąc the last spokenMówiony wordsłowo
12
30000
2000
niosący ostatnie żywe słowo
00:57
of that culturekultura.
13
32000
2000
tej kultury.
00:59
So an entireCały philosophyfilozofia,
14
34000
4000
Tak więc cała filozofia,
01:04
a bodyciało of knowledgewiedza, umiejętności about the naturalnaturalny worldświat
15
39000
2000
zbiór wiedzy o świecie przyrody
01:06
that had been empiricallyempirycznie gleanedzebrane over centurieswieki,
16
41000
4000
zebranej empirycznie przez stulecia
01:10
goesidzie away.
17
45000
2000
znika.
01:12
And this happensdzieje się everykażdy two weekstygodnie.
18
47000
3000
I zdarza się to co 2 tygodnie.
01:16
So for the last 20 yearslat,
19
51000
2000
Przez ostatnie 20 lat,
01:18
sinceod my dentaldentystyczny experiencedoświadczenie,
20
53000
3000
od czasu gdy pracowałem jako dentysta,
01:21
I have been travelingpodróżny the worldświat
21
56000
3000
podróżowałem po świecie
01:24
and comingprzyjście back
22
59000
2000
i wracałem
01:26
with storieshistorie about some of these people.
23
61000
2000
z opowieściami o niektórych z tych ludzi.
01:28
What I'd like to do right now
24
63000
2000
A co chciałbym zrobić teraz
01:30
is sharedzielić some of those storieshistorie with you.
25
65000
3000
to podzielić się niektórymi opowieściami z wami.
01:33
This is TamdinTamdin.
26
68000
2000
Oto Tamdin.
01:35
She is a 69-year-old-roczny nunsiostra zakonna.
27
70000
3000
Jest 69 letnią mniszką.
01:39
She was thrownrzucony in prisonwięzienie in TibetTibet for two yearslat
28
74000
3000
Trafiła do więzienia w Tybecie na 2 lata
01:42
for puttingwprowadzenie up a little tinymalutki placardafisz
29
77000
2000
za umieszczenie małego afiszu
01:44
protestingprotestować the occupationzawód of her countrykraj.
30
79000
3000
w proteście przeciw okupacji jej ojczyzny.
01:48
And when I metspotkał her, she had just
31
83000
3000
Gdy ją poznałem, właśnie zakończyła
01:51
takenwzięty a walkspacerować over the HimalayasHimalaje
32
86000
2000
podróż pieszo przez Himalaje
01:53
from LhasaLhasa, the capitalkapitał of TibetTibet,
33
88000
3000
z Lhassy, stolicy Tybetu,
01:56
into NepalNepal, acrossprzez to IndiaIndie --
34
91000
2000
do Nepalu i dalej do Indii --
01:58
30 daysdni --
35
93000
2000
30 dni --
02:00
to meetspotykać się her leaderlider, the DalaiDalachów LamaLama.
36
95000
3000
aby spotkać swojego przywódcę, Dalai Lamę.
02:03
The DalaiDalachów LamaLama liveszyje in DharamsalaDharamsali, IndiaIndie.
37
98000
2000
Dalai Lama mieszka w Dharmsali w Indiach.
02:05
So I tookwziął this pictureobrazek threetrzy daysdni
38
100000
2000
Zrobiłem to zdjęcie
02:07
after she arrivedprzybył,
39
102000
2000
trzy dni po tym jak dotarła,
02:09
and she had this beat-uppobity pairpara of tennistenis shoesbuty on,
40
104000
2000
a miała na sobie znoszone tenisówki,
02:11
with her toespalce u stóp stickingklejący out.
41
106000
2000
z których wystawały palce.
02:13
And she crossedskrzyżowany in MarchMarca,
42
108000
2000
Przechodziła w marcu,
02:15
and there's a lot of snowśnieg at 18,500 feetstopy in MarchMarca.
43
110000
4000
a w marcu jest dużo śniegu na wysokości 5600 metrów.
02:20
This is PaldinPaldin.
44
115000
2000
Oto Paldin.
02:22
PaldinPaldin is a 62-year-old-roczny monkmnich.
45
117000
2000
Paldin jest 62 letnim mnichem.
02:24
And he spentwydany 33 yearslat in prisonwięzienie.
46
119000
4000
Spędził 33 lata w więznieniu.
02:28
His wholecały monasteryklasztor was thrownrzucony into prisonwięzienie
47
123000
3000
On i cały jego klasztor trafił do więzienia
02:31
at the time of the uprisingpowstanie,
48
126000
3000
w czasie powstania,
02:34
when the DalaiDalachów LamaLama had to leavepozostawiać
49
129000
3000
kiedy Dalai Lama
02:37
TibetTibet.
50
132000
2000
musiał opuścić Tybet.
02:39
And
51
134000
2000
I był on
02:41
he was beatenbity, starvedzagłodzony,
52
136000
3000
bity, głodzony,
02:44
torturedtorturowany -- lostStracony all his teethzęby while in prisonwięzienie.
53
139000
2000
torturowany, stracił w więzieniu wszystkie zęby.
02:46
And when I metspotkał him, he was a kinduprzejmy gentledelikatny oldstary man.
54
141000
4000
Kiedy go spotkałem, był miłym, łagodnym, starszym człowiekiem.
02:50
And it really impressedpod wrażeniem me --
55
145000
2000
I to naprawdę mi zaimponowało
02:52
I metspotkał him two weekstygodnie after he got out of prisonwięzienie --
56
147000
3000
Spotkałem go 2 tygodnie po tym, jak wyszedł z więzienia,
02:55
that he wentposzedł throughprzez that experiencedoświadczenie, and endedzakończyło się up
57
150000
2000
po takim doświadczeniu, zachował
02:57
with the demeanorpostawa that he had.
58
152000
3000
swoje nastawienie.
03:00
So I was in DharamsalaDharamsali meetingspotkanie these people,
59
155000
3000
Tak więc byłem w Dharmasali, spotykałem się z tymi ludźmi.
03:03
and I'd spentwydany about fivepięć weekstygodnie there,
60
158000
3000
Spędziłem tam około pięciu tygodni,
03:06
and I was hearingprzesłuchanie these similarpodobny storieshistorie
61
161000
2000
i słyszałem podobne historie
03:08
of these refugeesuchodźcy that had pourednalał out of TibetTibet
62
163000
3000
o uchodźcach spływających z Tybetu
03:11
into DharamsalaDharamsali.
63
166000
2000
do Dharmsali.
03:13
And it just so happenedstało się, on the fifthpiąty weektydzień,
64
168000
3000
W piątym tygodniu,
03:16
there was a publicpubliczny teachingnauczanie by the DalaiDalachów LamaLama.
65
171000
4000
odbywały się nauki Dalai Lamy.
03:20
And
66
175000
2000
I
03:22
I was watchingoglądanie this crowdtłum of monksmnisi and nunssiostry zakonne,
67
177000
3000
Patrzyłem na ten tłum mnichów i mniszek,
03:25
manywiele of whichktóry I had just interviewedwywiady,
68
180000
2000
z wieloma z nich dopiero co przeprowadzałem wywiady,
03:27
and heardsłyszał theirich storieshistorie,
69
182000
2000
słuchałem ich historii,
03:29
and I watchedoglądaliśmy theirich facestwarze,
70
184000
3000
obserwowałem ich twarze.
03:32
and they gavedał us a little FMFM radioradio,
71
187000
2000
Dali nam małe radio
03:34
and we could listen to the translationtłumaczenie of his teachingsnauki.
72
189000
3000
i mogliśmy słuchać tłumaczenia jego nauk.
03:37
And what he said was:
73
192000
2000
Opowiadał o tym,
03:39
treatleczyć your enemieswrogowie as if they were preciouscenny jewelsklejnoty,
74
194000
4000
aby traktować swoich wrogów jak drogocenne klejnoty,
03:43
because it's your enemieswrogowie
75
198000
2000
bo to przeciwnicy
03:45
that buildbudować your tolerancetolerancja and patiencecierpliwość
76
200000
3000
budują w nas tolerancję i cierpliwość
03:48
on the roadDroga to your enlightenmentoświecenie.
77
203000
4000
na drodze do oświecenia.
03:52
That hittrafienie me so hardciężko,
78
207000
3000
To mnie bardzo uderzyło,
03:56
tellingwymowny these people that had been throughprzez this experiencedoświadczenie.
79
211000
3000
mówić tym ludziom, którzy byli tak doświadczeni.
04:00
So, two monthsmiesiące laterpóźniej, I wentposzedł into
80
215000
3000
2 miesiące poźniej udałem się
04:03
TibetTibet, and I startedRozpoczęty
81
218000
2000
do Tybetu i rozpocząłem
04:05
interviewingwywiad the people there, takingnabierający my photographsfotografie. That's what I do.
82
220000
3000
przeprowadzać wywiady, robić fotografie. Oto czym się zajmuję.
04:08
I interviewwywiad and do portraitsportrety.
83
223000
3000
Robię wywiady i zdjęcia.
04:11
And this is a little girldziewczyna.
84
226000
2000
A to mała dziewczynka.
04:13
I tookwziął her portraitportret up on topTop of the JokhangJokhang TempleŚwiątynia.
85
228000
3000
Zrobiłem jej portret na szczycie świątyni Jokhang.
04:16
And I'd snuckSnuck in --
86
231000
2000
I wkradłem się,
04:18
because it's totallycałkowicie illegalnielegalny to have a pictureobrazek of the DalaiDalachów LamaLama in TibetTibet --
87
233000
5000
bo posiadanie podobizny Dalai Lamy w Tybecie jest całkowicie nielegalne,
04:23
it's the quickestnajszybszy way you can get arrestedaresztowany.
88
238000
3000
to najszybszy sposób żeby zostać aresztowanym.
04:26
So I snuckSnuck in a bunchwiązka of little wallet-sizedrozmiar portfela pictureskino of the DalaiDalachów LamaLama,
89
241000
3000
Wiec wkradłem się tam z garścią kieszonkowej wielkości obrazków Dalai Lamy,
04:29
and I would handdłoń them out.
90
244000
2000
aby je rozdać.
04:31
And when I gavedał them to the people,
91
246000
3000
I kiedy wręczałem je ludziom,
04:34
they'doni by eitherzarówno holdutrzymać them to theirich heartserce,
92
249000
2000
przyciskali je do serca,
04:36
or they'doni by holdutrzymać them up to theirich headgłowa and just stayzostać there.
93
251000
3000
albo przykładali do głowy i tak pozostawali.
04:39
And this is --
94
254000
2000
A to jest
04:41
well, at the time -- I did this 10 yearslat agotemu --
95
256000
2000
to znaczy w tym czasie, zrobiłem to zdjęcie 10 lat temu,
04:43
that was 36 yearslat after the DalaiDalachów LamaLama had left.
96
258000
3000
to było 36 lat po tym jak Dalai Lama wyjechał.
04:48
So
97
263000
1000
Więc
04:49
I was going in, interviewingwywiad these people and doing theirich portraitsportrety.
98
264000
4000
zbliżałem się, robiąc wywiady i ich portrety.
04:53
This is JigmeJigme and her sistersiostra, SonamSonam.
99
268000
2000
Oto Jigme i jej siostra, Sonam.
04:55
And they liverelacja na żywo up on the ChangChang TangTang, the TibetanTybetański PlateauPłaskowyż,
100
270000
3000
Żyją w Chang Tang na Wyżynie Tybetańskiej,
04:58
way in the westernwestern partczęść of the countrykraj.
101
273000
3000
w zachodniej części kraju.
05:01
This is at 17,000 feetstopy.
102
276000
2000
Na wysokości 5,200 metrów.
05:03
And they had just come down from the highwysoki pasturespastwiska,
103
278000
3000
I właśnie zeszły z wysoko położonych pastwisk,
05:06
at 18,000 feetstopy.
104
281000
2000
na 5,500 metrów.
05:08
SameTym samym thing: gavedał her a pictureobrazek,
105
283000
2000
To samo: dałem jej obrazek,
05:10
she heldtrzymany it up to her foreheadczoło.
106
285000
2000
trzymała go przyciśniętego do czoła.
05:12
And I usuallyzazwyczaj handdłoń out PolaroidsPolaroidy
107
287000
3000
Zwykle rozdaję polaroidy
05:15
when I do these, because I'm settingoprawa up lightsświatła,
108
290000
2000
kiedy robię zdjęcia, bo ustawiam światła,
05:17
and checkingkontrola my lightsświatła,
109
292000
2000
sprawdzam światła,
05:19
and when I showedpokazał her her PolaroidPolaroid, she screamedkrzyczał and ranpobiegł into her tentnamiot.
110
294000
3000
i kiedy pokazałem jej zdjęcie z Polaroida krzyknęła i uciekła do swego namiotu.
05:24
This is TenzinTenzin GyatsoGjaco;
111
299000
2000
Oto Tenzin Gyatso,
05:26
he was founduznany to be the BuddhaBudda of CompassionWspółczucie at the agewiek of two,
112
301000
4000
został odnaleziony jako Budda Współczucia w wieku lat dwóch,
05:30
out in a peasant'schłop housedom,
113
305000
3000
gdzieś w wiejskim domu,
05:33
way out in the middleśrodkowy of nowherenigdzie.
114
308000
2000
daleko, pośrodku niczego.
05:35
At the agewiek of fourcztery, he was installedzainstalowany
115
310000
2000
W wieku lat 4, został ustanowiony
05:37
as the 14thth DalaiDalachów LamaLama.
116
312000
3000
czternastym Dalai Lamą
05:40
As a teenagernastolatek, he facedw obliczu
117
315000
2000
Jako nastolatek
05:42
the invasioninwazja of his countrykraj,
118
317000
2000
przeżył inwazję na swój kraj
05:44
and had to dealsprawa with it -- he was the leaderlider of the countrykraj.
119
319000
3000
i musiał sobie z nią poradzić - był przywódcą kraju.
05:47
EightOsiem yearslat laterpóźniej, when they discoveredodkryty there was a plotwątek
120
322000
2000
8 lat później, gdy odkryto spisek
05:49
to killzabić him,
121
324000
2000
aby go zabić,
05:51
they dressedubrany him up like a beggarżebrak
122
326000
2000
przebrano go za żebraka
05:53
and snuckSnuck him out of the countrykraj on horsebackgrzbiet koński,
123
328000
3000
i wymknął się z kraju na grzbiecie konia,
05:56
and tookwziął the samepodobnie tripwycieczka that TamdinTamdin did.
124
331000
3000
przebył tą samą drogę co Tamdin.
05:59
And he's never been back to his countrykraj sinceod.
125
334000
4000
I żyje tutaj, nigdy potem nie był w swoim kraju.
06:03
And
126
338000
2000
A gdy
06:05
if you think about this man,
127
340000
2000
Gdy myślicie o tym człowieku,
06:07
46 yearslat laterpóźniej,
128
342000
2000
46 lat później,
06:09
still stickingklejący
129
344000
2000
wciąż trzymającym się
06:11
to this non-violentBez przemocy responseodpowiedź
130
346000
4000
zasady odpowiedzi bez przemocy
06:15
to a severesilny politicalpolityczny and humanczłowiek rightsprawa issuekwestia.
131
350000
4000
na dotkliwe problemy polityczne i humanitarne.
06:19
And the youngmłody people,
132
354000
2000
A młodzi ludzie,
06:21
youngmłody TibetansTybetańczycy, are startingstartowy to say, listen, this doesn't work.
133
356000
3000
młodzi Tybetańczycy, zaczynają mówić: słuchaj to nie przynosi rezultatu.
06:24
You know, violenceprzemoc as a politicalpolityczny toolnarzędzie
134
359000
2000
Wiesz, przemoc jako narzędzie polityczne
06:26
is all the ragewściekłość right now.
135
361000
2000
jest teraz powszechne.
06:28
And
136
363000
3000
On jednak
06:31
he still is holdingtrzymać this linelinia.
137
366000
2000
dalej trzyma się tej metody.
06:33
So this is our iconIkona
138
368000
2000
To nasza ikona
06:35
to non-violencebrak przemocy in our worldświat --
139
370000
3000
wyrzeknięcia się przemocy w naszym świecie
06:38
one of our livingżycie iconsikony.
140
373000
2000
jedna z żyjących ikon.
06:41
This is anotherinne leaderlider of his people.
141
376000
2000
To jest inny przywódca swego ludu.
06:43
This is MoiMoi. This is in the EcuadorianEkwadorski AmazonAmazon.
142
378000
3000
Oto Moi. W ekwadorskiej Amazonii.
06:46
And MoiMoi is 35 yearslat oldstary.
143
381000
3000
Moi ma 35 lat.
06:49
And
144
384000
2000
A na tym
06:51
this areapowierzchnia of the EcuadorianEkwadorski AmazonAmazon --
145
386000
2000
obszarze ekwadorskiej Amazonii
06:53
oilolej was discoveredodkryty in 1972.
146
388000
3000
odkryto ropę w 1972 roku.
06:56
And in this periodokres of time -- sinceod that time --
147
391000
3000
Od tego czasu
06:59
as much oilolej, or twicedwa razy as much oilolej
148
394000
3000
dwukrotnie więcej ropy
07:02
as was spilledrozlane in the ExxonExxon ValdezValdez accidentwypadek,
149
397000
3000
niż w katastrofie Exxon Valdez
07:05
was spilledrozlane in this little areapowierzchnia of the AmazonAmazon,
150
400000
3000
zostało rozlane na tym niewielkim obszarze Amazonii,
07:08
and the tribesplemiona in this areapowierzchnia have constantlystale had to moveruszaj się.
151
403000
4000
a plemiona z tego terenu musiały wciąż się przesiedlać.
07:12
And MoiMoi
152
407000
2000
Moi
07:14
belongsnależy to the HuaoraniHuaorani tribeplemię,
153
409000
2000
należy do plemienia Huaorani,
07:16
and they're knownznany as
154
411000
2000
są znani jako
07:18
very fiercedziki, they're knownznany as "aucaauca."
155
413000
2000
bardzo agresywni, są znani jako "auca".
07:20
And they'veoni managedzarządzane to keep out
156
415000
3000
Udało im się utrzymać z dala
07:23
the seismologistssejsmologowie and the oilolej workerspracownicy
157
418000
2000
sejsmologów i pracowników wydobywających ropę
07:25
with spearswłócznie and blowgunsblowguns.
158
420000
3000
przy użyciu włóczni i dmuchawek.
07:28
And we spentwydany --
159
423000
2000
Spedziłem,
07:30
I was with a teamzespół --
160
425000
3000
spędziliśmy jako zespół
07:33
two weekstygodnie with these guys out in the jungledżungla
161
428000
3000
2 tygodnie z tymi ludźmi w dżungli,
07:36
watchingoglądanie them huntpolowanie.
162
431000
2000
przyglądając się jak polują.
07:38
This was on a monkeymałpa huntpolowanie,
163
433000
2000
To działo się na polowaniu na małpy,
07:40
huntingpolowanie with curare-tippedcurare-tipped dartsrzutki.
164
435000
3000
polując przy użyciu strzałek zatrutych kurarą.
07:43
And the knowledgewiedza, umiejętności that these people have
165
438000
3000
Wiedza tych ludzi
07:46
about the naturalnaturalny environmentśrodowisko is incredibleniesamowite.
166
441000
2000
o środowisku naturalnym jest niebywała.
07:48
They could hearsłyszeć things, smellzapach things, see things I couldn'tnie mógł see.
167
443000
4000
Potrafili usłyszeć, wyczuć, zobaczyć rzeczy których ja nie mogłem zobaczyć.
07:52
And I couldn'tnie mógł even see the monkeysmałpy
168
447000
2000
Nie mogłem nawet dojrzeć małp
07:54
that they were
169
449000
2000
na które oni
07:56
gettinguzyskiwanie with these dartsrzutki.
170
451000
4000
polowali tymi strzałkami.
08:00
This is YadiraYadira,
171
455000
2000
Oto Yadira
08:02
and YadiraYadira is
172
457000
2000
Yadira ma 5 lat.
08:04
fivepięć yearslat oldstary. She's in a
173
459000
3000
Należy do
08:07
tribeplemię that's neighboringsąsiedni the HuaoraniHuaorani.
174
462000
3000
plemienia sąsiadującego z Huaorani.
08:10
And her tribeplemię has had to moveruszaj się
175
465000
2000
Jej plemię musiało przenieść się
08:12
threetrzy timesczasy in the last 10 yearslat because of the oilolej spillswycieki.
176
467000
4000
trzy razy w ciągu ostatnich 10 lat z powodu wycieków ropy.
08:16
And we never hearsłyszeć about that. And the latestnajnowszy
177
471000
3000
A my nigdy o tym nie słyszeliśmy.
08:19
infractionnaruszenie againstprzeciwko these people is,
178
474000
3000
Ostatnim nadużyciem wobec tych ludzi jest,
08:22
as partczęść of PlanPlan ColombiaKolumbia,
179
477000
2000
jako cześć Planu Kolumbia
08:24
we're sprayingrozpylający ParaquatParakwat or RoundOkrągłe Up, whatevercokolwiek it is --
180
479000
3000
rozpylamy Paraquat lub Round Up, lub cokolwiek to jest --
08:27
we're defoliatingdefoliating thousandstysiące of acreswłości
181
482000
3000
niszczymy tysiące akrów
08:30
of the EcuadorianEkwadorski AmazonAmazon
182
485000
2000
ekwadorskiej Amazonii
08:32
in our warwojna on drugsleki.
183
487000
2000
w naszej wojnie przeciw narkotykom.
08:34
And these people are the people who take the bruntsiła of it.
184
489000
4000
A ci ludzie biorą na siebie tego ciężar.
08:38
This is MengatoueMengatoue.
185
493000
2000
Oto Mengatoue.
08:40
He's the shamanszaman of the HuaoraniHuaorani,
186
495000
2000
Jest szamanem Huaorani.
08:42
and
187
497000
3000
Powiedział nam,
08:45
he said to us, you know, I'm an olderstarsze man now;
188
500000
3000
wiesz, jestem już starym człowiekiem,
08:48
I'm gettinguzyskiwanie tiredzmęczony, you know; I'm tiredzmęczony
189
503000
2000
powoli robię się zmęczony,
08:50
of spearingwłócznią these oilolej workerspracownicy.
190
505000
2000
przebijaniem włócznią tych pracowników wydobywających ropę,
08:52
I wishżyczenie they would just go away.
191
507000
3000
Chciałbym żeby sobie po prostu stąd poszli.
08:57
And I was -- I usuallyzazwyczaj travelpodróżować alonesam
192
512000
3000
Zwykle podróżuję sam
09:00
when I do my work, but I did this --
193
515000
3000
gdy pracuję, ale to zrobiłem
09:03
I hostedhostowany a programprogram for DiscoveryOdkrycie,
194
518000
2000
będąc gospodarzem programu dla Discovery,
09:05
and when I wentposzedł down with the teamzespół,
195
520000
3000
i pojechałem tam z zespołem.
09:08
I was quitecałkiem concernedzaniepokojony about
196
523000
3000
Miałem sporo obaw
09:11
going in with a wholecały bunchwiązka of people, especiallyszczególnie into the HuaoraniHuaorani,
197
526000
3000
jadąc tam z grupką ludzi, szczególnie do Huaorani,
09:14
deepgłęboki into the HuaoraniHuaorani tribeplemię.
198
529000
2000
głeboko w plemię Huaorani.
09:16
And
199
531000
2000
A jak się okazało
09:18
as it turnedobrócony out, these guys really
200
533000
2000
ci ludzie naprawdę
09:20
taughtnauczony me a thing or two about blendingmieszanie in
201
535000
3000
nauczyli mnie paru rzeczy o wtapianiu się
09:23
with the localsmiejscowi.
202
538000
2000
w środowisko tubylców.
09:25
(LaughterŚmiech)
203
540000
3000
(Śmiech)
09:28
One of the things I did
204
543000
3000
Jedna z rzeczy, które zrobiłem
09:31
just before 9/11 --
205
546000
3000
tuż przed 11 września,
09:34
AugustSierpnia of 2001 --
206
549000
2000
w sierpniu 2001 roku,
09:36
I tookwziął my sonsyn, DaxJęzyk DAX,
207
551000
2000
Zabrałem mojego syna, Daxa,
09:38
who was 16 at the time,
208
553000
3000
który miał wtedy 16 lat,
09:41
and I tookwziął him to PakistanPakistan.
209
556000
2000
zabrałem go do Pakistanu.
09:43
Because at first I wanted --
210
558000
2000
Bo na początku chciałem--
09:45
you know, I've takenwzięty him on a couplepara of tripswycieczki,
211
560000
2000
zabrałem go na kilka wycieczek,
09:47
but I wanted him to see
212
562000
2000
ale chciałem by zobaczył
09:49
people that liverelacja na żywo on a dollardolar a day or lessmniej.
213
564000
3000
ludzi żyjących za dolara lub mniej dziennie.
09:52
I wanted him to get an experiencedoświadczenie
214
567000
2000
Chciałem aby doświadczył
09:54
in the IslamicIslamska worldświat
215
569000
2000
świata Islamu
09:56
and I alsorównież wanted him to --
216
571000
3000
ale chciałem też...
09:59
I was going there to work with a groupGrupa,
217
574000
2000
Pojechałem tam z grupą ludzi,
10:01
do a storyfabuła on a groupGrupa callednazywa the KalashKałasza,
218
576000
2000
zrobić materiał o Kalaszach
10:03
that are a groupGrupa of animistsanimiści, 3,000 animistsanimiści,
219
578000
2000
jest to grupa animistów licząca 3,000 osób
10:05
that liverelacja na żywo -- very smallmały areapowierzchnia --
220
580000
4000
żyją na małym obszarze
10:09
surroundedotoczony by IslamIslam -- there's 3,000
221
584000
3000
otoczeni przez wyznawców Islamu
10:12
of these KalashKałasza left; they're incredibleniesamowite people.
222
587000
4000
zostało ich jedynie 3,000, są niesamowici.
10:16
So it was a great experiencedoświadczenie for him. He stayedzostał up all night with them,
223
591000
3000
To było wspaniałe przeżycie dla niego. Całą noc
10:19
drummingbębnienie and dancingtaniec.
224
594000
2000
grali razem na bębnach i tańczyli.
10:21
And he broughtprzyniósł a soccerpiłka nożna ballpiłka,
225
596000
2000
Przywieźliśmy ze sobą piłkę futbolową
10:23
and we had soccerpiłka nożna everykażdy night in this little villagewioska.
226
598000
3000
i co wieczór urządzaliśmy mecze w tej małej wiosce.
10:26
And then we wentposzedł up
227
601000
2000
Później poszliśmy wyżej
10:28
and metspotkał theirich shamanszaman.
228
603000
2000
aby spotkać się z ich szamanem.
10:30
By the way, MengatoueMengatoue was the shamanszaman
229
605000
2000
Mengatoue był również szamanem
10:32
of his tribeplemię as well.
230
607000
2000
swojego plemienia.
10:34
And this is JohnJohn DoolikahnDoolikahn,
231
609000
2000
A to jest John Doolikahn,
10:36
who'skto jest the shamanszaman of the KalashKałasza.
232
611000
3000
który jest szamanem Kalaszy.
10:39
And he's up in the mountainsgóry,
233
614000
2000
Mieszka w górach,
10:41
right on the bordergranica with AfghanistanAfganistan.
234
616000
2000
na granicy z Afganistanem.
10:43
In factfakt, on that other sidebok is the areapowierzchnia, ToraTora BoraBora Bora,
235
618000
3000
Po drugiej stronie znajduje się Tora Bora
10:46
the areapowierzchnia where
236
621000
3000
gdzie podobno ukrywa się Osama bin Laden.
10:49
OsamaOsama binkosz Laden'sŁadunkiem 's supposeddomniemany to be. This is the tribalplemienny areapowierzchnia.
237
624000
3000
To jest teren plemienia.
10:52
And we watchedoglądaliśmy
238
627000
3000
Obserwowaliśmy Johna Doolikahna
10:55
and stayedzostał with
239
630000
2000
i mieszkaliśmy
10:57
JohnJohn DoolikahnDoolikahn.
240
632000
2000
u Johna.
10:59
And the shamanszaman -- I did a wholecały seriesseria on shamanismszamanizm,
241
634000
3000
Zrobiłem całą serię programów o szamaniźmie,
11:02
whichktóry is
242
637000
2000
który jest
11:04
an interestingciekawy phenomenonzjawisko.
243
639000
2000
bardzo ciekawym zjawiskiem.
11:06
But around the worldświat,
244
641000
2000
Ale w każdym miejscu na świecie
11:08
they go into trancetrans in differentróżne wayssposoby,
245
643000
2000
wprowadzają się oni w trans w inny sposób.
11:10
and in PakistanPakistan,
246
645000
2000
W Pakistanie
11:12
the way they do it is they burnpalić się juniperjałowiec leavesodchodzi
247
647000
3000
palą liście jałowca,
11:15
and they sacrificepoświęcać się an animalzwierzę,
248
650000
3000
składają zwierzę w ofierze,
11:18
pourwlać the bloodkrew of the animalzwierzę on the leavesodchodzi
249
653000
2000
którego krew wylewają na liście
11:20
and then inhalewdychać the smokepalić.
250
655000
2000
i wdychają dym.
11:22
And they're all prayingmodląc się
251
657000
3000
I wszyscy modlą się do
11:25
to the mountainGóra godsbogowie
252
660000
3000
bogów gór
11:28
as they go into trancetrans.
253
663000
3000
gdy wprowadzają się w trans.
11:32
You know,
254
667000
2000
Uważam, że
11:34
gettinguzyskiwanie kidsdzieciaki used to differentróżne realitiesrzeczywistości,
255
669000
4000
oswajanie dzieci z różnymi kulturami
11:38
I think, is so importantważny. What DanDan DennettDennett said the other day --
256
673000
3000
jest bardzo ważne. Tak jak mówił Dan Dennett,
11:42
havingmający a curriculumprogram where they studybadanie differentróżne religionsreligie,
257
677000
3000
nauczanie o różnych systemach religijnych,
11:45
just to make a mentalpsychiczny flexibilityelastyczność,
258
680000
2000
aby wyrobić sobie
11:47
give them a mentalpsychiczny flexibilityelastyczność
259
682000
2000
otwartość i tolerancję
11:49
in differentróżne beliefwiara systemssystemy --
260
684000
2000
w stosunku do różnych systemów religijnych.
11:51
I think this is so necessaryniezbędny in our worldświat todaydzisiaj
261
686000
3000
W dzisiejszym świecie to niezwykle ważne
11:54
as you see these clashkolidować of beliefswierzenia takingnabierający placemiejsce.
262
689000
4000
gdy ścierają się światopoglądy.
11:58
And all the securitybezpieczeństwo issuesproblemy they causeprzyczyna us.
263
693000
4000
I wszystkie związane z tym problemy z bezpieczeństwem.
12:02
So, one thing we did fivepięć yearslat agotemu:
264
697000
3000
Pięć lat temu rozpoczeliśmy
12:05
we startedRozpoczęty a programprogram that linksspinki do mankietów kidsdzieciaki
265
700000
2000
program, który łączy dzieci
12:08
in indigenousrodzimy communitiesspołeczności with kidsdzieciaki in the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa.
266
703000
2000
z plemion z dziećmi z USA.
12:10
So we first hookedhaczykowaty up
267
705000
3000
Jako pierwsze połączyliśmy
12:13
a spotmiejsce in the NavajoNavajo NationNaród with a classroomklasa in SeattleSeattle.
268
708000
5000
miejsce w Navajo Nation z klasą w Seattle.
12:18
We now have 15 siteswitryny.
269
713000
3000
Obecnie mamy 15 miast.
12:21
We have one in KathmanduKathmandu, NepalNepal;
270
716000
3000
Mamy jedno w Katmandu, w Nepalu;
12:24
DharamsalaDharamsali, IndiaIndie; TakaunguTakaungu, KenyaKenia --
271
719000
2000
w Dharmsali, w Indiach; w Takaungu, w Kenii;
12:26
TakaunguTakaungu is one-thirdjedna trzecia ChristianChrześcijańskie, one-thirdjedna trzecia MuslimMuzułmanin
272
721000
3000
Takaungu jest w 1/3 chrześcijańskie, w 1/3 muzułmańskie,
12:29
and one-thirdjedna trzecia animistanimista, the communityspołeczność is --
273
724000
3000
a w 1/3 animistyczne.
12:32
OllantaytamboOllantaytambo, PeruPeru,
274
727000
2000
Ollantatambo, w Peru
12:34
and ArcticArctic VillageWieś, AlaskaAlaska.
275
729000
2000
i Arctic Village, na Alasce.
12:36
This is DanielDaniel; he's one of our studentsstudenci
276
731000
2000
To jest Daniel, jeden z naszych uczniów
12:38
in ArcticArctic VillageWieś, AlaskaAlaska.
277
733000
2000
z Arctic Village, na Alasce.
12:40
He liveszyje in this loglog cabinkabina --
278
735000
2000
Mieszka w domu z bali
12:42
no runningbieganie waterwoda, no heatciepło other than --
279
737000
3000
bez bieżącej wody ani ogrzewania,
12:45
no windowsWindows
280
740000
2000
bez okien,
12:47
and high-speedwysoka prędkość InternetInternet connectionpołączenie.
281
742000
2000
bez łącza internetowego.
12:49
And this is --
282
744000
2000
A to jest,
12:51
I see this rollingwalcowanie out all over --
283
746000
2000
a to Ollantaytambo, w Peru,
12:53
this is our siteteren in OllantaytamboOllantaytambo, PeruPeru, fourcztery yearslat agotemu,
284
748000
2000
cztery lata temu,
12:56
where they first saw theirich first computerskomputery;
285
751000
2000
gdy po raz pierwszy zobaczyli komputery,
12:58
now they have computerskomputery in theirich classroomssale lekcyjne.
286
753000
3000
teraz mają komputery w klasach.
13:01
And the way we'vemamy doneGotowe this --
287
756000
2000
Robiliśmy to w taki sposób,
13:03
we teachnauczać digitalcyfrowy storytellingopowiadanie historii to these kidsdzieciaki.
288
758000
3000
uczyliśmy dzieci jak opowiedzieć historię w cyfrowym świecie.
13:06
And we have them tell storieshistorie about issuesproblemy in theirich communityspołeczność
289
761000
3000
Opowiadali historie związane z ich społecznością,
13:09
in theirich communityspołeczność that they careopieka about.
290
764000
2000
ze społecznością, na której im zależy.
13:11
And this is in PeruPeru, where the kidsdzieciaki told the storyfabuła
291
766000
2000
To jest w Peru, gdzie dzieci opowiedziały
13:13
about a riverrzeka that they cleanedwyczyszczony up.
292
768000
2000
o rzece, którą oczyszczali.
13:15
And the way we do it is, we do it in workshopswarsztaty,
293
770000
3000
Organizowaliśmy warsztaty,
13:18
and we bringprzynieść people who want to learnuczyć się
294
773000
3000
skupialiśmy ludzi, którzy chcą się uczyć
13:21
digitalcyfrowy workflowprzepływ pracy and storytellingopowiadanie historii,
295
776000
3000
opowiadania historii w cyfrowym świecie
13:25
and have them
296
780000
2000
i chcieli
13:27
work with the kidsdzieciaki.
297
782000
2000
pracować z dziećmi.
13:29
And just this last yearrok we'vemamy takenwzięty a groupGrupa of teenagersnastolatkowie in,
298
784000
4000
W tym roku zebraliśmy grupę nastolatków
13:33
and this has workedpracował the bestNajlepiej.
299
788000
2000
i to wyszło najlepiej.
13:35
So our dreamśnić is to bringprzynieść teenagersnastolatkowie togetherRazem,
300
790000
2000
Marzymy o tym, aby zbliżyć do siebie nastolatków,
13:37
so they'lloni to zrobią have a communityspołeczność serviceusługa experiencedoświadczenie
301
792000
3000
aby poczuły co to praca na rzecz lokalnej społeczności
13:40
as well as a cross-culturalmiędzykulturowy experiencedoświadczenie,
302
795000
3000
ale również wielokulturowość,
13:43
as they teachnauczać kidsdzieciaki in these areasobszary
303
798000
2000
ponieważ uczą inne dzieciaki
13:45
and help them buildbudować theirich communicationkomunikacja infrastructureinfrastruktura.
304
800000
3000
i pomagają im zbudować infrastrukturę komunikacyjną.
13:48
This is teachingnauczanie PhotoshopPhotoshop
305
803000
3000
Uczymy te dzieciaki pracy w Photoshopem
13:51
in the TibetanTybetański children'sdzieci villagewioska in DharamsalaDharamsali.
306
806000
4000
w ich tybetańskiej wiosce w Dharamsali.
13:55
We have the websitestronie internetowej, where the kidsdzieciaki all get theirich homepagestrona domowa.
307
810000
3000
Mamy stronę internetową, gdzie dzieciaki mają swoje strony.
13:58
This is all theirich movieskino. We'veMamy got about 60 movieskino
308
813000
2000
To są ich filmy. Mamy ponad 60 filmów,
14:00
that these kidsdzieciaki have madezrobiony,
309
815000
2000
zrobionych przez dzieci
14:02
and they're quitecałkiem incredibleniesamowite.
310
817000
2000
i są one niesamowite.
14:04
The one I want to showpokazać you --
311
819000
2000
Ten chciałbym wam pokazać.
14:06
after we get them to make the movieskino,
312
821000
3000
Po tym jak już skończą filmy,
14:09
we have a night where we showpokazać the movieskino to the communityspołeczność.
313
824000
3000
pokazujemy je lokalnej społeczności.
14:12
And this is in TakaunguTakaungu --
314
827000
2000
To jest w Takaungu,
14:14
we'vemamy got a generatorGenerator and a digitalcyfrowy projectorprojektor,
315
829000
2000
gdzie mamy generator oraz rzutnik
14:16
and we're projectingrzutowanie it up againstprzeciwko a barnstodoła,
316
831000
2000
oraz gdzie wyświetlamy ich filmy
14:18
and showingseans one of the movieskino that they madezrobiony.
317
833000
3000
na ścianie stodoły.
14:21
And if you get a chanceszansa, you can go to our websitestronie internetowej, and you'llTy będziesz see
318
836000
3000
Na naszej stronie możecie zobaczyć
14:24
the incredibleniesamowite work these kidsdzieciaki do.
319
839000
3000
wspaniałe rezultaty ich pracy.
14:27
The other thing:
320
842000
3000
I jeszcze jedna rzecz.
14:30
I wanted to give indigenousrodzimy people a voicegłos.
321
845000
2000
Chciałem dać ludziom z plemion głos.
14:32
That was one of the bigduży motivatingmotywowanie factorsczynniki.
322
847000
3000
To było dla mnie najważniejsze.
14:35
But the other motivatingmotywowanie factorczynnik is
323
850000
2000
Równie ważny był jednak fakt
14:37
the insularwyspiarski natureNatura of our countrykraj.
324
852000
3000
jak ograniczone horyzonty mają obywatele naszego kraju.
14:40
NationalKrajowe GeographicGeograficzne just did a RoperRoper StudyBadania
325
855000
3000
National Geographic zapytało
14:43
of 18 to 26 yearrok oldsstarcy
326
858000
3000
ludzi w wieku od 18 do 26 lat,
14:46
in our countrykraj
327
861000
2000
w naszym kraju,
14:48
and in ninedziewięć other industrializeduprzemysłowiony countrieskraje.
328
863000
3000
i w dziewięciu innych rozwiniętych krajach.
14:51
It was a two millionmilion dollardolar studybadanie.
329
866000
2000
To badanie kosztowało 2 miliony dolarów.
14:53
UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa cameoprawa ołowiana witrażu in seconddruga to last
330
868000
3000
Stany Zjednoczony są na przedostatnim miejscu
14:56
in geographicgeograficzny knowledgewiedza, umiejętności.
331
871000
2000
w wiedzy geograficznej.
14:58
70 percentprocent of the kidsdzieciaki couldn'tnie mógł find
332
873000
2000
70% dzieci nie potrafiła znaleźć
15:00
AfghanistanAfganistan or IraqIrak on a mapmapa;
333
875000
3000
Afganistanu czy Iraku na mapie,
15:03
60 percentprocent couldn'tnie mógł find IndiaIndie;
334
878000
3000
60% nie potrafiło zlokalizować Indii,
15:06
30 percentprocent couldn'tnie mógł find the PacificPacyfiku OceanOcean.
335
881000
3000
a 30% nie potrafiło znaleźć Oceanu Spokojnego.
15:09
And this is a studybadanie
336
884000
2000
To badanie zostało przeprowadzone
15:11
that was just doneGotowe a couplepara of yearslat agotemu.
337
886000
3000
parę lat temu.
15:15
So what I'd like to showpokazać you now,
338
890000
2000
Na koniec
15:18
in the couplepara of minutesminuty I have left,
339
893000
2000
chciałbym wam pokazać
15:20
is a filmfilm that a studentstudent madezrobiony in GuatemalaGwatemala.
340
895000
2000
film zrobiony przez ucznia z Gwatemali.
15:22
We just had a workshopwarsztat in GuatemalaGwatemala.
341
897000
3000
Mieliśmy warsztaty w Gwatemali,
15:25
A weektydzień before we got to the workshopwarsztat,
342
900000
3000
a na tydzień przed huragan Stan
15:28
a massivemasywny landslideosuwisko, causedpowodowany by HurricaneHuragan StanStan,
343
903000
4000
spowodował osunięcie się ziemi,
15:32
last OctoberPaździernik, cameoprawa ołowiana witrażu in and buriedpochowany
344
907000
2000
rok temu w październiku,
15:34
600 people aliveżywy in theirich villagewioska.
345
909000
2000
które pogrzebało żywcem 600 mieszkańców wioski.
15:36
And this kiddziecko livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj in the villagewioska --
346
911000
2000
On jest właśnie z tej wioski,
15:38
he wasn'tnie było there at the time --
347
913000
2000
nie było go tam w czasie katastrofy,
15:40
and this is the little moviefilm he put togetherRazem about that.
348
915000
4000
a to jego krótki film o tym wydarzeniu.
15:44
And he hadn'tnie miał seenwidziany a computerkomputer before
349
919000
2000
I zanim zrobił ten film, nigdy wcześniej nie widział komputera.
15:46
we did this moviefilm. We taughtnauczony him PhotoshopPhotoshop and --
350
921000
4000
Uczyliśmy go pracy w Photoshopie.
15:50
yeah, we can playgrać it.
351
925000
2000
Możemy teraz zobaczyć ten film.
16:15
This is an oldstary MayanMajów funeralpogrzeb chantintonować
352
950000
3000
To jest tradycyjny, majski śpiew żałobny,
16:18
that he got from his grandfatherDziadek.
353
953000
2000
nauczył go jego dziadek.
18:38
Thank you very much.
354
1093000
2000
Dziękuję bardzo.
18:40
(ApplauseAplauz)
355
1095000
1000
(Brawa)
Translated by Karolina Pawlak
Reviewed by Marek Kasiak

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Phil Borges - Photographer
Dentist-turned-photographer Phil Borges documents the world's disappearing cultures, capturing portraits of exiled Tibetan monks and many of the world’s embattled tribal and indigenous cultures.

Why you should listen

Spurred by the rapid disappearance of the world's indigenous peoples and their oral traditions, Phil Borges abandoned his orthodontic practice to pursue his first love, photography. For the past 25 years, he has traveled to the farthest reaches of the globe to meet with persecuted Tibetan monks engaged in nonviolent struggle and embattled tribespeople of the Ecuadorian Amazon who must defend their way of life by any means necessary. Through interviews and portraiture, Borges examines his subjects' valuable beliefs and stories and documents their tribulations with dignity.

He is the founder of Bridges to Understanding, an interactive online classroom that promotes cross-cultural learning between indigenous and American youths. By teaching teenagers how to share stories through digital filmmaking, Borges hopes they'll develop the mental flexibility and cultural sensitivity to understand and appreciate belief systems outside their own. Borges' feature-length documentary, CRAZYWISE, takes a look at America’s mental health care crisis and examines what we could learn from the way different cultures define and treat mental illness.

More profile about the speaker
Phil Borges | Speaker | TED.com