TEDGlobal 2011
Cynthia Kenyon: Experiments that hint of longer lives
Eksperimente që hedhin dritë mbi zjatjen e jetëgjatësisë
Filmed:
Readability: 3.8
1,030,469 views
Cfarë kontrollon plakjen? Biokimistja Sinthia Kenion ka gjetur një mutacion gjenetik të thjeshtë i cili mund të dyfishoi jetgjatësinë e krimbit të thjeshtë, C. elegans. Mësimet nga ky zbulim, dhe të tjerë, tregojnë se si një ditë ne mund të zgjasim bindshëm rininë e jetës njerzore.
Cynthia Kenyon - Biochemist, geneticist
When it comes to aging well, having “good genes” (or rather, mutant ones) is key, says Cynthia Kenyon. She unlocked the genetic secret of longevity in roundworms — and now she’s working to do the same for humans. Full bio
When it comes to aging well, having “good genes” (or rather, mutant ones) is key, says Cynthia Kenyon. She unlocked the genetic secret of longevity in roundworms — and now she’s working to do the same for humans. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Have you ever wanted to stay young a little longer
0
0
3000
A keni dëshiruar ndonjëherë të mbeteni të rinj edhe pak më gjatë
00:18
and put off aging?
1
3000
2000
dhe ta anashkaloni plakjen?
00:20
This is a dream of the ages.
2
5000
3000
Kjo është një ëndërr e vjetër.
00:23
But scientists have for a long time
3
8000
2000
Por shkenctarët kanë për një kohë të gjatë
00:25
thought this just was never going to be possible.
4
10000
2000
qënë të mendimit se kjo sdo mundësohej kurrë.
00:27
They thought you just wear out, there's nothing you can do about it --
5
12000
3000
Ata mendonin ti vjetrohesh, dhe ske ça ti bësh --
00:30
kind of like an old shoe.
6
15000
2000
si puna e një këpuce të vjetër.
00:32
But if you look in nature,
7
17000
2000
Por nëse i hidhni sytë natyrës,
00:34
you see that different kinds of animals
8
19000
2000
shihni se lloje të ndryshme kafshësh
00:36
can have really different lifespans.
9
21000
2000
mund të kenë jetëgjatësi shumë të ndryshme.
00:38
Now these animals are different from one another,
10
23000
2000
Tani këto kafshë ndryshojnë njëra me tjetrën,
00:40
because they have different genes.
11
25000
2000
sepse kanë gene të ndryshme.
00:42
So that suggests
12
27000
2000
Pra kjo sugjeron
00:44
that somewhere in these genes, somewhere in the DNA,
13
29000
2000
se dikund në këto gene, dikund në ADN,
00:46
are genes for aging,
14
31000
2000
ka gene për plakjen,
00:48
genes that allow them to have different lifespans.
15
33000
2000
gene që u mundësojnë jetgjatësi të ndryshme.
00:50
So if there are genes like that,
16
35000
2000
Pra nëse ka gene të tilla,
00:52
then you can imagine that,
17
37000
2000
atëhere mund ta imagjinoni se,
00:54
if you could change one of the genes in an experiment,
18
39000
2000
Nëse do të mund të ndryshoni një prej geneve në një eksperiment,
00:56
an aging gene,
19
41000
2000
një gen plakjeje,
00:58
maybe you could slow down aging and extend lifespan.
20
43000
3000
mbase ju mund të ngadalsonit plakjen dhe të zgjasni jetëgjatësinë.
01:01
And if you could do that, then you could find the genes for aging.
21
46000
3000
Dhe nëse mund të bënit diçka të tillë atëhere ju mund të gjenit genet e plakjes.
01:04
And if they exist and you can find them,
22
49000
2000
Dhe nëse ato ekzistojnë dhe ju i gjeni,
01:06
then maybe one could eventually do something about it.
23
51000
3000
atëhere mbase dikush mund eventualisht të bëj diçka për këtë.
01:09
So we've set out to look for genes that control aging.
24
54000
3000
Pra kemi nisur kërkimin për gene që kontrollojnë plakjen.
01:12
And we didn't study any of these animals.
25
57000
3000
Dhe nuk studiuam asnjë nga këto kafshë.
01:15
Instead, we studied a little, tiny, round worm called C. elegans,
26
60000
3000
Në vend të këtyre, studiuam një krimb të vogël të rrumbullakët i quajtur C. elegans,
01:18
which is just about the size of a comma in a sentence.
27
63000
3000
i cili është pothuajse sa një presje në një fjali.
01:21
And we were really optimistic that we could find something
28
66000
3000
Dhe ishim shumë optimist që mund të gjenim diçka
01:24
because there had been a report of a long-lived mutant.
29
69000
3000
sepse kishte pasur një raport mbi një mutant jetëgjatë.
01:27
So we started to change genes at random,
30
72000
2000
Pra filluam ti ndryshonim genet me rradhë,
01:29
looking for long-lived animals.
31
74000
2000
duke kërkuar për kafshë jetgjata.
01:31
And we were very lucky to find
32
76000
2000
Dhe patëm fatin të gjenim
01:33
that mutations that damage one single gene called daf-2
33
78000
4000
që mutacionet që shkatërrojnë një gen të vetëm i quajtur daf-2
01:37
doubled the lifespan of the little worm.
34
82000
3000
dyfishuan jetëgjatësinë e krimbit të vogël.
01:40
So you can see in black, after a month --
35
85000
2000
Pra mund të shihni me të zezë, mbas një muaji --
01:42
they're very short-lived; that's why we like to study them
36
87000
2000
ata janë shumë jetshkurtër, prandaj na leverdis ti studiojmë
01:44
for studies of aging --
37
89000
2000
për studime plakjeje --
01:46
in black, after a month, the normal worms are all dead.
38
91000
3000
me të zezë, mbas një muaji, të gjithë krimbat normal kanë ngordhur.
01:49
But at that time,
39
94000
2000
Por gjatë kësaj kohe,
01:51
most of the mutant worms are still alive.
40
96000
2000
shumica e krimbave mutant janë akoma gjallë
01:53
And it isn't until twice as long
41
98000
2000
Dhe nuk ndodh para se të ketë kaluar dyfishi i kohës
01:55
that they're all dead.
42
100000
2000
që dhe këta të ngordhin të gjithë.
01:57
And now I want to show what they actually look like in this movie here.
43
102000
3000
Dhe tani dëshiroj t'ju tregoj se si duken me anë të këtij filimimit.
02:00
So the first thing you're going to see
44
105000
2000
Pra gjëja e parë që do vëreni
02:02
is the normal worm
45
107000
2000
është krimbi normal
02:04
when it's about college student age -- a young adult.
46
109000
3000
kur është mosha e studentit në kolegj -- mosha fill mbas adoleshencës
02:07
It's quite a cute little fellow.
47
112000
3000
Eshtë shumë i lezetshëm
02:10
And next you're going to see the long-lived mutant when it's young.
48
115000
3000
Dhe në krah do të shihni mutantin jetëgjatë kur është i ri.
02:13
So this animal is going to live twice as long.
49
118000
2000
Pra kjo kafshë do të jetoi dy herë më gjatë.
02:15
Is it miserable? It doesn't seem to be.
50
120000
2000
Eshtë e vuajtshme? Nuk duket e tillë.
02:17
It's active. You can't tell the difference really.
51
122000
3000
Duket aktiv. Mund ta kuptoni ndryshimin me të vërtet.
02:20
And they can be completely fertile --
52
125000
2000
Dhe këta mund të jenë komplet fertil --
02:22
have the same number of progeny as the normal worms do.
53
127000
2000
të kenë të njëjtin numër pasardhsish si dhe krimbi normal.
02:24
Now get out your handkerchiefs here.
54
129000
2000
Tani nxirrni shamitë.
02:26
You're going to see, in just two weeks,
55
131000
2000
Do të shihni vetëm në dy javë,
02:28
the normal worms are old.
56
133000
2000
krimbat normal plaken.
02:30
You can see the little head moving down at the bottom there.
57
135000
3000
Mund ta shihni kokën e vogël që lëviz aty poshtë.
02:33
But everything else is just lying there.
58
138000
2000
Por gjithçka tjetër thjesht s'lëviz.
02:35
The animal's clearly in the nursing home.
59
140000
2000
Kafsha dukshëm ndodhet në azile.
02:37
And if you look at the tissues of the animal, they're starting to deteriorate.
60
142000
3000
Dhe nëse vëreni inded e kafshës, ato kanë filluar deteriorimin.
02:40
You know, even if you've never seen one of these little C. elegans --
61
145000
2000
E dini, edhe nëse nuk e keni parë ndonjëherë një prej këtyre C. elegansve të vegjël --
02:42
which probably most of you haven't seen one --
62
147000
2000
që ma merr mendja shuica prej jush s'keni parë ndonjë --
02:44
you can tell they're old -- isn't that interesting?
63
149000
3000
mund të kuptoni që janë të vjetër -- nuk është kjo interesante?
02:47
So there's something about aging that's kind of universal.
64
152000
3000
Pra ka diçka rreth plakjes që është e përgjitshme.
02:50
And now here is the daf-2 mutant.
65
155000
3000
Dhe tani këtu është mutanti daf-2.
02:53
One gene is changed out of 20,000, and look at it.
66
158000
2000
Një gen ndryshoi nga 20,000, dhe shiheni,
02:55
It's the same age, but it's not in the nursing home;
67
160000
3000
Eshtë e njejta moshë, por nuk është në azile,
02:58
it's going skiing.
68
163000
3000
po vete për ski.
03:01
This is what's really cool: it's aging more slowly.
69
166000
3000
Kjo është çfarë është me të vërtet interesante: po plaket më ngadalë.
03:04
It takes this worm two days
70
169000
2000
I nevojiten këtij krimbi dy ditE
03:06
to age as much as the normal worm ages in one day.
71
171000
2000
të plaket as sa krimbi normal plaket në një ditë.
03:08
And when I tell people about this,
72
173000
2000
Dhe kur u them njerzve për këtë,
03:10
they tend to think of maybe an 80 or 90 year-old person
73
175000
4000
ata kanë tendencën të mendojnë mbase një njeri 80 ose 90 vjeçar
03:14
who looks really good for being 90 or 80.
74
179000
2000
I cili duket është në forëm për moshën që ka.
03:16
But it's really more like this:
75
181000
2000
Por në të vërtet është kështu:
03:18
let's say you're a 30 year-old guy -- or in your 30s --
76
183000
3000
E zëm se jeni një djal 30 vjeçar -- ose në të 30-tat
03:21
and you're a bachelor and you're dating people.
77
186000
2000
dhe jeni beqar dhe takoni femra.
03:23
And you meet someone you really like, you get to know her.
78
188000
3000
Dhe takoni dikënd që me të vërtet ju pëlqen, njiheni,
03:26
And you're in a restaurant, and you say, "Well how old are you?"
79
191000
3000
Dhe jeni në një restorant, dhe ju pyesni: -Dakord sa vjeçe jeni?
03:29
She says, "I'm 60."
80
194000
2000
Ajo thotë: -Jam 60.
03:31
That's what it's like. And you would never know.
81
196000
2000
Kështu është. Dhe ju sdo ta dinit kurrë.
03:33
You would never know, until she told you.
82
198000
2000
Sdo ta dinit deri sa ajo t'ju thoshte.
03:35
(Laughter)
83
200000
4000
(Të qeshura)
03:39
Okay.
84
204000
2000
Dakord.
03:41
So what is the daf-2 gene?
85
206000
2000
Pra çfarë është geni daf-2?
03:43
Well as you know, genes, which are part of the DNA,
86
208000
2000
Epo siç e dini, genet, të cilët janë pjesë e ADN,
03:45
they're instructions to make a protein that does something.
87
210000
3000
ato janë instruksione për ndërtimin e një proteine që kryen diçka.
03:48
And the daf-2 gene
88
213000
2000
Dhe geni daf-2
03:50
encodes a hormone receptor.
89
215000
2000
kodon një receptor hormonesh.
03:52
So what you see in the picture there
90
217000
2000
Pra kjo që shihni në foton këtu
03:54
is a cell with a hormone receptor in red
91
219000
2000
është një qelizë me një receptor hormonesh me të kuqe.
03:56
punching through the edge of the cell.
92
221000
2000
i ngulur në anë të qelizës.
03:58
So part of it is like a baseball glove.
93
223000
2000
Pra një pjesë e tij i ngjan një doreze beisbolli.
04:00
Part of it's on the outside,
94
225000
2000
Një pjesë ndodhet jashtë,
04:02
and it's catching the hormone as it comes by in green.
95
227000
2000
dhe po kap hormonin jeshil që po i afrohet.
04:04
And the other part is on the inside
96
229000
2000
Dhe pjesa tjetër ndodhet brenda
04:06
where it sends signals into the cell.
97
231000
2000
ku dërgon sinjale brenda qelizës.
04:08
Okay, so what is the daf-2 receptor
98
233000
2000
Dakord, pra çfarë është receptori daf-2
04:10
telling the inside of the cell?
99
235000
2000
duke i thënë qelizës?
04:12
I just told you that, if you make a mutation in the daf-2 gene cell,
100
237000
3000
Sapo ju thash se, nëse bëni një mutacion në genin daf-2 të qelizës,
04:15
that you get a receptor that doesn't work as well;
101
240000
2000
që prodhoni një receptor që s'punon dhe aq mirë;
04:17
the animal lives longer.
102
242000
2000
kafsha jeton më gjatë.
04:19
So that means that the normal function of this hormone receptor
103
244000
3000
Pra kjo do të thotë se funksioni normal i këtij receptor hormoni
04:22
is to speed up aging.
104
247000
2000
është të shpejtoi plakjen.
04:24
That's what that arrow means.
105
249000
2000
Kjo është domethënia e shigjetës.
04:26
It speeds up aging. It makes it go faster.
106
251000
2000
E shpejton plakjen. E bën të ndodhi më shpejt.
04:28
So it's like the animal has the grim reaper inside of itself,
107
253000
2000
Pra është sikur kafsha ka lajmëtarin e vdekjes brenda vetvetes.
04:30
speeding up aging.
108
255000
2000
i cili shpejton plakjen.
04:32
So this is altogether really, really interesting.
109
257000
3000
Pra e gjitha kjo është shumë interesante.
04:35
It says that aging is subject to control by the genes,
110
260000
3000
Do të thotë që plakja varet nga genet.
04:38
and specifically by hormones.
111
263000
3000
dhe specifikisht nga hormonet.
04:41
So what kind of hormones are these?
112
266000
2000
Pra çfarë lloj hormonesh janë këta?
04:43
There's lots of hormones. There's testosterone, adrenalin.
113
268000
2000
Ka shumë hormone. Ka testosteron, adrenalin.
04:45
You know about a lot of them.
114
270000
2000
Ju i njihni shumë prej tyre.
04:47
These hormones are similar
115
272000
2000
Këto hormone janë të ngjajshëm
04:49
to hormones that we have in our bodies.
116
274000
2000
me hormonet që ne kemi në trupin tonë.
04:51
The daf-2 hormone receptor
117
276000
2000
Receptori i hormonit daf-2
04:53
is very similar to the receptor
118
278000
2000
është shumë i ngjajshëm me receptorin
04:55
for the hormone insulin and IGF-1.
119
280000
3000
për hormonin insulin dhe IGF-1.
04:58
Now you've all heard of at least insulin.
120
283000
2000
Tani të gjithë ju e keni dëgjuar insulinën të paktën
05:00
Insulin is a hormone that promotes the uptake of nutrients
121
285000
3000
Insulina është hormon që nxit marjen e lëndëve ushqyese
05:03
into your tissues after you eat a meal.
122
288000
2000
nëpër indet tuaja mbasi ju hani një vakt.
05:05
And the hormone IGF-1 promotes growth.
123
290000
3000
Dhe hormoni IGF-1 nxit rritjen.
05:08
So these functions were known for these hormones for a long time,
124
293000
3000
Pra këto funksione të këtyre hormoneve janë ditur për një kohë të gjatë,
05:11
but our studies suggested
125
296000
2000
por studimet tona sugjeruan
05:13
that maybe they had a third function that nobody knew about --
126
298000
2000
se ndofta ato kishin një funksion të tret që nuk e dinte njeri
05:15
maybe they also affect aging.
127
300000
2000
mbase ato gjithashtu ndikonin në plakje.
05:17
And it's looking like that's the case.
128
302000
2000
Dhe duket sikur ashtu është.
05:19
So after we made our discoveries with little C. elegans,
129
304000
3000
Pra mbasi bëmë zbulimin tonë me C. elegansit e vegjël,
05:22
people who worked on other kinds of animals
130
307000
2000
njerëzit të cilët punonin me lloje të tjera kafshësh
05:24
started asking, if we made the same daf-2 mutation,
131
309000
3000
filluan të bënin pyetjen, nqs shkaktojmë të njëjtin mutacion daf-2,
05:27
the hormone receptor mutation, in other animals,
132
312000
3000
mutacionin e receptorit për hormonin, në kafshë të tjera,
05:30
will they live longer?
133
315000
2000
vallë do jetojnë më gjatë?
05:32
And that is the case in flies.
134
317000
2000
Dhe pikërisht kështu ndodhi me mizat.
05:34
If you change this hormone pathway in flies, they live longer.
135
319000
3000
Nëse e ndryshoni rrugën e hormonit në miza, ato jetojnë më gjatë.
05:37
And also in mice -- and mice are mammals like us.
136
322000
3000
Dhe gjithashtu edhe në minj -- dhe minjtë janë gjitar si ne.
05:40
So it's an ancient pathway,
137
325000
2000
Pra është një rrugë e lashtë,
05:42
because it must have arisen a long time ago in evolution
138
327000
2000
sepse duhet ta ketë zanafillën shumë herët gjatë evolucionit
05:44
such that it still works in all these animals.
139
329000
3000
në mënyrë të tillë që akoma është aktiv në gjithë këto kafshë.
05:47
And also, the common precursor also gave rise to people.
140
332000
3000
Dhe gjithashtu, nga paraardhësi i përbashkët lindën njerëzit.
05:50
So maybe it's working in people the same way.
141
335000
2000
Pra mbase funksionon në njerëz në të njejtën mënyrë.
05:52
And there are hints of this.
142
337000
2000
Dhe këto janë gjurmë për këtë.
05:54
So for example, there was one study that was done
143
339000
2000
Kështu për shembull, u bë një studim
05:56
in a population of Ashkenazi Jews in New York City.
144
341000
3000
në një popullsi çifutësh Ashkenazi në qytetin New York
05:59
And just like any population,
145
344000
2000
Dhe si çdo popullsi tjetër,
06:01
most of the people live to be about 70 or 80,
146
346000
3000
shumica e njerëzve jetojnë deri në 70 apo 80,
06:04
but some live to be 90 or 100.
147
349000
2000
por disa arrijnë 90 ose 100.
06:06
And what they found
148
351000
2000
Dhe çfarë u gjend
06:08
was that people who lived to 90 or 100
149
353000
3000
ishte se njerëzit që jetonin deri në 90 ose 100
06:11
were more likely to have daf-2 mutations --
150
356000
3000
kishin më shumë mundësi për të patur mutacionin daf-2--
06:14
that is, changes in the gene
151
359000
2000
kjo ishte, ndryshimi në gen
06:16
that encodes the receptor for IGF-1.
152
361000
2000
që kodon receptorin për IGF-1.
06:18
And these changes made the gene not act as well
153
363000
5000
Dhe këto ndryshime e bën genin mos të funksiononte mirë
06:23
as the normal gene would have acted.
154
368000
2000
si do funksiononte po të ishte normal.
06:25
It damaged the gene.
155
370000
2000
E dëmtonte genin.
06:27
So those are hints
156
372000
2000
Pra këto janë shënja
06:29
suggesting that humans are susceptible
157
374000
2000
që sugjerojnë që njerëzit janë të ndjeshëm
06:31
to the effects of the hormones for aging.
158
376000
2000
ndaj efekteve kundrejt hormoneve për plakjen.
06:33
So the next question, of course, is:
159
378000
2000
Pra pyetja tjetër sigurisht është:
06:35
Is there any effect on age-related disease?
160
380000
3000
A ka ndonjë efekt mbi sëmundjet që lidhen me plakjen?
06:38
As you age, you're much more likely
161
383000
2000
Kur plakeni keni më shumë mundësi
06:40
to get cancer, Alzheimer's disease,
162
385000
2000
për kancer dhe sëmundjen Alzaimer
06:42
heart disease, all sorts of diseases.
163
387000
2000
sëmundje zemre, dhe çdo lloj sëmundjeje.
06:44
It turns out that these long-lived mutants
164
389000
2000
Del që këta mutant jetëgjatë
06:46
are more resistant to all these diseases.
165
391000
2000
janë më rezistent ndaj gjithë këtyre sëmundjeve.
06:48
They hardly get cancer,
166
393000
2000
Ata rrallëherë i zë kanceri,
06:50
and when they do it's not as severe.
167
395000
2000
dhe kur i zë nuk është aq e rëndë.
06:52
So it's really interesting, and it makes sense in a way,
168
397000
2000
Pra është shumë interesante, dhe ka kuptim në një farë mënyre,
06:54
that they're still young,
169
399000
2000
por ata janë akoma të rinj,
06:56
so why would they be getting diseases of aging until their old?
170
401000
3000
pra pse do i zinin sëmundje plakjeje kur nuk janë pleq?
07:00
So it suggests
171
405000
2000
Pra kjo sugjeron
07:02
that, if we could have a therapeutic or a pill to take
172
407000
3000
se, nëse do të kishim një ilaç për të pirë
07:05
to replicate some of these effects in humans,
173
410000
2000
i cili do shumonte disa nga këto efekte në njerëz,
07:07
maybe we would have a way
174
412000
2000
mbase do të kishim një rrugë
07:09
of combating lots of different age-related diseases
175
414000
2000
të luftonim shumë sëmundje që kanë lidhje me plakjen
07:11
all at once.
176
416000
2000
të gjitha njëherëshe.
07:13
So how can a hormone ultimately affect the rate of aging?
177
418000
2000
Pra si mund një hormon të ndryshoi kohën e plakjes?
07:15
How could that work?
178
420000
2000
Si mund të funksiononte kjo?
07:17
Well it turns out that in the daf-2 mutants,
179
422000
3000
Del që në mutantët e daf-2
07:20
a whole lot of genes are switched on in the DNA
180
425000
3000
shumë gene janë në përdorim në ADN
07:23
that encode proteins that protect the cells and the tissues,
181
428000
3000
që prodhojnë proteina që mbrojnë qelizat dhe indet,
07:26
and repair damage.
182
431000
2000
dhe riparojnë dëmtimet
07:28
And the way that they're switched on
183
433000
3000
Dhe mënyra si aktivizohen
07:31
is by a gene regulator protein called FOXO.
184
436000
3000
është me anë të një proteine që ka funksion kontrollues e quajtur FOXO.
07:34
So in a daf-2 mutant --
185
439000
2000
Pra në genin e mutanëve me daf-2
07:36
you see that I have the X drawn here through the receptor.
186
441000
2000
do të shihni që unë kam një X të vizatuar këtu përmes receptorit.
07:38
The receptor isn't working as well.
187
443000
2000
Receptori nuk punon saktë.
07:40
Under those conditions, the FOXO protein in blue
188
445000
3000
Në këto kushte proteina FOXO është blu
07:43
has gone into the nucleus --
189
448000
2000
ka shkuar në bërthamë --
07:45
that little compartment there in the middle of the cell --
190
450000
2000
ajo ndarja e vogël në mes të qelizës --
07:47
and it's sitting down on a gene binding to it.
191
452000
2000
dhe po ulet mbi një gen që po lidhet me të.
07:49
You see one gene. There are lots of genes actually that bind on FOXO.
192
454000
2000
Ju po shihni vetëm një gen. Faktikisht ka shumë gene që lidhen me FOXO.
07:51
And it's just sitting on one of them.
193
456000
2000
Dhe po rri vetëm mbi një prej tyre.
07:53
So FOXO turns on a lot of genes.
194
458000
2000
Pra FOXO aktivizon shumë gene.
07:55
And the genes it turns on includes antioxidant genes,
195
460000
3000
Dhe genet të cilat aktivizon përfshijnë gene antioxidues,
07:58
genes I call carrot-giver genes,
196
463000
2000
gene të cilat i quaj gene që karota-dhenës
08:00
whose protein products
197
465000
2000
produktet proteinike të të cilëve
08:02
actually help other proteins to function well --
198
467000
2000
ndihmojnë proteina të tjera të punojnë saktë --
08:04
to fold correctly and function correctly.
199
469000
2000
të palosen saktë dhe të funksionojnë saktë.
08:06
And it can also escort them to the garbage cans of the cell
200
471000
3000
Dhe mund edhe ti transferoi tek mbetjet e qelizës
08:09
and recycle them if they're damaged.
201
474000
2000
dhe ti reciklojë nëse dëmtohen.
08:11
DNA repair genes
202
476000
2000
genet riparues të ADN
08:13
are more active in these animals.
203
478000
2000
janë më aktiv në këto kafshë.
08:15
And the immune system is more active.
204
480000
2000
Dhe sistemi i imunitetit është më aktiv.
08:17
And many of these different genes, we've shown,
205
482000
3000
Dhe shumë prej këtyre geneve që kemi treguar,
08:20
actually contribute to the long lifespan of the daf-2 mutant.
206
485000
3000
kontribojnë në jetëzgjatjen e mutantëve me daf-2
08:23
So it's really interesting.
207
488000
2000
Pra është shumë interesante.
08:25
These animals have within them
208
490000
2000
Këto kafshë kanë brenda vetes
08:27
the latent capacity to live much longer than they normally do.
209
492000
3000
aftësinë e fjetur për të jetuar më gjatë se çdo jetonin normalisht
08:30
They have the ability
210
495000
2000
Ato kanë aftësinë
08:32
to protect themselves from many kinds of damage,
211
497000
2000
të mbrojnë veten nga shumë lloje dëmtimesh,
08:34
which we think makes them live longer.
212
499000
3000
që ne mendojmë i bëjnë të jetojnë më gjatë.
08:37
So what about the normal worm?
213
502000
2000
Pra çfarë ndodh me krimbin normal?
08:39
Well when the daf-2 receptor is active,
214
504000
3000
Kur receptori i daf-2 është aktiv
08:42
then it triggers a series of events
215
507000
2000
atëhere shkakton një seri veprimesh
08:44
that prevent FOXO
216
509000
2000
të cilat e pengojnë FOXO
08:46
from getting into the nucleus where the DNA is.
217
511000
3000
të futet në bërthamë ku ndodhet ADN.
08:49
So it can't turn the genes on.
218
514000
2000
Pra nuk i aktivizon dot genet.
08:51
That's how it works. That's why we don't see the long lifespan,
219
516000
2000
Kështu punon. Prandaj dhe ne nuk shohim zgjatje jete
08:53
until we have the daf-2 mutant.
220
518000
2000
derisa ndodh mutacioni daf-2
08:55
But what good is this for the worm?
221
520000
2000
Por çfarë të mire ka kjo për krimbin?
08:57
Well we think that insulin and IGF-1 hormones
222
522000
3000
Ne mendojmë që insulina dhe hormoni IGF-1
09:00
are hormones that are particularly active
223
525000
2000
janë hormone që janë praktikisht aktivë
09:02
under favorable conditions -- in the good times --
224
527000
2000
nën kushte favorite -- në kohët e mira --
09:04
when food is plentiful and there's not a lot of stress in the environment.
225
529000
3000
kur ka ushqim me bollëk dhe jo shumë strese nga mjedisi
09:07
Then they promote the uptake of nutrients.
226
532000
2000
Atëhere ato influecojnë marrjen e lëndëve ushqyese.
09:09
You can store the food, use it for energy,
227
534000
3000
Mund ta rezervoj ushqimin, ose ta përdori për energji,
09:12
grow, etc.
228
537000
2000
rritje, etj.
09:14
But what we think is that, under conditions of stress,
229
539000
3000
Por ne mendojmë se në kushte stresi
09:17
the levels of these hormones drop --
230
542000
2000
nivelet e këtyre hormoneve bien
09:19
for example, having limited food supply.
231
544000
3000
si psh, kur ka pak burime ushqimore.
09:22
And that, we think,
232
547000
2000
Dhe kjo ne mendojmë,
09:24
is registered by the animal as a danger signal,
233
549000
2000
interpretohet nga kafsha si sinjal rreziku,
09:26
a signal that things are not okay
234
551000
2000
një sinjal që gjërat sjanë mirë
09:28
and that it should roll out its protective capacity.
235
553000
3000
dhe që duhet të nxjerri në pah aftësitë mbrojtëse.
09:31
So it activates FOXO, FOXO goes to the DNA,
236
556000
3000
Pra aktivizon FOXO, FOXO futet në ADN,
09:34
and that triggers the expression of these genes
237
559000
2000
dhe kjo shakton shprehjen e këtyre geneve
09:36
that improves the ability of the cell
238
561000
2000
që përmirësojnë aftësinë e qelizës
09:38
to protect itself and repair itself.
239
563000
2000
për tu vetmbrojtur dhe vetriparuar
09:40
And that's why we think the animals live longer.
240
565000
2000
Dhe prandaj mendojmë që kafsha jeton më gjatë.
09:42
So you can think of FOXO
241
567000
2000
Pra mund ta imagjinonin FOXO
09:44
as being like a building superintendent.
242
569000
3000
si një mbikqyrës ndërtimi.
09:47
So maybe he's a little bit lazy,
243
572000
2000
Epo mbase është pak i çmendur
09:49
but he's there, he's taking care of the building.
244
574000
2000
por po bën punën po kujdeset për ndërtesën.
09:51
But it's deteriorating.
245
576000
2000
Por po deterioron.
09:53
And then suddenly, he learns that there's going to be a hurricane.
246
578000
3000
Dhe befasisht, ai mëson se do vij një uragan.
09:56
So he doesn't actually do anything himself.
247
581000
2000
Dhe vet ai s'bën gjë
09:58
He gets on the telephone --
248
583000
2000
Por merr telefonin --
10:00
just like FOXO gets on the DNA --
249
585000
2000
tama si FOXO merr ADN --
10:02
and he calls up
250
587000
2000
dhe telefonon
10:04
the roofer, the window person,
251
589000
2000
punëtorin e çatisë, dritare vënësin,
10:06
the painter, the floor person.
252
591000
3000
bojaxhiun, shtruesin dyshemes.
10:09
And they all come and they fortify the house.
253
594000
2000
Dhe të gjithë vijnë dhe fortifikojnë shtëpinë.
10:11
And then the hurricane comes through,
254
596000
2000
Dhe kur kalon uragani
10:13
and the house is in much better condition than it would normally have been in.
255
598000
2000
shtëpia është në gjendje shumë më të mirë se çdo kishte qenë.
10:15
And not only that, it can also just last longer,
256
600000
3000
Dhe jo vetëm kjo, por reziston më gjatë,
10:18
even if there isn't a hurricane.
257
603000
2000
edhe nëse ska uragan.
10:20
So that's the concept here
258
605000
2000
Pra ky është koncepti këtu
10:22
for how we think this life extension ability exists.
259
607000
4000
përreth si mendojmë që funksionon kjo aftësi e zgjatjes së jetës
10:26
Now the really cool thing about FOXO
260
611000
2000
Tani gjëja me të vërtet mahnitëse përreth FOXO
10:28
is that there are different forms of it.
261
613000
2000
është se ka forma të ndryshme
10:30
We all have FOXO genes,
262
615000
3000
Ne të gjithë kemi FOXO në gene,
10:33
but we don't all have exactly the same form of the FOXO gene.
263
618000
3000
por jo të gjithë ne kemi të njejtën form të genti FOXO
10:36
Just like we all have eyes,
264
621000
2000
Tamam si të gjith kemi sy,
10:38
but some of us have blue eyes and some of us have brown eyes.
265
623000
3000
por disa nga ne kanë sy blu dhe disa kafë
10:41
And there are certain forms of the FOXO gene
266
626000
3000
Dhe kështu ka dhe forma të ndryshme të genit FOXO
10:44
that have found to be more frequently present
267
629000
2000
që i kemi gjetur që shprehen më shpesh
10:46
in people who live to be 90 or 100.
268
631000
2000
në njerëz që jetojnë 90 ose 100
10:48
And that's the case all over the world,
269
633000
2000
Dhe kjo ndodh kudo në botë
10:50
as you can see from these stars.
270
635000
2000
si mund ta shini nga këto yje.
10:52
And each one of these stars represents a population
271
637000
2000
Dhe secili nga këto yje përfaqëson një popullsi
10:54
where scientists have asked,
272
639000
2000
ku shkenctarë kanë bërë pyetjen,
10:56
"Okay, are there differences in the type of FOXO genes
273
641000
2000
-Dakord, a ka ndryshime në llojin e geneve FOXO
10:58
among people who live a really long time?" and there are.
274
643000
3000
midis njerëzve që jetojnë shumë gjatë? dhe del që ka.
11:01
We don't know the details of how this works,
275
646000
2000
Nuk i dimë detajet si funksionon kjo,
11:03
but we do know then
276
648000
2000
por dimë që
11:05
that FOXO genes can impact
277
650000
2000
genet FOXO mund të influencojnë
11:07
the lifespan of people.
278
652000
2000
jetëgjatësinë e njerëzve.
11:09
And that means that, maybe if we tweak it a little bit,
279
654000
3000
Dhe kjo do të thotë se, mbase nëse e ngacmojmë pak,
11:12
we can increase the health and longevity of people.
280
657000
4000
mund të rrisim shëndetin dhe jetëgjatësinë e njerëzve.
11:16
So this is really exciting to me.
281
661000
2000
Pra kjo është shumë stimuluese për mua.
11:18
A FOXO is a protein that we found in these little, round worms
282
663000
2000
FOXO është një protein që e gjetëm në këta krimba të rrumbullakët dhe të vegjël
11:20
to affect lifespan,
283
665000
2000
e cila influecon jetëgjatësinë,
11:22
and here it affects lifespan in people.
284
667000
2000
dhe këtu influencon jetëgjatësinë tek njerëzit.
11:24
So we've been trying in our lab now
285
669000
2000
Pra ne kemi provuar në laboratorin tonë tani
11:26
to develop drugs
286
671000
2000
të krijojmë ilaçe
11:28
that will activate this FOXO cell
287
673000
2000
që do aktivizojnë FOXO
11:30
using human cells now
288
675000
2000
duke përdorur qeliza njerëzore tani
11:32
in order to try and come up with drugs
289
677000
2000
në mënyrë të tillë që të përpiqemi dhe të prodhojmë ilaçe
11:34
that will delay aging and age-related diseases.
290
679000
3000
që do ngadalsojnë plakjen dhe sëmundjet që lidhen me plakjen
11:37
And I'm really optimistic that this is going to work.
291
682000
3000
Dhe jam shumë optimiste që kjo do funksionoi.
11:40
There are lots of different proteins that are known to affect aging.
292
685000
3000
Ka shumë proteina që dihen që kanë impakt mbi plakjen.
11:43
And for at least one of them, there is a drug.
293
688000
3000
Dhe për të paktën njërën prej tyre ka një ilaç.
11:46
There's one called TOR, which is another nutrient sensor,
294
691000
2000
Njëra quhet TOR, e cila është një tjetër sensor lëndësh ushqyese,
11:48
like the insulin pathway.
295
693000
2000
si rruga e insulinës.
11:50
And mutations that damage the TOR gene --
296
695000
2000
Dhe mutacionet që dëmtojnë genet TOR --
11:52
just like the daf-2 mutations --
297
697000
2000
njëlloj si mutacionet daf-2 --
11:54
extend lifespan in worms
298
699000
2000
zgjasin jetëgjatësinë në krimba
11:56
and flies and mice.
299
701000
3000
dhe në miza dhe minj.
11:59
But in this case, there's already a drug called rapamycin
300
704000
2000
Por në këtë rast aktualisht ekziston një ilaç i quajtur rapamicin
12:01
that binds to the TOR protein
301
706000
2000
që lidhet me proteinën TOR
12:03
and inhibits its activity.
302
708000
2000
dhe i pengon funksionin.
12:05
And you can take rapamycin and give it to a mouse --
303
710000
3000
Dhe mund ti japësh rapamicin një miu --
12:08
even when it's pretty old, like age 60 for a human,
304
713000
2000
edhe kur është shumë plak, si psh mosha 60 për njerëzit,
12:10
that old for a mouse --
305
715000
2000
aq plak për minj --
12:12
if you give the mouse rapamycin,
306
717000
2000
Nëse i jepni miut rapamicin,
12:14
it will live longer.
307
719000
2000
do jetoi më gjatë.
12:16
Now I don't want you all to go out taking rapamycin.
308
721000
2000
Tani nuk dua që të shkoni të gjithë dhe të merrni rapamicin.
12:18
It is a drug for people,
309
723000
2000
Eshtë ilaç për njerëz,
12:20
but the reason is it suppresses the immune system.
310
725000
3000
por arsyeja është se pengon sistemin e imunitetit.
12:23
So people take it to prevent organ transplants from being rejected.
311
728000
4000
Pra njerëzit e marrin për të penguar mospranimin e transplanteve.
12:27
So this may not be the perfect drug
312
732000
2000
Pra ky mund mos të jetë ilaçi i duhur
12:29
for staying young longer.
313
734000
2000
për të mbetur të rinj më gjatë.
12:31
But still, here in the year 2011,
314
736000
3000
Por megjithatë, aktualisht në vitin 2011,
12:34
there's a drug that you can give to mice at a pretty old age
315
739000
2000
ka një ilaç që mund t'jua jepni minjve në një moshë të madhe
12:36
that will extend their lifespan,
316
741000
2000
e cila do t'ju zgjasi jetën
12:38
which comes out of this science
317
743000
2000
si rrjedhojë e kësaj shkence
12:40
that's been done in all these different animals.
318
745000
2000
e cila është bërë në të gjitha këto kafshë të ndryshme.
12:42
So I'm really optimistic,
319
747000
2000
Pra jam shumë optimiste,
12:44
and I think it won't be too long, I hope,
320
749000
2000
dhe mendoj se nuk do duhet shumë kohë, shpresoj,
12:46
before this age-old dream begins to come true.
321
751000
3000
para se kjo ëndërr e vjetër të bëhet realitet.
12:49
Thank you.
322
754000
2000
Faleminderit
12:51
(Applause)
323
756000
9000
(Duartrokitje)
13:00
Matt Ridley: Thank you, Cynthia.
324
765000
3000
Met Raidli: Faleminderit, Sinthia.
13:03
Let me get this straight.
325
768000
2000
Më lejoni t'ju kuptoj drejt.
13:05
Although you're looking for a drug
326
770000
2000
Megjithëse ju po kërkoni një ilaç
13:07
that can solve aging
327
772000
2000
i cili mund të zgjidhi problemin e plakjes
13:09
in old men like me,
328
774000
3000
në burra pleq si mua,
13:12
what you could do now pretty well in the lab,
329
777000
3000
diçka që mund të bëhet shumë mirë tani në një laborator,
13:15
if you were allowed ethically,
330
780000
2000
nqs ju lejon etika,
13:17
is start a human life from scratch
331
782000
3000
është të nisni një jetë njerëzore nga hiçi
13:20
with altered genes that would make it live for a lot longer?
332
785000
3000
me gene të ndryshuara të cilat do ta lejonin të jetonte për një kohë shumë më të gjatë
13:23
CK: Ah, so the kinds of drugs I was talking about
333
788000
3000
Sinthia: -Ah, ama llojet e ilaçeve që unë përmenda
13:26
would not change the genes,
334
791000
2000
nuk do të ndryshonin genet,
13:28
they would just bind to the protein itself
335
793000
3000
ato vetëm do lidheshin me proteinën
13:31
and change its activity.
336
796000
2000
dhe do ndryshonin aktivitetin e saj.
13:33
So if you stop taking the drug, the protein would go back to normal.
337
798000
3000
Pra nëse ndaloni marrjen e ilaçit proteina do të kthehej në gjendjen normale.
13:36
You could change the genes in principle.
338
801000
3000
Mund ti ndryshoni genet në teori.
13:39
There isn't the technology to do that.
339
804000
2000
Por teknologjia për të bërë këtë mungon.
13:41
But I don't think that's a good idea.
340
806000
2000
Por s'mendoj se kjo është një ide e mirë
13:43
And the reason is
341
808000
2000
Dhe arsyeja është
13:45
that these hormones,
342
810000
2000
se këto hormone,
13:47
like the insulin and the IGF hormones and the TOR pathway,
343
812000
3000
si psh. insulina dhe hormonet IGF dhe rruga TOR
13:50
they're essential.
344
815000
2000
janë të domosdoshme
13:52
If you knock them out completely, then you're very sick.
345
817000
3000
Nëse i eleminon plotësisht, atëhere do të sëmureni rëndë.
13:55
So it might be that you would just have to fine tune it very carefully
346
820000
3000
Pra mund të duhet vetëm një ndryshim i vogël shumë i kujdesshëm
13:58
to get the benefits without getting any problems.
347
823000
3000
për të përfituar të mirat pa pasur probleme.
14:01
And I think that's much better,
348
826000
2000
Dhe mendoj kjo është më mirë,
14:03
that kind of control would be much better as a drug.
349
828000
2000
ky lloj kontrolli do jetë më i mirë si ilaç.
14:05
And also, there are other ways of activating FOXO
350
830000
3000
Dhe gjithashtu, ka metoda të tjera për të aktivizuar FOXO
14:08
that don't even involve insulin or IGF-1
351
833000
2000
të cilat nuk përdorin insulinën apo IGF-1
14:10
that might even be safer.
352
835000
2000
dhe që mund të jenë edhe më të sigurta.
14:12
MR: I wasn't suggesting that I was going to go and do it, but ...
353
837000
3000
MR: Nuk po sugjeroja se do shkoja dhe do e bëja, por ....
14:15
(Laughter)
354
840000
2000
(Të qeshura)
14:19
There's a phenomenon which you have written about and spoken about,
355
844000
4000
Ka një fenomen për të cilin ju keni shkruajtur dhe folur,
14:23
which is a negligible senescence.
356
848000
3000
i cili është një plakje e neglizhueshme.
14:26
There are some creatures on this planet already
357
851000
2000
Ka disa krijesa në këtë planet
14:28
that don't really do aging.
358
853000
3000
të cilat nuk plaken.
14:31
Just move to one side for us, if you would.
359
856000
3000
Po mundët lëvizni pak nga kjo ana.
14:34
CK: There are. There are some animals that don't seem to age.
360
859000
3000
Sinthia: Po ka. Ka disa kafshë që nuk tregojnë shenja plakjeje.
14:37
For example, there are some tortoises called Blanding's turtles.
361
862000
4000
Si psh. ka disa breshka të quajtura breshkat Blanding
14:41
And they grow to be about this size.
362
866000
2000
Dhe ato rriten gati sa kjo madhësi.
14:43
And they've been tagged, and they've been found to be 70 years old.
363
868000
3000
Dhe janë piketuar, dhe janë vështruar të jenë mosha 70 vjeçare.
14:46
And when you look at these 70 year-old turtles,
364
871000
2000
Dhe kur i sheh këto breshka 70 vjeçare,
14:48
you can't tell the difference, just by looking,
365
873000
3000
nuk kupton ndryshimin vetë me të parët,
14:51
between those turtles and 20 year-old turtles.
366
876000
2000
midis këtyre breshkave dhe breshkave 20 vjeçare.
14:53
And the 70 year-old ones,
367
878000
2000
Dhe 70 vjeçaret,
14:55
actually they're better at scouting out the good nesting places,
368
880000
3000
faktikisht janë më të afta për të gjetur vendet më të mira për të ndërtuar fole,
14:58
and they also have more progeny every year.
369
883000
3000
dhe gjithashtu kanë më shumë pasardhës çdo vit.
15:01
And there are other examples of these kinds of animals,
370
886000
3000
Dhe ka shembuj të tjerë të këtyre lloje kafshëve,
15:04
like turns, certain kinds of birds are like this.
371
889000
3000
si psh, disa lloj zogjsh janë kështu.
15:07
And nobody knows if they really can live forever,
372
892000
2000
Dhe asnjë nuk e di nëse janë në gjendje të jetojnë përgjithmonë,
15:09
or what keeps them from aging.
373
894000
2000
ose çfarë i pengon nga plakja
15:11
It's not clear.
374
896000
2000
Nuk është e qartë.
15:13
If you look at birds, which live a long time,
375
898000
3000
Nëse vështroni zogj, të cilët jetojnë një kohë të gjatë
15:16
cells from the birds tend to be more resistant
376
901000
3000
qelizat e këtyre zogjve kanë tendencën të jenë më rezistuese
15:19
to a lot of different environmental stresses
377
904000
2000
ndaj shumë stresuesve mjedisor
15:21
like high temperature
378
906000
2000
si psh. temperatura e lartë
15:23
or hydrogen peroxide, things like that.
379
908000
2000
apo peroxidi i hidrogjenit, e gjëra të tjera si këto.
15:25
And our long-lived mutants are too.
380
910000
2000
Dhe mutantët tanë jetë-gjatë gjithashtu
15:27
They're more resistant to these kinds of stresses.
381
912000
2000
Ata janë më rezistues kundrejt këtyre lloje stresesh.
15:29
So it could be that the pathways that I've been talking about,
382
914000
3000
Pra mund të ndodhi që rrugët që unë përshkova
15:32
which are set to run really quickly in the worm,
383
917000
3000
të cilat veprojnë shumë shpejt në krimba,
15:35
have a different normal set point
384
920000
3000
kanë një grup strukturor tjetër
15:38
in something like a bird, so that a bird can live a lot longer.
385
923000
3000
në diçka si psh një zog, kështu që një zog mund të jetoi shumë më gjatë.
15:41
And maybe they're even set really differently
386
926000
2000
Dhe mbase ato janë vendosur me të vërtet ndryshe
15:43
in animals with no senescence at all -- but we don't know.
387
928000
3000
në kafshë që s'plaken fare -- por ne nuk e dimë këtë.
15:46
MR: But what you're talking about here
388
931000
2000
MR: Por ajo për çfarë po flisni këtu
15:48
is not extending human lifespan
389
933000
3000
nuk është të zgjasni jetën njerzore
15:51
by preventing death,
390
936000
2000
duke ndaluar vdekjen,
15:53
so much as extending human youthspan.
391
938000
2000
sesa është më shumë për zgjatjen e rinisë
15:55
CK: Yes, that's right.
392
940000
2000
Sinthia: Po, keni të drejtë.
15:57
It's more like, say, if you were a dog.
393
942000
2000
Eshtë më shumë, si, psh supozoni sikur të ishit qen
15:59
You notice that you're getting old, and you look at your human
394
944000
2000
Ju shihmi se po plakeni dhe shihni njeriun tuaj
16:01
and you think, "Why isn't this human getting old?"
395
946000
2000
dhe mendoni: -Po ky njeriu pse spo plaket?
16:03
They're not getting old in the dog's lifespan.
396
948000
2000
Ata nuk po plaken me vite qëni
16:05
It's more like that.
397
950000
2000
Eshtë më shumë si kjo.
16:07
But now we're the human looking out and imagining a different human.
398
952000
4000
Por tani ne jemi njeriu dhe po shohim dhe imagjinojmë një njeri tjetër.
16:11
MR: Thank you very much indeed, Cynthia Kenyon.
399
956000
3000
MR: Faleminderit me të vërtet, Sinthia Kenion
16:14
(Applause)
400
959000
3000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Cynthia Kenyon - Biochemist, geneticistWhen it comes to aging well, having “good genes” (or rather, mutant ones) is key, says Cynthia Kenyon. She unlocked the genetic secret of longevity in roundworms — and now she’s working to do the same for humans.
Why you should listen
Cynthia Kenyon is revolutionizing our understanding of aging. As an expert in biochemistry and biophysics at the University of California at San Francisco, she is particularly interested in the influence that genetics have on age-related diseases (from cancer to heart failure) in living things.
Her biggest breakthrough was figuring out that there’s a “universal hormonal control for aging”: carbohydrate intake, which can have a dramatic effect on how two critical genes behave, reducing insulin production and boosting repair and renovation activities. So far, her theory has proved true for worms, mice, rats, and monkeys — and she suspects it applies to humans, too.
By studying aging, Kenyon believes that she and other scientists (many of whom have successfully duplicated her experiments) will be able to pinpoint the molecules responsible for the onset of age-related diseases in people and prevent them. She’s co-founded a drug-development company called Elixir Pharmaceuticals to do just that.
She says: "The link between aging and age-related disease suggests an entirely new way to combat many diseases all at once; namely, by going after their greatest risk factor: aging itself."
Cynthia Kenyon | Speaker | TED.com