TEDMED 2017
Soka Moses: For survivors of Ebola, the crisis isn't over
Soka Moses: Ebola'dan kurtulanlar için kriz bitmedi
Filmed:
Readability: 4.8
919,448 views
2014'te Soka Moses yeni yetişmiş bir doktor olarak dünyanın en zor işlerinden birini üstlendi, Liberya'daki Ebola salgınının zirvesinde, hastalığı son derece bulaşıcı olan hastaları tedavi etti. Soka Moses bu çarpıcı ve duygusal konuşmada krizin ön saflarında neler gördüğünü ayrıntılı olarak anlatmakta ve Ebola'dan kurtulan binlerce kişinin hâlâ karşılaştığı zorlukları ve tabuları gözler önüne sermektedir.
Soka Moses - Doctor
Dr. James Soka Moses began his fight against Ebola by treating patients, moved on to survivor treatment and studies and now advocates for an enlightened global approach to pandemic prevention and response. Full bio
Dr. James Soka Moses began his fight against Ebola by treating patients, moved on to survivor treatment and studies and now advocates for an enlightened global approach to pandemic prevention and response. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
June 13, 2014
0
760
3536
13 Haziran 2014
00:29
started as a routine Friday
1
4320
2376
Liberya'ın başkenti Monrovia'daki
Redemption Hastanesi'nde
Redemption Hastanesi'nde
00:31
in Redemption Hospital in Monrovia,
the capital of Liberia.
the capital of Liberia.
2
6720
3280
sıradan bir Cuma günü olarak başladı.
00:36
Redemption is the largest
free public health hospital in the city.
free public health hospital in the city.
3
11120
3360
Redemption, şehirdeki en büyük
ücretsiz halk sağlığı hastanesidir.
ücretsiz halk sağlığı hastanesidir.
00:40
We are called upon to serve
hundreds of thousands of people.
hundreds of thousands of people.
4
15240
3320
Bizden yüz binlerce insana
hizmet etmemiz istenir.
hizmet etmemiz istenir.
En iyi durumda bile bu, kaynaklarımız
üzerinde yük oluşturmaktadır.
üzerinde yük oluşturmaktadır.
00:44
In the best of times
it puts strain on our resources.
it puts strain on our resources.
5
19320
2960
Bir aylık malzeme birkaç hafta
içinde tükenmekte
içinde tükenmekte
00:47
Monthly supplies run out within weeks,
6
22880
2016
00:49
and patients without beds
would be seated in chairs.
would be seated in chairs.
7
24920
2560
ve yatağı olmayan hastalar
sandalyelerde oturtulmakta.
sandalyelerde oturtulmakta.
00:53
That summer, we had a nurse
who had been sick for a while.
who had been sick for a while.
8
28720
3056
O yaz bir süredir hasta
olan bir hemşiremiz vardı.
olan bir hemşiremiz vardı.
00:56
Sick enough to be admitted
in our hospital.
in our hospital.
9
31800
2320
Hastaneye yatırılacak kadar hastaydı.
Ama tedavimiz ona yardım
ediyormuş gibi görünmüyordu,
ediyormuş gibi görünmüyordu,
00:59
But our treatment
didn't seem to be helping her;
didn't seem to be helping her;
10
34880
2256
01:02
her symptoms were getting worse:
11
37160
1576
semptomları kötüleşiyordu.
01:03
diarrhea, severe abdominal pain,
fever and weakness.
fever and weakness.
12
38760
3920
İshal, şiddetli karın ağrısı,
ateş ve halsizlik.
ateş ve halsizlik.
01:08
On that particular Friday,
she developed severe respiratory distress,
she developed severe respiratory distress,
13
43440
4136
O cuma, ağır solunum yetmezliği gelişti
01:12
and her eyes were menacingly red.
14
47600
1760
ve gözleri tehlikeli
bir şekilde kırmızıydı.
bir şekilde kırmızıydı.
01:16
One of my fellow doctors,
a general surgeon,
a general surgeon,
15
51040
2656
Doktor arkadaşlarımdan
genel cerrah olan biri,
genel cerrah olan biri,
01:18
became suspicious of her condition.
16
53720
1736
onun durumundan şüphelendi.
01:20
He said her symptoms
were suggestive of Ebola.
were suggestive of Ebola.
17
55480
2960
Görülen semptomların Ebola'yı
akla getirdiğini söyledi.
akla getirdiğini söyledi.
Onu sıkı bir gözetim altında tuttuk,
ona yardım etmeye çalıştık.
ona yardım etmeye çalıştık.
01:24
We kept a close watch on her,
we tried to help her.
we tried to help her.
18
59200
3016
01:27
We were treating her for malaria,
typhoid and gastroenteritis.
typhoid and gastroenteritis.
19
62240
4656
Sıtma, tifo ve mide bağırsak
iltihabı tedavisi yapıyorduk.
iltihabı tedavisi yapıyorduk.
01:31
We didn't know it,
but by then it was too late.
but by then it was too late.
20
66920
2800
Ebola olduğunu bilmiyorduk
ama artık çok geçti.
ama artık çok geçti.
Ertesi sabah hastamı kontrol
etmek için içeri girdim.
etmek için içeri girdim.
01:36
The next morning I walked in
to check on my patient.
to check on my patient.
21
71600
2456
01:39
I could tell by the look in her eyes
that she was filled with fear.
that she was filled with fear.
22
74080
3160
Gözlerindeki bakıştan korku dolu
olduğunu anlayabiliyordum.
olduğunu anlayabiliyordum.
01:42
I gave her reassurance,
but shortly after ...
but shortly after ...
23
77960
2440
Onun içini rahatlattım
ama çok geçmeden
ama çok geçmeden
01:46
she died of Ebola.
24
81680
1360
Ebola'dan öldü.
01:50
For me, her death was very personal.
25
85960
2216
Onun ölümü benim için çok kişiseldi.
01:53
But this was just the beginning.
26
88200
1600
Ama bu sadece başlangıçtı.
01:55
A virtual biological bomb had exploded.
27
90640
3160
Gerçek bir biyolojik bomba patlamıştı.
01:59
But the word spread faster than the virus,
and panic spread across the hospital.
and panic spread across the hospital.
28
94840
4120
Ama haber virüsten hızlı
yayıldı ve hastanede panik başladı.
yayıldı ve hastanede panik başladı.
02:05
All the patients ran away.
29
100560
3000
Tüm hastalar kaçıp gittiler.
02:09
Then, all the nurses and doctors ran away.
30
104560
4360
Sonra tüm hemşireler, doktorlar kaçtı.
02:15
This was the beginning
of our medical tsunami --
of our medical tsunami --
31
110400
2856
Bu bizim medikal tsunamimizin
başlangıcıydı,
başlangıcıydı,
ülkemizin tarihinde
silinmez bir iz bırakan
silinmez bir iz bırakan
02:18
the devastating Ebola virus
32
113280
1816
02:20
that left an indelible scar
in our country's history.
in our country's history.
33
115120
2680
yıkıcı Ebola virüsü.
02:23
I was not trained for this.
34
118600
1800
Bunun eğitimini görmemiştim.
02:26
I had just graduated
from medical school two years before.
from medical school two years before.
35
121000
3696
Daha iki yıl önce tıptan
mezun olmuştum.
mezun olmuştum.
02:29
At this time,
36
124720
1936
O dönem
02:31
my total knowledge about Ebola
came from a one-page article
came from a one-page article
37
126680
3096
Ebola hakkındaki tüm bilgim
tıp okulunda okumuş olduğum
tıp okulunda okumuş olduğum
02:34
I had read in medical school.
38
129800
1640
bir sayfalık bir makaleden ibaretti.
02:37
I perceived the disease as so dangerous,
39
132480
2856
Bu hastalığı o kadar
tehlikeli olarak görüyordum ki
tehlikeli olarak görüyordum ki
02:40
this one page in essence had convinced me
to run out of the hospital, too,
to run out of the hospital, too,
40
135360
4896
bir Ebola vakası olduğunu duyar duymaz
o bir sayfa beni de hastaneden
kaçıp gitmeye ikna etmişti.
kaçıp gitmeye ikna etmişti.
02:45
the moment I heard of a case of Ebola.
41
140280
1920
02:47
But when it finally happened,
I stayed on and decided to help.
I stayed on and decided to help.
42
142920
3776
Ama sonunda yerimde kalıp
yardım etmeye karar verdim
yardım etmeye karar verdim
02:51
And so did several other
brave health care professionals.
brave health care professionals.
43
146720
3480
ve diğer birkaç cesur
sağlık çalışanı da böyle yaptı.
sağlık çalışanı da böyle yaptı.
02:56
But we would pay a heavy price.
44
151200
2176
Ama ağır bir bedel ödeyecektik.
02:58
Many persons and health professionals
had become high-risk contacts.
had become high-risk contacts.
45
153400
3936
Birçok kişi ve sağlık çalışanı
yüksek riskli hâle gelmişti.
yüksek riskli hâle gelmişti.
03:02
This actually meant 21 days counting
to potentially disease or death.
to potentially disease or death.
46
157360
4560
Bu aslında hastalık veya ölüm potansiyeli
olan 21 gün anlamına geliyordu.
olan 21 gün anlamına geliyordu.
03:08
Our health systems were fragile,
47
163240
2056
Sağlık sistemlerimiz hassastı,
03:10
our health workers
lacked skills and training.
lacked skills and training.
48
165320
2320
sağlık çalışanlarımızın
uzmanlığı ve eğitimi yoktu.
uzmanlığı ve eğitimi yoktu.
03:13
So in the weeks and months that followed,
49
168960
1976
Bu yüzden, izleyen haftalarda ve aylarda
03:15
health workers were disproportionately
affected by the Ebola virus disease.
affected by the Ebola virus disease.
50
170960
4376
sağlık çalışanları Ebola virüsünden
fazlasıyla etkilenmişti.
fazlasıyla etkilenmişti.
03:20
More than 400 nurses, doctors and other
health professionals became infected.
health professionals became infected.
51
175360
5856
400'den fazla hemşire, doktor ve diğer
sağlık çalışanları hastalığa yakalandı.
sağlık çalışanları hastalığa yakalandı.
03:26
Unfortunately, my friend,
the general surgeon
the general surgeon
52
181240
3416
Ne yazık ki, o ilk vakada
semptomları doğru bir şekilde tanımlayan
genel cerrah arkadaşım
genel cerrah arkadaşım
03:29
who correctly identified
the symptoms in that first case
the symptoms in that first case
53
184680
3080
03:33
became one of the casualties.
54
188560
1680
ölenlerden biri oldu.
03:39
On July 27, the president of Liberia
55
194040
2696
27 Temmuz'da Liberya Başkanı
03:41
imposed quarantine
on the worst-affected areas.
on the worst-affected areas.
56
196760
3120
en kötü şekilde etkilenen bölgelerde
karantina uygulaması başlattı.
karantina uygulaması başlattı.
03:45
She closed all the schools
and universities
and universities
57
200960
2296
Tüm okulları ve üniversiteleri kapattı,
03:48
and shut down many public events.
58
203280
2016
birçok halk etkinliğine son verdi.
03:50
Four days later,
59
205320
1736
Dört gün sonra,
03:52
the United States Peace Corps
60
207080
1856
ABD Barış Gönüllüleri
03:53
pulled out of Liberia,
out of Sierra Leone and Guinea
out of Sierra Leone and Guinea
61
208960
4016
Ebola nedeniyle
Liberya, Sierra Leone
ve Gine'den çekildi.
ve Gine'den çekildi.
03:58
due to Ebola.
62
213000
1200
04:00
In August, six weeks after the nurse died,
63
215760
3256
Hemşirenin ölümünden
altı hafta sonra, yani Ağustos'ta
altı hafta sonra, yani Ağustos'ta
04:04
hundreds of people were dying
of the disease each week.
of the disease each week.
64
219040
3056
her hafta yüzlerce insan
hastalıktan ölüyordu.
hastalıktan ölüyordu.
04:07
People were dying in the streets.
65
222120
1600
İnsanlar sokaklarda ölüyorlardı.
04:09
Over the months that followed,
66
224720
1456
Bunu izleyen aylarda,
04:11
West Africa would lose thousands of people
to Ebola virus disease.
to Ebola virus disease.
67
226200
3776
Batı Afrika, Ebola virüsü hastalığından
binlerce kişiyi kaybedecekti.
binlerce kişiyi kaybedecekti.
04:15
In August, I joined a team
to set up the Ebola treatment unit
to set up the Ebola treatment unit
68
230000
4216
Ağustos ayında Monrovia'daki
JFK Hastanesi'nde
JFK Hastanesi'nde
04:19
at JFK hospital in Monrovia.
69
234240
2536
Ebola tedavi birimini
oluşturan bir ekibe katıldım.
oluşturan bir ekibe katıldım.
04:21
I was charged with running the second
Ebola treatment unit in the city.
Ebola treatment unit in the city.
70
236800
4040
Şehirdeki ikinci Ebola tedavi
birimini yürütmekle görevlendirildim.
birimini yürütmekle görevlendirildim.
04:26
Our unit provided hope for thousands
of patients, families and communities.
of patients, families and communities.
71
241360
4720
Birimimiz binlerce hasta, aile
ve topluluk için umut verdi.
ve topluluk için umut verdi.
04:32
I not only provided care,
I came face to face with Ebola.
I came face to face with Ebola.
72
247120
4416
Sadece bakım sağlamakla kalmadım,
Ebola ile yüz yüze geldim.
Ebola ile yüz yüze geldim.
04:36
Living every day as a high-risk
Ebola virus disease contact
Ebola virus disease contact
73
251560
4096
Salgının en kötü döneminde,
her günü Ebola virüsü
riski altında geçirmek
riski altında geçirmek
04:40
during the worst of the outbreak
74
255680
1616
04:42
was one of my worst experiences.
75
257320
1735
en berbat anılarımdan birisiydi.
04:44
I started counting 21 days every day.
76
259079
2817
21 günü her gün saymaya başladım.
04:46
I lived every moment anticipating
the onset of symptoms of the disease.
the onset of symptoms of the disease.
77
261920
4536
Her anımı hastalığın semptomlarının
başlamasını bekleyerek yaşadım.
başlamasını bekleyerek yaşadım.
04:51
I measured my body
temperature several times.
temperature several times.
78
266480
2936
Defalarca ateşimi ölçüyordum.
04:54
I showered with chlorinated water,
79
269440
2136
Klorlu suyla duş alıyordum.
04:56
more concentrated
than actually recommended.
than actually recommended.
80
271600
2456
Normalde tavsiye edilenden
daha yoğun klorla.
daha yoğun klorla.
04:59
I chlorinated my phones,
my pants, my hands, my car.
my pants, my hands, my car.
81
274080
3856
Telefonlarımı, pantolonlarımı,
ellerimi, arabamı klorluyordum.
ellerimi, arabamı klorluyordum.
05:02
My clothes became bleached.
82
277960
1800
Giysilerim beyazlaşmıştı.
05:07
Those days you were alone,
83
282000
1776
O günlerde tek başınasınız.
05:08
people were so afraid of touching anybody.
84
283800
3136
İnsanlar herhangi bir kişiye
dokunmaktan çok korkuyorlardı.
dokunmaktan çok korkuyorlardı.
05:11
Everyone was counted
as a potential contact.
as a potential contact.
85
286960
3176
Herkes potansiyel bir tehdit
olarak görülüyordu.
olarak görülüyordu.
05:15
Touching would make them sick.
86
290160
1536
Dokunmak onları hasta edecekti.
05:16
I was stigmatized.
87
291720
1200
Damgalanmıştım.
05:18
But if that was what it was for me,
who was symptom-free,
who was symptom-free,
88
293600
4016
Ama semptomları taşımayan biri olarak
benim için bu böyleyse
benim için bu böyleyse
gerçekten semptomları taşıyan,
Ebola virüsüne sahip biri için
Ebola virüsüne sahip biri için
05:22
imagine what it was for someone
who actually had symptoms,
who actually had symptoms,
89
297640
3896
05:26
someone who had Ebola.
90
301560
1920
bunun nasıl bir şey olduğunu düşünün.
05:31
We learned that to treat
Ebola successfully,
Ebola successfully,
91
306400
2496
Ebola'yı başarıyla tedavi etmek için
toplumun normal kurallarından bazılarını
toplumun normal kurallarından bazılarını
05:33
we had to suspend
some of the normal rules of society.
some of the normal rules of society.
92
308920
2920
göz ardı etmemiz gerektiğini öğrendik.
05:38
Our president declared
a state of emergency in August
a state of emergency in August
93
313160
3016
Ağustos'ta başkanımız
olağanüstü hâl ilan etti
olağanüstü hâl ilan etti
05:41
and suspended certain rights.
94
316200
1640
ve bazı hakları askıya aldı.
05:43
And the national police even supported
our work during the Ebola response.
our work during the Ebola response.
95
318480
3760
Hatta ulusal polis salgın
çalışmalarımızı destekledi.
çalışmalarımızı destekledi.
05:49
In February 2015,
gang members came in for isolation
gang members came in for isolation
96
324960
3376
Şubat 2015'te, çete üyeleri
karantinaya alınmak için
karantinaya alınmak için
05:53
in our Ebola isolation unit.
97
328360
1880
Ebola karantina birimimize geldi.
Aynı zamanda Monrovia'nın
VIP Çocukları olarak biliniyorlardı.
VIP Çocukları olarak biliniyorlardı.
05:56
They were also know
as the VIP Boys of Monrovia,
as the VIP Boys of Monrovia,
98
331040
2856
05:58
terrifying small-time drug addicts
99
333920
2376
Bunlar korkunç ufak çaptaki
uyuşturucu bağımlılılarıydı.
uyuşturucu bağımlılılarıydı.
06:01
whose presence could instill
a tremendous amount of fear,
a tremendous amount of fear,
100
336320
2856
Yasal olarak silah taşıyamasalar da
06:04
although they could not
legally carry guns.
legally carry guns.
101
339200
2680
varlıkları çok büyük
korkuya neden oluyordu.
korkuya neden oluyordu.
06:09
They underwent quarantine for 21 days
in our unit and were not arrested.
in our unit and were not arrested.
102
344960
3896
Birimimizde 21 gün karantinaya
alındılar ve tutuklanmadılar.
alındılar ve tutuklanmadılar.
06:13
We told the police,
103
348880
1880
Polise dedik ki
06:16
"If you arrest them here,
104
351880
1920
"Eğer onları burada tutuklarsanız
buraya gelmekten vazgeçecekler,
tedavi olmayacaklar
tedavi olmayacaklar
06:20
they will stop coming,
they won't get treated.
they won't get treated.
105
355320
2480
06:23
And the Ebola virus
will continue to spread."
will continue to spread."
106
358960
2560
ve Ebola virüsü yayılmaya devam edecek."
06:27
The police agreed, and we were able
to treat the VIP Boys,
to treat the VIP Boys,
107
362440
2936
Polis kabul etti
ve VIP Çocukları tedavi edebildik.
ve VIP Çocukları tedavi edebildik.
06:30
and they did not have to worry
about being arrested while in the unit.
about being arrested while in the unit.
108
365400
3560
Onlar birimimizdeyken tutuklanma
endişesi yaşamak zorunda kalmayacaklardı.
endişesi yaşamak zorunda kalmayacaklardı.
06:35
Over the course of the outbreak,
West Africa had almost 29,000 cases.
West Africa had almost 29,000 cases.
109
370480
5096
Salgın boyunca Batı Afrika'da
yaklaşık 29.000 vaka oldu.
yaklaşık 29.000 vaka oldu.
06:40
More than 11,000 people died.
110
375600
3176
11.000'i aşkın insan öldü.
06:43
And that included 12 of my fine colleagues
at John F. Kennedy hospital in Monrovia.
at John F. Kennedy hospital in Monrovia.
111
378800
4480
Monrovia'daki JFK Hastanesi'nden
12 arkadaşım da bu sayıya dahil.
12 arkadaşım da bu sayıya dahil.
06:59
In June 2016, exactly 23 months
after my first Ebola patient died,
after my first Ebola patient died,
112
394640
5536
Haziran 2016'da, ilk Ebola hastamın
ölümünden tam 23 ay sonra
ölümünden tam 23 ay sonra
07:05
Liberia declared its Ebola outbreak ended.
113
400200
2680
Liberya, Ebola salgınının
sona erdiğini ilan etti.
sona erdiğini ilan etti.
07:08
We thought that once the outbreak ended,
114
403800
2416
Salgın biter bitmez
07:11
so did the problems.
115
406240
1896
sorunların da biteceğini düşünmüştük.
07:13
We hoped that life
would go back to normal.
would go back to normal.
116
408160
2120
Hayatın normale döneceğini ummuştuk.
07:16
Today, there are more
than 17,000 survivors in West Africa.
than 17,000 survivors in West Africa.
117
411440
4216
Bugün Batı Afrika'da Ebola'dan
hayatta kalan 17.000'i aşkın kişi var.
hayatta kalan 17.000'i aşkın kişi var.
07:20
People who actually had
Ebola virus disease,
Ebola virus disease,
118
415680
2696
Ebola virüsü hastalığına
yakalanan insanlar
yakalanan insanlar
07:23
lived through it and survived.
119
418400
2736
bunu atlatıp hayatta kaldılar.
07:26
We counted survival rate as a success:
120
421160
2840
Hayatta kalma oranını
bir başarı olarak gördük;
bir başarı olarak gördük;
07:29
the end of suffering for the patient
and fulfilling joy for families.
and fulfilling joy for families.
121
424880
3416
hasta için acının son bulması
ve ailelerin mutlu olması.
ve ailelerin mutlu olması.
07:33
Every discharge from the unit
was a moment of jubilation.
was a moment of jubilation.
122
428320
3376
Birimden taburcu olan her hasta,
coşkulu bir sevinç anı demekti.
coşkulu bir sevinç anı demekti.
07:36
At least so we thought.
123
431720
1720
En azından biz öyle düşünüyorduk.
07:39
The best description
of the moment of discharge
of the moment of discharge
124
434800
2376
Tahliye anının en iyi tanımı
07:42
and a rare glimpse into the moment
that defines our life post-Ebola
that defines our life post-Ebola
125
437200
3896
ve Ebola sonrası hayatımızı tanımlayan
anın içine nadir bir bakış,
anın içine nadir bir bakış,
en iyi arkadaşım ve bir doktor olan
Philip Ireland'ın
Philip Ireland'ın
07:46
was vividly expressed
in the words of my best friend
in the words of my best friend
126
441120
2776
07:48
and fellow doctor, Philip Ireland,
in an interview with "The Times."
in an interview with "The Times."
127
443920
3720
The Times ile yaptığı röportajda
canlı bir şekilde dile getirildi.
canlı bir şekilde dile getirildi.
07:53
He said at the time of his release,
128
448800
2256
Taburcu olduğu anı şöyle anlatıyor:
07:56
"There were a lot of people there
from JFK hospital:
from JFK hospital:
129
451080
3496
"JFK Hastanesi'nden çok fazla kişi vardı;
07:59
my family, my elder brother,
my wife was there.
my wife was there.
130
454600
3040
ailem, ağabeyim ve eşim oradaydı.
08:03
A lot of other doctors were there, too,
and members of the media were there.
and members of the media were there.
131
458280
3936
Bir sürü doktor da vardı,
medya üyeleri de oradaydı.
medya üyeleri de oradaydı.
08:07
And I felt like Nelson Mandela,
it felt like the 'Long Walk to Freedom,'
it felt like the 'Long Walk to Freedom,'
132
462240
4256
Nelson Mandela gibi hissettim,
"Özgürlüğe Giden Uzun Yol"
gibi hissettirdi.
gibi hissettirdi.
Yürüdüm ve ellerimi
cennete doğru kaldırdım,
cennete doğru kaldırdım,
08:11
and I walked and raised
my hands to the heaven,
my hands to the heaven,
133
466520
2216
08:13
thanking God for saving my life."
134
468760
2640
beni kurtardığı için Tanrı'ya şükrettim."
08:17
And Philip said,
"Then I saw something else.
"Then I saw something else.
135
472680
2160
Philip dedi ki; "Zira bir şey gördüm.
08:20
There were a lot of crying people,
people happy to see me.
people happy to see me.
136
475760
3216
Çok fazla ağlayan insan vardı,
beni gördüğüne sevinen insanlar.
beni gördüğüne sevinen insanlar.
08:24
But when I got close to anybody,
they backed away."
they backed away."
137
479000
4160
Ama ben yaklaştıkça geri kaçtılar."
08:30
For many Ebola survivors,
society still seems to be backing away,
society still seems to be backing away,
138
485320
3416
Çoğu Ebola gazisi normal bir yaşam
sürmeye çalışsa bile
sürmeye çalışsa bile
08:33
even as they struggle
to lead a normal life.
to lead a normal life.
139
488760
2416
toplum hâlâ kaçıyor gibi görünüyor.
08:36
For these survivors, life can be compared
to another health emergency.
to another health emergency.
140
491200
4480
Kurtulanlar için hayat diğer
sağlık sorunlarıyla karşılaştırılabilir.
sağlık sorunlarıyla karşılaştırılabilir.
08:42
They may suffer debilitating
joint and body pain.
joint and body pain.
141
497120
2976
Zayıf eklemlerden ve vücut ağrısından
dolayı acı çekebilirler.
dolayı acı çekebilirler.
08:45
The suffering gradually decays
over time for most.
over time for most.
142
500120
2376
Bu acı genelde zamanla azalır.
08:47
However, many continue
to bear intermittent pain.
to bear intermittent pain.
143
502520
4856
Ancak çoğu, aralıklı olarak
acı çekmeye devam ediyor.
acı çekmeye devam ediyor.
08:52
Some survivors are blind,
others have neurological disabilities.
others have neurological disabilities.
144
507400
3760
Bazı hayatta kalanlar görme engelli,
diğerleri nörolojik engellere sahip.
diğerleri nörolojik engellere sahip.
08:57
Some survivors experience stigmatization
every day, in many ways.
every day, in many ways.
145
512280
4056
Kurtulanlardan bazıları hemen her gün
çeşitli şekillerde hasta damgası yiyor.
çeşitli şekillerde hasta damgası yiyor.
09:01
A lot of children are orphans.
146
516360
1856
Çoğu çocuk yetim.
09:03
Some survivors experience
post-traumatic stress disorder.
post-traumatic stress disorder.
147
518240
3000
Bazıları travma sonrası
stres bozukluğu geçiriyor.
stres bozukluğu geçiriyor.
09:07
And some survivors
lack opportunity for education.
lack opportunity for education.
148
522120
3040
Bazılarının yeterli eğitim imkânı yok.
09:12
Even families can be split apart
by fear of Ebola, too.
by fear of Ebola, too.
149
527080
3080
Hatta aileler bile Ebola
korkusuyla bölünebiliyorlar.
korkusuyla bölünebiliyorlar.
09:17
There's no definitive cure
for transmitting Ebola virus through sex.
for transmitting Ebola virus through sex.
150
532160
3376
Seks ile aktarılan Ebola virüsü
için ise kesin bir çözüm yok.
için ise kesin bir çözüm yok.
09:20
However, there are successful
interventions for prevention.
interventions for prevention.
151
535560
4120
Ancak, başarılı koruma
müdahaleleri mevcut.
müdahaleleri mevcut.
09:25
We have worked hard on semen testing,
152
540640
2696
Meni testi, davranışsal danışmanlık,
09:28
behavioral counseling,
safe sex promotion and research.
safe sex promotion and research.
153
543360
3280
güvenli seksin tanıtımı
ve araştırılması üzerine çok çalıştık.
ve araştırılması üzerine çok çalıştık.
09:33
For the past year, there have been
no cases of sexual transmission.
no cases of sexual transmission.
154
548160
3656
Geçen yıl, cinsel bulaşmaya dair
herhangi bir kayıt yoktu.
herhangi bir kayıt yoktu.
09:36
But some male survivors
have lost their spouses
have lost their spouses
155
551840
2336
Ancak hastalığı atlatan bazı erkekler,
Ebola bulaşma korkusu yüzünden
eşlerini kaybettiler.
eşlerini kaybettiler.
09:39
out of fear they will be
infected with Ebola.
infected with Ebola.
156
554200
2536
09:41
That's how families are torn apart.
157
556760
2080
Aileler böyle parçalandı.
09:46
Another tremendous challenge
for Ebola survivors
for Ebola survivors
158
561000
2416
Ebola'dan kurtulanlar için
bir diğer büyük zorluk ise
bir diğer büyük zorluk ise
09:48
is obtaining adequate health care.
159
563440
1840
yeterli sağlık hizmetine erişmek.
09:50
In theory, Liberia's public
health services are free of charge.
health services are free of charge.
160
565960
5496
Teoride, Liberya'nın kamu sağlık
hizmetleri ücretsiz.
hizmetleri ücretsiz.
09:56
In practice, our health system
lacks the funding and capacity
lacks the funding and capacity
161
571480
4416
Pratikte, sağlık sistemimiz
ihtiyaç duyulduğu noktada
ihtiyaç duyulduğu noktada
10:00
to expand care
to all at the point of need.
to all at the point of need.
162
575920
2920
bakımları geliştirmek için yeterli
fon ve kapasiteye sahip değil.
fon ve kapasiteye sahip değil.
10:06
Many survivors have waited
many months to undergo surgery
many months to undergo surgery
163
581120
3176
Hayatta kalanların çoğu, katarakt
ameliyatı için aylarca beklediler.
ameliyatı için aylarca beklediler.
10:09
to heal their blinding cataracts.
164
584320
1800
10:12
Few had to relive
the traumatic experience,
the traumatic experience,
165
587200
2656
Bir kısmı kabul noktasında Ebola için
yeniden kan testine girdiğinde
yeniden kan testine girdiğinde
10:14
when their blood was retested for Ebola
at the point of admission.
at the point of admission.
166
589880
3536
travmaları tekrar yaşadı.
10:18
Some survivors experienced
delayed or deferred admission
delayed or deferred admission
167
593440
3216
Bazı hastalar kısıtlı yatak
kapasitesinden dolayı
kapasitesinden dolayı
kabullerini geç ya da ertelenmiş aldılar.
10:21
due to limited bed capacity.
168
596680
1600
10:23
No bed available for one more patient.
169
598920
2200
Fazla bir hasta için boş yatak yok.
10:27
This is neither national policy
nor officially condoned,
nor officially condoned,
170
602120
4096
Bu, ne ulusal politikadır
ne de resmî olarak hoş görülebilir
ne de resmî olarak hoş görülebilir
10:31
but many people are still afraid
of the sporadic resurgence of Ebola virus.
of the sporadic resurgence of Ebola virus.
171
606240
4600
ancak birçok kişi Ebola virüsünün tek tük
yeniden ortaya çıkmasından hâlâ korkuyor.
yeniden ortaya çıkmasından hâlâ korkuyor.
10:36
The results can be tragic.
172
611840
1560
Sonuçlar trajik olabiliyor.
10:39
I have seen Beatrice, an Ebola
survivor, several times now.
survivor, several times now.
173
614160
3616
Ebola'dan kurtulan Beatrice'i
birkaç kez gördüm.
birkaç kez gördüm.
10:42
She's 26 years old.
174
617800
1480
26 yaşında.
10:45
Many of her family members
became infected, she luckily survived.
became infected, she luckily survived.
175
620440
3320
Akrabalarının çoğu hastaydı,
şansına o kurtuldu.
şansına o kurtuldu.
10:49
But since that day in 2014
she was discharged
she was discharged
176
624520
3216
Ama 2014'te çalışanlara moral vermek için
hastaneden taburcu edildiği o günden sonra
hastaneden taburcu edildiği o günden sonra
10:52
to cheering health workers,
177
627760
1336
10:54
her life has never been the same.
178
629120
1816
hayatı bir daha aynı olmadı.
10:55
She became blind as the result of Ebola.
179
630960
2280
Ebola'nın sonucu olarak kör oldu.
11:00
In 2014, the baby of a dear friend of mine
was only two months old,
was only two months old,
180
635760
3656
2014'te, sevgili arkadaşımın
bebeği henüz 2 aylıkken
bebeği henüz 2 aylıkken
11:04
when both parents and child were admitted
in an Ebola treatment unit in Monrovia.
in an Ebola treatment unit in Monrovia.
181
639440
4336
ebeveyn ve çocuk
Ebola tedavi ünitesine alındı.
Ebola tedavi ünitesine alındı.
11:08
Luckily, they survived.
182
643800
1560
Şanslıydık, kurtuldular.
11:11
My friend's baby
is almost three years old now,
is almost three years old now,
183
646480
2576
Arkadaşımın bebeği neredeyse 3 yaşında,
11:14
but cannot stand,
cannot walk, cannot speak.
cannot walk, cannot speak.
184
649080
3216
ama ayakta duramıyor,
yürüyemiyor, konuşamıyor.
yürüyemiyor, konuşamıyor.
11:17
He has failure to thrive.
185
652320
1480
Gelişemiyor.
11:19
There are many more hidden experiences
and many stories are yet untold.
and many stories are yet untold.
186
654760
4200
Henüz anlatılmayan çok fazla
gizli tecrübe ve hikâye var.
gizli tecrübe ve hikâye var.
11:26
The survivors of Ebola
deserve our attention and support.
deserve our attention and support.
187
661440
4480
Ebola'dan kurtulanlar bizim özenimizi
ve ilgimizi hak ediyorlar.
ve ilgimizi hak ediyorlar.
11:33
The only way we can defeat this pandemic
188
668120
2616
Bu salgını yenmemizin tek yolu
11:35
is when we ensure
that we win this final battle.
that we win this final battle.
189
670760
2840
bu son savaşı kazandığımız zamandır.
11:39
Our best opportunity is to ensure
190
674440
1896
Bunu sağlamak için en iyi fırsatımız
11:41
that every survivor receives
adequate care at the point of need
adequate care at the point of need
191
676360
4776
ihtiyaç noktasında tüm kurtulanlara
hiçbir damgalama olmadan
hiçbir damgalama olmadan
11:46
without any form of stigma
and at no cost to them personally.
and at no cost to them personally.
192
681160
3480
ve bedelsiz bir şekilde
yeterli bakımın sağlanmasıdır.
yeterli bakımın sağlanmasıdır.
11:50
How can a society consider itself healed
193
685320
3000
Bir kişinin tüm kimliği
"Ebola'yı atlattı"dan ibaret olursa
"Ebola'yı atlattı"dan ibaret olursa
11:55
when a person's entire identity
194
690080
2136
o toplum kendisini
nasıl iyileşmiş olarak düşünebilir?
nasıl iyileşmiş olarak düşünebilir?
11:57
is defined by the fact
that they recovered from Ebola?
that they recovered from Ebola?
195
692240
3016
12:00
Should a previous disease
that a person no longer has
that a person no longer has
196
695280
2976
Şu an sahip olmadığı, geçmiş bir hastalığı
12:03
become the sum total of their identity,
197
698280
2616
kimliğinin toplamı hâline gelmeli mi?
12:05
the identifier in their passport
198
700920
2056
Pasaportlarındaki bir belirteç,
12:08
that deters you from traveling
to seek medical care abroad?
to seek medical care abroad?
199
703000
3080
yurt dışında tıbbi destek
görmelerine engel olmalı mı?
görmelerine engel olmalı mı?
Basit bir kimlik kartı
sizin sağlığınızı olumsuz etkiliyor.
sizin sağlığınızı olumsuz etkiliyor.
12:11
Simply the ID that denies you health care.
200
706880
2456
12:14
Or prevents you from having
a relationship with your spouse.
a relationship with your spouse.
201
709360
3256
Ya da eşinizle ilişkiniz
olmasından alıkoyuyor.
olmasından alıkoyuyor.
12:17
Or denies you of family,
of friend or home.
of friend or home.
202
712640
3456
Ya da ailenizi, arkadaşınızı,
evinizi reddediyor.
evinizi reddediyor.
12:21
Or prevents you from
carrying on your normal job,
carrying on your normal job,
203
716120
2736
Ya da normal işinizi sürdürmenizi,
masanıza yemek koymanızı
masanıza yemek koymanızı
12:23
so you can put food on the table
or have a roof over your family's head.
or have a roof over your family's head.
204
718880
3840
ve başınızı sokacağınız
bir eviniz olmasını engelliyor.
bir eviniz olmasını engelliyor.
12:28
What is the meaning of the right to life
205
723680
3016
Hayatımız damgalanmalarla ve onları
körükleyen engellerle gölgelenirse
körükleyen engellerle gölgelenirse
12:31
when our life is clouded by stigma
and barriers that fuel that stigma?
and barriers that fuel that stigma?
206
726720
3720
yaşama hakkının anlamı nedir?
12:36
Until we have much better answers
to those questions in West Africa,
to those questions in West Africa,
207
731360
3896
Bu sorulara Batı Afrika'da
daha iyi cevaplar bulana kadar
daha iyi cevaplar bulana kadar
12:40
our work is not over yet.
208
735280
1560
bizim işimiz bitmeyecek.
12:44
Liberians are a resilient people.
209
739840
2960
Liberyalılar dirençli insanlardır.
12:48
And we know how to rise to a challenge,
even a devastating one.
even a devastating one.
210
743960
3720
Yıkıcı olsa bile bir zorlukla
nasıl başa çıkacağımızı biliyoruz.
nasıl başa çıkacağımızı biliyoruz.
Salgınla ilgili en iyi hatıralarım
hastalığı atlatan pek çok insanla ilgili.
hastalığı atlatan pek çok insanla ilgili.
12:54
My best memories of the outbreak
211
749360
1576
12:55
center on those many people
who survived the disease,
who survived the disease,
212
750960
2696
12:58
but I cannot forget the hard-working
nurses, doctors, volunteers and staff
nurses, doctors, volunteers and staff
213
753680
5336
Ama insanlığa hizmet için
kendi güvenliğini tehlikeye atan
kendi güvenliğini tehlikeye atan
çalışkan hemşireleri, doktorları,
gönüllüleri, personelleri
gönüllüleri, personelleri
13:04
who risked their own safety
in service of humanity.
in service of humanity.
214
759040
3576
13:07
And some even losing
their lives in the process.
their lives in the process.
215
762640
2280
ve aralarında süreç içinde
hayatını kaybedenleri unutamıyorum.
hayatını kaybedenleri unutamıyorum.
13:12
During the worst of the contagion,
216
767400
1936
Salgının en kötü zamanlarında
13:14
one thing kept us making those perilous
daily journeys into the Ebola wards.
daily journeys into the Ebola wards.
217
769360
4976
Ebola dünyasına her gün bu tehlikeli
yolculuğu yapmamızı bir şey sağladı.
yolculuğu yapmamızı bir şey sağladı.
13:19
We had a passion to save lives.
218
774360
2640
Hayatları kurtarmak için tutkuluyduk.
13:24
Was I afraid during the Ebola outbreak?
219
779640
1976
Ebola salgını sırasında korktum mu?
13:26
Of course I was.
220
781640
1280
Tabii ki korktum!
13:29
But for me, the opportunity
to protect our global health security
to protect our global health security
221
784680
4576
Ama benim için küresel
sağlığın güvenliğini korumak
sağlığın güvenliğini korumak
13:34
and keep communities safe at home
and abroad was an honor.
and abroad was an honor.
222
789280
4080
ve kitleleri evlerinde ve yurt dışında
güvenli tutmak bir onurdu.
güvenli tutmak bir onurdu.
13:39
So as the dangers became greater,
our humanity became stronger.
our humanity became stronger.
223
794120
3760
Yani tehlike büyüdükçe
insanlığımız da güçleniyordu.
insanlığımız da güçleniyordu.
13:43
We faced our fears.
224
798880
1840
Korkularımızla yüzleştik.
13:47
The global health community
working together defeated Ebola,
working together defeated Ebola,
225
802360
4336
Küresel sağlık topluluğunun
birlikte çalışması Ebola'yı yendi
birlikte çalışması Ebola'yı yendi
13:51
and that ...
226
806720
1200
ve bu yüzden,
13:53
that is how I know
227
808640
3456
bu yüzden bunun sonuçlarını
kalbimizde, zihnimizde
kalbimizde, zihnimizde
13:57
that we can defeat its aftermath
228
812120
3736
14:00
in our hearts, in our minds
and in our communities.
and in our communities.
229
815880
4840
ve toplumumuzda
yenebileceğimizi biliyorum.
yenebileceğimizi biliyorum.
14:06
Thank you.
230
821600
1216
Teşekkürler.
14:07
(Applause)
231
822840
4640
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Soka Moses - DoctorDr. James Soka Moses began his fight against Ebola by treating patients, moved on to survivor treatment and studies and now advocates for an enlightened global approach to pandemic prevention and response.
Why you should listen
At the height of Liberia's 2014 Ebola outbreak, newly trained physician James Soka Moses took on one of the toughest jobs in the country -- working in one of Monrovia’s largest Ebola Treatment Units, managing a high volume, highly contagious patient population while adopting a collaborative, systems-based public health approach. Once Ebola transmissions reduced, he turned his focus to Liberia’s thousands of survivors through the Ebola Survivor’s Clinic, providing treatment, support and training for patients and leading an important program to mitigate sexual transmission of the disease. In 2017, Moses was featured in the CNN documentary Unseen Enemy, which recounts the effects of the Ebola, SARS and Zika pandemics, as well as the consequences of emerging infectious disease threats on global health security.
Soka Moses | Speaker | TED.com