TED2009
Bill Gates: Mosquitos, malaria and education
Bill Gates ilə dobra dobra
Filmed:
Readability: 3.3
4,796,732 views
Bill Gates dünyanın ən əhəmiyyətli problemlərini yeni bir köməksevərlik növü ilə həll etməyi məqsəd qoyur. 18 dəqiqəlik əyləncəli və həvəsli bir sunumuyla Gates, diqqətimizi 2 əhəmiyyətli problemə çəkir və necə çözümleyebileceğimizi izah edir.
Bill Gates - Philanthropist
A passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation. Full bio
A passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I wrote a letter last week talking about the work of the foundation,
0
3000
3000
Keçən həftə vəqfin (Bill & Melinda Gates Vəqfi) etdiyi işlər haqqında bir məktub yazdım
00:18
sharing some of the problems.
1
6000
3000
və bəzi problemləri dilə gətirdim.
00:21
And Warren Buffet had recommended I do that --
2
9000
3000
Warren Buffet (məşhur iş adamı),
00:24
being honest about what was going well, what wasn't,
3
12000
3000
işlərin yolunda gedib getmədiyi mövzusunda bəzi qiymətləndirmələr etməmi,
00:27
and making it kind of an annual thing.
4
15000
3000
və bunu ənənəvi hala gətirməyimi tövsiyə etdi.
00:30
A goal I had there was to draw more people in to work on those problems,
5
18000
3000
Buradakı amaçlarımdan biri daha çox insanı bu problemlər üzərində işə çəkməkdə,
00:33
because I think there are some very important problems
6
21000
3000
çünki çox əhəmiyyətli bəzi problemlər üzərində
00:36
that don't get worked on naturally.
7
24000
3000
itələyici bir qüvvət olmadan çalışılmadığını düşünürəm.
00:39
That is, the market does not drive the scientists,
8
27000
5000
Yəni bazar, elm adamlarını, ünsiyyətçidir,
00:44
the communicators, the thinkers, the governments
9
32000
3000
mütəfəkkirləri, hökumətləri
00:47
to do the right things.
10
35000
3000
doğru işlər etməyə zorlamıyor.
00:50
And only by paying attention to these things
11
38000
3000
Yalnız bu işlərə əhəmiyyət verərək,
00:53
and having brilliant people who care and draw other people in
12
41000
4000
və bu mövzuya əhəmiyyət verən parlaq zəkalı insanları yanımıza alaraq, digər insanları da bu işin içinə çəkərək,
00:57
can we make as much progress as we need to.
13
45000
2000
ehtiyacımız olan inkişafı təmin edə bilərik.
00:59
So this morning I'm going to share two of these problems
14
47000
3000
Bu problemlərdən ikisini bu gün sizlərlə paylaşacağam
01:02
and talk about where they stand.
15
50000
3000
və bu an ki vəziyyətlərindən bəhs.
01:05
But before I dive into those I want to admit that I am an optimist.
16
53000
3000
Lakin mövzuya girmədən əvvəl, baxış acam optimist olduğunu ifadə etmək istəyirəm.
01:09
Any tough problem, I think it can be solved.
17
57000
4000
Çətin olan hər problemin həll edilə biləcəyini inanıram.
01:13
And part of the reason I feel that way is looking at the past.
18
61000
3000
Belə düşünmək bir səbəbi də, keçmişə baxmaq.
01:16
Over the past century, average lifespan has more than doubled.
19
64000
5000
Keçən əsr boyunca, ortalama insan ömrü ikiqat və bu səviyyəni də keçdi.
01:21
Another statistic, perhaps my favorite,
20
69000
3000
Bəlkə də məni ən çox sevindirən bir digər statistik;
01:24
is to look at childhood deaths.
21
72000
3000
uşaq ölümləri.
01:27
As recently as 1960, 110 million children were born,
22
75000
6000
1960da 110 milyon uşaq doğuldu,
01:33
and 20 million of those died before the age of five.
23
81000
4000
və bu uşaqlardan 20 milyonu 5 yaşına gəlmədən öldü.
01:37
Five years ago, 135 million children were born -- so, more --
24
85000
4000
5 il əvvəl, 135 milyon uşaq doğuldu - yəni daha çox -
01:41
and less than 10 million of them died before the age of five.
25
89000
5000
və 10 milyondan azı 5 yaşına gəlmədən öldü.
01:47
So that's a factor of two reduction of the childhood death rate.
26
95000
5000
Bu, uşaq ölüm nisbətində yarı yarıya azalma demək.
01:52
It's a phenomenal thing.
27
100000
2000
İnanılmaz bir şey.
01:54
Each one of those lives matters a lot.
28
102000
3000
O hayatların hər biri çox əhəmiyyətli.
01:57
And the key reason we were able to it was not only rising incomes
29
105000
5000
Bunu başarabilmemizdeki əsas səbəb yalnız gəlirlərin artması deyil,
02:02
but also a few key breakthroughs:
30
110000
3000
ayrıca bir neçə əhəmiyyətli böyük irəliləmə:
02:05
vaccines that were used more widely.
31
113000
3000
Peyvəndlərin daha geniş sahələrdə istifadə edilməsi.
02:08
For example, measles was four million of the deaths
32
116000
3000
Məsələn, qızılca daha 1990da
02:11
back as recently as 1990
33
119000
2000
4 milyon ölümə səbəb olurdu,
02:13
and now is under 400,000.
34
121000
3000
indi isə bu sayı 400,000 'in altında.
02:16
So we really can make changes.
35
124000
2000
Yəni həqiqətən bir şeyləri dyişdirəbilmə sahibik.
02:18
The next breakthrough is to cut that 10 million in half again.
36
126000
3000
Bir sonrakı böyük mərhələ bu 10 milyonu yarılamaktır.
02:22
And I think that's doable in well under 20 years.
37
130000
4000
Və bu məncə 20 il içərisində həyata keçirilə bilər bir şey.
02:26
Why? Well there's only a few diseases
38
134000
4000
Niyə? Çünki bu ölümlərin əksəriyyətinə səbəb olan
02:30
that account for the vast majority of those deaths:
39
138000
3000
çox az xəstəlik var:
02:33
diarrhea, pneumonia and malaria.
40
141000
5000
ishal, sətəlcəm və qızdırma.
02:39
So that brings us to the first problem that I'll raise this morning,
41
147000
5000
Və bu da bizi bu gün önə çıxaracağam ilk problemə gətirir,
02:44
which is how do we stop a deadly disease that's spread by mosquitos?
42
152000
7000
ağcaqanadlar tərəfindən yayılan ölümcül bir xəstəliyi necə durdururuz?
02:51
Well, what's the history of this disease?
43
159000
2000
Yaxşı bu xəstəliyin tarixçəsi nədir?
02:53
It's been a severe disease for thousands of years.
44
161000
3000
Minlərlə ildir var olan şiddətli bir xəstəlik.
02:56
In fact, if we look at the genetic code,
45
164000
3000
Necə ki, genetik koda baxsaq,
02:59
it's the only disease we can see
46
167000
3000
bu xəstəliyin, Afrikada yaşamış olan insanların,
03:02
that people who lived in Africa
47
170000
2000
sıtmacıl ölümləri önləyə bilmək üçün
03:04
actually evolved several things to avoid malarial deaths.
48
172000
3000
bir-birindən fərqli şeylər inkişaf etdirdikləri tək xəstəlik olduğunu görə bilərik.
03:08
Deaths actually peaked at a bit over five million in the 1930s.
49
176000
6000
Ölümlərin sayı 1930-cu ildə 5 milyona çatıb zirvə etdi.
03:14
So it was absolutely gigantic.
50
182000
3000
Bu həqiqətən qorxunc bir ədəd idi.
03:17
And the disease was all over the world.
51
185000
3000
Və xəstəlik dünyanın hər yerində idi.
03:20
A terrible disease. It was in the United States. It was in Europe.
52
188000
3000
Qorxunc bir xəstəlik. ABŞ-da ... Avropada ...
03:23
People didn't know what caused it until the early 1900s,
53
191000
3000
Xəstəliyin səbəbi 1900lər qədər bilinmirdi,
03:26
when a British military man figured out that it was mosquitos.
54
194000
6000
ta ki İngilis bir əsgərin xəstəliyə iti ağcaqanadların səbəb olduğunu ortaya çıxarana qədər.
03:32
So it was everywhere.
55
200000
2000
Hər yerdə idi bu xəstəlik.
03:34
And two tools helped bring the death rate down.
56
202000
4000
2 şey ölüm nisbətini aşağıya çəkməyə kömək oldu.
03:38
One was killing the mosquitos with DDT.
57
206000
3000
Biri iti ağcaqanadların DDT (böcək öldürücü dərman) ilə öldürülməsi idi.
03:41
The other was treating the patients with quinine, or quinine derivatives.
58
209000
5000
Digəri də xəstələrin kinin (bir dərman) və törəmələri ilə müalicə edilməsi idi.
03:46
And so that's why the death rate did come down.
59
214000
4000
Hal-hazırda ölüm nisbətinin geriləməsinin səbəbi bu idi.
03:50
Now, ironically, what happened was
60
218000
3000
Ironik olan, xəstəliyin
03:53
it was eliminated from all the temperate zones,
61
221000
3000
zəngin ölkələrin olduğu bütün ilıq bölgələrdə
03:56
which is where the rich countries are.
62
224000
1000
yox edilməsi idi.
03:57
So we can see: 1900, it's everywhere.
63
225000
2000
Görürük ki, 1900-cü ildə xəstəlik hər yerdə.
03:59
1945, it's still most places.
64
227000
3000
1945-ci ildə hələ bir çox yerdə rast gəlinir.
04:03
1970, the U.S. and most of Europe have gotten rid of it.
65
231000
3000
1970-ci ildə ABŞ və Avropanın çox xəstəlikdən xilas olur.
04:06
1990, you've gotten most of the northern areas.
66
234000
3000
1990-cı ildə şimaldakı bölgələrin çoxu xilas olur.
04:09
And more recently you can see it's just around the equator.
67
237000
4000
Və yaxın tarixdə görürük ki, xəstəlik yalnız ekvator ətrafında.
04:15
And so this leads to the paradox that
68
243000
4000
Bu da bizi bu ziddiyyətə gətirir:
04:19
because the disease is only in the poorer countries,
69
247000
2000
xəstəlik yalnız kasıb ölkələrdə olduğu üçün,
04:21
it doesn't get much investment.
70
249000
3000
xəstəliyə kifayət qədər sərmayə edilmir.
04:25
For example, there's more money put into baldness drugs
71
253000
4000
Məsələn, keçəllik dərmanları üçün ayrılan pul
04:29
than are put into malaria.
72
257000
2000
qızdırmaya ayrılan puldan çox.
04:32
Now, baldness, it's a terrible thing.
73
260000
3000
Tamam, keçəllik bərbad bir şey.
04:35
(Laughter)
74
263000
3000
(Qəhqəhə)
04:38
And rich men are afflicted.
75
266000
3000
Və zəngin kişilər sarsılmış vəziyyətdə.
04:41
And so that's why that priority has been set.
76
269000
5000
Elə buna görə kelliğe prioritet verilmiş.
04:47
But, malaria --
77
275000
2000
Lakin, qızdırma - bir il içində bir milyondan
04:49
even the million deaths a year caused by malaria
78
277000
2000
çox ölümə səbəb olmasına baxmayaraq insanlar üzərindəki
04:51
greatly understate its impact.
79
279000
2000
güclü təsirini (kelliğe görə) gerçəkdə olduğundan az göstərir.
04:53
Over 200 million people at any one time are suffering from it.
80
281000
3000
Hər keçən saniyə 200 milyondan çox adam bu xəstəlikdən iztirab və ağrı çəkir.
04:56
It means that you can't get the economies in these areas going
81
284000
5000
Bu demək olur ki bir çox şeyi dayandırdığı üçün,
05:01
because it just holds things back so much.
82
289000
3000
iqtisadiyyatın bu sahəyə yönəlməsini sağlayamıyorsunuz.
05:04
Now, malaria is of course transmitted by mosquitos.
83
292000
4000
İndi ... Bildiyiniz kimi qızdırma, ağcaqanadlar tərəfindən daşınır.
05:08
I brought some here, just so you could experience this.
84
296000
5000
Sizin də bunu təcrübə etmək üçün bir neçə iti ağcaqanad gətirdim bura.
05:13
We'll let those roam around the auditorium a little bit.
85
301000
4000
Onlara oditoryumda bir az naviqasiya icazəsi verək.
05:17
(Laughter)
86
305000
3000
(Qəhqəhə)
05:20
There's no reason only poor people should have the experience.
87
308000
3000
Bunu yalnız kasıb insanlar yaşayacaq deyə bir şey yox.
05:23
(Laughter) (Applause)
88
311000
7000
(Qəhqəhə) (Alqış)
05:30
Those mosquitos are not infected.
89
318000
3000
O ağcaqanadlar xəstəlikli deyildi.
05:35
So we've come up with a few new things. We've got bed nets.
90
323000
4000
Nəticə olaraq bir neçə fikir tapdıq. Məsələn yataq tülləri (cibinlik).
05:39
And bed nets are a great tool.
91
327000
3000
Yataq tülləri möhtəşəm vasitələr.
05:42
What it means is the mother and child stay under the bed net at night,
92
330000
3000
Bu nə deməkdir? Ana və uşağı gecə cibinliğin altında yatar,
05:45
so the mosquitos that bite late at night can't get at them.
93
333000
5000
nəticə olaraq gecə gəzən ağcaqanadlar onları sokamaz.
05:50
And when you use indoor spraying with DDT
94
338000
5000
Və bir də ev içində tülü yanında
05:55
and those nets
95
343000
1000
DDT spreyi də istifadə etsəniz,
05:56
you can cut deaths by over 50 percent.
96
344000
3000
ölümləri yüzdə 50 nisbətində azalda bilərsiniz.
05:59
And that's happened now in a number of countries.
97
347000
3000
Bu da onsuz da bir çox ölkədə reallaşan şey.
06:02
It's great to see.
98
350000
2000
Buna şahid olmaq möhtəşəm bir şey.
06:04
But we have to be careful because malaria --
99
352000
3000
Lakin diqqətli olmalıyıq çünki qızdırma -
06:07
the parasite evolves and the mosquito evolves.
100
355000
5000
yəni parazit inkişaf edir və ağcaqanadlar də inkişaf edir.
06:12
So every tool that we've ever had in the past has eventually become ineffective.
101
360000
4000
Keçmişdə istifadə etdiyimiz hər vasitə, sonunda təsirsiz hala gəldi.
06:16
And so you end up with two choices.
102
364000
3000
Bu anda da əlimizdə 2 variant var.
06:19
If you go into a country with the right tools and the right way,
103
367000
4000
Ya bir ölkəyə doğru vasitələr və üsullarla gedərək,
06:23
you do it vigorously,
104
371000
3000
xəstəliklə sağlam bir şəkildə mübarizə aparır,
06:26
you can actually get a local eradication.
105
374000
3000
və hətta regional məhv nəticəsində belə əldə edə bilərsiniz.
06:29
And that's where we saw the malaria map shrinking.
106
377000
2000
Bu bölgələrdə, qızdırmanın təsirli olduğu sahələri təmsil edən xəritənin daralmağa başladığını görürük.
06:31
Or, if you go in kind of half-heartedly,
107
379000
3000
Ya da, bir az daha zəif davransanız,
06:34
for a period of time you'll reduce the disease burden,
108
382000
3000
xəstəliyi azaltma müddətiniz artır,
06:37
but eventually those tools will become ineffective,
109
385000
4000
lakin sonunda vasitələrinin təsirsiz hala gəlir,
06:41
and the death rate will soar back up again.
110
389000
3000
ölüm nisbəti yenə dırmaşmağa başlayır.
06:44
And the world has gone through this where it paid attention and then didn't pay attention.
111
392000
5000
Dünya bunu yaşadı, əvvəl əhəmiyyət verdi daha sonra vermədi.
06:49
Now we're on the upswing.
112
397000
2000
İndi irəliləyişi keçdik.
06:51
Bed net funding is up.
113
399000
3000
Yataq tülləri maddi qaynaqlar tərəfindən dəstəklənir.
06:54
There's new drug discovery going on.
114
402000
3000
Yeni dərman kəşfləri edilir.
06:57
Our foundation has backed a vaccine that's going into phase three trial
115
405000
4000
Vakfımız 3. sınaq mərhələsinə gələn və bir neçə ay içində
07:01
that starts in a couple months.
116
409000
1000
istifadə edilməyə başlanacaq bir peyvəndi maddi olaraq dəstəklədi.
07:02
And that should save over two thirds of the lives if it's effective.
117
410000
3000
Əgər təsirli olsa, təhlükədə olan hayatların üçdə ikisini qurtara bilər.
07:05
So we're going to have these new tools.
118
413000
3000
Yeni həllərə sahib olacağıq.
07:08
But that alone doesn't give us the road map.
119
416000
3000
Amma bu tək başına bizə tətbiq oluna bilər bir plan təqdim etmir.
07:11
Because the road map to get rid of this disease
120
419000
3000
Çünki bu xəstəlikdən xilas olmaq üçün uygulamamız lazım olan plan
07:14
involves many things.
121
422000
2000
içində bir çox şeyi saxlayır.
07:16
It involves communicators to keep the funding high,
122
424000
3000
Bu plan, ünsiyyətçidir maddi qaynaqları ən üst səviyyədə tutmasını,
07:19
to keep the visibility high,
123
427000
2000
vəziyyətin hər kəs tərəfindən yaxşı bir şəkildə başa düşülməsi üçün işi,
07:21
to tell the success stories.
124
429000
2000
müvəffəqiyyət hekayələrinin köçürülməsini saxlayır.
07:23
It involves social scientists,
125
431000
2000
Bu plan, ictimai alimlərin bizə,
07:25
so we know how to get not just 70 percent of the people to use the bed nets,
126
433000
3000
necə insanların 70%-i yerinə% 90ının yataq tülü istifadə sağlayabileceğimizi
07:28
but 90 percent.
127
436000
2000
izah etmələrini ehtiva edir.
07:30
We need mathematicians to come in and simulate this,
128
438000
3000
Bu hadisəni modelleyebilmek üçün riyaziyyatçılara ehtiyacımız var ...
07:33
to do Monte Carlo things to understand how these tools combine and work together.
129
441000
6000
Monte Carlo (ehtimal modelləşdirmə metodu) kimi üsullarla bu vasitələrin necə birleştirilebileceğini və birlikdə əlaqəni anlaya bilmək üçün ...
07:39
Of course we need drug companies to give us their expertise.
130
447000
3000
Və təbii ki də dərman şirkətlərinə, uzmanlıklarını bizlərlə paylaşmaları üçün ehtiyacımız var.
07:42
We need rich-world governments to be very generous in providing aid for these things.
131
450000
5000
Bu yardımları təmin edə bilmələri üçün zəngin dövlətlərin çox comərd olması lazımdır.
07:47
And so as these elements come together,
132
455000
3000
Və bunların hamısı bir araya gəldiyi zaman,
07:50
I'm quite optimistic
133
458000
3000
qızdırmanın kökünü kurutabileceğimiz mövzusunda
07:53
that we will be able to eradicate malaria.
134
461000
3000
xeyli optimist olacağam.
07:57
Now let me turn to a second question,
135
465000
3000
İndi də ikinci suala geçeyim,
08:00
a fairly different question, but I'd say equally important.
136
468000
3000
birincisindən tamamilə fərqli amma eyni dərəcədə əhəmiyyətli bir sual.
08:04
And this is: How do you make a teacher great?
137
472000
3000
Sualımız belə: Bir müəllimi necə möhtəşəm edərsiniz?
08:07
It seems like the kind of question that people would spend a lot of time on,
138
475000
5000
Əslində bu sual bir çox insanın üstünə çoxca zaman xərcləmiş olub,
08:12
and we'd understand very well.
139
480000
3000
anlayacağı bir sual kimi dayanır.
08:15
And the answer is, really, that we don't.
140
483000
3000
Lakin vəziyyət həqiqətən də belə deyil.
08:19
Let's start with why this is important.
141
487000
3000
Gelin bu problemin səbəb əhəmiyyətli olduğundan başlayaq.
08:22
Well, all of us here, I'll bet, had some great teachers.
142
490000
4000
İddia edirəm ki, burada olan hər kəsin möhtəşəm müəllimləri vardı.
08:26
We all had a wonderful education.
143
494000
3000
Hamımız möhtəşəm bir təhsil aldıq.
08:29
That's part of the reason we're here today,
144
497000
3000
Bu gün burada olmağımızın,
08:32
part of the reason we're successful.
145
500000
2000
müvəffəqiyyətli olmağımızın səbəblərindən biri də bu.
08:34
I can say that, even though I'm a college drop-out.
146
502000
3000
Universiteti yarıda buraxan biri olmağıma baxmayaraq, deyə bilərəm ki
08:37
I had great teachers.
147
505000
3000
zamanında möhtəşəm müəllimlərim olmuşdu.
08:40
In fact, in the United States, the teaching system has worked fairly well.
148
508000
5000
Əslində, ABŞ-da təhsil sistemi olduqca yaxşı işləyirdi.
08:45
There are fairly effective teachers in a narrow set of places.
149
513000
5000
Bəzi bölgələrdə olduqca faydalı müəllimlər var.
08:50
So the top 20 percent of students have gotten a good education.
150
518000
3000
Şagirdlərin ən yaxşı 20%-i yaxşı təhsil alırlar.
08:53
And those top 20 percent have been the best in the world,
151
521000
4000
Və bu% 20lik seqmenti digər% 20lik seqmentə görə karşılaştırdığınız zaman,
08:57
if you measure them against the other top 20 percent.
152
525000
3000
dünyanın ən yaxşıları olurlar.
09:00
And they've gone on to create the revolutions in software and biotechnology
153
528000
5000
Biyoteknoloji və proqramda inqilablar edərək,
09:05
and keep the U.S. at the forefront.
154
533000
3000
ABŞ-ı ən qabaqda tuturlar.
09:09
Now, the strength for those top 20 percent
155
537000
3000
İndilərdə o ən yaxşı% 20lik seqmentin gücü
09:12
is starting to fade on a relative basis,
156
540000
3000
nisbi olaraq azalmağa başlayır.
09:15
but even more concerning is the education that the balance of people are getting.
157
543000
6000
Lakin daha dəhşətli olan insanların aldığı hazırlaşan tarazlığın vəziyyəti.
09:21
Not only has that been weak. it's getting weaker.
158
549000
5000
Bu tarazlıq zəif olmaqla qalmır; daha da zəifləyir.
09:26
And if you look at the economy, it really is only providing opportunities now
159
554000
4000
Və əgər iqtisadiyyata baxsanız, bu anda həqiqətən də yalnız
09:30
to people with a better education.
160
558000
3000
daha yaxşı təhsilə sahib olan insanlara fürsət verildiyini görərsiniz.
09:33
And we have to change this.
161
561000
3000
Və biz bunu dəyişdirmək məcburiyyətindəyik.
09:36
We have to change it so that people have equal opportunity.
162
564000
3000
Bunu elə değiştirmeliyiz ki, insanlar bərabər imkanlara sahib olsunlar.
09:39
We have to change it so that the country is strong
163
567000
3000
Bunu elə değiştirmeliyiz ki, bir ölkə
09:42
and stays at the forefront
164
570000
2000
irəli səviyyə təhsil sayəsində,
09:44
of things that are driven by advanced education,
165
572000
3000
elm və riyaziyyat kimi,
09:47
like science and mathematics.
166
575000
2000
güclü və lider olsun.
09:49
When I first learned the statistics,
167
577000
3000
Statistics ilk öyrəndiyim zaman,
09:52
I was pretty stunned at how bad things are.
168
580000
3000
işlərin nə qədər pis olduğu qarşısında afallamıştım.
09:55
Over 30 percent of kids never finish high school.
169
583000
3000
Uşaqların 30%-i heç bir zaman liseyi bitirmiyor.
09:58
And that had been covered up for a long time
170
586000
3000
Bunun üstü uzun bir müddətdir kapatılıyordu,
10:01
because they always took the dropout rate as the number
171
589000
3000
çünki hesablar edilərkən məktəbi buraxma nisbəti
10:04
who started in senior year and compared it to the number who finished senior year.
172
592000
5000
son sinifə başlayanlarla, son sinifi bitirənə müqayisə əldə edilirdi.
10:09
Because they weren't tracking where the kids were before that.
173
597000
2000
Uşaqların son sinifdən əvvəl nə etdikləri təqib edilmirdi.
10:11
But most of the dropouts had taken place before that.
174
599000
3000
Lakin məktəb buraxmaları çoxu bu dövrdən əvvəl olur.
10:14
They had to raise the stated dropout rate
175
602000
3000
Açıqlanan məktəb buraxma nisbətini
10:17
as soon as that tracking was done
176
605000
2000
bu təqib edildikdən sonra
10:19
to over 30 percent.
177
607000
2000
% 30-dan üzərinə çıxarmaq məcburiyyətində qaldılar.
10:21
For minority kids, it's over 50 percent.
178
609000
3000
Azlıq uşaqları üçün bu nisbət% 50in üzərində.
10:25
And even if you graduate from high school,
179
613000
3000
Liseydən məzun olduqdan sonra da,
10:28
if you're low-income,
180
616000
3000
aşağı gəlirli deyirsinizsə,
10:31
you have less than a 25 percent chance of ever completing a college degree.
181
619000
4000
universitet tamamlama şansınız% 25'dən az.
10:35
If you're low-income in the United States,
182
623000
5000
ABŞ-da aşağı gəlirli deyirsinizsə,
10:40
you have a higher chance of going to jail
183
628000
4000
həbsə getmə ehtimalınız,
10:44
than you do of getting a four-year degree.
184
632000
2000
4 illik universitet diplomu etmənizdə yüksək.
10:46
And that doesn't seem entirely fair.
185
634000
3000
Bu da çox ədalətli kimi görünmür.
10:49
So, how do you make education better?
186
637000
3000
Yaxşı, təhsili necə yaxşılaşdırar?
10:52
Now, our foundation, for the last nine years, has invested in this.
187
640000
4000
Bizim vakfımız, son 9 ildə, bu mövzuya investisiya etdi.
10:56
There's many people working on it.
188
644000
3000
Bu mövzu üzərində çox adam işləyir.
10:59
We've worked on small schools,
189
647000
3000
Kiçik məktəblər üzərində çalışdıq,
11:02
we've funded scholarships,
190
650000
2000
təqaüd verdik,
11:04
we've done things in libraries.
191
652000
2000
kitabxanalara bir şeylər etdik.
11:06
A lot of these things had a good effect.
192
654000
2000
Bütün bunların gözəl təsirləri oldu.
11:08
But the more we looked at it, the more we realized that having great teachers
193
656000
3000
Bu mövzuya əyildikcə anladıq ki, ən əhəmiyyətli şey
11:11
was the very key thing.
194
659000
3000
möhtəşəm öğretmenlermiş.
11:14
And we hooked up with some people studying
195
662000
3000
Daha sonra müəllimlər arasındakı fərqləri araşdıran
11:17
how much variation is there between teachers,
196
665000
3000
bəziləri ilə işə başladıq.
11:20
between, say, the top quartile -- the very best --
197
668000
3000
Məsələn ən təpədəki dördündəki müəllimlərlə - yəni ən yaxşılar -
11:23
and the bottom quartile.
198
671000
2000
ən alt dördündəki müəllimlər arasındakı fərqləri araşdırdıq.
11:25
How much variation is there within a school or between schools?
199
673000
3000
Məktəblər arasında və məktəb içində müxtəliflik necə?
11:28
And the answer is that these variations are absolutely unbelievable.
200
676000
4000
Cavab isə bu müxtəliflikləri həqiqətən inanılmaz.
11:33
A top quartile teacher will increase the performance of their class --
201
681000
5000
Ən təpədəki dördündəki müəllimlər - test nəticələrinə görə -
11:38
based on test scores --
202
686000
3000
sınıflarının performanslarını bir ildə
11:41
by over 10 percent in a single year.
203
689000
2000
% 10-dan çox iyileştiriyorlar.
11:43
What does that mean?
204
691000
1000
Bu nə deməkdir?
11:44
That means that if the entire U.S., for two years,
205
692000
3000
Bu bu deməkdir, əgər ABŞ-dakı bütün şagirdlər 2 il boyunca
11:47
had top quartile teachers,
206
695000
3000
ən təpədəki dördünə müəllimlərə sahib olsaydılar,
11:50
the entire difference between us and Asia would go away.
207
698000
4000
Asiya ilə aramızdakı fərq tamamilə itərdik.
11:54
Within four years we would be blowing everyone in the world away.
208
702000
6000
4 il içərisində dünyadakı hər kəsi keçərdim.
12:00
So, it's simple. All you need are those top quartile teachers.
209
708000
3000
Yəni, bu iş asan. Ehtiyac duyduğunuz tək şey, ən təpədəki dördünə müəllimlər.
12:05
And so you'd say, "Wow, we should reward those people.
210
713000
4000
Və bunu deyərdim, "Vay, biz bu insanları ödüllendirmeliyiz.
12:09
We should retain those people.
211
717000
3000
Biz bu insanları kaçırmamalıyız.
12:12
We should find out what they're doing and transfer that skill to other people."
212
720000
3000
Biz bu insanların nə etdiklərini öyrənib bu qabiliyyəti başqalarına aktarmalıyız. "
12:15
But I can tell you that absolutely is not happening today.
213
723000
5000
Sizə deyə bilərəm ki, bu gün edilən şey bu deyil.
12:20
What are the characteristics of this top quartile?
214
728000
3000
Ən üst dördündekilerin xüsusiyyətləri nələrdir?
12:23
What do they look like?
215
731000
2000
Nəyə bənzəyirlər?
12:25
You might think these must be very senior teachers.
216
733000
3000
Siz bu müəllimlərin çox yaşlı olduqlarını düşünə bilərsiniz.
12:28
And the answer is no.
217
736000
2000
Lakin doğru cavab xeyir.
12:30
Once somebody has taught for three years
218
738000
3000
Bir insan 3 il boyunca təhsil verdikdən sonra,
12:33
their teaching quality does not change thereafter.
219
741000
5000
öyrətmə keyfiyyəti dəyişmir.
12:38
The variation is very, very small.
220
746000
3000
Dəyişmə çox çox az.
12:41
You might think these are people with master's degrees.
221
749000
5000
Siz bu insanların master etdiklərini düşünə bilərsiniz.
12:46
They've gone back and they've gotten their Master's of Education.
222
754000
3000
Geri dönüb, masterlarını aldıqlarını.
12:49
This chart takes four different factors
223
757000
3000
Bu qrafik dörd faktorun təhsil keyfiyyətini
12:52
and says how much do they explain teaching quality.
224
760000
3000
necə təsir etdiyini göstərir.
12:55
That bottom thing, which says there's no effect at all,
225
763000
3000
Ən altdakı şey, yəni heç bir təsiri olmayan şey,
12:58
is a master's degree.
226
766000
3000
master dərəcəsinə tekabül edir.
13:02
Now, the way the pay system works is there's two things that are rewarded.
227
770000
4000
Maaş sisteminə baxdığımızda, iki şey ödüllendiriliyor.
13:06
One is seniority.
228
774000
2000
Birincisi davamlılıq.
13:08
Because your pay goes up and you vest into your pension.
229
776000
3000
Maaşının yüksəlir və təqaüdçü olursunuz.
13:11
The second is giving extra money to people who get their master's degree.
230
779000
3000
Digəri də magistraturanı yapmışlara artıqdan pul vermək.
13:14
But it in no way is associated with being a better teacher.
231
782000
3000
Lakin bunların daha yaxşı bir müəllim olmaqla əlaqəsi yoxdur.
13:17
Teach for America: slight effect.
232
785000
3000
Amerika üçün elmləndirin fəlsəfəsinin də çox az təsiri var.
13:20
For math teachers majoring in math there's a measurable effect.
233
788000
4000
Riyaziyyat müəllimləri üçün riyaziyyat üzərində cəmləşmə bir təsiri var.
13:24
But, overwhelmingly, it's your past performance.
234
792000
5000
Lakin, ümumiyyətlə, əhəmiyyətli olan keçmiş performansınız.
13:29
There are some people who are very good at this.
235
797000
3000
Bu mövzuda çox yaxşı olan insanlar var.
13:32
And we've done almost nothing
236
800000
3000
Lakin biz bunun nə olduğunu araşdırmaq,
13:35
to study what that is
237
803000
3000
cazibədar hala gətirmək və çoxaltmaq üçün,
13:38
and to draw it in and to replicate it,
238
806000
3000
heç bir şey etmədik.
13:41
to raise the average capability --
239
809000
3000
Orta qabiliyyəti artırmaq və
13:44
or to encourage the people with it to stay in the system.
240
812000
3000
insanları sistemdə tutmaq adına da.
13:47
You might say, "Do the good teachers stay and the bad teacher's leave?"
241
815000
3000
Belə deyə bilərsiniz: "Yaxşı müəllimlər qalır da, pis müəllimlər gedirmi?"
13:50
The answer is, on average, the slightly better teachers leave the system.
242
818000
3000
Cavab isə ortalama olaraq bir az yaxşı müəllimlər sistemi tərk edir.
13:53
And it's a system with very high turnover.
243
821000
3000
Aşmaq çox olduğu bir sistem bu.
13:57
Now, there are a few places -- very few -- where great teachers are being made.
244
825000
6000
İndilərdə yaxşı müəllimlər meydana gəldiyi çox amma çox az yer var.
14:03
A good example of one is a set of charter schools called KIPP.
245
831000
5000
Buna gözəl bir nümunə isə KIPP adlı xüsusi məktəblər.
14:08
KIPP means Knowledge Is Power.
246
836000
3000
KIPP Məlumat gücdür (Knowledge Is Power) demək.
14:11
It's an unbelievable thing.
247
839000
3000
İnanılmaz bir fikir.
14:14
They have 66 schools -- mostly middle schools, some high schools --
248
842000
3000
66 dənə məktəbləri var - çox orta məktəb, bəziləri isə lisey -
14:17
and what goes on is great teaching.
249
845000
4000
və çox yaxşı bir təhsil verirlər.
14:21
They take the poorest kids,
250
849000
3000
Ən kasıb uşaqları götürürlər,
14:24
and over 96 percent of their high school graduates go to four-year colleges.
251
852000
4000
və liseylərində məzun olan şagirdlərin yüzdə 96 4 illik universitetləri qazanırlar.
14:28
And the whole spirit and attitude in those schools
252
856000
3000
Məktəbdəki ruh halı və davranışlar,
14:31
is very different than in the normal public schools.
253
859000
3000
normal dövlət məktəblərindən çox fərqli.
14:34
They're team teaching. They're constantly improving their teachers.
254
862000
4000
Komanda təhsili verirlər. Müəllimlərini davamlı iyileştiriyorlar.
14:38
They're taking data, the test scores,
255
866000
3000
Test nəticələrini alırlar və
14:41
and saying to a teacher, "Hey, you caused this amount of increase."
256
869000
3000
müəllimə deyirlər ki, "Baxın, siz bu qədərlik bir artıma səbəb oldunuz."
14:44
They're deeply engaged in making teaching better.
257
872000
4000
Müəllimləri yaxşılaşdırmağa dərindən bağlılar.
14:48
When you actually go and sit in one of these classrooms,
258
876000
3000
Gedib siniflərdə oturduğunuz zaman,
14:51
at first it's very bizarre.
259
879000
3000
ilk başda qəribə hiss edirsiniz.
14:54
I sat down and I thought, "What is going on?"
260
882000
3000
Oturdum və düşündüm, "Nələr olur?"
14:57
The teacher was running around, and the energy level was high.
261
885000
3000
Müəllim ortalıqlarda gəzirdi, enerji səviyyəsi yüksək idi.
15:00
I thought, "I'm in the sports rally or something.
262
888000
3000
"Araba yarışı kimi bir yerdəyəm sanaram." deyə düşündüm.
15:03
What's going on?"
263
891000
2000
"Nələr olur?"
15:05
And the teacher was constantly scanning to see which kids weren't paying attention,
264
893000
3000
Müəllim davamlı şagirdləri izləyib, dərslə ilgilenmeyenleri,
15:08
which kids were bored,
265
896000
2000
möhkəmlənlər tapıb
15:10
and calling kids rapidly, putting things up on the board.
266
898000
3000
taxtaya bir şeylər yazaraq onlara səslənirdi.
15:13
It was a very dynamic environment,
267
901000
2000
Çox hərəkətli bir ortamdı,
15:15
because particularly in those middle school years -- fifth through eighth grade --
268
903000
3000
çünki orta məktəb illərində - 5. sinifdən 8. sinifə qədər -
15:18
keeping people engaged and setting the tone
269
906000
3000
insanları məşğul edib, sinifdəki hər kəsin dərslə maraqlanması
15:21
that everybody in the classroom needs to pay attention,
270
909000
3000
lazım olduğunu vurgulamışlardı.
15:24
nobody gets to make fun of it or have the position of the kid who doesn't want to be there.
271
912000
6000
Kimsə bu vəziyyətlə dalğa keçmirdi ya da oradan getmək istəmirdi.
15:30
Everybody needs to be involved.
272
918000
2000
Hər kəs bir şəkildə məşğul bu məktəbdə.
15:32
And so KIPP is doing it.
273
920000
2000
KIPP bunu edirdi.
15:35
How does that compare to a normal school?
274
923000
3000
KIPP ilə normal məktəblər arasındakı fərq nə?
15:38
Well, in a normal school, teachers aren't told how good they are.
275
926000
4000
Normal məktəblərdə müəllimlər nə qədər yaxşı olduqları haqqında bilgilendirilmiyorlar.
15:42
The data isn't gathered.
276
930000
3000
Məlumat toplanmıyor.
15:45
In the teacher's contract,
277
933000
2000
Müəllimin müqaviləsində,
15:47
it will limit the number of times the principal can come into the classroom --
278
935000
4000
müdirin sinifə gəlmə sayı məhdud tutulur -
15:51
sometimes to once per year.
279
939000
2000
bəzən ildə bir dəfə.
15:53
And they need advanced notice to do that.
280
941000
3000
Müdirləri gəlmədən əvvəl də xəbər verirlər.
15:56
So imagine running a factory where you've got these workers,
281
944000
3000
Fabrikdə çalışan işçiləri düşünün.
15:59
some of them just making crap
282
947000
3000
Bəzi əlinə üzünə bulaştırıyor
16:02
and the management is told, "Hey, you can only come down here once a year,
283
950000
4000
və rəhbərliyə deyilir ki, "Hey, yanımıza ildə bir gələ
16:06
but you need to let us know, because we might actually fool you,
284
954000
2000
lakin gəlmədən bizə xəbər verməlisiniz, çünki əslində sizi aldada bilərlər
16:08
and try and do a good job in that one brief moment."
285
956000
4000
və o qısa anda yaxşı çalışacağıq. "
16:12
Even a teacher who wants to improve doesn't have the tools to do it.
286
960000
5000
Özünü inkişaf etdirmək istəyən bir müəllim belə bunu edə bilmək üçün lazımlı vasitələrə sahib deyil.
16:17
They don't have the test scores,
287
965000
2000
Test nəticələrinə ulaşamıyorlar,
16:19
and there's a whole thing of trying to block the data.
288
967000
3000
məlumatlara qadağan qoyulur.
16:22
For example, New York passed a law
289
970000
3000
Məsələn, Nyu-Yorkda müəllimin yaxşılaşma məlumatlarını
16:25
that said that the teacher improvement data could not be made available and used
290
973000
5000
paylaşmağı və bu məlumatın müəllimlərin vəzifəsi ilə əlaqədar qərarlarda
16:30
in the tenure decision for the teachers.
291
978000
3000
istifadə qadağan edən bir qanun qəbul edildi.
16:34
And so that's sort of working in the opposite direction.
292
982000
3000
Bu əslində zidd bir iş.
16:37
But I'm optimistic about this,
293
985000
2000
Amma mən bu mövzuda iyimserim,
16:39
I think there are some clear things we can do.
294
987000
4000
və bu mövzuda edə biləcəyimiz müəyyən şeylər var.
16:43
First of all, there's a lot more testing going on,
295
991000
4000
İlk əvvəl, bir çox test edilir
16:47
and that's given us the picture of where we are.
296
995000
3000
və bu bizə harada olduğumuzu göstərir.
16:50
And that allows us to understand who's doing it well,
297
998000
4000
Yaxşı müəllimləri fərq edib,
16:54
and call them out, and find out what those techniques are.
298
1002000
3000
onlardan istifadə texnikaları öyrənmə şansı verir.
16:57
Of course, digital video is cheap now.
299
1005000
3000
Təbii ki, rəqəmsal video indi ucuz.
17:00
Putting a few cameras in the classroom
300
1008000
2000
Sinifə bir neçə kamera qoyub,
17:02
and saying that things are being recorded on an ongoing basis
301
1010000
6000
dərslərdə olub bitəni saxlamaq,
17:08
is very practical in all public schools.
302
1016000
2000
hər dövlət məktəbi üçün çox praktik bir şey.
17:10
And so every few weeks teachers could sit down
303
1018000
3000
Beləcə bir müəllimin bir neçə həftədə bir oturub videoları izlədikdən sonra
17:13
and say, "OK, here's a little clip of something I thought I did well.
304
1021000
3000
"Bunu, yaxşı etdiyimi düşünürdüm.
17:16
Here's a little clip of something I think I did poorly.
305
1024000
3000
Bunu isə çox pis etmişim. Uşaqlar dəcəllik etdiyi zaman,
17:19
Advise me -- when this kid acted up, how should I have dealt with that?"
306
1027000
3000
"Nə etməliyəm? Tövsiyələr edin" demə şansı olar.
17:22
And they could all sit and work together on those problems.
307
1030000
4000
Bütün müəllimlər həmişə birlikdə bu problemlər üzərində baş yora bilər.
17:26
You can take the very best teachers and kind of annotate it,
308
1034000
4000
Ən yaxşı müəllimlər çıxıb danışa bilər, beləcə hər kəs
17:30
have it so everyone sees who is the very best at teaching this stuff.
309
1038000
4000
hər mövzuda ən yaxşı təhsil necə verilir öyrənmiş olar.
17:34
You can take those great courses and make them available
310
1042000
2000
Bu yaxşı dərslərə şagirdlərin də çatmasını təmin edə bilərsiniz.
17:36
so that a kid could go out and watch the physics course, learn from that.
311
1044000
5000
Bir şagird gedib fizika dərsini izləyib, mövzunu o şəkildə öyrənir.
17:41
If you have a kid who's behind,
312
1049000
2000
Mövzuda geri qalmış bir uşaq varsa,
17:43
you would know you could assign them that video to watch and review the concept.
313
1051000
4000
o uşağa kömək ola biləcək videoyu izletebilirsiniz.
17:47
And in fact, these free courses could not only be available just on the Internet,
314
1055000
4000
Əslində bu dərslər internet kanalı xaricində,
17:51
but you could make it so that DVDs were always available,
315
1059000
4000
DVD'lerle də çoxaldıla bilər.
17:55
and so anybody who has access to a DVD player can have the very best teachers.
316
1063000
7000
Beləcə DVD oynadıcısı olan hər kəs, ən yaxşı müəllimlərə sahib olmuş olar.
18:02
And so by thinking of this as a personnel system,
317
1070000
5000
Bunu bir personal sistemi olaraq düşünsək,
18:07
we can do it much better.
318
1075000
2000
daha da yaxşılaşmağa uyğun olduğunu anlarıq.
18:09
Now there's a book actually, about KIPP --
319
1077000
2000
Bu hadisələrin keçdiyi
18:11
the place that this is going on --
320
1079000
2000
KIPP ilə əlaqədar jurnalist-yazar Jay Matthews'ın
18:13
that Jay Matthews, a news reporter, wrote -- called, "Work Hard, Be Nice."
321
1081000
5000
"Çox Çalış, Mehriban keçin." başlıqlı bir kitabı var.
18:18
And I thought it was so fantastic.
322
1086000
2000
Çox şahanə olduğunu düşünürəm.
18:20
It gave you a sense of what a good teacher does.
323
1088000
4000
Yaxşı bir müəllimin necə olduğunu anlamanızı təmin edir.
18:24
I'm going to send everyone here a free copy of this book.
324
1092000
3000
Buradakı hər kəsə bu kitabı hədiyyə edəcəyəm.
18:27
(Applause)
325
1095000
5000
(Alqışlar)
18:32
Now, we put a lot of money into education,
326
1100000
3000
Təhsilə çox pul göstəririk,
18:35
and I really think that education is the most important thing to get right
327
1103000
6000
və məncə təhsil bir ölkənin sahib olması lazım olan güclü gələcəyi üçün,
18:41
for the country to have as strong a future as it should have.
328
1109000
5000
düz edilməsi lazım olan ən əhəmiyyətli məsələ.
18:46
In fact we have in the stimulus bill -- it's interesting --
329
1114000
2000
Əslində dəstək paketinin Məclis distributivində - maraqlıdır -
18:48
the House version actually had money in it for these data systems,
330
1116000
3000
bu bəhs etdiyim məlumat sistemləri üçün bir pul ayrılmışdıq amma
18:51
and it was taken out in the Senate
331
1119000
2000
Senat tərəfindən çıxarıldı.
18:53
because there are people who are threatened by these things.
332
1121000
3000
Səbəbi isə bu sistemlərlə təhdid edilən insanların olması.
18:56
But I -- I'm optimistic.
333
1124000
2000
Lakin mən - mən iyimserim.
18:58
I think people are beginning to recognize how important this is,
334
1126000
4000
Məncə insanlar əhəmiyyətini anlamağa başladılar,
19:02
and it really can make a difference for millions of lives, if we get it right.
335
1130000
7000
Doğru etsək, milyonların həyatında fərqlilik edə bilərik.
19:09
I only had time to frame those two problems.
336
1137000
3000
Mənim yalnız bu iki problemdən bəhs etməyə vaxtım var idi.
19:12
There's a lot more problems like that --
337
1140000
2000
Lakin bunların xaricində bir çox problem var -
19:14
AIDS, pneumonia -- I can just see you're getting excited,
338
1142000
4000
AIDS, sətəlcəm - buradan yalnız adları söylememle
19:18
just at the very name of these things.
339
1146000
3000
nə qədər heyecanlandığınızı görə bilirəm.
19:21
And the skill sets required to tackle these things are very broad.
340
1149000
5000
Bu problemlərlə başedilmek üçün lazımlı qabiliyyətlər də çox çox.
19:26
You know, the system doesn't naturally make it happen.
341
1154000
3000
Sistem, bunun özbaşına olmasına icazə vermir.
19:29
Governments don't naturally pick these things in the right way.
342
1157000
5000
Dövlətlər ümumiyyətlə bu məsələləri doğru anlamır.
19:34
The private sector doesn't naturally put its resources into these things.
343
1162000
4000
Özəl sektor özbaşına bu mövzulara qaynaq ayırmır.
19:38
So it's going to take brilliant people like you
344
1166000
3000
Bu problemləri sizin kimi parlaq zəkalı insanlar
19:41
to study these things, get other people involved --
345
1169000
3000
araşdıracaq və başqa insanların da araşdırmasını təmin edəcək -
19:44
and you're helping to come up with solutions.
346
1172000
3000
beləcə həll tapmağa kömək edəcək.
19:47
And with that, I think there's some great things that will come out of it.
347
1175000
3000
Məncə bu meydana çox gözəl şeylər ortaya çıxacaq.
19:50
Thank you.
348
1178000
2000
Təşəkkürlər.
19:52
(Applause)
349
1180000
18000
(Alqışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Bill Gates - PhilanthropistA passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation.
Why you should listen
Bill Gates is the founder and former CEO of Microsoft. A geek icon, tech visionary and business trailblazer, Gates' leadership -- fueled by his long-held dream that millions might realize their potential through great software -- made Microsoft a personal computing powerhouse and a trendsetter in the Internet dawn. Whether you're a suit, chef, quant, artist, media maven, nurse or gamer, you've probably used a Microsoft product today.
In summer of 2008, Gates left his day-to-day role with Microsoft to focus on philanthropy. Holding that all lives have equal value (no matter where they're being lived), the Bill and Melinda Gates Foundation has now donated staggering sums to HIV/AIDS programs, libraries, agriculture research and disaster relief -- and offered vital guidance and creative funding to programs in global health and education. Gates believes his tech-centric strategy for giving will prove the killer app of planet Earth's next big upgrade.
Read a collection of Bill and Melinda Gates' annual letters, where they take stock of the Gates Foundation and the world. And follow his ongoing thinking on his personal website, The Gates Notes. His new paper, "The Next Epidemic," is published by the New England Journal of Medicine.
Bill Gates | Speaker | TED.com