TEDWomen 2013
Boyd Varty: What I learned from Nelson Mandela
Бойд Варці: Чаму я навучыўся ад Нэльсана Мандэлы.
Filmed:
Readability: 3.2
1,730,475 views
"З царквы дзікай прыроды найпрыгажэйшыя нашы часткі адлюстроўваюцца назад на нас." Бойд Варці, актывіст аховы дзікіх жывёл, распавядае пра жывёл, людзей і іх узаемазвязанасць, а таксама пра "убунту" (тлумачыцца "я існую, бо існуеш ты"). Ён прысвячае прамову лідару Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі Нельсану Мандэле, які быў увасабленнем гэтай жа ж вялікадушнай і шчодрай ідэі.
Boyd Varty - Environmental and literacy activist
In his native South Africa, Boyd Varty builds wildlife corridors to restore the environment and literacy centers to restore the human spirit. Full bio
In his native South Africa, Boyd Varty builds wildlife corridors to restore the environment and literacy centers to restore the human spirit. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm a man who's trying to live from his heart,
0
581
3708
Я з катэгорыі людзей, што
спрабуюць жыць ад сэрца.
спрабуюць жыць ад сэрца.
00:16
and so just before I get going,
1
4289
3065
Да таго, каб распачаць,
00:19
I wanted to tell you as a South African
2
7354
2571
хачу сказаць, што чалавек,
які шмат на мяне паўплываў,
які шмат на мяне паўплываў,
00:21
that one of the men who has inspired me most
3
9925
2984
бо я пахожу з Паўднёва-
Афрыканскай Рэспублікі, −
Афрыканскай Рэспублікі, −
00:24
passed away a few hours ago.
4
12909
3066
адыйшоў у іншы свет
некалькі гадзін таму.
некалькі гадзін таму.
00:27
Nelson Mandela has come to the end
5
15975
2690
Нэльсан Мандэла дайшоў
да канца
да канца
00:30
of his long walk to freedom.
6
18665
2680
свайго доўгага шляху
да свабоды.
да свабоды.
00:33
And so this talk is going to be for him.
7
21345
4935
Таму я прысвячаю
гэтую прамову яму.
гэтую прамову яму.
00:40
I grew up in wonder.
8
28544
2810
Я вырас у цудоўным
асяроддзі.
асяроддзі.
00:43
I grew up amongst those animals.
9
31354
4115
Я вырас паміж гэтых
жывёлаў.
жывёлаў.
00:47
I grew up in the wild eastern part of South Africa
10
35469
4391
Я вырас у дзікай
усходняй частцы ПАР,
усходняй частцы ПАР,
00:51
at a place called Londolozi Game Reserve.
11
39860
2898
у мясціне пад назвай
запаведнік Ландалозі.
запаведнік Ландалозі.
00:54
It's a place where my family has been
12
42758
2772
Тут мая сям'я прапоноўвае
паездкі сафары
паездкі сафары
00:57
in the safari business for four generations.
13
45530
4195
ўжо чатыры пакаленні.
01:01
Now for as long as I can remember,
14
49725
2237
Здаўна, з самых першых
маіх успамінаў,
маіх успамінаў,
01:03
my job has been to take people out into nature,
15
51962
4737
я займаўся вывазам
людзей на прыроду,
людзей на прыроду,
01:08
and so I think it's a lovely twist of fate today
16
56699
2911
і я лічу прыемным паваротам
лёсу тое,
лёсу тое,
01:11
to have the opportunity
17
59610
1820
што сёння мне пашанціла
01:13
to bring some of my experiences out in nature
18
61430
2881
прынесці некаторыя з
прыгодаў
прыгодаў
01:16
in to this gathering.
19
64311
2140
майго жыцця
на прыродзе вам.
на прыродзе вам.
01:18
Africa is a place
20
66451
1879
У Афрыцы да сей пары
01:20
where people still sit under starlit skies
21
68330
3384
людзі сядзяць пад
засыпаным зоркамі небам
засыпаным зоркамі небам
01:23
and around campfires and tell stories,
22
71714
3410
каля агню
і расказваюць пра былое.
і расказваюць пра былое.
01:27
and so what I have to share with you today
23
75124
2691
Тое, чым я б хацеў
падзяліцца сёння з вамі −
падзяліцца сёння з вамі −
01:29
is the simple medicine of a few campfire stories,
24
77815
4419
гэта простая мудрасць
некаторых апавяданняў,
некаторых апавяданняў,
01:34
stories about heroes of heart.
25
82234
3138
пра тых герояў,
што жывуць ад сэрца.
што жывуць ад сэрца.
01:37
Now my stories are not the stories
26
85372
2120
Мае апавяданні не з тых,
01:39
that you'll hear on the news,
27
87492
1698
якія можна пачуць у навінах.
01:41
and while it's true that Africa is a harsh place,
28
89190
2973
Хоць гэта і праўда, што
жыццё ў Афрыцы суровае,
жыццё ў Афрыцы суровае,
01:44
I also know it to be a place
29
92163
1937
але я ведаю гэты кантынент,
01:46
where people, animals and ecosystems
30
94100
4266
як месца, дзе людзі, жывёлы
і экалагічныя сістэмы
і экалагічныя сістэмы
01:50
teach us about a more interconnected world.
31
98366
4387
вучаць нас пра
больш звязаны свет.
больш звязаны свет.
01:54
When I was nine years old,
32
102753
1978
Калі мне было 9,
01:56
President Mandela came to stay with my family.
33
104731
3234
да маёй сям'і гасцяваць
прыехаў прэзідэнт Мандэла.
прыехаў прэзідэнт Мандэла.
01:59
He had just been released from
his 27 years of incarceration,
his 27 years of incarceration,
34
107965
3424
Яго толькі вызвалілі
з 27-гадовага зняволення,
з 27-гадовага зняволення,
02:03
and was in a period of readjustment
35
111389
2627
і гэта быў перыяд дапасавання
02:06
to his sudden global icon status.
36
114016
2659
да яго раптоўнага статусу
глабальнага куміра.
глабальнага куміра.
02:08
Members of the African National Congress
37
116675
2500
Члены партыі Афрыканскі
Нацыянальны Кангрэс
Нацыянальны Кангрэс
02:11
thought that in the bush
38
119175
1991
вырашылі, што ў глубінцы
02:13
he would have time to rest and recuperate
39
121166
2234
ў яго з'явіцца мажлівасць
адпачыць і набрацца моцы,
адпачыць і набрацца моцы,
02:15
away from the public eye,
40
123400
1761
далей ад вачэй свету.
02:17
and it's true that lions tend to be
41
125161
3379
Праўда, калі кажуць,
што збольшага львы −
што збольшага львы −
добрыя адпуджвальнікі
як звычайнай, так і скандальнай прэсы.
як звычайнай, так і скандальнай прэсы.
02:20
a very good deterrent to press and paparazzi.
42
128540
4231
02:24
(Laughter)
43
132771
2129
(Смех)
02:26
But it was a defining time for me as a young boy.
44
134900
2546
Для мяне, хлапчука,
гэта быў вырашаючы час.
гэта быў вырашаючы час.
02:29
I would take him breakfast in bed,
45
137446
2061
Я прыносіў яму
ў ложак сняданак,
ў ложак сняданак,
02:31
and then, in an old track suit and slippers,
46
139507
2368
а пасля, у старым трыко і тапках,
02:33
he would go for a walk around the garden.
47
141875
2605
ён хадзіў па садзе.
02:36
At night, I would sit with my family
48
144480
1678
Увечары мы з сям'ёй сядалі
02:38
around the snowy, bunny-eared TV,
49
146158
2501
вакол тэлевізара
з антэнай і памехамі
з антэнай і памехамі
02:40
and watch images of that same
50
148659
2418
і глядзелі на адбіткі таго ж самага
02:43
quiet man from the garden
51
151077
1934
ціхага чалавека з саду,
02:45
surrounded by hundreds and thousands of people
52
153011
3050
але тут вакол яго былі
сотні тысячаў людзей,
сотні тысячаў людзей,
02:48
as scenes from his release were broadcast nightly.
53
156061
3259
бо сюжэт пра яго вызваленне
паказвалі штодзённа.
паказвалі штодзённа.
02:51
He was bringing peace
54
159320
1952
Ён прыносіў мір
02:53
to a divided and violent South Africa,
55
161272
2882
падзеленнай і бязлітаснай рэспубліцы,
02:56
one man with an unbelievable sense of his humanity.
56
164154
5229
адзін чалавек
з неверагодным пачуццём гуманнасці.
з неверагодным пачуццём гуманнасці.
03:01
Mandela said often that the gift of prison
57
169383
2764
Мандэла не раз казаў,
што падарункам ад адстрогу
што падарункам ад адстрогу
03:04
was the ability to go within and to think,
58
172147
2960
стала мажлівасць
засяродзіцца ў сабе і думаць,
засяродзіцца ў сабе і думаць,
03:07
to create in himself
59
175107
1729
стварыць у сабе тое,
03:08
the things he most wanted for South Africa:
60
176836
2879
што ён хацеў найбольш для ПАР:
03:11
peace, reconciliation, harmony.
61
179715
3345
мір, згоду, гармонію.
03:15
Through this act of immense open-heartedness,
62
183060
2855
Праз гэты ўчынак
аграмаднай шчырасці,
аграмаднай шчырасці,
03:17
he was to become the embodiment
63
185915
2232
03:20
of what in South Africa we call "ubuntu."
64
188147
3539
што мы ў ПАР завем "убунту".
03:23
Ubuntu: I am because of you.
65
191686
2849
Убунту − я існую таму,
што ты існуеш.
што ты існуеш.
03:26
Or, people are not people
66
194535
2663
Ці − людзі не людзі
03:29
without other people.
67
197198
2725
без іншых людзей.
03:31
It's not a new idea or value
68
199923
1846
Гэта не новая ідэя
ці вартасць,
ці вартасць,
03:33
but it's one that I certainly think at these times
69
201769
1855
але я лічу яе
за вартую аснову,
за вартую аснову,
03:35
is worth building on.
70
203624
1749
асабліва ў нашыя часы.
03:37
In fact, it is said that in the
collective consciousness of Africa,
collective consciousness of Africa,
71
205373
3164
На самой справе, кажуць, што
праз калектыўную падсвядомасць як ў Афрыцы
праз калектыўную падсвядомасць як ў Афрыцы
03:40
we get to experience the deepest parts
72
208537
2039
мы маем доступ
да найглыбейшага разумення
да найглыбейшага разумення
03:42
of our own humanity
73
210576
1305
нашае асабістае гуманнасці,
03:43
through our interactions with others.
74
211881
2784
што прыходзіць праз нашыя
ўзаемаадносіны з іншымі.
ўзаемаадносіны з іншымі.
03:46
Ubuntu is at play right now.
75
214665
2112
Убунту здараецца і тут зараз.
03:48
You are holding a space for me
76
216777
2000
Вы трымаеце месца
для майго раскрыцця для вас
для майго раскрыцця для вас
03:50
to express the deepest truth of who I am.
77
218777
3392
схаваных частак маёй істоты.
03:54
Without you, I'm just a guy talking to an empty room,
78
222169
2260
Без вас я − толькі хлапчына,
што размаўляе з пустым пакоем.
што размаўляе з пустым пакоем.
03:56
and I spent a lot of time last week doing that,
79
224429
3078
Я доўга гэтым займаўся
на тым тыдні,
на тым тыдні,
03:59
and it's not the same as this.
80
227507
3323
і адчуванне вельмі рознае.
04:02
(Laughter)
81
230830
2426
(Смех)
04:05
If Mandela was the national
and international embodiment,
and international embodiment,
82
233256
3448
Калі Мандэла быў нацыянальным
і інтэрнацыянальным увасабленнем убунту,
і інтэрнацыянальным увасабленнем убунту,
04:08
then the man who taught me the most
83
236704
1594
чалавек, што больш
за ўсіх навучыў мяне
за ўсіх навучыў мяне
04:10
about this value personally was this man,
84
238298
2603
гэтай якасці асабіста − вось,
04:12
Solly Mhlongo.
85
240901
1358
Солі Млонга.
04:14
Solly was born under a tree
86
242259
1808
Cолі нарадзіўся пад дрэвам,
04:16
60 kilometers from where I grew up in Mozambique.
87
244067
2786
за 60 кіламетраў ад таго месца,
дзе ў Мазамбіку нарадзіўся я.
дзе ў Мазамбіку нарадзіўся я.
04:18
He would never have a lot of money,
88
246853
1500
Яго фартунай ніколі
не сталі грошы,
не сталі грошы,
04:20
but he was to be
89
248353
1422
але замест таго
04:21
one of the richest men I would ever meet.
90
249775
2629
ён стаў найбагацейшым
з усіх маіх знаёмых.
з усіх маіх знаёмых.
04:24
Solly grew up tending to his father's cattle.
91
252404
2719
Солі вырас даглядаючы жывёл
свайго бацькі.
свайго бацькі.
04:27
Now, I can tell you, I don't know what it is
about people who grow up looking after cattle,
about people who grow up looking after cattle,
92
255123
4182
Я не ведаю якім гэта чынам,
але людзі, што вырастаюць даглядаючы скаціну,
але людзі, што вырастаюць даглядаючы скаціну,
04:31
but it makes for über-resourcefulness.
93
259305
3022
могуць лёгка знаходзіць выйсце
з цяжкіх абставінаў.
з цяжкіх абставінаў.
04:34
The first job that he ever got in the safari business
94
262327
2474
Яго першай працай
у запаведніку
у запаведніку
04:36
was fixing the safari trucks.
95
264801
2216
было рамантаванне
грузавікоў для сафары.
грузавікоў для сафары.
04:39
Where he had learned to do that out in the bush
96
267017
2654
Дзе ён мог навучыцца
гэтаму ў нашай глушы
гэтаму ў нашай глушы
04:41
I have no idea, but he could do it.
97
269671
2129
я не магу сабе ўявіць,
але рабіць ён гэта мог.
але рабіць ён гэта мог.
04:43
He then moved across into what we called
98
271800
1927
Яго наступная праца
была зусім іншага накірунку,
была зусім іншага накірунку,
04:45
the habitat team.
99
273727
1387
у камандзе па асяроддзю.
04:47
These were the people on the reserve
100
275114
1886
Гэта тыя людзі ў запаведніку,
04:49
who were responsible for its well-being.
101
277000
2357
якія адказваюць за яго
працоўны стан.
працоўны стан.
04:51
He fixed roads, he mended wetlands,
102
279357
2284
Ён рамантаваў дарогі,
выпраўляў балоты,
выпраўляў балоты,
04:53
he did some anti-poaching.
103
281641
1818
трохі змагаўся з браканьерамі.
04:55
And then one day we were out together,
104
283459
2126
Аднойчы мы працавалі разам,
04:57
and he came across the tracks of where
a female leopard had walked.
a female leopard had walked.
105
285585
3531
і натрапілі на след
леапарда жаночага полу.
леапарда жаночага полу.
05:01
And it was an old track,
106
289116
1774
Гэта быў даўні след,
05:02
but for fun he turned and he began to follow it,
107
290890
2441
але для смеху ён павярнуў
на яго і пайшоў па следу.
на яго і пайшоў па следу.
05:05
and I tell you, I could tell by the speed
108
293331
1575
Паверце мне, па ягонай
хуткасці руху
хуткасці руху
05:06
at which he moved on those pad marks
109
294906
1697
паўздоўж следу,
05:08
that this man was a Ph.D.-level tracker.
110
296603
3974
дык ён быў асочнікам
са статусам кандыдата навук.
са статусам кандыдата навук.
05:12
If you drove past Solly
111
300577
1774
Калі хтось прамінаў
Солі на дарозе,
Солі на дарозе,
05:14
somewhere out on the reserve,
112
302351
1678
усё адно дзе на тэрыторыі рэзерву,
05:16
you look up in your rearview mirror,
113
304029
1649
то гледзячы назад праз люстэрка
05:17
you'd see he'd stopped the car
114
305678
1845
можна было ўбачыць,
што ён спыніў машыну
што ён спыніў машыну
05:19
20, 50 meters down the road
115
307523
2046
20 ці мо 50 метраў за вамі
05:21
just in case you need help with something.
116
309569
3013
на той выпадак, што вам
можа патрэбна дапамога.
можа патрэбна дапамога.
05:24
The only accusation I ever heard leveled at him
117
312582
2753
Я чуў толькі адну скаргу
ў ягоны бок,
ў ягоны бок,
05:27
was when one of our clients said,
118
315335
1395
калі адзін з кліентаў сказаў:
05:28
"Solly, you are pathologically helpful."
119
316730
3217
"У цябе, Солі, паталогія
дапаможлівасці."
дапаможлівасці."
05:31
(Laughter)
120
319947
2447
(Смех)
05:34
When I started professionally guiding people
121
322394
2891
Калі я ўпершыню пачаў
прафесійна вывозіць людзей
прафесійна вывозіць людзей
05:37
out into this environment,
122
325285
1657
у гэтае дзікае асяроддзе,
05:38
Solly was my tracker.
123
326942
1560
Солі быў маім асочнікам.
05:40
We worked together as a team.
124
328502
1819
У нас атрымалася каманда.
05:42
And the first guests we ever got
125
330321
2026
Нашымі першымі гасцямі
05:44
were a philanthropy group from your East Coast,
126
332347
2847
была група філантропаў
з усходняга ўзбярэжжа ЗША,
з усходняга ўзбярэжжа ЗША,
05:47
and they said to Solly, on the side, they said,
127
335194
2354
і яны папрасілі Солі,
адазваўшы ў бок:
адазваўшы ў бок:
05:49
"Before we even go out to see lions and leopards,
128
337548
2641
"Да таго, як мы паедзем
глядзець на львоў і леапардаў,
глядзець на львоў і леапардаў,
05:52
we want to see where you live."
129
340189
2062
"мы хочам паглядзець,
дзе жывяце вы."
дзе жывяце вы."
05:54
So we took them up to his house,
130
342251
1465
Мы выканалі іх просьбу.
05:55
and this visit of the philanthropist to his house
131
343716
2872
Візіт філантропаў у яго хату
05:58
coincided with a time when Solly's wife,
132
346588
2681
супаў з тым часам,
калі жонка Солі,
калі жонка Солі,
06:01
who was learning English,
133
349269
1600
якая ў гэты час
вывучала ангельскую,
вывучала ангельскую,
06:02
was going through a phase
where she would open the door
where she would open the door
134
350869
2184
акурат праходзіла праз стадыю,
калі кожны раз адчыняючы дзверы
калі кожны раз адчыняючы дзверы
06:05
by saying, "Hello, I love you.
135
353053
2664
яна казала: "Вітаю.
Я вас люблю.
Я вас люблю.
06:07
Welcome, I love you." (Laughter)
136
355717
2215
"Запрашаю. Я вас люблю."
(Смех)
(Смех)
06:09
And there was something so beautifully African
137
357932
2549
Для мяне ва ўсім гэтым
была прыгажосць Афрыкі,
была прыгажосць Афрыкі,
06:12
about it to me, this small house
138
360481
1845
гэтая маленькая хатка
06:14
with a huge heart in it.
139
362326
2585
з вялізным сэрцам усярэдзіне.
06:16
Now on the day that Solly saved my life,
140
364911
6575
Нават да таго дня,
калі Солі мяне выратаваў,
калі Солі мяне выратаваў,
06:23
he was already my hero.
141
371486
2011
ён ужо быў маім героем.
06:25
It was a hot day,
142
373497
1581
Вакол спякота,
06:27
and we found ourselves down by the river.
143
375078
1974
і мы незнарок апынуліся
каля ракі.
каля ракі.
06:29
Because of the heat, I took my shoes off,
144
377052
2836
З-за гарачыні я скінуў чаравікі,
06:31
and I rolled up my pants,
145
379888
1703
закасаў нагавіцы
06:33
and I walked into the water.
146
381591
2241
і ўвайшоў у ваду.
06:35
Solly remained on the bank.
147
383832
1562
Солі застаўся на беразе.
06:37
The water was clear running over sand,
148
385394
3023
Вада цякла празрыстай стужкай
над пяском,
над пяском,
06:40
and we turned and we began
to make our way upstream.
to make our way upstream.
149
388417
3314
мы павярнулі і пайшлі
далей супраць бегу ракі.
далей супраць бегу ракі.
06:43
And a few meters ahead of us,
150
391731
1820
За некалькі метраў перад намі
06:45
there was a place where a tree
had fallen out of the bank,
had fallen out of the bank,
151
393551
2985
было месца, дзе дрэва
звальвалася з берагу
звальвалася з берагу
06:48
and its branches were touching the water,
152
396536
2771
і яго галіны дакраналіся вады,
06:51
and it was shadowy.
153
399307
1597
і там вада была цемнаватая.
06:52
And if had been a horror movie,
154
400904
2458
Калі б гэта было кіно жахаў,
06:55
people in the audience would have started saying,
155
403362
2236
то людзі ў аўдыторыі
ўжо б пачалі казаць:
ўжо б пачалі казаць:
06:57
"Don't go in there. Don't go in there." (Laughter)
156
405598
3453
"Не ідзі туды. Не ідзі туды."
(Смех)
(Смех)
07:01
And of course, the crocodile was in the shadows.
157
409051
3757
Канешне ж кракадзіл
схаваўся ў цені дрэва.
схаваўся ў цені дрэва.
07:04
Now the first thing that you notice
when a crocodile hits you
when a crocodile hits you
158
412808
2115
Першае, што прыходзіць
да галавы, калі вас атакаваў кракадзіл −
да галавы, калі вас атакаваў кракадзіл −
07:06
is the ferocity of the bite.
159
414923
1600
гэта лютасць ягоных зубоў.
07:08
Wham! It hits me by my right leg.
160
416523
1973
Хрусь! Ён уеўся ў маю нагу.
07:10
It pulls me. It turns. I throw my hand up.
I'm able to grab a branch.
I'm able to grab a branch.
161
418496
3903
Ён мяне цягне. Ён паварочвае.
Я выкідваю руку і хапаюся за галіну.
Я выкідваю руку і хапаюся за галіну.
07:14
It's shaking me violently.
162
422399
1738
Ён трасе мяне ва ўсе бакі.
07:16
It's a very strange sensation
163
424137
1714
Вельмі дзіўнае гэта адчуванне,
07:17
having another creature try and eat you,
164
425851
1946
калі нейкая істота
спрабуе цябе з'есці,
спрабуе цябе з'есці,
07:19
and there are few things that
promote vegetarianism like that.
promote vegetarianism like that.
165
427797
3451
такое адчуванне назаўжды
зробіць з чалавека вегетарыянца.
зробіць з чалавека вегетарыянца.
07:23
(Laughter)
166
431248
1595
(Смех)
07:24
Solly on the bank sees that I'm in trouble.
167
432843
2285
Солі на беразе бачыць,
што ў мяне справа дрэнь.
што ў мяне справа дрэнь.
07:27
He turns. He begins to make his way to me.
168
435128
2047
Ён паварочвае. Ён пачынае
бяжаць да мяне.
бяжаць да мяне.
07:29
The croc again continues to shake me.
169
437175
1951
Кракадзіл ізноў спрабуе
мяне патрэсці.
мяне патрэсці.
07:31
It goes to bite me a second time.
170
439126
1917
Ён заходзіць ізноў мяне ўкусіць.
07:33
I notice a slick of blood in the water around me
171
441043
2189
Я заўважаю стужку крыві
ў вадзе вакол мяне,
ў вадзе вакол мяне,
07:35
that gets washed downstream.
172
443232
1604
якую плынь нясе ўніз.
07:36
As it bites the second time, I kick.
173
444836
2173
Калі ён мяне кусае ў наступны
раз, я яго штурхаю.
раз, я яго штурхаю.
07:39
My foot goes down its throat. It spits me out.
174
447009
2733
Мая нага трапляе ў ягонае
горла. Ён мяне выплёўвае.
горла. Ён мяне выплёўвае.
07:41
I pull myself up into the branches,
175
449742
2131
Я падцягваюся на галінах,
07:43
and as I come out of the water,
I look over my shoulder.
I look over my shoulder.
176
451873
3483
і падымаючыся вышэй,
я аглядаюся.
я аглядаюся.
07:47
My leg from the knee down
177
455356
1920
Мая нага ніжэй за калена
07:49
is mangled beyond description.
178
457276
1928
вельмі моцна пакалечана.
07:51
The bone is cracked.
179
459204
1395
Костка перакушана.
07:52
The meat is torn up.
180
460599
1830
Мяса разадрана.
07:54
I make an instant decision that
I'll never look at that again.
I'll never look at that again.
181
462429
4600
Я імгненна вырашаю
ізноў у той бок не глядзець.
ізноў у той бок не глядзець.
07:59
As I come out of the water,
182
467029
2384
Я пачынаю выходзіць з вады,
08:01
Solly arrives at a deep section,
183
469413
2617
а Солі падыходзіць
да глыбокага месца,
да глыбокага месца,
08:04
a channel between us.
184
472030
1625
гэткага каналу паміж намі.
08:05
He knows, he sees the state of my leg,
185
473655
2138
Ён ведае, ён бачыць
стан мае нагі і ведае,
стан мае нагі і ведае,
08:07
he knows that between him and I
186
475793
1846
што недзе паміж ім і мной
08:09
there is a crocodile,
187
477639
1212
кракадзіл,
08:10
and I can tell you this man doesn't
slow down for one second.
slow down for one second.
188
478851
2492
і паверце мне, ён не спыняецца
ні на секунду.
ні на секунду.
08:13
He comes straight into the channel.
189
481343
1806
Ён уваходзіць проста
ў цёмную ваду.
ў цёмную ваду.
08:15
He wades in to above his waist.
190
483149
1935
Ён ідзе ўброд і вада даходзіць
яму вышэй за пояс.
яму вышэй за пояс.
08:17
He gets to me. He grabs me.
191
485084
1463
Ён падыходзіць да мяне.
Ён хапае мяне.
Ён хапае мяне.
08:18
I'm still in a vulnerable position.
192
486547
1672
Я ўсё яшчэ ў добрым
месцы для другой атакі.
месцы для другой атакі.
08:20
He picks me and puts me on his shoulder.
193
488219
1725
Ён падымае мяне
і кладзе сабе на плячук.
і кладзе сабе на плячук.
08:21
This is the other thing about Solly,
he's freakishly strong.
he's freakishly strong.
194
489944
2419
Гэта яшчэ адна з якасцяў
Солі, ён моцны бы асілак.
Солі, ён моцны бы асілак.
08:24
He turns. He walks me up the bank.
195
492363
2463
Ён паварочвае.
Ён ідзе да берага.
Ён ідзе да берага.
08:26
He lays me down. He pulls his shirt off.
196
494826
2054
Ён кладзе мяне на зямлю.
Ён здымае сваю кашулю.
Ён здымае сваю кашулю.
08:28
He wraps it around my leg,
197
496880
1784
Ён перавязвае маю нагу,
08:30
picks me up a second time,
198
498664
1291
падымае мяне ў другі раз,
08:31
walks me to a vehicle,
199
499955
1906
даносіць мяне да машыны,
08:33
and he's able to get me to medical attention.
200
501861
3424
і здольвае давезці мяне
да дактароў.
да дактароў.
08:37
And I survive.
201
505285
3223
І я выжываю.
08:40
Now — (Applause)
202
508508
4261
(Воплескі)
08:44
Now I don't know how many people you know
203
512769
2710
Я не ведаю, ці шмат
вы ведаеце людзей,
вы ведаеце людзей,
08:47
that go into a deep channel of water
204
515479
2216
што ўвойдуць у глыбокую ваду
08:49
that they know has a crocodile in it
205
517695
2260
ведаючы, што ў ёй кракадзіл,
08:51
to come and help you,
206
519955
1343
каб дапамагчы вам,
08:53
but for Solly, it was as natural as breathing.
207
521298
3444
але для Солі гэта вырашэнне
было простым бы ўздых.
было простым бы ўздых.
08:56
And he is one amazing example
208
524742
2456
Ён − адзін з неверагодных
прыкладаў таго,
прыкладаў таго,
08:59
of what I have experienced all over Africa.
209
527198
3445
што я адчуваў па ўсёй Афрыцы.
09:02
In a more collective society,
210
530643
2131
У больш звязаным грамадстве
09:04
we realize from the inside
211
532774
2848
мы разумеем з сярэдзіны,
09:07
that our own well-being is deeply tied
212
535622
3133
што наш асабісты дабрабыт
моцна звязаны
моцна звязаны
09:10
to the well-being of others.
213
538755
3238
з дабрабытам іншых.
09:13
Danger is shared. Pain is shared.
214
541993
3269
Небяспека падзелена.
Боль падзелены.
Боль падзелены.
09:17
Joy is shared. Achievement is shared.
215
545262
2925
Радасць падзелена.
Дясягненне падзелена.
Дясягненне падзелена.
09:20
Houses are shared. Food is shared.
216
548187
4530
Хаты падзелены.
Ежа падзелена.
Ежа падзелена.
09:24
Ubuntu asks us to open our hearts
217
552717
3196
Убунту просіць нас
раскрыць сэрцы
раскрыць сэрцы
09:27
and to share,
218
555913
1414
і падзяліцца.
09:29
and what Solly taught me that day
219
557327
1952
Чаму Солі навучыў мяне
ў той дзень,
ў той дзень,
09:31
is the essence of this value,
220
559279
2003
дык гэта асновам гэтай
каштоўнасці,
каштоўнасці,
09:33
his animated, empathetic action
221
561282
2758
як рэагаваць энэргічным,
спачувальным учынкам
спачувальным учынкам
09:36
in every moment.
222
564040
2045
у кожны момант.
09:38
Now although the root word is about people,
223
566085
3507
Таму што значэнне слова
звязана з людзьмі,
звязана з людзьмі,
09:41
I thought that maybe ubuntu was only about people.
224
569592
3374
я думаў, што ўбунту існуе
толькі паміж людзьмі.
толькі паміж людзьмі.
09:44
And then I met this young lady.
225
572966
3274
А пасля я пазнаёміўся
з гэтай маладой асобай.
з гэтай маладой асобай.
09:48
Her name was Elvis.
226
576240
1694
Яе клічуць Элвіс.
09:49
In fact, Solly gave her the name Elvis
227
577934
1771
Насамрэч, гэта Солі
назваў яе Элвіс,
назваў яе Элвіс,
09:51
because he said she walked like she was doing
228
579705
2857
бо ён сказаў, што
яна рухаецца,
яна рухаецца,
09:54
the Elvis the pelvis dance.
229
582562
2665
як танчыў Элвіс.
09:57
She was born with very badly
deformed back legs and pelvis.
deformed back legs and pelvis.
230
585227
4366
Яна нарадзілася з моцна
дэфармаванымі заднімі нагамі і тазам.
дэфармаванымі заднімі нагамі і тазам.
10:01
She arrived at our reserve from a reserve
231
589593
2264
Яна прыйшла ў наш запаведнік
10:03
east of us on her migratory route.
232
591857
2056
з запаведніка на ўсходзе
ў час міграцыі.
ў час міграцыі.
10:05
When I first saw her,
233
593913
1779
Калі я ўпершыню яе ўбачыў,
10:07
I thought she would be dead in a matter of days.
234
595692
2468
я падумаў, што яна
праз некалькі дзён сканае.
праз некалькі дзён сканае.
10:10
And yet, for the next five years
235
598160
2928
Нягледзячы на гэтае,
у наступныя 5 год
у наступныя 5 год
10:13
she returned in the winter months.
236
601088
2530
яна вярталася
ў зімовыя месяцы.
ў зімовыя месяцы.
10:15
And we would be so excited to be out in the bush
237
603618
2377
Мы так радаваліся,
калі ў глубінцы запаведніка
калі ў глубінцы запаведніка
10:17
and to come across this unusual track.
238
605995
2396
хто-небудзь натыкаўся
на гэты незвычайны след.
на гэты незвычайны след.
10:20
It looked like an inverted bracket,
239
608391
1495
Ён быў падобны
на квадратную скобку,
на квадратную скобку,
10:21
and we would drop whatever
we were doing and we would follow,
we were doing and we would follow,
240
609886
2449
і мы адразу ж кідалі,
што рабілі, і беглі следам.
што рабілі, і беглі следам.
10:24
and then we would come around the corner,
241
612335
1671
Мы звычайна доўга не шукалі,
10:26
and there she would be with her herd.
242
614006
2086
і бачылі яе разам з чарадой.
10:28
And that outpouring of emotion
243
616092
2895
Які паток эмоцыяў
10:30
from people on our safari trucks
244
618987
1714
ад гасцей, што ехалі на
грузавіках сафары,
грузавіках сафары,
10:32
as they saw her, it was this sense of kinship.
245
620701
3242
калі яны яе бачылі,
якое адчуванне пародненасці!
якое адчуванне пародненасці!
10:35
And it reminded me
246
623943
1485
Гэта прыпомніла мне,
10:37
that even people who grow up in cities
247
625428
1931
што нават людзі,
што выраслі ў гарадах,
што выраслі ў гарадах,
10:39
feel a natural connection
248
627359
3585
адчуваюць падсвядомую сувязь
10:42
with the natural world and with animals.
249
630944
2271
з прыродным светам
і з жывёламі.
і з жывёламі.
10:45
And yet still I remained amazed
that she was surviving.
that she was surviving.
250
633215
3584
І ўсё ж мяне моцна дзівіла,
што яна выжывала.
што яна выжывала.
10:48
And then one day we came across
them at this small water hole.
them at this small water hole.
251
636799
2961
Аднойчы мы ўбачылі
чараду з ёй каля вадапою.
чараду з ёй каля вадапою.
10:51
It was sort of a hollow in the ground.
252
639760
1852
Вадапой быў гэткай
рытвінай у зямлі.
рытвінай у зямлі.
10:53
And I watched as the matriarch drank,
253
641612
2454
Я глядзеў, як піла
галоўная сланіха,
галоўная сланіха,
10:56
and then she turned in that
beautiful slow motion of elephants,
beautiful slow motion of elephants,
254
644066
3274
як яна па-слановаму
паволі павярнулася
паволі павярнулася
10:59
looks like the arm in motion,
255
647341
1769
і паціху
11:01
and she began to make her way up the steep bank.
256
649110
3006
пачала падымацца
на высокі бераг.
на высокі бераг.
11:04
The rest of the herd turned and began to follow.
257
652116
4644
Рэшта чарады павярнула за ёю.
11:08
And I watched young Elvis
258
656760
1784
Я глядзеў, як маладая Элвіс
11:10
begin to psych herself up for the hill.
259
658544
3356
пачала гатавацца
ўзыходзіць на пагорак,
ўзыходзіць на пагорак,
11:13
She got visibly -- ears came forward,
260
661900
3355
нават вушы натапырыла.
11:17
she had a full go of it and halfway up,
261
665255
2149
З усяе моцы яна пайшла,
але на паўдарогі
але на паўдарогі
11:19
her legs gave way, and she fell backwards.
262
667404
2277
ў яе падкасала ногі
і яна ўпала назад.
і яна ўпала назад.
11:21
She attempted it a second time,
263
669681
1819
Яна паспрабавала яшчэ раз,
11:23
and again, halfway up, she fell backwards.
264
671500
3175
і ізноў на паўдарозе
яна ўпала назад.
яна ўпала назад.
11:26
And on the third attempt,
265
674675
1857
На трэцяй спробе
11:28
an amazing thing happened.
266
676532
2457
здарылася дзіўная рэч.
11:30
Halfway up the bank,
267
678989
1737
На сярэдзіне пагорка
11:32
a young teenage elephant came in behind her,
268
680726
3073
падлетак-слон падыйшоў ззаду
11:35
and he propped his trunk underneath her,
269
683799
2203
і, падставіўшы
свой хобат пад яе,
свой хобат пад яе,
11:38
and he began to shovel her up the bank.
270
686002
3337
ён пачаў падпіхваць яе
вышэй на бераг.
вышэй на бераг.
11:41
And it occurred to me
271
689339
1388
Тут да мяне дайшло,
11:42
that the rest of the herd
272
690727
1556
што ўся чарада
11:44
was in fact looking after this young elephant.
273
692283
2675
насамрэч даглядае
за гэтай маладой сланіхай.
за гэтай маладой сланіхай.
11:46
The next day I watched again
274
694958
2524
На наступны дзень
я назіраў ізноў,
я назіраў ізноў,
11:49
as the matriarch broke a branch
275
697482
2170
як галоўная сланіха
аддзерла галінку
аддзерла галінку
11:51
and she would put it in her mouth,
276
699652
1841
і палажыла яе сабе ў рот,
11:53
and then she would break a second one
277
701493
1957
пасля аддзерла яшчэ адну
11:55
and drop it on the ground.
278
703450
2707
і кінула яе на зямлю.
11:58
And a consensus developed between all of us
279
706157
2372
Мы ўсе, што працавалі прыроднымі гідамі
ў той мясцовасці,
ў той мясцовасці,
12:00
who were guiding people in that area
280
708529
1849
зышліся на думцы,
12:02
that that herd was in fact moving slower
281
710378
3149
што чарада рухалася павольней,
12:05
to accommodate that elephant.
282
713527
4056
каб гэтым дапамагчы
маленькай сланіхе.
маленькай сланіхе.
12:09
What Elvis and the herd taught me
283
717583
2091
Элвіс і яе чарада
навучылі мяне,
навучылі мяне,
12:11
caused me to expand my definition of ubuntu,
284
719674
3324
што разуменне убунту
трэба пашырыць,
трэба пашырыць,
12:14
and I believe that in the cathedral of the wild,
285
722998
2616
і я веру, што праз царкву
дзікай прыроды
дзікай прыроды
12:17
we get to see the most beautiful parts of ourselves
286
725614
2211
найпрыгажэйшыя нашы часткі
адлюстроўваюцца
адлюстроўваюцца
12:19
reflected back at us.
287
727825
1757
назад да нас.
12:21
And it is not only through other people
288
729582
3640
Нашую асабістую гуманнасць
мы можам адчуць не толькі
праз іншых людзей,
праз іншых людзей,
12:25
that we get to experience our humanity
289
733222
2920
12:28
but through all the creatures that live on this planet.
290
736142
3926
але і праз другія істоты,
што жывуць на нашай планеце.
што жывуць на нашай планеце.
12:32
If Africa has a gift to share,
291
740068
2814
Калі Афрыцы ёсць
чым падзяліцца са светам,
чым падзяліцца са светам,
12:34
it's a gift of a more collective society.
292
742882
3827
дык гэта больш
звязаным грамадствам.
звязаным грамадствам.
12:38
And while it's true that ubuntu is an African idea,
293
746709
4248
І няхай убунту −
гэта афрыканская ідэя,
гэта афрыканская ідэя,
12:42
what I see is the essence of that value
294
750957
4411
я бачу, як асновы гэтай якасці
12:47
being invented here.
295
755368
2362
ствараюцца і ў гэтай залі..
12:49
Thank you.
296
757730
2115
Дзякуй.
12:51
(Applause)
297
759845
4853
(Воплескі)
13:16
Pat Mitchell: So Boyd,
298
784082
1797
Пэт Мітчал: Бойд,
13:17
we know that you knew President Mandela
299
785879
5041
мы ведаем, што вы асабіста
ведалі прэзідэнта Мандэлу
ведалі прэзідэнта Мандэлу
13:22
from early childhood
300
790920
1977
з дзяцінства,
13:24
and that you heard the news as we all did today,
301
792897
2899
і што вы даведаліся пра яго
смерць сёння, разам з усімі,
смерць сёння, разам з усімі,
13:27
and deeply distraught
302
795796
2440
і былі расхаляваны
13:30
and know the tragic loss that it is to the world.
303
798236
4431
гэтай стратай і для сябе,
і для свету.
і для свету.
13:34
But I just wondered if you wanted
304
802667
2082
Я хацела запытацца, ці ў вас
13:36
to share any additional thoughts,
305
804749
1891
ёсць што дадаць,
13:38
because we know that you heard that news
306
806655
2074
бо мы ведаем, што вы
даведаліся пра навіны
даведаліся пра навіны
13:40
just before coming in to do this session.
307
808729
3380
акурат перад пачаткам
гэтай часткі канферэнцыі.
гэтай часткі канферэнцыі.
13:44
Boyd Varty: Well thanks, Pat.
308
812109
1696
Бойд Варці: Дзякуй, Пэт.
13:45
I'm so happy because it was time for him to pass on.
309
813805
3183
Я шчаслівы, бо яму
ўжо была пара адысці.
ўжо была пара адысці.
13:48
He was suffering.
310
816988
1771
Ён пакутаваў.
13:50
And so of course there's the mixed emotions.
311
818759
2398
Таму эмоцыі ў мяне
рознабаковыя.
рознабаковыя.
13:53
But I just think of so many occurrences
312
821157
1984
Але я шмат пра што
прыпамінаю.
прыпамінаю.
13:55
like the time he went on the Oprah show
313
823141
2407
Калі, напрыклад, ён быў
у праграме Опрыы Вінфры,
у праграме Опрыы Вінфры,
13:57
and asked her what the show would be about.
314
825548
2856
і запытаўся ў яе,
пра што будзе праграма.
пра што будзе праграма.
14:00
(Laughter)
315
828404
1478
(Смех)
14:01
And she was like, "Well, it'll be about you."
316
829882
3298
А яна ў адказ: " Пра вас."
14:05
I mean, that's just incredible humility.
317
833180
2748
Неверагодныя простасць
і сціпласць.
і сціпласць.
14:07
(Laughter)
318
835928
3663
(Смех)
14:11
He was the father of our nation
319
839591
3162
Ён быў стваральнікам
нашай нацыі,
нашай нацыі,
14:14
and we've got a road to walk in South Africa.
320
842753
6448
і які ён нам у ПАР
пакінуў шлях!
пакінуў шлях!
14:21
And everything, they used to call it Madiba magic.
321
849201
3410
Усё пра яго, гэта нават
калісь звалі магія Мадзібы.
калісь звалі магія Мадзібы.
14:24
You know, he used to go to
a rugby match and we would win.
a rugby match and we would win.
322
852611
2783
Ведаеце, калі ён хадзіў на матч
па рэгбі, мы заўсёды выйгравалі.
па рэгбі, мы заўсёды выйгравалі.
14:27
Anywhere he went, things went well.
323
855394
3461
Дзе б ён не з'яўляўся,
усё хораша скончвалася.
усё хораша скончвалася.
14:30
But I think that magic will be with us,
324
858855
2381
Але думаю, што яго магія
застанецца,
застанецца,
14:33
and the important thing is that we carry
325
861236
3561
і галоўнае, каб мы працягвалі
14:36
what he stood for.
326
864797
1525
яго ідэі.
14:38
And so that's what I'm going to try and do,
327
866322
3487
Гэта я і паспрабую рабіць,
14:41
and that's what people all over
South Africa are trying to do.
South Africa are trying to do.
328
869809
2892
гэта людзі паўсюль у ПАР
спрабуюць рабіць.
спрабуюць рабіць.
14:44
PM: And that's what you've done today.
BV: Oh, thank you.
BV: Oh, thank you.
329
872701
2226
ПМ: Гэта вы і зрабілі сёння.
БВ: Дзякуй.
БВ: Дзякуй.
14:46
PM: Thank you.
BV: Thank you. Thanks very much.
BV: Thank you. Thanks very much.
330
874927
3139
ПМ: Дзякуй.
БВ: Дзякуй. Вялікі дзякуй.
БВ: Дзякуй. Вялікі дзякуй.
14:50
(Applause)
331
878066
4222
(Воплескі)
ABOUT THE SPEAKER
Boyd Varty - Environmental and literacy activistIn his native South Africa, Boyd Varty builds wildlife corridors to restore the environment and literacy centers to restore the human spirit.
Why you should listen
Everyone has felt that connection with nature. Through the Good Work Foundation, Boyd Varty is building a movement around it. The fourth-generation custodian of the Londolozi Game Reserve in South Africa calls it a psychology of restoration. “We would like to be pioneers of the age of restoration,” says Varty. “Restoration of land, people and the human spirit."
By providing environmental, English and computer education to the people who live and work in Londolozi, he’s also creating an economically and socially sustainable model for conservation.
Boyd Varty | Speaker | TED.com