TED@Nairobi
Munir Virani: Why I love vultures
مونیر ڤیرانی: بۆ سیسارکەکانم خۆشدەوێت؟
Filmed:
Readability: 4.8
1,134,254 views
وەک خاشاک کۆکەرەوەیەکی سروشتی، سیسارکەکان بۆ سیستەمی ژینگەییمان گرنگن. کەواتە بۆچی ئەم هەموو ناوبانگە خراپەیان لە دوایە؟ بۆچی زۆربەیان لە ژێر هەڕەشەی لە ناوچووندان؟ مونیر ڤیرانی دەڵێت ئێمە پێویستە گرنگی زیاتر بدەین بەم دروستکراوە بێهاوتایانە و درک پێنەکراوانە: بۆ ئەوەی دیدی خۆمان بگۆرڕین و سیسارکەکان بپارێزین
Munir Virani - Raptor biologist, wildlife photographer
Munir Virani is a raptor biologist and wildlife photographer, and Director of the Peregrine Fund Africa Program, devoted to conserving birds of prey. Full bio
Munir Virani is a raptor biologist and wildlife photographer, and Director of the Peregrine Fund Africa Program, devoted to conserving birds of prey. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I would like to talk to you about
0
506
1854
حەزدەکەم دەربارەی کۆمەلێکی زۆر
00:18
a very special group of animals.
1
2360
2632
تایبەتی گیانەوەرەکان قسەتان بۆ بکەم.
00:20
There are 10,000 species of birds in the world.
2
4992
4001
١٠,٠٠٠جۆری باڵندە لەجیهاندا هەیە.
00:24
Vultures are amongst the most threatened group of birds.
3
8993
4608
سیسارکەکان بەبەراورد بە گروپی باڵندەکانیتر
لە ژێر مەترسیەکی زۆر لەناوچونن.
لە ژێر مەترسیەکی زۆر لەناوچونن.
00:29
When you see a vulture like this, the first thing
4
13601
3012
کاتێک سیسارکێکی وەکو ئەمە دەبینی، یەکەم شت
00:32
that comes to your mind is, these are disgusting, ugly,
5
16613
3976
کە بەمێشکت دادێت، ئەوانەن قیزەون، ناشرین،
00:36
greedy creatures that are just after your flesh,
6
20589
2959
و باڵندەی چڵێسن کە تەنها
بە دوای گۆشت وێڵن.
بە دوای گۆشت وێڵن.
00:39
associated with politicians. (Laughter) (Applause)
7
23548
7327
بە سیاسیەکان دەشوبهێنرێن.
(چەپڵەڕێزان) (پێکەنین)
(چەپڵەڕێزان) (پێکەنین)
00:46
I want to change that perception. I want to change
8
30875
2775
دەمەوێت ئەم دیدە بگۆرم، دەمەوێت
00:49
those feelings you have for these birds, because
9
33650
2710
ئەم دیدانەی کە بۆ
ئەم جۆرە باڵندانە هەیە بیگۆڕم، چونکە
ئەم جۆرە باڵندانە هەیە بیگۆڕم، چونکە
00:52
they need our sympathy. They really do. (Laughter)
10
36360
3050
هاوسۆزی ئێمەیان پێویستەی.
(بەجدی پێویستیان پێیە(پێکەنین
(بەجدی پێویستیان پێیە(پێکەنین
00:55
And I'll tell you why.
11
39410
1549
و پێتان دەڵێم بۆ.
00:56
First of all, why do they have such a bad press?
12
40959
3592
پێش هەموو شتێک، بۆچی ئەوان
ئەم جۆرە ناوبانگە خراپەیان هەیە؟
ئەم جۆرە ناوبانگە خراپەیان هەیە؟
01:00
When Charles Darwin went across the Atlantic in 1832
13
44551
3987
کاتێک چاڕڵز داروین بە ناو
ئەتلەنتیکدا ڕۆیشت لە ساڵی ۱٨۳۲
ئەتلەنتیکدا ڕۆیشت لە ساڵی ۱٨۳۲
01:04
on the Beagle, he saw the turkey vulture,
14
48538
3192
ڵەسەر بیگڵدا، قەڵەمونی دیت،
01:07
and he said, "These are disgusting birds
15
51730
2840
و گوتی،''ئەمانە باڵندەی قیزەونن
01:10
with bald scarlet heads that are formed to revel in putridity." (Laughter)
16
54570
6061
سەرێکی کەچەڵی ڕەنگ سور کە پڕیەتی لە پیسی.
(پێکەنین)
(پێکەنین)
01:16
You could not get a worse insult, and that from Charles Darwin. (Laughter)
17
60631
4570
ناتوانی لەوە خراپتر ڕیسوای بکەی،
هەرگیز وەک چاڕڵز داروین. (پێکەنین)
هەرگیز وەک چاڕڵز داروین. (پێکەنین)
01:21
You know, he changed his mind when he came back,
18
65201
2861
ئێوە دەزانن ، ئەم تێڕوانینەی گۆڕا
کاتێک کە گەڕایەوە،
کاتێک کە گەڕایەوە،
01:23
and I'll tell you why.
19
68062
1316
و پێتان دەڵێم بۆ.
01:25
They've also be associated with Disney — (Laughter) —
20
69378
3291
(کۆمپانیایی دیزنیش بەکاریهێناون. (پێکەنین
01:28
personified as goofy, dumb, stupid characters.
21
72669
4792
بە کەسێکی گەوج، ڵاڵ ودەبەنگ وێنا دەکرێت.
01:33
More recently, if you've been following the Kenyan press
22
77461
3576
لەم دواییەدا ، ئەگەر تەماشای
ڕۆژنامەیی کینیات کردبێت
ڕۆژنامەیی کینیات کردبێت
01:36
— (Laughter) (Applause) (Cheers) —
23
81037
7119
(پێکەنین) (چەپڵەڕێزان) (دڵخۆشی)
01:44
these are the attributes that they associated
24
88156
3352
ئەندام پەرلەمانەکانی کینیا بە .
تایبەتمەندیەکانی سیسارک
تایبەتمەندیەکانی سیسارک
01:47
the Kenyan MPs with. But I want to challenge that.
25
91508
3312
بەراورد کراون.
بەڵام دەمەوێت بەرەنگاری ئەمە ببمەوە.
بەڵام دەمەوێت بەرەنگاری ئەمە ببمەوە.
01:50
I want to challenge that. Do you know why?
26
94820
2552
دەمەوێت بەرەنگاری ئەمە ببمەوە. دەزانن بۆ؟
01:53
Because MPs
27
97372
2720
چونکە ئەندام پەڕلەمانەکان
01:55
do not keep the environment clean. (Laughter)
28
100092
4871
(ژینگە بە پاک و خاوێنی ڕاناگرن. (پێکەنین
02:00
MPs do not help to prevent the spread of diseases.
29
104963
4962
ئەندام پەڕلەمانەکان یارمەتیدەر نیین بۆ
ڕێگری کردن لە بڵاوبونەوەی نەخۆشییەکان.
ڕێگری کردن لە بڵاوبونەوەی نەخۆشییەکان.
02:05
They are hardly monogamous. (Laughter) (Applause)
30
109925
6349
بەسەختی دەتوانن یەک خێزانیان
(هەبێت. (چەپڵەڕیزان) (پێکەنین
(هەبێت. (چەپڵەڕیزان) (پێکەنین
02:12
They are far from being extinct. (Laughter)
31
116274
3763
باواڕ ناکەم مەترسی لەسەر ژیانیان
وەک سیسارک هەبێت. (پێکەنین)
وەک سیسارک هەبێت. (پێکەنین)
لە هەموویان گرنگتر، سیسارک زۆر لە ئەندام
پەرلەمانەکان جوانترن(پێکەنین و چەپڵەڕێزان)
پەرلەمانەکان جوانترن(پێکەنین و چەپڵەڕێزان)
02:15
And, my favorite is, vultures are better looking. (Applause) (Laughter)
32
120037
6901
02:22
So there's two types of vultures in this planet.
33
126938
3951
هەروەها لەم هەسارەیەدا
دوو جۆرسیسارک هەن.
دوو جۆرسیسارک هەن.
لێرە سیسارکی جیهانی نوێ هەن
تازە دۆزراونەتەوە
تازە دۆزراونەتەوە
02:26
There are the New World vultures that are mainly found
34
130889
2273
02:29
in the Americas, like the condors and the caracaras,
35
133162
2941
لە ئەمریکا ، وەکو کۆندۆرس و کاراکاس،
02:32
and then the Old World vultures, where we have
36
136103
2299
و سیسارکەکانی جیهانی کۆن، لەم شوێنە
02:34
16 species. From these 16, 11 of them are facing
37
138402
3488
لە ۱٦جۆرمان هەیە ،
لەو ۱٦ جۆرە ، ۱۱ جۆریان
لەو ۱٦ جۆرە ، ۱۱ جۆریان
02:37
a high risk of extinction.
38
141890
3087
بەشێوەیەکی زۆر گەورە مەترسی
لە ناوچونیان لێدەکرێت.
لە ناوچونیان لێدەکرێت.
02:40
So why are vultures important? First of all,
39
144977
3417
بۆچی سیسارکەکان گرنگن؟ پێش هەموو شتێک
خزمەتێکی گرنگی ژینگە دەکەن و
پاککەرەوەن. سیسارکەکان
پاککەرەوەن. سیسارکەکان
02:44
they provide vital ecological services. They clean up.
40
148394
3481
کۆمەڵێک کرێکاری سروشتی
پاککردنەوەی خاشاکی ئێمەن
پاککردنەوەی خاشاکی ئێمەن
02:47
They're our natural garbage collectors.
41
151875
2294
02:50
They clean up carcasses right to the bone.
42
154169
2633
لاشەی ئاژەڵی مردوو تا سەر
ئێسک دەخۆن و پاکی دەکەنەوە.
ئێسک دەخۆن و پاکی دەکەنەوە.
02:52
They help to kill all the bacteria. They help absorb anthrax
43
156802
3638
جۆرەها بەکتریای مەترسیدار و
پاشماوەی لاشە پاک دەکەنەوە.
پاشماوەی لاشە پاک دەکەنەوە.
ئەگەر ئەم پاشماوە و بەکتریایانە بمێننە
و بڵاوببنەوە دەبنە هۆکاری
و بڵاوببنەوە دەبنە هۆکاری
02:56
that would otherwise spread and cause
44
160440
2673
02:59
huge livestock losses and diseases in other animals.
45
163113
4084
لە دەستدانی ژمارەیەکی گەورەی ئاژەڵ
و تووشبونی ئاژەڵی تر بە نەخۆشی.
و تووشبونی ئاژەڵی تر بە نەخۆشی.
03:03
Recent studies have shown that in areas where there are
46
167197
2739
توێژینەوەکانی ئەم ماوەیە
دەریانخستوە که لە شوێنێک
دەریانخستوە که لە شوێنێک
سیسارک نەبێت پاشماوەکان لاشەکان
سێ بۆ چوار هێندە زیاد دەبن
سێ بۆ چوار هێندە زیاد دەبن
03:05
no vultures, carcasses take up to three to four times
47
169936
3003
03:08
to decompose, and this has huge ramifications
48
172939
2569
هەتا شیدەبنەوە، و ئەمەش
کاریگەری گەورەی دەبێت
کاریگەری گەورەی دەبێت
03:11
for the spread of diseases.
49
175508
2895
بۆ بڵاوبوونەوەی نەخۆشی.
03:14
Vultures also have tremendous historical significance.
50
178403
3416
سیسارکەکان گرنگیەکی
گەورەی مێژووییان هەیە.
گەورەی مێژووییان هەیە.
03:17
They have been associated in ancient Egyptian culture.
51
181819
3244
لە کلتووری میسری کۆن بونیان هەبووە.
03:20
Nekhbet was the symbol of the protector
52
185063
3100
نخبەت هێمایی پارێزەر
03:24
and the motherhood, and together with the cobra,
53
188163
3088
و دایکایەتیە و پێکەوە لەگەڵ کوبڕا
03:27
symbolized the unity between Upper and Lower Egypt.
54
191251
4114
بە هێمایی یەکگرتوویی لە نێوان میسری
سەروو وخواروو دادەنران.
سەروو وخواروو دادەنران.
03:31
In Hindu mythology, Jatayu was the vulture god,
55
195365
3808
لە ئەفسانەی هیندۆسیدا،
چاتاێۆ خواوەندی سیسارک بوو،
چاتاێۆ خواوەندی سیسارک بوو،
03:35
and he risked his life in order to save the goddess Sita
56
199173
5272
و ژیانی خۆی خستە مەترسی بۆ
ئەوەیی خواوەندی سیتا بپارێزێت
ئەوەیی خواوەندی سیتا بپارێزێت
03:40
from the 10-headed demon Ravana.
57
204445
2657
لە دەست ئەژدیهایی دەسەری ڕاڤن.
03:43
In Tibetan culture, they are performing very important
58
207102
3431
لە کلتوری خەلکی تیبت، سیسارکەکان
کارێکی زۆر گرنگ جێ بەجێ دەکەن
کارێکی زۆر گرنگ جێ بەجێ دەکەن
خواردنی لاشەکان لە ئاسمان. لە
شوێنێکی وەکو تیبت شوێنێک نییە
شوێنێکی وەکو تیبت شوێنێک نییە
03:46
sky burials. In places like Tibet, there are no places
59
210533
2712
03:49
to bury the dead, or wood to cremate them,
60
213245
3064
بۆ ناشتنی لاشەکان، یان دار بۆ سوتاندنیان،
03:52
so these vultures provide a natural disposal system.
61
216309
4188
بۆیە سیسارکەکان سیستەمێکی سروشتی
پاککەرەوە پێشکەش دەکەن.
پاککەرەوە پێشکەش دەکەن.
03:56
So what is the problem with vultures?
62
220497
2467
کەواتە کێشەی ئێمە لەگەڵ سیسارکەکان چییە؟
03:58
We have eight species of vultures that occur in Kenya,
63
222964
2871
هەشت جۆر سیسارکمان لە
کینیا هەیە،
کینیا هەیە،
04:01
of which six are highly threatened with extinction.
64
225835
3987
شەش لەوانە مەترسیێکی زۆری لەناوچوونیان
لەسەرە.
لەسەرە.
04:05
The reason is that they're getting poisoned, and the reason
65
229822
2619
هۆکارەکە ئەوەیە کە
ژەهر خوارد دەکرێن، و
ژەهر خوارد دەکرێن، و
04:08
that they're getting poisoned is because there's
66
232441
2592
ئەم ژەهر خواردنەشیان
04:10
human-wildlife conflicts. The pastoral communities
67
235033
2688
مرۆڤ لێی بەرپرسیارە.
04:13
are using this poison to target predators,
68
237721
3352
خەڵکی ئەو گوندانە ژەهر بەکار دەهێنن
بە ئامانجی کوشتنی ئاژەڵە دڕندەکان.
بە ئامانجی کوشتنی ئاژەڵە دڕندەکان.
04:16
and in return, the vultures are falling victim to this.
69
241073
3635
و لەبەرامەردا، سیسارکەکان
دەبنە قوربانی ژەهرخواردنە.
دەبنە قوربانی ژەهرخواردنە.
04:20
In South Asia, in countries like India and Pakistan,
70
244708
2664
لە باشوری ئاسیادا، لە
هیندستان و پاکستان
هیندستان و پاکستان
04:23
four species of vultures are listed as critically endangered,
71
247372
3481
چوار جۆر لە سیسارکەکان مەترسی
زۆر گەورەیان لەسەرە،
زۆر گەورەیان لەسەرە،
04:26
which means they have less than 10 or 15 years to go extinct,
72
250853
3351
واتە کەمتر لە ۱۰ یان ۱٥ ساڵیان
ماوە بۆ ئەوەی لەناو بچن،
ماوە بۆ ئەوەی لەناو بچن،
04:30
and the reason is because they are falling prey
73
254204
3310
و هۆکارەکە ئەوەیە چونکە
کەوتوونەتە ناو داوەکە
کەوتوونەتە ناو داوەکە
04:33
by consuming livestock that has been treated
74
257514
2448
بەهۆی خواردنی ئاژەڵە ماڵیەکان
کە پێش مردنیان کوتراون
کە پێش مردنیان کوتراون
04:35
with a painkilling drug like Diclofenac.
75
259962
2672
بە دەرمانی ئازارشکێنی وەک دیکلوفیناک.
04:38
This drug has now been banned for veterinary use in India,
76
262634
3097
ئێستا ئەم دەرمانە لە هیندستان لە
نەخۆشخانەی ئاژەڵان قەدەغەکراوە،
نەخۆشخانەی ئاژەڵان قەدەغەکراوە،
04:41
and they have taken a stand.
77
265731
2519
و سنوورێکیان بۆ داناوە.
04:44
Because there are no vultures, there's been a spread
78
268250
2320
بەهۆی نەبوونی سیسارکێک،
سەگی بەڕەڵا
سەگی بەڕەڵا
04:46
in the numbers of feral dogs at carcass dump sites,
79
270570
2801
لە شوێنی فڕێدانی لاشەی
مرداربوو بڵاو بوونەتەوە،
مرداربوو بڵاو بوونەتەوە،
04:49
and when you have feral dogs, you have a huge time bomb
80
273371
3181
کە سەگی هار بڵاودەبێتەوە وەک
ئەوەیە موشەکێکی کاتکراوی گەورەی
ئەوەیە موشەکێکی کاتکراوی گەورەی
04:52
of rabies. The number of cases of rabies
81
276552
2642
نەخۆشی هاریت هەبیت، حاڵەتەکانی نەخۆشی هاری
04:55
has increased tremendously in India.
82
279194
2728
بە ڕێژەیەکی یەکجار زۆر
لە هیندستان زیادی کردووە.
لە هیندستان زیادی کردووە.
04:57
Kenya is going to have one of the largest wind farms in Africa:
83
281922
3445
کینیا لە هەوڵی ئەوەدایە کە ببێتە خاوەنی
گەورەترین ناوچەی با لە ئەفریقا:
گەورەترین ناوچەی با لە ئەفریقا:
05:01
353 wind turbines are going to be up at Lake Turkana.
84
285367
3236
تۆربینەی هەوایی ببەستێت تا
بگاتە دەریاچەی تورکانا.
بگاتە دەریاچەی تورکانا.
05:04
I am not against wind energy, but we need to work
85
288603
2280
دژی ئەو وزەی با نیم،
بەڵام پێویستە کار بکەین
بەڵام پێویستە کار بکەین
05:06
with the governments, because wind turbines
86
290883
3209
لەگەڵ حکومەتەکان بکەین،
چونکە تۆربۆنەکانی با
چونکە تۆربۆنەکانی با
05:09
do this to birds. They slice them in half.
87
294092
2600
ئەمە لە باڵندەکان دەکات،
دەیانکات بە دوو بەشەوە.
دەیانکات بە دوو بەشەوە.
05:12
They are bird-blending machines.
88
296692
2834
ئامێری شێلانی باڵندەکانن.
05:15
In West Africa, there's a horrific trade
89
299526
2678
لە ڕۆژئاوایی ئەفریقا،
بازرگانیەکی مەترسیداری.
بازرگانیەکی مەترسیداری.
05:18
of dead vultures to serve the witchcraft and the fetish market.
90
302204
5371
سیسارکی مردوو هەیە کە بۆ جادو و
دروست کردنی بت بەکاردەهێرین.
دروست کردنی بت بەکاردەهێرین.
05:23
So what's being done? Well, we're conducting research
91
307575
2832
کەواتە پێویستە ئێمە چی بیکەین؟
توێژینەوە لە سەر
توێژینەوە لە سەر
05:26
on these birds. We're putting transmitters on them.
92
310407
3280
ئەم باڵندانە دەکەین، هەندێک ئامێری
پەیوەندیان لەسەر دەلکێنین.
پەیوەندیان لەسەر دەلکێنین.
05:29
We're trying to determine their basic ecology,
93
313687
2376
شوێنە بنەڕەتیەکانی
ئەو بڵندانە دیاری دەکەین،
ئەو بڵندانە دیاری دەکەین،
05:31
and see where they go.
94
316063
2439
تا بزانین کە بۆ کوێ دەچن.
05:34
We can see that they travel different countries, so
95
318502
2041
دەبینین بۆ چەند ووڵاتێکی جیاواز گەشت دەکەن
ئەگەر بمانەوێت چارەسەرێکی بنەڕەتی لە ئاستی
وڵاتێک بدۆزینەوە، ئەمە سەرناگرێت
وڵاتێک بدۆزینەوە، ئەمە سەرناگرێت
05:36
if you focus on a problem locally, it's not going to help you.
96
320543
3296
05:39
We need to work with governments in regional levels.
97
323839
2707
دەبێت لەسەر ئاستی هەرێمی
لەگەڵ حوکمەتەکان کار بکەین.
لەگەڵ حوکمەتەکان کار بکەین.
05:42
We're working with local communities.
98
326546
2936
لەگەڵ کۆمەڵە ناوخۆیەکان کار دەکەین.
05:45
We're talking to them about appreciating vultures,
99
329482
3142
قسەیان سەبارەت بە گرنگی
سیسارکەکان بۆ دەکەین،
سیسارکەکان بۆ دەکەین،
05:48
about the need from within to appreciate these
100
332624
2555
باسی گرنگی هەبوونی سیسارکەکان و
05:51
wonderful creatures and the services that they provide.
101
335179
3037
خزمەتە بەرچاوەکانی ئەم باڵندە
چاکەیان بۆ ڕوون دەکەینەوە.
چاکەیان بۆ ڕوون دەکەینەوە.
05:54
How can you help? You can become active,
102
338216
3013
چۆن دەتوانی یارمەتیمان بدەیت؟
ببە بە ئەندامێکی کارا،
ببە بە ئەندامێکی کارا،
05:57
make noise. You can write a letter to your government
103
341229
2723
لە سەری بەدەنگ بە، نامە بۆ حوکمەت بنووسە
05:59
and tell them that we need to focus on these very
104
343952
2310
و پێ بڵێ ئێمە زۆر پێویستە گرنگی
06:02
misunderstood creatures. Volunteer your time
105
346262
3178
بە ئەم باڵندە تێنەگەیشتراوانە
بدەین. کات ببەخشە
بدەین. کات ببەخشە
06:05
to spread the word. Spread the word.
106
349440
2616
بۆ بڵاوکردنەوەی ئەم
زانیاریانە.
زانیاریانە.
06:07
When you walk out of this room, you will be informed
107
352056
2344
کاتێک لەم ژوورە دەچیتە دەرەوە، ئەم شتانەی
لەسەر سیسارک فێر بوویت
لەسەر سیسارک فێر بوویت
06:10
about vultures, but speak to your families, to your children,
108
354400
2800
بۆ بنەماڵە و خێزان، مناڵەکانت.
06:13
to your neighbors about vultures.
109
357200
2161
بۆ دراوسێکانت باسیان بکە.
06:15
They are very graceful. Charles Darwin said
110
359361
3063
سیسارکەکان زۆر بەخشندەن.
چارڵز داروین ووتی
چارڵز داروین ووتی
06:18
he changed his mind because he watched them fly
111
362424
3029
تێڕوانینی گۆڕا چونکە بینی
06:21
effortlessly without energy in the skies.
112
365453
3265
بە ئاسانی بەبێ وزە لە ئاسمانەکان دەفڕن.
06:24
Kenya, this world, will be much poorer
113
368718
2879
کینیا ،ئەم جیهانە، زۆر هەژارتر دەبێت
06:27
without these wonderful species.
114
371597
2585
بەبێ ئەو جۆرە باڵندە جوانانە.
06:30
Thank you very much. (Applause)
115
374182
4000
(زۆر سوپاس. (چەپڵە ڕێزان
ABOUT THE SPEAKER
Munir Virani - Raptor biologist, wildlife photographerMunir Virani is a raptor biologist and wildlife photographer, and Director of the Peregrine Fund Africa Program, devoted to conserving birds of prey.
Why you should listen
Native Nairobian Munir Virani's young passion may have been cricket, but it was during his tournament prize trips to game reserves that he found his true calling: wildlife. Specifically, the kind of wildlife people are disgusted by. More specifically, birds of prey. Munir earned a college degree in zoology and began working as a raptor biologist at the Peregrine Fund, devoted to the conservation of birds of prey worldwide, where he later became the Director of the Africa Program.
Munir Virani | Speaker | TED.com