TED2013
Lisa Bu: How books can open your mind
لیسا بو: چۆن کتێبەکان مێشکت کراوە دەکەن
Filmed:
Readability: 4.1
4,963,279 views
چى ڕوودەدات ئەگەرلە منداڵیەوە خەونێکت هەبووبێت بەڵام نەهاتبێتە دى؟ هەروەک لیسا بو خۆى گونجاند بوو لەگەڵ ژیانە نوێیەکەى لە ولایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا، ئەو گەڕاوە بۆ کتێبەکان بۆ ئەوەى مێشکى فراوان بکات وڕێڕەوێکى نوێ بۆخۆى بدۆزێتەوە. ئەوڕێگە تایبەتیەکەى خۆی، خۆشەویستی و قسە تایبەتیەکانی سەبارەت بە جادووی کتێبەکان لەگەڵمان هاوبەش دەکات.
Lisa Bu - Passionate reader
Lisa Bu has built a career helping people find great stories to listen to. Now she tells her own story. Full bio
Lisa Bu has built a career helping people find great stories to listen to. Now she tells her own story. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So I was trained to become a gymnast
0
607
2712
ڕاهێنانم پێ کراوە بۆ ئەوەى ببم بە
یاریزانى جمناستیک
یاریزانى جمناستیک
00:15
for two years in Hunan, China in the 1970s.
1
3319
3656
بۆ دوو ساڵ لە هونان، چین لە ١٩٧٠.
00:18
When I was in the first grade, the government
2
6975
2545
کاتێک لە پۆلى یەک بووم، حکومەت
00:21
wanted to transfer me to a school for athletes,
3
9520
2607
دەیویست بم گوازێتەوە بۆ
قوتابخانەى وەرزشوانان،
قوتابخانەى وەرزشوانان،
00:24
all expenses paid.
4
12127
2048
هەموو خەرجیەکانى دابین کرد.
00:26
But my tiger mother said, "No."
5
14175
2648
".بەڵام دایکە دڕندەکەم گوتی، "نەخێر
00:28
My parents wanted me to become
6
16823
2136
خێزانەکەم دەیان ویست وەک ئەوان
00:30
an engineer like them.
7
18959
2104
ببم بە ئەندازیار.
00:33
After surviving the Cultural Revolution,
8
21063
2087
دواى ڕزگاربوون لە شۆڕشى ڕۆشنبیرى،
00:35
they firmly believed there's only one sure way to happiness:
9
23150
3809
ئەوان بەتەواوى بڕوایان وابوو
یەک ڕێگە بۆ بەختەوەرى هەیە:
یەک ڕێگە بۆ بەختەوەرى هەیە:
00:38
a safe and well-paid job.
10
26959
2933
سەلامەتى و وەرگرتنى پارەیەکى باش لە کاردا.
00:41
It is not important if I like the job or not.
11
29892
2795
هیچ گرینگ نیە حەزم
لە کارەکە بێت یان نا.
لە کارەکە بێت یان نا.
00:44
But my dream was to become a Chinese opera singer.
12
32687
5280
بەڵام خەونى من ئەوە بوو ببم
بە گۆرانیبێژێکى ئۆپیڕای چینی.
بە گۆرانیبێژێکى ئۆپیڕای چینی.
00:49
That is me playing my imaginary piano.
13
37967
3648
ئەوە منم پیانۆیە خەیاڵیەکەم دەژەنم.
00:53
An opera singer must start training young
14
41615
2184
گۆرانیبێژى ئۆپیڕا لە منداڵیەوە
ڕاهێنان دەکات
ڕاهێنان دەکات
00:55
to learn acrobatics,
15
43799
1584
بۆ ئەوەى فێرى تەنافبازى ببێت،
00:57
so I tried everything I could to go to opera school.
16
45383
2944
هەموو هەوڵێکم دا تا توانیم پەیوەندی
بە فێرگەی ئۆپیڕا بکەم.
بە فێرگەی ئۆپیڕا بکەم.
01:00
I even wrote to the school principal
17
48327
2267
تەنانەت نامەم بۆ بەڕێوەبەرى
فێرگەکەشم نووسی.
فێرگەکەشم نووسی.
01:02
and the host of a radio show.
18
50594
2761
هەروەها بۆ کۆمەڵێک پێشکەشکاری
بەرنامەى ڕادیۆیى.
بەرنامەى ڕادیۆیى.
01:05
But no adults liked the idea.
19
53355
3806
بەڵام خوێنەری نامەکانم
حەزیان لەم بیرۆکەیە نەبوو.
حەزیان لەم بیرۆکەیە نەبوو.
01:09
No adults believed I was serious.
20
57161
2723
گەورەکان بڕوایان نەدەکرد کە من ڕژدم.
01:11
Only my friends supported me, but they were kids,
21
59884
3244
تەنها هاوڕێکانم پشتگیریان دەکردم،
بەڵام ئەوان منداڵ بوون،
بەڵام ئەوان منداڵ بوون،
01:15
just as powerless as I was.
22
63128
2756
هەر وەک خۆم، شتێکی ئەوتۆیان پێنەدەکرا.
01:17
So at age 15, I knew I was too old to be trained.
23
65884
5765
لە تەمەنى پازدە ساڵیدا، زانیم کەوا
زۆر گەورەترم لەوەی ڕاهێنانم پێ بکرێت.
زۆر گەورەترم لەوەی ڕاهێنانم پێ بکرێت.
01:23
My dream would never come true.
24
71649
2967
خەونەکەم هەرگیز نایەتەدى.
01:26
I was afraid that for the rest of my life
25
74616
3308
بێتاقەت بووم و دەترسام کە بۆ هەمیشە
01:29
some second-class happiness
26
77924
2037
دڵخۆشی ڕاستەقینەم لە دەست چوو و
دەبێت بە
دەبێت بە
01:31
would be the best I could hope for.
27
79961
2537
بە دوای دڵخۆشی کەمتر وێڵ بم.
01:34
But that's so unfair.
28
82498
2428
بەڵام ئەمە زۆر ستەمکارانەییە.
01:36
So I was determined to find another calling.
29
84926
3802
سوڕبوم لەسەر
دۆزینەوەى ڕێگەیەکیتر
دۆزینەوەى ڕێگەیەکیتر
01:40
Nobody around to teach me? Fine.
30
88728
2737
لە دەوروبەرم کەسێک نەبوو فێرم بکات؟
باشە.
باشە.
01:43
I turned to books.
31
91465
2232
ڕووم لە کتێبەکان کرد.
01:45
I satisfied my hunger for parental advice
32
93697
3642
کەلێنی حەزی ئامۆژگاری باوکانەم
01:49
from this book by a family of writers and musicians.["Correspondence in the Family of Fou Lei"]
33
97339
4877
بەم کتێبە پڕکردەوە.
ئاڵوگۆڕی نامەی خێزانی فوو لیو.
ئاڵوگۆڕی نامەی خێزانی فوو لیو.
01:54
I found my role model of an independent woman
34
102216
3073
ڕۆڵى خۆم وەک نموونەی ژنێکى سەربەخۆ دۆزیەوە
01:57
when Confucian tradition requires obedience.["Jane Eyre"]
35
105289
3844
کاتێک کە دابونەریتى کۆنفیوشەس داواى
["گوێڕایەڵى دەکات. ["جان ئێیرى
["گوێڕایەڵى دەکات. ["جان ئێیرى
02:01
And I learned to be efficient from this book.["Cheaper by the Dozen"]
36
109133
3697
لەم کتێبەوە فێربووم کە ببم بە کەسێکى
["کارامە.["کەمتر لە دەرزەنێک
["کارامە.["کەمتر لە دەرزەنێک
خوێندنەوەى ئەم کتێبانە هانیاندام بۆ
ئەوەى لە دەرەوەى وڵات بخوێنم.
ئەوەى لە دەرەوەى وڵات بخوێنم.
02:04
And I was inspired to study abroad after reading these.
37
112830
3965
02:08
["Complete Works of Sanmao" (aka Echo Chan)] ["Lessons From History" by Nan Huaijin]
38
116795
2071
[وانەکانى مێژوو "لەلایەن نان هویجین"]
02:10
I came to the U.S. in 1995,
39
118866
3191
لە ساڵى ١٩٩٥ هاتم بۆ ئەمریکا،
02:14
so which books did I read here first?
40
122057
2881
یەکەم کتێب کە لێرە خوێندمەوە، چی بوو؟
02:16
Books banned in China, of course.
41
124938
3525
ئەو کتێبانە بوون کە لە چین یاساغ کرابوون.
02:20
"The Good Earth" is about Chinese peasant life.
42
128463
3670
"زەوى باش"
دەربارەى ژیانى جوتیارانى چینە.
دەربارەى ژیانى جوتیارانى چینە.
02:24
That's just not convenient for propaganda. Got it.
43
132133
4102
هیچ کاتێک بۆ پڕوپاگەندە شیاو نیە.
02:28
The Bible is interesting, but strange.
44
136235
3725
ئینجیل سەرنج ڕاکێشە، بەڵام سەیرە.
02:31
(Laughter)
45
139960
2485
(پێکەنین)
02:34
That's a topic for a different day.
46
142445
3471
ئەمە ڕۆژێکیتر قسەی لەسەر دەکەین.
02:37
But the fifth commandment gave me an epiphany:
47
145916
3295
بەڵام ڕاسپاردەى پێنجەم
سروشێکی زۆری پێبەخشیم:
سروشێکی زۆری پێبەخشیم:
02:41
"You shall honor your father and mother."
48
149211
2979
".تۆ دەبێت ڕێز لە دایک و باوکت بگرى"
02:44
"Honor," I said. "That's so different,
49
152190
2950
ڕێزگرتن،" من وام گوت. "ئەمە زۆر جیاوازە"،
02:47
and better, than obey."
50
155140
1739
"هەروەها باشترە، لە گوێڕایەڵى.
02:48
So it becomes my tool to climb out
51
156879
2504
ئەمە دەبێتە ئامرازێک بۆ سەرکەوتنم بە سەر
02:51
of this Confucian guilt trap
52
159383
2116
ئەم باوەڕە هەڵەیەی کە تێیدا
گیرم خواردووە
گیرم خواردووە
02:53
and to restart my relationship with my parents.
53
161499
4272
بۆ دەستپێکردنەوەى پەیوەندیەکانم
لەگەڵ دایک و باوکم.
لەگەڵ دایک و باوکم.
پەنجە نەرم کردن لەگەڵ کلتورێکى نوێ، حەزی
02:57
Encountering a new culture also started my habit
54
165771
3022
خوێندنەوەی بەراوردکاری لە ناخم ورژاند.
03:00
of comparative reading.
55
168793
1772
03:02
It offers many insights.
56
170565
1855
ڕەهەندیتر دەخاتە ڕوو.
03:04
For example, I found this map out of place at first
57
172420
4780
بۆ نموونە، هەر لە سەرەتاوە زانیم
کە ئەم نەخشەیە گونجاو نیە
کە ئەم نەخشەیە گونجاو نیە
03:09
because this is what Chinese students grew up with.
58
177200
4885
چونکە ئەمە ئەو نەخشەیە کە خوێندکارانى
چین پێی ئاشنان.
چین پێی ئاشنان.
03:14
It had never occurred to me,
59
182085
1501
هەرگیز بە خەیاڵمدا نەهاتبوو،
03:15
China doesn't have to be at the center of the world.
60
183586
3135
کە چین لە ناوەڕاستى جیهان نیە.
03:18
A map actually carries somebody's view.
61
186721
4253
لە ڕاستیدا نەخشەکە تێڕوانینى
کەسێکى گەیاندووە.
کەسێکى گەیاندووە.
03:22
Comparative reading actually is nothing new.
62
190974
2408
خوێندنەوەی بەراوردکاری شتێکى نوێ نیە.
03:25
It's a standard practice in the academic world.
63
193382
3304
ئەمە ڕاهێنانێکى پێوانەیە لە
جیهانى ئەکادیمیەکان.
جیهانى ئەکادیمیەکان.
03:28
There are even research fields
64
196686
1468
تەنانەت لەبوارەکانى توێژینەوە
03:30
such as comparative religion and comparative literature.
65
198154
3945
وەک بەراورد کردنى ئاین و ئەدەب بەکاردێت.
03:34
Compare and contrast gives scholars
66
202099
2235
بەراورد و جیاوازیەکان
یارمەتی توێژەرەکان دەدەن
یارمەتی توێژەرەکان دەدەن
03:36
a more complete understanding of a topic.
67
204334
3006
ڕوونتر لە بابەتەکان تێبگەن.
03:39
So I thought, well, if comparative reading
68
207340
1753
بیرم کردەوە، ئەگەر ڕێژەى خوێندنەوە
03:41
works for research, why not do it in daily life too?
69
209093
3836
کار بکاتە سەر توێژینەوە، بۆچى
لە ژیانى ڕۆژانەمدا سودی لێنەبینم؟!
لە ژیانى ڕۆژانەمدا سودی لێنەبینم؟!
03:44
So I started reading books in pairs.
70
212929
3375
دەستم بەخوێندنەوەى دوو کتێب لە یەک کاتدا.
03:48
So they can be about people --
71
216304
1214
دەربارەى مرۆڤ بوون
03:49
["Benjamin Franklin" by Walter Isaacson]["John Adams" by David McCullough] --
72
217518
883
[بێنجەمین فرانکڵین لە لایەن واڵتەر سکۆتەوە نووسراوە]
[جۆن ئادەم کە لە لایەن دەیڤید ماکلۆو نووسراوە]
[جۆن ئادەم کە لە لایەن دەیڤید ماکلۆو نووسراوە]
03:50
who are involved in the same event,
73
218401
2508
کە لە هەمان ڕووداو بەشداربووین،
03:52
or friends with shared experiences.
74
220909
2679
یان دوو هاوڕی کە بەسەرهاتیان لێک نزیکە.
03:55
["Personal History" by Katharine Graham]["The Snowball: Warren Buffett and the Business of Life," by Alice Schroeder]
75
223588
1400
[مێژووی کەسیی لە لایەن کاترین گراهەمە نووسراوە]
[تۆپەڵی بەفرین و ژیانی سەرمایەداری لە لایەن ئالیس شرویدر نووسراوە]
[تۆپەڵی بەفرین و ژیانی سەرمایەداری لە لایەن ئالیس شرویدر نووسراوە]
03:56
I also compare the same stories in different genres -- (Laughter)
76
224988
4398
هەروەها هەمان چیڕۆکم لە دوو
ژانرای جیاواز بەراورد کرد.(پێکەنین).
ژانرای جیاواز بەراورد کرد.(پێکەنین).
04:01
[Holy Bible: King James Version]["Lamb" by Chrisopher Moore] --
77
229386
2112
[ئینجیلى پیرۆز: وەشانی پاشا جەیمس]
[بەرخ کە لە لایەن کریستۆفەر مۆوڕ نووسراوە]
[بەرخ کە لە لایەن کریستۆفەر مۆوڕ نووسراوە]
یاخود چیڕۆکە هاوشێوەکان
لە کلتورى جیاوازدا،
لە کلتورى جیاوازدا،
04:03
or similar stories from different cultures,
78
231498
3137
04:06
as Joseph Campbell did in his wonderful book.["The Power of Myth" by Joseph Campbell]
79
234635
2881
وەک چۆن جۆسیف کامپبیل لە کتێبە
نایابەکەى بەکاری هێناوە.
نایابەکەى بەکاری هێناوە.
04:09
For example, both the Christ and the Buddha
80
237516
3393
بۆ نموونە، مەسیح و بوودا هەردووکیان
04:12
went through three temptations.
81
240909
2433
بە سێ ڕێگە فریودران.
04:15
For the Christ, the temptations
82
243342
1802
بۆ مەسیح، شتە فریودراوەکان
04:17
are economic, political and spiritual.
83
245144
3975
ئابورى، سیاسى و ڕوحین.
04:21
For the Buddha, they are all psychological:
84
249119
4326
بەڵام بۆ بوودا، هەمووی دەروونى بوو:
04:25
lust, fear and social duty -- interesting.
85
253445
7318
سێکس، ترس وئەرکى کۆمەڵایەتیە.
جیاوازیەکی بەرچاوە.
جیاوازیەکی بەرچاوە.
04:32
So if you know a foreign language, it's also fun
86
260763
3039
هەروەها ئەگەر زمانێکى بێگانە بزانیت،
زۆر خۆشە کە دەتوانیت
زۆر خۆشە کە دەتوانیت
04:35
to read your favorite books in two languages.
87
263802
1897
کتێبەکان بە دوو زمان بخوێنیتەوە.
04:37
["The Way of Chuang Tzu" Thomas Merton]["Tao: The Watercourse Way" Alan Watts]
88
265699
1252
[ڕێگاى چوانگ تزو: لە لایەن تۆماس میرتۆنەوە نوسراوە]
[تاو: ڕێگەی ئاوی لە لایەن ئالان واتسەوە نوسراوە]
[تاو: ڕێگەی ئاوی لە لایەن ئالان واتسەوە نوسراوە]
04:38
Instead of lost in translation, I found there is much to gain.
89
266951
3560
لە جێگایی لە وەرگێڕاندا سەرم لێبشێوێت
زۆر شتی تازە فێربووم.
زۆر شتی تازە فێربووم.
بۆنموونە،
بەهۆى وەرگێڕانەوە بوو کە تێگەیشتم
بەهۆى وەرگێڕانەوە بوو کە تێگەیشتم
04:42
For example, it's through translation that I realized
90
270527
4208
04:46
"happiness" in Chinese literally means "fast joy." Huh!
91
274735
5973
بەختەوەریی" لە زمانی چینیدا بە مانایی"
خۆشى خێرا دێت " هوه"!
خۆشى خێرا دێت " هوه"!
04:52
"Bride" in Chinese literally means "new mother." Uh-oh.
92
280708
5289
بووک " لە زمانی چینیدا بە مانایی"
دایکى نوێ دێت " ئۆه - ئۆه".
دایکى نوێ دێت " ئۆه - ئۆه".
04:57
(Laughter)
93
285997
3261
(پێکەنین)
05:01
Books have given me a magic portal to connect with people
94
289258
5387
کتێبەکان دەرگایەکى ئەفسوناویان پێدام
بۆ پەیوەندیکردن بە خەڵک
بۆ پەیوەندیکردن بە خەڵک
05:06
of the past and the present.
95
294645
2645
لە ڕابردوو و ئێستاش.
05:09
I know I shall never feel lonely or powerless again.
96
297290
4235
دەزانم دەبێت هەرگیز جارێکىیتر
هەست بە تەنیایى و بێهێزى نەکەم.
هەست بە تەنیایى و بێهێزى نەکەم.
05:13
Having a dream shattered really is nothing
97
301525
2677
هەبوونى خەونێکى تێکشکاو
لە ڕاستیدا هیچ نییە
لە ڕاستیدا هیچ نییە
05:16
compared to what many others have suffered.
98
304202
2936
بەراورد بەوەى ئەوانى تر چیان چێشتووە.
05:19
I have come to believe that coming true
99
307138
2728
گەیشتمە ئەم بڕوایەى کە بەدیهێنان
05:21
is not the only purpose of a dream.
100
309866
3280
تاکە ئامانجی خەون نیە.
05:25
Its most important purpose is to get us in touch
101
313146
3901
گرینگترین مەبەست ئەوەیە بمانگەیەنێت بەم
خاڵەی کە بزانین
خاڵەی کە بزانین
05:29
with where dreams come from,
102
317047
2115
خەونەکان لە کوێوە سەرچاوە دەگرن،
05:31
where passion comes from, where happiness comes from.
103
319162
2904
هەستەکان لەکوێوە دێت،
بەختەوەرى لە کوێوە سەرچاوە دەگرێت.
بەختەوەرى لە کوێوە سەرچاوە دەگرێت.
05:34
Even a shattered dream can do that for you.
104
322066
4222
تەنانەت خەونە تێکشکاوەکانت
دەتوانن ئەمەت بۆ بکەن.
دەتوانن ئەمەت بۆ بکەن.
05:38
So because of books, I'm here today,
105
326288
2254
بەهۆى کتێبەکانەوەیە، ئەمڕۆ من لێرەم،
05:40
happy, living again with a purpose and a clarity,
106
328542
3660
دڵخۆش بە دووبارە ژیانەوە لەگەڵ
،ئامانجێکى ڕوون
،ئامانجێکى ڕوون
05:44
most of the time.
107
332202
1750
لە زۆربەی کاتەکان.
05:45
So may books be always with you.
108
333952
3561
لەوانەیە کتێبەکان هەمیشە لەگەڵت بن.
05:49
Thank you.
109
337513
1478
.سوپاستان دەکەم
05:50
(Applause)
110
338991
1848
(چەپڵە)
05:52
Thank you. (Applause)
111
340839
3645
(سوپاس. (چەپڵە
05:56
Thank you. (Applause)
112
344484
5093
(سوپاس. (چەپڵە
ABOUT THE SPEAKER
Lisa Bu - Passionate readerLisa Bu has built a career helping people find great stories to listen to. Now she tells her own story.
Why you should listen
At TED's annual staff retreat, everyone has to get up and talk about something -- either about work, or about something interesting from their own lives. In fall 2012, our own Lisa Bu prepared a talk about her love of reading. And our quiet, funny and efficient Content Distribution Manager simply brought down the house, with a story that's too good not to share. We are thrilled and proud that Lisa is the first TED staffer ever to be invited to speak on the mainstage at the TED Conference.
Born and raised in Hunan, China, Lisa Bu has been with TED since 2011. Before that, she spent seven years as a talk show producer and a digital media content director at Wisconsin Public Radio. She's also a computer programmer, with a PhD in journalism and an MBA in information systems from the University of Wisconsin-Madison, as well as a BA in Chinese from Nanjing University in China.
Lisa Bu | Speaker | TED.com